Skip to content

Skip to table of contents

2 EKOBEE UE ENƆ

Nɔ Nu Aāloo Gbagbara Wuga Jizɔs

Nɔ Nu Aāloo Gbagbara Wuga Jizɔs

“Jemes, zooro Bari le lo Nɛɛ-a-i-ɛrɛ Jizɔs Kraist.”—JEM 1:1.

YƆƆ 88 Tɔgɛ Mɛ Oloo Dee

DASĪ TƐƐ̄NYƆƆ *

1. Naa baatɛ̄ kɛ̄ butɔ Jems bee aa bee mɛā doo.

 BUTƆ a bee lu ekpɔā Jems wuga Jizɔs, bee le butɔ a tɔɔ̄ agara nɛ Jɛhova. * Josɛf le Meri, lo a le ye tɛ le ka bee wereloo Jɛhova kaāna sa bee piiga lo esitam ye nɛ. Dɔɔ̄na leelee Jems bee ɛrɛ na bee, ye wuga nɛɛdam bee lu Mɛsaia a bee lu eyira yii loo. Mɛ dua leelee Jems bee ɛrɛ lo enuūna butɔ ama sɛh!

Jems bee suāloo Jizɔs alu ye gbɛnɛ wuga leere, sɔ̄ ba aa bee nyim aakɛ̄. (Ɛp 2 barakpaɛ̄)

2. Pio ena anua Jems ebee nɔ nu aāloo ye gbɛnɛ wuga a?

2 Jems ɛrɛ gbɛnɛ-edo nu anua ebee nɔ nu aāloo ye gbɛnɛ wuga. (Mat 13:55) Bu edoba, Jizɔs bee suā Kpa Kaɛ leere, lo a bee doo kɔ nyɛŋia a yii loo pya tɔgɛnu bie Jerusalɛm sɔ̄ a bee le 12 zua. (Luk 2:​46, 47) Dap lu kɔ Jems le Jizɔs bee gbaa si tam kanu. Lo a le wo, a bee dap suāloo ye wuga nɛɛdam ama leere. Gbɛnɛ-edo sɔ̄ Nathan H. Knorr wee kɔ, “Sɔ̄ o nyɔɔnɛ ziī nɛɛ siniātam wee doo kɔ o suā ye loo leere.” * Jems bee muɛnage kɛ̄ “Jizɔs [gaa] nyim [kiisī] bu suānu le bu gā-nyɔɔ le bu ewonu kɛ̄ Bari le nɛɛ le” doo. (Luk 2:52) Nyɔɔwo i dap kɛɛrɛ kɔ Jems ebee le yɛɛ pya tuatua nɛɛ enyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs. Mɛ a naa bee le doo wo.

3. Jems bee doo dogo doodoo wa sɔ̄ Jizɔs bee bɔātɛ̄ tam zue ue ni?

3 Sɔ̄ Jizɔs bee le aa si tam a nyɔɔ kɛnɛkɛ̄, Jems naa bee le yɛɛ pya a ye nyɔɔnɛ dumɛ. (Jɔn 7:​3-5) Jems bee dap le yɛɛ pya manamana Jizɔs lo ba bee kɔ a “naa suāloo ye.” (Maak 3:21) E lɔgɔ nu a tɔgɛ kɔ Jems bee le kpaɛ̄ ye ka Meri sɔ̄ a bee lu efɛ Jizɔs nyɔɔ te-tɔga naale.​—⁠Jɔn 19:​25-27.

4. Pya ena i nɔ bu ekobee ue ama a?

4 Sɔ̄ esaa, Jems bee ɛrɛ yira bu Jizɔs sa lu nɛɛ kanɛɛ alu enɛ enwadɛɛ̄ bu bɔŋanaloo Pya Nɛɛ Kraist. Bu ekobee ue ama, i kɔnia baɛ nu i dap nɔ aāloo Jems: (1) nu anua i ɛrɛ ekiisī lo ekumalookɛ̄ a, e lo eree (2)  kɛ̄ i doodoo lu pya a para tɔgɛnu.

BIA BU KUMALOOKƐ̄ DOODOO JEMS

Jems bee kumalookɛ̄ sɔ̄ Jizɔs bee ye siraloo, e aā lo sɔ̄ a bee si tam bu bɔ ture nyiɛ loo doodoo nɛɛ aa nyɔɔnɛ dumɛ Kraist (Ɛp 5-7 barakpaɛ̄)

5. Jems bee doo dogo doodoo wa sɔ̄ Jizɔs bee ye siraloo sɔ̄ e’aara kɛ̄ bu luh?

5 Mɛ sɔ̄ na Jems bee lu nɛɛ a nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs a? Sɔ̄ Jizɔs e’aara kɛ̄ bu luh, “a bee sira loo Jemes, lɛɛ a sira loo dɛ̄dɛɛ̄ pya nɛɛ lɛɛratam.” (1 Kɔr 15:⁠7) Dum Jems bee nyaa aā sɔ̄ Jizɔs bee ye siraloo. A bee le yɛɛ pya nɛɛ lɛɛratam bie bu tɛm a le mmnyɔɔ li Jerusalɛm, lo ba aa bee ɛmadɛɛ̄ sɔ̄ kaɛ edɔɔ̄ a bee lu eyira yii loo a, elu wa nyɔɔ. (Doonu 1:​13, 14) Sɔ̄ esaa, Jems bee ɛrɛ ɛɛbu lo esi tam doodoo ziī yɛɛ eku a baɛbee bu tua sɔ̄ o’oo tup zua. (Doonu 15:​6, 13-22; Gal 2:⁠9) Tɛ̄maloo kaɛ edɔɔ̄, bee lu edoo kɔ a ɛm kpa ma Pya Nɛɛ Kraist a bee lu etɔ̄ nɔɔ̄ bee lɛɛ a elu bu zua 62 C.E. Lo kpa dɔnage biī nɛ ili anii’ee, kere i ɛrɛ bɛābu lo etɔɔ̄dum mmɛ deedee li bunyɔɔ ale nyɔɔ kɛnɛkɛ̄. (Jem 1:⁠1) Dookɛ̄ ziī nɛɛ a wee ɛm eloh kere a kura Josephus bee kɔ doo, Ananias lo Gbagbara a bee le Nɛɛ Tɛsī Ewɔp alu Juu bee nɛ lok kɔ alu efɛ Jems. Jems bee bia bu bɔ ture nyiɛ loo nɛ Jɛhova mmɛ sɔ̄ a sah ye esiatam a nyɔɔ kɛnɛkɛ̄.

6. Bu mɛ sīdee na Jems bee lu kee loo pya zaāsī yigabari a bee le bu ye dee a?

6 Jems bee kumalookɛ̄. Ena anua i dap kɔ doo wo a? Naa kɛɛrɛ kee a le yɛɛ kɛ̄ Jems bee doo dogo doo, le kɛ̄ gbɛnɛ-edo pya zaāsī yigabari pya Juu bee doo dogo doo kiiloo Jizɔs. Sɔ̄ Jems bee muɛ kaāna nu a tɔgɛ kɔ Jizɔs na Nwiīnɛɛdam Bari a, bu kumalookɛ̄ a bee yiga. Kerewo, pya tɛsī ewɔp a bee le Jerusalɛm naa bee yiga. Bu edoba, ba naa bee dap ana kɔ Jizɔs bee lɛɛ Lazarɔs kɛ̄ bu luh. Taā ba yiga kɔ Jɛhova na a bee yere Jizɔs a, ba bee gbī efɛ Jizɔs le Lazarɔs. (Jɔn 11:53; 12:​9-11) Sɔ̄ esaa, sɔ̄ a bee lu elɛɛ Jizɔs kɛ̄ bu luh, ba bee biraloo egɔ̄ lokwa pya nɛɛ naa suā kɔ e’aara kɛ̄ bu luh. (Mat 28:​11-15) Dogo eeloo nɛ nyɔɔ a bee le bu pya zaāsī yigabari ama bee doo kɔ ba a kiī Mɛsaia.

7. Ena anua ii le e’eeloo nɛ nyɔɔ a?

7 Nu i nɔ aāloo: O aa eeloo nɛ nyɔɔ, mɛ kpɛ̄naloo enɔ nu dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄. Dookɛ̄ kasī eyɔloo dap agɛrɛ pya sip a le bu beenyiɛ nɛɛ sa doo kɔ nɛɛ aa dap sere piogi leere doo, kɛ̄ eeloo nɛ nyɔɔ dapnage agɛrɛ i beenyiɛ a tɔɔ̄dɔ nu sa doo kɔ i aa gbaɛ̄tɔ̄loo nu Jɛhova kɔ doolo. Pya Farisii bee lɛɛbaloo kɔ eeloo nɛ nyɔɔ a doo kɔ beenyiɛ wa a aga, lo a bee doo kɔ ba aa yiga kɔ Jizɔs na Nwiīnɛɛdam Bari a. (Jɔn 12:​37-40) Lo ama bee bee piya nyɔnɛbee a bee doo kɔ ba aa ɛrɛ dum a naatah. (Mat 23:​13, 33) Naa ɛp kɛ̄ a kuī kɔ i lɛɛbaloo Muɛ̄ Ue Bari le ye edɔɔ̄ kɔ a nyaana i dum, i ekɛɛrɛ le kɛ̄ i biaɛ nu fii doo a! (Jem 3:17) Nyɔɔbee Jems bee kumalookɛ̄, a bee lɛɛbaloo kɔ Jɛhova a tɔgɛe ye nu. E dookɛ̄ i gaa le muɛ doo, a bee le nyɔɔ ye kumalookɛ̄ na a bee doo kɔ alu nɛɛ a para tɔgɛnu a.

LU NƐƐ A PARA TƆGƐNU DOODOO JEMS

8. Ena eyerebah i nɛ kɔ i lu pya a para tɔgɛnu a?

8 Jems naa bee si gbɛnɛ tɔkpa. Baɛbaɛ beenyiɛ naale loo kɔ pya zaāsī yigabari bu ye dee bee ye ɛp nua nɛɛ a “naa suā kpa gbɛnɛ,” dookɛ̄ ba bee ɛp nɛɛ lɛɛratam Pita le Jɔn doo. (Doonu 4:13) Kerewo, Jems bee nɔ kɛ̄ epara tɔgɛnu doo, dookɛ̄ i muɛ bu kpa a bee ɛm lo ye bee kuea loo doo. Doodoo Jems, a dap lu kɔ ii bee nɔ gbɛnɛ kpa. Mɛ tɛ̄maloo yerebah a aaloo kaɛ edɔɔ̄ Jɛhova le kpɔā i ɛrɛ aābu ye bɔŋanaloo i dapnage lu pya a para tɔgɛ nu. Dooraa i ɛp edoba Jems i sere kɛ̄ nɛ doodoo le nɛɛ tɔgɛnu le nu i dap nɔ aāloo.

9. O dap baatɛ̄ sīdee Jems bee su tɔŋɛ nu doodoo wa?

9 Jems naa bee su gbɛnɛ gbɛnɛ bee ue kɔā ue ale baatɛ̄ nu bu sīdee a aga edābeeloo. Wo bee doo kɔ pya aa bee ye gbaɛ̄tɔ̄ a suā nu edoo le kɛ̄ edoodoo. Bu edoba, naa ɛp ziī ewɛpbah sīdee lo Jems bee su tɔŋɛ kɔ Pya Nɛɛ Kraist a kpɛ̄naloo ekpesī pɔrɔ biaɛ sa naa ɛrɛ biirabu ama. A bee ɛm kɔ: “I kue ba lo ama, pya leelee pya ba yira agɛrɛ. Bui ebee dā nu akiiloo e’aga beenyiɛ Job, e bui emɔna nu Nɛɛ-a-i-ɛrɛ gbī, kɛ̄ Nɛɛ-a-i-ɛrɛ ɛrɛ le beenyiɛ le toesaɛ̄ doo.” (Jem 5:11) Yere nukuādɛɛ̄loo kɔ nu Jems bee tɔgɛ bee aabu Kpa Kaɛ. A bee su Muɛ̄ Ue Bari yeābah nɛ pya aa bee ye gbaɛ̄tɔ̄ kɔ ba a muɛ kɔ Jɛhova wee nɛ ekpɛanu pya a ye tɔɔ̄nɛ doodoo Job. Jems bee su pya ue a waɛ edābeeloo wa tɔŋɛnu. Bu lo sīdee, a naa bee gbī kɔ pya nɛɛ a nɛ ye ka, mɛ ba a nɛ ka Jɛhova.

10. Ziī amunu sīdee na i dap nɔ Jems sɔ̄ i aa tɔgɛ nu a?

10 Nu i nɔ aāloo: Doo kɔ a waɛ edābeeloo nu o tɔgɛ, sa tɔgɛ nu aābu Muɛ̄ Ue Bari. Sɔ̄ i gaa tɔgɛ nu pya nɛɛ, naa lee kɔ i gbī etɔgɛ kɛ̄ i suānu doo, mɛ i tɔgɛ wa suānu Jɛhova le kɛ̄ a wa kuūdɛɛ̄loo doo. (Rom 11:33) I dap doo wo tɛ̄maloo edoo kɔ pya nu i kɔ a dɛɛa nyɔɔ Kpa Kaɛ. Bu edoba, taā i kɔ nɛ pya i aa nɔɛ̄nu nu i bee doo lo i bee le bu wa kɛ̄tɔɔ̄, i yerebah wa nɛ kɔ ba a ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ pya edoba a le bu Baibol sa muɛ kɛ̄ nu tɔɔ̄loo Jɛhova doo le nu alu ye ekɛɛrɛ. Lo sɔ̄ ba e’ɛrɛ taɛ lo edoo nu a nia Jɛhova, e a naale ili.

11. Amunu finiabah na Pya Nɛɛ Kraist a bee le bu dee Jems bee kpesī a, e amunu zuurabahtɔ̄ na a bee wa nɛ a? (Jemes 5:​13-15)

11 Jems bee dābeeloo kɛ̄tɔɔ̄ pya dɔɔ̄na. Kpa Jems bee ɛm tɔgɛ kɔ a bee suā finiabah pya le ɛɛ aa bee taāŋabah Bari aa bee tɛɛ̄ bu sa bee wa nɛ leredeebah loo kɛ̄ ba ebe eebah doo. Bu edoba, pio Pya Nɛɛ Kraist naa bee nwaabah su zuurabahtɔ̄. (Jem 1:22) Pya dɔɔ̄na wee yere ka loo pya mɛnɛ ee pya kporo. (Jem 2:​1-3) E pio aba naa wee dap baɛloo wa edɛm. (Jem 3:​8-10) Pya Nɛɛ Kraist ama bee ɛrɛ pɔrɔ dogo a wa le bu, kerewo, Jems bee suā kɔ ba dap nyaa. A bee wa nɛ zuurabahtɔ̄ bu sīdee alu fɛgɛ, mɛ a bee kɔ taɛ nu ba doo lo a naa lee sa yere mɛm loo pya a dɔ kiikɛ̄ bu edɔɔ̄ kɔ ba a gbī yerebah aābah pya kanɛɛ.​—⁠Buū Jemes 5:​13-15.

12. Bu mɛ sīdee na i dap ɛmadɛɛ̄ kɔ pya i aa nɔɛ̄nu edap nyaa kuma sɔ̄ i aa wa yerebah nɛ a?

12 Nu i nɔ aāloo: Dābeeloo kɛ̄tɔɔ̄ pya dɔɔ̄na, mɛ ɛmadɛɛ̄ kɔ ba dap nyaa. Dap agabah gbɛnɛ-edo pya i nyɔɔnɛ nɔ Baibol kɔ ba a su nu ba gaa nɔ yere bu dogo. (Jem 4:​1-4) A dap wa su sɔ̄ bah lo elɛa pɔrɔ pɔrɔ elap bu wa sa ɛrɛ elap dogo Nɛɛ Kraist. Doodoo Jems, i ɛrɛ esu e’agaloo kɔā nɛ pya i aa nyɔɔnɛ nɔnu kɛ̄ a bɔloo kɔ ba a kwabaloo bu wa dum. Alunage ebɛɛ̄ kɔ i ɛmadɛɛ̄ kɔ ba dap nyaa, e i ture nyiɛ loo Jɛhova kɔ ezuura pya nɛɛ le beenyiɛ kɔ ba a taāŋa ye bah, sa doo kɔ ba a dap nyaana wa sīdee tɔɔ̄dum.​—⁠Jem 4:⁠10.

13. Dookɛ̄ kpa Jemes 3:2 kɔ doo, ena Jems bee suā a?

13 Jems bee ɛp ye loo bu sīdee a bɔloo. Jems naa bee ɛp kɔ butɔ a aa ale dɔtam a bee ɛrɛ bu bɔŋanaloo dooe kɔ alue kee sa lee ee pya ye wuga nɛɛdam le nɛɛwa bu bɔŋanaloo. A bee su pya le ɛɛ aa bee gbaa taāŋabah Bari kure “pya na wereloo wuga.” (Jem 1:​16, 19; 2:⁠5) A naa bee doodoo bee alue nɛɛ a mmana. Taāwo, a bee kɔ: “Dɛ̄dɛɛ̄ ii tɛɛ̄ ekwɔ bu booboo nu,” lo a kura kɔ a bee su ye loo yerenage bu lo kɛ̄tɔɔ̄. ​—⁠Buū Jemes 3:⁠2.

14. Ena anua i kpɛ̄naloo eyiga kɔ ili wee tɛɛ̄enage ekwɔ a?

14 Nu i nɔ aāloo: Nyɛŋiabu kɔ dɛ̄dɛɛ̄ ii pya pɔrɔ. Ii ɛrɛ ekɛɛrɛ kɔ i lee ee pya nɛɛ i gaa tɔgɛ nu. Ena anua a? Lo i doodoo bee ii wee tɛɛ̄ ekwɔ, nɛɛ i gaa nɔɛ̄nu dap ɛrɛ e’ɔaloo sa kɛɛrɛ kɔ a naale edabe doo nu Bari kɔ. Mɛ sɔ̄ i yiga kɔ a wee i aganagebah lo enyɔɔnɛ pya daakuu a le bu Kpa Kaɛ pio sɔ̄, sa baatɛ̄ kɛ̄ Jɛhova eyerebah i nɛ kɔ i dap nyaana i dum doo, edoo kɔ nɛɛ i gaa nɔɛ̄nu a muɛ kɔ alɛ dapnage taāŋabah Jɛhova.

Pya edoba Jems bee nɛ bee lera, waɛ edābeeloo sa bɔloo (Ɛp 15-16 barakpaɛ̄) *

15. O dap baatɛ̄ pya edoba Jems bee su tɔŋɛ nu doodoo wa? (Jemes 3:​2-6, 10-12)

15 Jems bee nɛ pya edoba a tɔaloo beenyiɛ nɛɛ. Baɛbaɛ beenyiɛ naale loo kɔ a bee le kaɛ edɔɔ̄ na a bee ye yerebah nɛ a. Mɛ naadaba a bee nɔnage kɛ̄ etɔgɛ nu doo aāloo pya edoba ye gbɛnɛ wuga Jizɔs bee su tɔŋɛnu. Pya edoba Jems bee ɛm bu ye kpa bee waɛ edābeeloo, e nu pya lo edoba tɔgɛ sira leere.​—⁠Buū Jemes 3:​2-6, 10-12.

16. Ena anua a bɔloo kɔ i su pya edoba a bɔloo tɔŋɛ nu a?

16 Nu i nɔ aāloo: Su edoba a bɔloo tɔŋɛ nu. Sɔ̄ o su pya edoba a bɔloo tɔŋɛ nu, pya o waa tɔgɛ nu edābeeloo nu o tɔgɛ. Ba esu wa ekɛɛrɛ beenyiɛ mɔma pya nu o waa kɔ. Pya nu ba kɛɛrɛ bu wa beenyiɛ ama, eyerebah nɛ pya o gaa tɔgɛ nu kɔ ba a nyɛŋiabu pya kpog-bee kaka ue Baibol. Jizɔs bee para su pya edoba a bɔloo tɔŋɛ nu, e ye wuga Jems bee nɔ ye edoba. Doraa i naa ɛp ziī yɛɛ pya edoba Jems bee su tɔŋɛ nu sa ɛp nu anua a dɔbiī kaāna.

17. Ena anua edoba alu enɛ bu kpa Jemes 1:​22-25 lu lo a bɔloo a?

17 Buū Jemes 1:​22-25. Edoba Jems bee nɛ akiiloo tāŋaligi bɔloo bu gbɛnɛ-edo sīdee. A ɛrɛ nu aa bee gbī kɔ alu enɔ aāloo, lo a le kɔ lo i gbī e’ɛrɛ biī aāloo Muɛ̄ Ue Bari, i ɛrɛ edoo emanyɔɔ aba būbuū, i ɛrɛ edoo dogo a gbaaloo nu i buū. Jems bee nɛ edoba pya aa bee ye gbaɛ̄tɔ̄ edap nwaabah dābeeloo, lo a le nɛɛ aa ɛp bu tāŋaligi. Ena aa bee kɔ ani? Elu nu ezu kɔ nɛɛ e’ɛp bu tāŋaligi sa muɛ biaɛ a ye le loo sa naa lɛɛ. Bu aba lo sīdee, elunage nu ezu lo i buū Muɛ̄ Ue Bari sa muɛ kɛ̄ a bɔloo kɔ i kwabaloo bu i dogo e ii doo lɔgɔ nu loo.

18. Taa ena i doo sɔ̄ i aa su edoba tɔgɛ nu a?

18 Sɔ̄ o gaa su edoba daānu, o dap nɔ Jems tɛ̄maloo edoo taa nu ama: (1) Nɛ edoba a bɔloo nu o aa tɔgɛ. (2) Su edoba pya a gaa gbaɛ̄tɔ̄ enwaabah dābeeloo. (3) Doo kɔ alu edābeeloo pya nu a dap lu enɔ aāloo lo edoba. Lo oo suā edoba o dap su daānu, o dap ɛp Watch Tower Publications Index. Kɛɛ̄ ekobee ue a kɔ: “Illustrations,” o muɛ gbɛnɛ-edo edoba o dap su daānu. Kerewo, nyɛŋiabu kɔ pya lo edoba lu nu a yerebah doo kɔ alu edābeeloo nu o gaa kɔ leere. Nyɔɔwo, muɛ kɔ o nɛ edoba kumaloo aba kpog-bee nu o gbī kɔ alu edābeeloo. Kɛādoo, taɛ nu anua i gbī enyimɛ i kari bu i sīdee tɔgɛnu na lo eyerebah nɛ pya nɛɛ kɔ ba a nuūna butɔ Jɛhova a le bu ɛɛbu, e a naale lo e’ɛrɛ ka aābah pya dɔɔ̄na.

19. Mɛ sīdee na i dap tɔgɛ kɔ i tɔgɛe nia loo pya i butɔ bu edɔɔ̄ a?

19 Ii ɛrɛ gbɛnɛ wuga a mmana dookɛ̄ Jems bee doo, mɛ i ɛrɛ dee lo etaāŋabah Jɛhova gbaāloo gbɛnɛ-edo pya wuga nɛɛdam le nɛɛwa ba lu Pya Nɛɛ Kraist lo ba nuūna ye butɔ. I tɔgɛ kɔ i weree wa loo tɛ̄maloo egbaa wa loo, nɔ nu wa aāloo, sa wa nyɔɔnɛ si tam zue ue le tɔgɛ nu pya nɛɛ. Lo i piiga lo esu edoba Jems yerebu dogo, tɛ̄maloo pya nu i doo le kɛ̄ i tɔgɛ nu doo, i su ka nua loo bee Jɛhova, sa i yerebah nɛ pya nɛɛ le beenyiɛ kɔ ba a tɔɔ̄ waɛloo i wereloo Tɛ a le li bunyɔɔ.

YƆƆ 114 ‘Ɛrɛ Egerebu’

^ bar. 5 Jems le Jizɔs bee gbaa nyim aakɛ̄ bie aba tɔ. Jems bee suāloo Nwiīnɛɛdam Bari a mmana ama ee gbɛnɛ-edo nɛɛ a bee le lo sɔ̄. Bu ekobee ue ama, i nɔ nu akiiloo sīdee tɔɔ̄dum gbagbara wuga Jizɔs a kura Jems alu nɛɛ a bee lu bā bu bɔŋanaloo Pya Nɛɛ Kraist bu tua sɔ̄ o’oo tup zua, le kɛ̄ a bee tɔgɛ nu doo.

^ bar. 1 Bu ekobee ue ama, elu esu Jems kure wuga Jizɔs. A bee le wuga Jizɔs, e alɛ na a bee ɛm kpa Jemes a le bu Baibol a.

^ bar. 2 Nathan H. Knorr bee le ziī nɛɛ yɛɛ Eku A Baɛbee. A bee sah ye esiatam a nyɔɔ kɛnɛkɛ̄ bu zua 1977.

^ bar. 61 UE A BAATƐ̄ FOTO: Jems su edoba akiiloo miā lo pya nɛɛ dap nwaabah dābeeloo kɔā ue kumaloo sɔ̄ i su i edɛm daānu bu sīdee a naa bɔloo.