1. ¿Bin ya awal ta swenta te sfamilia te Santiago?

 TE Santiago jaʼ yijtsʼin te Jesús sok chʼi ta jun familia te tulan schʼuunel yoʼtanik. * Te José sok te María, kʼux ta yoʼtanik te Jehová sok la spasik tulan te abatinik ta stojol. Te Santiago ay jun bendición la sta, melel jaʼ sbankil te Mesías te albil skʼoplale. ¡Jaʼ jun mukʼul majtanil-abi te bin la sta te Santiago!

2. ¿Bin yuʼun ya kaltik te bayal bin la yil te Santiago ta stojol te sbankil?

² Te Santiago bayal bin la yil ta stojol te sbankil (Mat. 13:55). Melel te Jesús ya snaʼ ta lek bin ya yal te sJun Dios, manchukme 12 yaʼbilal-a, sok chamnax yoʼtanik yuʼun te ancianoetik ta Jerusalén ta swenta te spʼijile (Luc. 2:46, 47). Jaʼnix jich laniwan sjokin ta aʼtel te Jesús ta carpintería. Teme jich kʼot ta pasele, la snaʼbey sba ta lek te sbankile. Te hermano Nathan Knorr, jich la yal: «Kʼalal ay machʼa ya ajokin ta aʼtel, bayal bin ya anop ta stojol». * Te Santiago laniwan sta ta ilel «te Jesús behbe yac stahbel spʼijil yoʼtan soc xquechet ta mucʼubel, soc behbe tohyel yutsil scʼoblal ta stojol Dios soc ta stojol ants-winiquetic» (Luc. 2:52). Snujpʼ te jaʼuk nail och ta jnopojel yuʼun Jesús te Santiago, pero ma jichuk kʼot ta pasel.

3. ¿Bin xchi yoʼtan te Santiago kʼalal jajch ta scholel skʼop Dios te Jesús?

³ Te kʼalal la schol skʼop Dios te Jesús ta Balumilal, te Santiago maba och ta jnopojel (Juan 7:3-5). Te kʼalal la yalik te «sohquem sjol» te Jesús teyniwan ay-euk-a te Santiago (Mar. 3:21). Sok maʼyuk banti ya yichʼ alel te sjokinej smama te Santiago te kʼalal la yichʼ jijpanel ta teʼ te Jesús (Juan 19:25-27).

4. ¿Bin chaʼchajp ya kilbeytik skʼoplal?

 ⁴ Ta patil te Santiago la yakʼ schʼuunel yoʼtan ta stojol te Jesús sok mukʼ skʼoplal kʼot ta congregación. Ta artículo ini, ya jnoptik chaʼchajp ejemplo yuʼun te Santiago. Sbabial, ¿bin yuʼun ya skʼan te pekʼeluk koʼtantike? Schebal, ¿bin-utʼil lekil jpʼijubteswanej ya xkʼootik?

5. ¿Bin la spas te Santiago kʼalal chiknaj ta stojol te Jesús?

⁵ ¿Bin-ora och ta jnopojel yuʼun Jesús te Santiago? Jaʼto te kʼalal chaʼkuxaj te Jesús, melel «la yacʼ sba ta ilel yuʼun te Jacobo, [o Santiago] soc ta patil yuʼun spisil te jpuc-cʼopetique» (1 Cor. 15:7). Kʼalal te Santiago la yil te chaʼkuxajemix te Jesús, jelon te skuxlejale. Kʼalal stsoboj sbaik ta schaʼkajal na ta Jerusalén te jpuk-kʼopetik, tey ay-euk-a te Santiago te kʼalal la yichʼik te chʼul espíritu (Hech.1:13, 14). Ta patil, och ta cuerpo gobernante ta sbabial siglo (Hech. 15:6, 13-22; Gál. 2:9). Kʼalal mato sta te jaʼbil 62, la stsʼibay jun carta ta stojol te machʼatik tsabilik te ya xbajtik ta chʼulchan. Te carta-abi yato skoltayotik ta kʼajkʼal ini, chikan teme ya xkuxinotik ta chʼulchan o ta Balumilal (Sant. 1:1). Ta sbabial siglo te historiador Josefo la yal te jaʼ smantal te mukʼul sacerdote Anán te la yichʼ milel te Santiago. Jun yoʼtan la yakʼ sba ta stojol Jehová jaʼto te kʼalal laje.

6. ¿Bin yuʼun te Santiago ma la skʼayinbey stalel te jwolwanejetik yuʼun religión?

⁶ Te Santiago la yakʼ ta ilel spekʼelil yoʼtan. Maba la skʼayinbey stalel te jwolwanejetik yuʼun religión. Kʼalal te Santiago kʼot ta yoʼtan te yuʼun-nix jaʼ sNichʼan Dios-a te Jesús, la schʼuun sok spekʼelil yoʼtan. Yan stukel te sacerdoteetik ta Jerusalén ma jichuk la spasik. Maba ya xjuʼ ya smuk ta yoʼtanik te jaʼ chaʼkuxajtesot yuʼun Jesús te Lázaro. Jaʼnix jich ma la schʼuunik te jaʼ tikunbil tal yuʼun Jehová, melel kʼan smilik te Jesús sok te Lázaro (Juan 11:53; 12:9-11). La spasik tulan te manchuk ya yaʼiyik stojol te ants winiketik te chaʼkuxaj te Jesús (Mat. 28:11-15). Ta skaj te stoybail yoʼtanik te jwolwanejetik yuʼun te religión, la spʼajik te Mesías.

7. ¿Bin yuʼun ma lek te ya jtoy jbatik?

⁷ Te bin ya yakʼ jnoptik: Mame jtoy jbatik sok kakʼ jbatik ta nojptesel yuʼun Jehová.  Ay chamel te ya stulantes schialul koʼtantik sok ya yakʼ te ma x-aʼtejix ta lek, jaʼnix jich te toybail ya stulantes te koʼtantik sok ya yakʼ te wokol ya kaʼiytik schʼuunbeyel smantal te Jehová. Ta skaj stoybail yoʼtanik te fariseoetik jkʼaxel ma la schʼuun yoʼtanik te jaʼ sNichʼan Dios te Jesús sok te yichʼoj te schʼul espíritu (Juan 12:37-40). Te bitʼil ma lek stalelik te fariseoetik ma sta skuxlejalik ta sbajtelkʼinal (Mat. 23:13, 33). Mukʼ skʼoplal te ya sjeltayel jtaleltik, te jpensartik sok te bin ya jpastik, te bin ya jnoptik ta Biblia sok te schʼul espíritu te Diose (Sant. 3:17). Te bitʼil ay spekʼelil yoʼtan te Santiago, la yakʼ sba ta nojptesel yuʼun te Jehová. Jich bitʼil ya kilbeytik skʼoplal te kʼot ta lekil jpʼijubteswanej ta swenta te spekʼelil yoʼtan.

8. ¿Bin ya skoltayotik yuʼun lekil jpʼijubteswanej ya xkʼootik?

⁸ Te Santiago ma bayaluk tiempo la snop jun. Ta skʼajkʼalel-abi, te jwolwanejetik yuʼun religión jich la yilik te Santiago bitʼil te Pedro sok te Juan, «te mayuc yichʼojic pʼijubtesel» (Hech. 4:13). Kʼalal ya jkʼopontik te libro te yichʼoj te sbiile, ya kiltik te kʼot ta lekil jpʼijubteswanej. Jaʼnix jich, maniwan bayaluk la jnoptik jun jich bitʼil te Santiago. Manchukme jich-abi, ta swenta te schʼul espíritu te Jehová sok te pʼijubtesel ya yakʼbotik te organización ya xkʼootik ta lekil jpʼijubteswanej. Kiltik te ejemplo yuʼun te Santiago sok te bin ya yakʼ jnoptike.

9. ¿Bin-utʼil nojpteswan te Santiago?

⁹ Te Santiago ma la stuuntes kʼopetik te kʼax chujkulik. Jich yuʼun te ants winiketik la snaʼik te bin ya skʼan ya spasik sok te bin-utʼil ta pasel. Kiltik te ma chujkuluk la scholbey skʼoplal kʼalal la yal te ma skʼan ya jkʼej slab koʼtantik ta stojol te machʼatik ay bin ma stojiluk la spasbotike. Jich la stsʼibay: «Ya caltic te ha bayel yutsilic te machʼatic ya xcuhch yuʼunic te swocolique. Awaʼiyejic bin utʼil cuhch yuʼun te Job, soc awilojic bin utʼil cʼoht ta loqʼuel ta patil yuʼun te Cajwaltic, como te Cajwaltic bayel ya xcʼuxultaywan soc  ya snaʼbotic yoʼbolil jbahtic» (Sant. 5:11). Te Santiago la stuuntes te sKʼop Dios kʼalal ay bin la yakʼbey snop te yermanotak. Jaʼnix jich kʼalal la skoltay te ants winiketik yuʼun ya yilik te ya smajtantes Jehová te machʼatik jun yoʼtan ya yakʼ sbaik ta stojol, jich bitʼil te Job. Te bin la yal te Santiago maba wokol kʼot ta yoʼtan te ants winiketik. Te bitʼil jich la spase, ma jaʼuk la yakʼ sba ta ichʼel ta mukʼ, jaʼ la yakʼ ta ichʼel ta mukʼ te Jehová.

10. ¿Bin-utʼil ya jtʼunbeytik te ejemplo yuʼun te Santiago kʼalal ya xpʼijubteswanotik?

¹⁰ Te bin ya yakʼ jnoptik: Mame chujkuluk ya xpʼijubteswanotik sok lokʼemuk ta Biblia te bin ya kaltik. Te bin ya jkʼantike, ma jaʼuk te ya kakʼbeytik yil te ants winiketik te jayebto ya jnaʼtike, jaʼ ya jkʼantik te ya kakʼbeytik yil jayebto ya snaʼ te Jehová sok te ya smel yoʼtan ta stojolike (Rom. 11:33). Ya xjuʼ kuʼuntik spasel teme spisil-ora lokʼem ta Biblia te bin ya kaltik. Ma skʼan ya kalbeytik te estudianteetik te bin ya jpastik te joʼukotike, jaʼuk ya jkoltaytik yuʼun ya xkʼot ta yoʼtanik te bin ya spasik kʼalal ya jtuuntestik te ejemploetik ta Biblia, ta yilel te bin ya snop te Jehová sok te bin yaʼiyel ya yaʼiy sbae. Jich yuʼun te bin ya xtijbot yoʼtanik ta spasel ta skuxlejalik jaʼ te ya yakʼbeyik stseʼelil yoʼtan te Jehová, ma jaʼuk te ya yakʼbotik stseʼelil koʼtantik te joʼotike.

11. ¿Bin ma lek yakik ta spasel chaʼoxtul jchʼuunjeletik sok bin tojobtesel la yakʼ te Santiago? (Sant. 5:13-15).

¹¹ Te Santiago jamal kʼopoj. Ta carta te la stsʼibaye, ya jtatik ta ilel te la snaʼ stojol te bin ma lek yakik ta spasel te yermanotak sok la yakʼtiklanbey tojobtesel ta swenta te bin ya skʼan ya spasike. Ay chaʼoxtul yermanotak te maba la spasik ta ora ta skuxlejalik te tojobtesel la yakʼe (Sant. 1:22). Ay machʼatik jaʼnax lek ya yilik te jkʼulejetike (Sant. 2:1-3). Sok ay yantik te ma stsajtayik te bitʼil ya xkʼopojike (Sant. 3:8-10). Te j-abatetik-abi jkʼaxel ma lek te stalelike, pero te Santiago ma la yal te ma xtojobikixe. Jamal kʼopoj sok la stojobteslan sok yutsil yoʼtan, soknix la stijbey yoʼtanik te yakuk sleik koltayel ta stojol te ancianoetik te machʼatik pejkʼajem schʼuunel yoʼtanik (kʼopona Santiago 5:13-15).

12. ¿Bin yuʼun ma skʼan ya xchebaj koʼtantik kʼalal ya jkoltaytik te estudiante?

¹² Te bin ya yakʼ jnoptik: Jamaluk ya xkʼopojotik sok mame xchebaj koʼtantik. Bayal ta tul estudiante wokol ya yaʼiyik spasel ta skuxlejalik te bin ya yal te Biblia (Sant. 4:1-4). Ayniwan ya yichʼ bael tiempo ta yijkitayel te spokoʼ stalelik sok te ya spasik te bin ya skʼan te Jehová. Jich bitʼil la spas te Santiago, ya skʼan te ma xiwotik ta yalbeyel te estudiante te banti ya skʼan ya sjeltay te stalele. Pero mame xchebaj koʼtantik; jaʼuk ya smukʼulin koʼtantik te Jehová te jaʼ ya yikʼ tal ta stojol te machʼatik pekʼel yoʼtanik sok ya skoltay ta sjeltayel te stalelike (Sant. 4:10).

13. ¿Bin-a te snaʼoj ta lek te Santiago? (Sant. 3:2).

¹³ Te Santiago maʼyuk bin-ora la stoy sba. Ma la skuy te jaʼ mukʼxan skʼoplal te bitʼil te yantik jchʼuunjeletik ta swenta te yaʼtel yichʼoj ta congregación o te jaʼ sbankil te Jesús, melel jich la yaltiklanbey: «Quermanotac te cʼuxex ta coʼtan» (Sant. 1:16, 19; 2:5). Ma kʼax tojuk la skuy sba, melel jaʼnix jich la yal: «Jpisiltic bayel buelta ya xjelawotic» (kʼopona Santiago 3:2).

14. ¿Bin yuʼun ya skʼan ya jnaʼtik te aynix banti ya xchʼayotike?

¹⁴ Te bin ya yakʼ jnoptik: Juluk ta koʼtantik te jpisiltik jmulawilotik. Mame  jkuytik te jaʼ mukʼxan jkʼoplaltik ta stojol te machʼatik ya jnojptestik ta Biblia. ¿Bin yuʼun? Teme ya kakʼbeytik yil te estudiante te maʼyuk bin-ora ya xchʼayotik, yaniwan skuy te maʼyuk bin-ora ya xjuʼ yuʼun spasel te bin ya xkʼanbot yuʼun te Diose. Pero te kʼalal ya kalbeytik te aynix wokol ya kaʼiytik spasel te bin ya yal te Biblia sok te ya jcholbeytik yaʼiy te bin-utʼil skoltayojotik te Jehová ta sjeltayel te jkuxlejaltik, jich ya jkoltaytik ta yilel te ya xjuʼ yuʼun te ya x-abatin-euk ta stojole.

15. ¿Bin yilel te ejemploetik la stuuntes te Santiago? (Santiago 3:2-6, 10-12).

¹⁵ Te Santiago la stuuntes ejemploetik te ya xkʼot ta oʼtanil. Ya jnaʼtik te jaʼ koltayot yuʼun te chʼul espíritu, jaʼnix jich bayalniwan koltayot kʼalal la yilbey skʼoplal te ejemploetik la stuuntes te Jesús. Te ejemploetik la stuuntes ta carta te la stsʼibaye, ma wokoluk ya xkʼot ta koʼtantik sok ya yakʼ jnaʼtik te bin ya skʼan ya jpastike (kʼopona Santiago 3:2-6, 10-12).

16. ¿Bin yuʼun ya skʼan ya jtuuntestik ejemploetik te ya xkʼot ta oʼtanil?

¹⁶ Te bin ya yakʼ jnoptik: Jtuuntestik ejemploetik te ya xkʼot ta oʼtanil. Kʼalal ya jtsatik ta lek ejemploetik, jich ya jkoltaytik te ants winiketik yuʼun ya xkʼot ta yoʼtanik te bin yakik ta snopel. Te ejemploetik-abi, ya xkoltayotik yuʼun ya xjul ta yoʼtanik te bintik mukʼ skʼoplal ta Biblia. Te Jesús la snaʼ ta lek stuuntesel ejemploetik, jaʼnix jich la spas te Santiago. Kilbeytik skʼoplal te ejemplo la stuuntes sok bin yuʼun te ya xkʼot ta oʼtanil.

17. ¿Bin yuʼun ya xkʼot ta koʼtantik te ejemplo te ay ta Santiago 1:22-25?

¹⁷ (Kʼopona Santiago 1:22-25). Te ejemplo la stuuntes te Santiago ta swenta te espejo ya xkʼot ta oʼtanil. Snaʼoj ta lek-a te bin ya skʼan ya yakʼ ta nopel: teme ya jkʼantik te ya skoltayotik te sKʼop Dios, ma tikʼuknax-a te ya jkʼopontik, ya skʼan te ya jpas ta jkuxlejaltik. Te Santiago la stuuntes jun ejemplo te naʼbil sba yuʼun te ants winiketik: jaʼ te ay machʼa ya yil sba ta espejo. ¿Bin la skʼan la yakʼ ta nopel? Te kʼalal ay machʼa ya yil sba ta espejo, pero maba ya skus lokʼel te bin ya yil, tojolnax te ya yil sbae. Jaʼnix jich kʼalal ya jkʼopontik te Biblia, pero maba ya jeltaytik te jtaleltik, tojolnax te ya jkʼopontike.

18. ¿Bin oxchajp ya skʼan ya kichʼtik ta wenta te kʼalal ya jtuuntestik jun ejemplo?

 ¹⁸ Kʼalal ya jtuuntestik jun ejemplo, ay oxchajp te bin ya skʼan ya jpastik jich te bitʼil la spas te Santiago: Sbabial, akʼa kiltik ta lek te ejemplo teme snitojbey sba skʼoplal sok te bin yakotik ta yalele. Schebal, jtuuntestik junuk ejemplo te naʼbil sba yuʼun te ants winiketik. Yoxebal, yakuk xkʼot ta yoʼtan te bitʼil ya xkoltayote. Teme wokol ya kaʼiytik stael ejemploetik, ya xjuʼ ya kiltik te Índice de las publicaciones Watch Tower. Te banti ya yal «Ejemplos» ya jtatik ejemploetik te ya xjuʼ ya jtuuntestik. Juluk ta koʼtantik te jich kʼoemik bitʼil micrófono te ejemploetik, te jaʼuk chikanxan ta aʼiyel te bin mukʼik skʼoplale. Jich yuʼun, jpastik tulan te jaʼuknax ya jtuuntestik ejemploetik te kʼalal ya kakʼtik ta nopel te bintik mukʼ skʼoplale. Te bin yuʼun ya jkʼantik te ya xkʼootik ta lekil jpʼijubteswanej, ma jaʼuk te ya kichʼtik ichʼel ta mukʼ, jaʼ ya jkʼantik te ya jkoltaytik te ants winiketik te banti kʼalal ya xjuʼ kuʼuntik swenta ya x-ochik ta organización yuʼun te Jehová.

19. ¿Bin-utʼil ya kakʼtik ta ilel te kʼux ta koʼtantik te kermanotaktik?

¹⁹ Yuʼun-nix jich-a, maʼyuk machʼa pajal chʼiem sok te machʼa ayix yaʼbilal te toj ta jkʼaxele, pero kichʼojtik te majtanil te ya x-abatinotik ta stojol te Jehová sok te kermanotaktik te tulan schʼuunel yoʼtanik. Ya kakʼbeytik yil skʼuxul koʼtantik kʼalal ya jokin jbatik sok, te ya jnaʼbeytik sba, te ya jokintik ta scholel skʼop Dios sok ta nojpteswanej. Kʼalal ya jpastik tulan ta stʼunbeyel te ejemplo yuʼun te Santiago ta swenta jtaleltik, te bin ya jpastik sok te bitʼil ya kakʼtik nojptesel, jich ya kalbeytik yutsil skʼoplal te Jehová sok ya jkoltaytik te ants winiketik yuʼun ya xnoptsajik ta stojol te jTatik ta chʼulchan.