1-2. (a) Eeghe kụ iḍighi kụ rodon rekparanhaạn ghan bọ ibadị oḍuom olhoghi we dị ophạm itooghị? (b) Yira kooḅeghiọn eeghe siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ?

 RODON rekparanhaạn ghan ni ibadị oḍuom olhoghi we dị ophạm itooghị. Bidị momhiịn mọ abuọ iiruẹn r’abuọ agomẹt phọ rolọgh ghan iiseẹny raalhạ phọ r’abuọ iikpọ, bịn okinhe elhiom ooruẹn rukulhom mọ. ABaibul phọ akạr akaạph mọ: “Oye matooghị oye ramiinhẹ.” (Eccl. 8:9) Opumom isiphẹ, ikarạph aroozọ abuḍiemhiom aruukụ iiḅereghị mesu boph, kụ meḍighi idị abuniin awe u/ḍuom mun olhoghi Enhaạn. Esi iduọn phọ yira rosoman ghan ni ipaanhaạn oḍighi idị oye dị amheera otuughạ aBaibul r’ayira kaḍuom olhoghi aZihova r’abuẹn omheerạ bọ enye Odị siẹn ade phọ.

² Kuolọ, ko/gina abuẹn rotuughạ bọ Baibul phọ bịn kụ kotuughạ ilọ oḍuom olhoghi aZihova ḅilhẹ r’ookpomhoghan phọ odị. Emoghi kẹn dị ghalhamọ r’ayira phọ abuẹn morọl bọ siẹn igey phọ ibadị asiạ kokiọm ghisigh olọgh elhegh mọ eten phọ epẹ aZihova raḍighi ghan bọ raraạr kụ renighẹ ghan oomo amem. Eeni amem asidọl ketue ni emite dị kedẹgh epogh oḍuomolhoghi phọ ayira esi aZihova. Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ, yira kooḅeghiọn iraạr asidọl dị ketue ni edẹgh epogh omheeraam mọ ayira: (1) mem dị yira robạl iniin araraạr dị emite siphẹ aBaibul phọ, (2) mem dị ookpomhoghan phọ aZihova ungọ iyira iiḅakiọm, ḅilhẹ (3) r’amem dị yira osoman iiḅaghamhị epẹ ghisigh.

3. Ika kụ idị iniin idị emite siphẹ aBaibul phọ ketue edẹgh epogh oḍuomolhoghi phọ ayira esi aZihova?

 ³ Mem dị yira robạl Ekpo Onhụ phọ Enhaạn kụ omhiịn eten dị aZihova azoọm buniin awe ḅilhẹ r’iniin osopha odị, yira otue ni opuru mọ, ‘Uḍighi ika kụ aZihova aḍighi bọ iduọn phọ?’ Esi omaạm, aḍinyạ aNumbers ekaạph idị aZihova asophonhaan ooruẹn aḍuugh olọ Izrạl dị aakpomoghi ipẹ Ḍio Ophooghian. Kụ siphẹ omhunhenhiom iyạl aḍinyạ phọ aSamuel, mem dị arukuron asiạ reten, aZihova awilhenhaạn ni Uw-emhạ phọ Devid dị alhe emhạ aḅilhẹ aghiigh oye. (Num. 15:32, 35; 2 Sam. 12:9, 13) Yira otue ni opuru mọ, ‘Eeghe kụ iḍighi kụ aZihova awilhenhaạn bọ Devid phọ aghiigh bọ oye aḅilhẹ alhe emhạ, kụ asophonhaan bọ ooruẹn aḍuugh oye phọ aḍighi bọ ibạm ikarạph?’ Orue ophagharanhaạn aḍipuru phọ aḍiphẹ phọ, pọ ooḅeghiọn iraạr ikpanhạ araraạr dị yira koseerian ghan olhoghi mem dị yira robạl Baibul phọ.

4. Ika kụ idị aGenesis 18:20, 21 r’aDeuteronomy 10:17 ekparamhị okuphom owol phọ ayira ilọ atorobọ osopha aZihova?

⁴ K/oomo amem kụ edị aBaibul phọ aghaạph oomo idị egbolhomaam iyaạr dị emite. Esi omaạm, yira olegheri ni mọ aDevid alhoghoma ni saị kụ akiton esi ipẹ odị aḍighi bọ. (Ps. 51:2-4) Kuolọ oye phọ akạ bọ olhogh Aḍio Ophooghian phọ aru eeghe oye? Alhoghoma ni saị esi ipẹ odị aḍighi bọ? Makạ ghan ni iilhogh aZihova epẹ omhạn ḍughụm? Odị magunhọm ghan ni obobọ asikị iphụr arurụ ḍughụm? ABaibul phọ o/ghaạph. Toroboiperolbọ, yira okuphom ni owol mọ: “ekeeny ooruẹn i/lonhaan ghan” aZihova. (Deut. 32:4) Torobọ osopha aZihova rakpasị ghan esi ariphigh—ku/ḅẹm mọ, ko/lhọgh iiseẹny, obobọ inhọn araraạr phọ ipẹ repuẹ ghan bọ iiruẹn omhạr awe. (Bạl Genesis 18:20, 21; Deuteronomy 10:17.) Iduọn yira rolegheri bọ kobughẹ aZihova r’asiigbu phọ odị, pọ kụ idị oḍuomolhoghi phọ ayira esi iiruẹn phọ odị kakpạr ghan bịn. Ghalhamọ yira aạl esi aBaibul dị emiteom sipuru dị yira ko/tue opanyanhaạn nyiidiphọ, araraạr dị yira molhegheri ilọ Enhaạn ekasiạn ni oḍighi idị yira koḍuom olhoghi mọ “oomo areten phọ odị eḍighi elhiom.”—Ps. 145:17.

5. E/munughan retir ghan ika ipẹ yira rosoph ghan bọ ooruẹn? (Miịn igbe phọ “ E/munughan Repighẹ Ghan Ni Ipẹ Yira Ropogh Ghan Bọ Elhiom Ooruẹn.”)

 ⁵ Eten phọ epẹ yira rosoph ghan bọ ooruẹn r’/eeleeny ghan oomo amem loor e/munughan. Enhaạn ulhẹm iyira akighemhị loor, kụ iḍighi kụ yira okạr rowạ ghan dị kozoọm ghan we r’elhiom ooruẹn. (Gen. 1:26) Kuolọ, loor esi e/munughan phọ, iiruẹn ayira etue ni epịgh, ghalhamọ r’amem dị yira ootughiạn mọ yira olegheri ni riphigh phọ. Esi omaạm, tuutughiạn ipẹ eghiḍim bọ esi aJonah mem mọ aZihova anmạ bọ ighirigiir we aNineveh. (Jonah 3:10–4:1) Kuolọ tuutughiạn ipẹ emite bọ. AZihova aphẹl li sighuḍum awe aNineveh dị okiton ḅilhẹ opel li 120,000! Eekunha phọ, aJonah ghụn kụ asophonhaan okarạph ooruẹn we aNineveh—ka/Zihova.

6. Eeghe kụ iḍighi kụ i/moghi bọ dị aZihova kuḅenhị iyira riphigh osopha odị?

⁶ AZihova o/lhe omhụgh oḅenhị ghan awe riphigh atorobọ osopha odị. Agey ni, aZihova amheera ghan ni mọ arebenhẹ odị iḍiodi phọ oghaạph ghan idị bidị olhoghoma ilọ iyaạr dị odị asopha obobọ rawạ oḍighi. (Gen. 18:25; Jonah 4:2, 3) Kụ eeni amem, aghaạph ghan ni riphigh osopha phọ odị. (Jonah 4:10, 11) Kuolọ ipẹ phọ i/mạ mọ ekpaariọm aZihova oḍighi ghan iduọn phọ. Idiphọ Olemhiạ, i/moghi mọ odị upuru ghan iyira mughumọ enighẹ ni obobọ i/nighẹ mem dị kaḍighi iyaạr obobọ maḍighi.—Isa. 40:13, 14; 55:9.

7. Eeghe kụ ketue eḍighi ipaanhaạn esi ayira, kụ eeghe kụ iḍighi?

⁷ Iikia i/lo, yira omeeraam ni r’oomo ekpom mọ oomo amem aZihova raḍighi ghan idị enighẹ. Toroboiperolbọ, ipaanhaạn edi ni oḍuom olhoghi we phọ abuẹn omheerạ bọ enye odị. Yira otue ni ookia mughumọ abuẹn ophạm bọ riisi siẹn ookpomhoghan phọ aZihova okạr ri roḍighi idị edạph r’iiḅakiọm aZihova obobọ r’oḍighinhom iitụ-olhoghi. Eeni ipẹ kụ idị abuniin abudị orọl simem aBaibul phọ ootughiạn ghan kẹn. Tuutughiạn reḍeenhaan phọ edi bọ  ekpịgh phọ 3. Asiya oye phọ aghị bọ ookpomoghi ipẹ phọ Ḍio Ophooghian phọ atue ni aakia mughumọ aMozis akạr ri apuru aZihova kụ agbi bọ ogbeelhom ooruẹn aḍuugh phọ. Oyaghirị aUriah olọ aHeth phọ, aDevid alheom bọ emhạ anhịr phọ odị, atue ni aḅẹm mọ aDevid asighẹ iikpọ odị idiphọ uw-emhạ kụ aakpereghiom iikpiạ ikarạph phọ odị. Igey phọ p’iduọn, yira ko/tue oḅẹm mọ yira oḍuom olhoghi aZihova mem dị yira u/ḍuom olhoghi buẹn omheerạ bọ enye odị siẹn ade phọ—we dị aZihova aḍuom ni olhoghi.

8. Eeghe ooghighighạn kụ odi esi ipẹ edi bọ Iiḍighi 16:4, 5 r’ipẹ ookpomhoghan aKristẹn phọ rakị bọ ḍio arodon?

⁸ Rodon aZihova asighẹ ‘ebenhẹ phọ akpẹ bọ oḍuom olhoghi aḅilhẹ asụ olhoghi’ kụ raaḅakiọm pakirị ookpomhoghan phọ odị siẹn ade phọ. (Mat. 24:45) Idiphọ aloor phọ repogh bọ erọl bọ oḅẹl okuron asiạ phọ, ebenhẹ phọ ophọn phọ kụ rapogh we phọ Enhaạn oomo isiẹn aḅirinhi phọ kaḅilhẹ angọ ikumor awe arookpomhoghan phọ iiḅakiọm. (Bạl Iiḍighi 16:4, 5.) Kụ ikumor awe phọ osighẹ iiḅakiọm mọ oḍighinhom siphẹ arookpomhoghan phọ. Mem dị yira odaphạn ghan iiḅakiọm dị oḍighom mọ r’ikumor awe phọ ongọ, pọ yira roḍeenhaan ghan mọ yira oḍuom ni olhoghi reten phọ ipẹ aZihova raḍighi ghan bọ raraạr.

9. Pụr amem kụ edị ketue ni ikparanhaạn iyira odạph iiḅakiọm ikumor awe phọ, kụ eeghe kụ iḍighi?

⁹ Eeni amem, etue ni ikparanhaạn iyira odaphạn osopha ikumor awe phọ. Esi omaạm, siạ dị ke/bia uḅạr ri oḅophoghị iniin  arookpomhoghan ḅilhẹ r’iniin arighir. Iniin arookpomhoghan, ikumor awe phọ moḅenhị bukaaphọm mọ oghị oḍighan inhọn arookpomhoghan pidị aKindọm Họl phọ ka/pokoro. Eru maạr lọ uḅenhị aani iyira iduọn phọ, eeni kikparanhaạn ni iyira owilhẹ arighirị r’abuọ eghunotu ayira. Enhaạn kụ raaḅakị ghan ikumor awe phọ olhegheri arookpomhoghan dị bidị kosighẹ we phọ okimọm ḍughụm? Eeye. Iphẹn phọ etue ni eḍighi idị kikparanhaạn iyira odạph iiḅakiọm mọ ungọ bọ iyira. Kuolọ aZihova aḍuom ni olhoghi osopha ikumor awe phọ, kụ ewạ mọ oḍuom aani bidị olhoghi. *

10. Odaphạn Hibru 13:17, eeghe kụ iḍighi kụ yira kodaphạn bọ ni iiḅakiọm ikumor awe phọ?

¹⁰ Eeghe kụ iḍighi kụ yira kodạph bọ oḅilhẹ obakị osopha ikumor awe phọ ghalhamọ r’amem dị osopha phọ u/kạr uḅeraạn iyira? Loor esi dị, yira odaphạn pọ yira rologhonhaạn ghan ḍighaạgh ophamhanhạm amuḅọph awe phọ Enhaạn. (Efẹ. 4:2, 3) Ookpomhoghan phọ rapoph ghan mem dị oomo awe oyọ odaphạn osopha dị ikumor awe phọ ongọ. (Bạl Hibru 13:17.) Edị emhạn maạr epu pọ, yira roḍeenhaan ghan aZihova mọ yira oḍuom ni olhoghi nyodị esi odaphạn ghan iiḅakiọm abuẹn odị maḅọgh bọ oḍighi ophogh ayira angọ.—Iiḍighi 20:28.

11. Eeghe kụ keloghonhaạn ḍighaạgh okparamhị oduomolhoghi phọ ayira esi iiḅakiọm dị ikumor awe phọ ongọ?

¹¹ Yira kotue ni okparamhị oḍuomolhoghi phọ ayira esi iiḅakiọm ikumor awe phọ mem dị yira u/bulha mọ bidị rooḅereghị ghan ni kolhọm uwaloor iigbia phọ mem dị rooḅeghiọn raghaạph dị egbolhomaam ookpomhoghan phọ. Bidị romiigha ghan loor kooḅeghiọn siigbu aBaibul phọ ḅilhẹ r’inhọn iiḅakiọm dị ookpomhoghan phọ aZihova ongọ. Aḍiḅeraạn abidị pọ oḍighi idị eḅeraạn aZihova r’omhaạr ophogh awe phọ odị ipẹ bidị kotue bọ. Ikumor awe phọ abuẹn okpẹ bọ oḍuom olhoghi olegheri mọ Enhaạn agbi ni riḍien oḍighi phọ abidị. (1 Pit. 5:2, 3) Tuutughiạn iphẹn: Etigheri iduọn awe kirokirọ, aruukụ iiḅereghị, ḅilhẹ r’imirighan itooghị mekọm bọ madia, awe phọ aZihova oḅọph ni onhụ rokumu egey Enhaạn phọ abidị. Olhoghonhaạn aḍighaạgh phọ aZihova rangọ bọ ookpomhoghan phọ odị kụ aḍighi bọ idị iphẹn phọ edugh!

12. Ighẹn araraạr kụ edị ikumor awe phọ komaạr opogh omhiịn mughumọ oye makiton ni?

¹² AZihova maḅọgh oboom oḍighi oḅaalhamhị ookpomhoghan phọ alọgh ḍighaạgh ikumor awe phọ. Eru maạr dị onyọ aKristẹn aḍighi igbogh ikarạph, aZihova rawạ mọ ikumor awe phọ kụ osopha mughumọ oye phọ akpeanhaạn ni oḅilhẹ orọl isiẹn ookpomhoghan phọ. Esi inhọn araraạr, ewạ ni mọ bidị ooḅeghiọn ophogh mughumọ oye phọ aloghoma ni saị esi ipẹ odị aḍighi bọ. Oye phọ atue ni aḅẹm m’onọ makiton, kuolọ akạr ri alọgh ḍien ipẹ odị aḍighi bọ ḍughụm? Odị asopha ni m’onọ ka/ḍighi mun ikarạph phọ ḍughụm? Eḍighi maạr dị ikarạph arighirị kụ ekọm ikarạph phọ odị, odị asopha ni osoph oḍigh arighirị phọ? R’iiḅereghị ikumor awe phọ kopoghom ni riphigh phọ iphẹn phọ r’idị aBaibul phọ aghaạph, kụ oḅilhẹ opoghom idị oḍighinhom ikarạph phọ ramegheron kaghị esi olhoghonhaạn aḍighaạgh phọ abidị. Kụ bidị ogbi osopha mughumọ oye phọ katọl li siẹn ookpomhoghan phọ. Eeni amem, kewạ m’ophorogh oye phọ.—1 Kọr. 5:11-13.

13. Eeghe ooḅaghamhiạn aloor kụ edị yira kotue ni omoọgh eru maạr lọ ophorogh oyaghirị obobọ siya ayira?

¹³ Eeghe kụ ketue edẹgh epogh oḍuomolhoghi phọ ayira esi ikumor awe phọ? Eru maạr lọ oye phọ ophorogh bọ u/ḍighi oyaghirị  obobọ siya ayira, pọ kedugh ni dị yira kosighẹ osopha ikumor awe phọ. Kuolọ eḍighi maạr dị opọ ophorogh bọ utuman iyira agey, yira kooḅaghamhiạn ni loor mọ eeni ikumor awe phọ uu/ḅeghiọn riphigh phọ agey. Obobọ yira otue ni ookia mughumọ bidị osoph ni ooruẹn phọ eten phọ epẹ aZihova musoph bọ. Eeghe kụ kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh ophamhanhạm egey ephoghom osopha ikumor awe phọ?

14. Yira kolọgh elhegh eeghe eru maạr dị osopha ikumor awe phọ ilọ oḍighinhom ikarạph utir iyira?

¹⁴ Ootughiạn ni mọ aZihova kụ amiteom iikolhobian ophorogh ghan oye, iphẹn phọ rengọ ghan ni suọ ookpomhoghan phọ r’eeni opọ aḍighi bọ ikarạph phọ. Eḍighi maạr dị u/porogh oḍighinhom ikarạph dị u/kiton, pọ odị atue ni apuẹ bunhọn. (Gal. 5:9) Oḅarạm isiphẹ, eeni odị ka/legheri idị ikarạph phọ odị ebụgh esi, ḅilhẹ ke/tir nyodị onme iitughiạn r’iḍighinhom araraạr phọ odị orue omhoọgh akuuḅi aghisigh aZihova. (Eccl. 8:11) Yira okuphom ni owol mọ ikumor awe phọ romaghamhị ghan ni maạr oḍighi phọ abidị, mem lọ ewạ osopha mughumọ oye dị aḍighi ikarạph akpẹ ni ophorogh. Idiphọ abuugboom iiruẹn Izrạl iḍiodi phọ, bidị olọgh elhegh mọ bidị “ro/dạph itọ awe kụ oogbo iiruẹn, rodạph ilọ aZihova.”—2 Chron. 19:6, 7. 

15. Eeghe kụ iḍighi kụ ewạ bọ okparamhị oḍuomolhoghi phọ ayira esi iiḅakiọm mọ aZihova nyiidiphọ?

¹⁵ Iduọn eekunha aḅirinhi phọ metuman bọ, ewạ mọ yira oḍuom olhoghi aZihova opuemhi idị merọl ghan. Eeghe kụ iḍighi? Mem igbogh iiḅaghamhị phọ, iiḅakiọm dị kungọ ghan iyira kekịgh ghan mudị ekpạr ri onhaghanhạn ḅilhẹ r’odaphạn. Ii, aZihova iyira ku/ḅaanhaạn r’aloor. Eeni odị kamạ ni we dị komeerạ enye odị ongọ ghan iiḅakiọm mọ. Opọ kụ ka/mem dị ilhoghi ayira kebạl iyạl, mem dị ungọ iyira iiḅakiọm, obobọ ookia ghan mọ, ‘Iphẹn phọ eḍuạ ni ḍighaạgh aZihova kụ retu, obobọ eḍighi iitughiạn abumor phọ bịn ḍughụm?’ Nạ kazọ ika mem mọ amuphẹ phọ ekạr bọ eḍighi mem dị egbagarạ esi iphirigba omhạr awe? Ophagharanhaạn phọ odi esi ipẹ nạ radạph ghan bọ iiḅakiọm aZihova nyiidiphọ. Eru maạr dị nạ aḍuomolhoghi aḅilhẹ aakolhobian odaphạn iiḅakiọm dị ongọ rodon, pọ nạ kaḍighi ni igina phọ mem igbogh iiḅaghamhị phọ.—Luk 16:10.

16. Ika kụ idị ooruẹn phọ aZihova kasoph bọ ghisigh katue adẹgh apogh oḍuomollhoghi phọ ayira esi odị?

¹⁶ Enhọn iyaạr ozuumaam ophogh pọ ipẹ yira komegheron bọ okị esi iiruẹn phọ aZihova kasoph bọ mem eekunha aḅirinhi phọ. Nyiidiphọ, yira oḍuom ni olhoghi mọ asiya ayira r’abunhọn dị ro/kumu aani aZihova otue ni  omiigh okumu odị kụ eekunha phọ egbi oru. Kuolọ siphẹ Amagedọn, aZihova dị eego esi aZizọs, kụ kasopha ilọ aghisigh phọ abidị. (Mat. 25:31-33; 2 Tẹs. 1:7-9) I/lo esi ayira osopha oye dị aZihova kanmạ ighirigiir r’oye lọ ka/nmạ. (Mat. 25:34, 41, 46) Yira koḍuom ni olhoghi iiruẹn phọ aZihova obobọ keḍighi ḍighiigh okpetaan kụ ingọ iyira ḍughụm? Ekạr eegholhaan m’ewạ mọ okparamhị oḍuomolhoghi phọ ayira esi aZihova nyiidiphọ, pidị yira otue oḍuom nyodị olhoghi r’iitakụ epẹ ghisigh.

17. Ika kụ idị iiruẹn phọ aZihova mem eekunha aḅirinhi phọ kingọ iyira suọ?

¹⁷ Gbiom olhoghi ipẹ yira kologhoma bọ siphẹ omhoom aḅirinhi phọ Enhaạn, mem dị yira omhiịn ipẹ iiruẹn phọ aZihova kekọm bọ. Aruukụ iiḅereghị okpẹ ke/tọl mun, ḅilhẹ abumuul ḍighi iigbegheḍiom mọ r’abuọ imirighan itooghị phọ mokpiloghọm bọ oḅilhẹ omhiinhẹ we k’aḍio phọ ko/tọl mun. E/moon, aḍikpọ, ḅilhẹ r’asiḍuugh abuọ ephomhoghiạn ayira ke/ḍighi mun pakirị adọl aghuḍum ayira. Kokasaghiọm Setan r’ikarạph aruwaloor phọ esi oniin oonịr asiạ. Iiḅaghamhị phọ igbagharạn phọ abidị mekọm bọ ke/tọl mun. (Ogan. 20:2, 3) P’eeghe idị ilhoghi ayira keḅaạl iduọn yira oḍuom bọ olhoghi ipẹ aZihova raḍighi ghan bọ raraạr!

18. Yira otuughạ eeghe esi eḍeenhaan awe phọ Izrạl ogẹ bọ siphẹ Numbers 11:4-6 ḅilhẹ 21:5?

¹⁸ Yira koḅilhẹ ni osoman odẹgh ophogh oḍuom olhoghi ipẹ aZihova raḍighi ghan bọ raraạr siphẹ omhoom aḅirinhi phọ ḍughụm? Ogbiran ipẹ emite bọ mem mọ abuọ Izrạl oḍuạ bọ dọl arebenhẹ epẹ Ijipt. Abuniin umhiigh ni ogum loor idị bidị ro/le ghan mun raraạr phọ bidị olhe ghan bọ epẹ Ijipt, bịn omhiịn manạ phọ aZihova angọ ghan bọ idiphọ eḅoriạ eḍien. (Bạl Numbers 11:4-6; 21:5.) Yira otue ni omoọgh idọ iitughiạn phọ ipẹ phọ mem dị igbogh iiḅaghamhị phọ eten ḍughụm? Yira u/legheri odọ oḍighi dị katọl oselhemhi ade phọ enụm enụm oḍighi aparadaịs. Ekịgh mudị oboom oḍighi katọl li, araraạr ke/ḍighi oghelhọm oghelhọm emhiighom mọ. Yira kogumom ni aZihova ilọ araraạr phọ odị kamiteom bọ mem mọ amuphẹ phọ ḍughụm? Igey phọ pọ: Yira orue ni kụ osereghiạn ghan ipẹ aZihova ramiteom bọ nyiidiphọ, pọ yira koḍighi ni igina phọ kẹn mem mọ amuphẹ phọ.

19. Kaạph aakaragh ikpanạ araraạr phọ edi bọ siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn?

¹⁹ Eten phọ epẹ aZihova raḍighi ghan bọ raraạr kụ renighẹ ghan oomo amem. Ewạ mọ yira okuphom ni owol ipẹ phọ. Ewạ kẹn mọ oḍuom olhoghi buẹn aZihova mangọ bọ oḍighi ophogh ayira. Ku/bulha ikpo onhụ phọ aZihova aḅạ bọ dị eego esi oyil phọ Aizaya mọ: “Nyinha kemoọgh inyaạm esi ophoomhị ghan aloor kụ oḍeenhaan oḍuomolhoghi.”—Isa. 30:15.