1. Aˬ dui nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ aˬ joˇ joˆ˗ehˇ za nya˗eu nga? Aˬ dui nui noeˬ nui duˇ aˬ jeˬ miˇ neh loˬ˗eu nga?

 Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ nui noeˬ nui duˇ za˗eu loˬ meh. Tiˬ poˆ na aˬ dui nui noeˬ nui duˇ yawˬ ha yaw zeu baw˗eu gʼaˬ˗ahˇ shaˇ˗eu meh. Tiˬ poˆ na naˇ aˬ dui˗ahˇ kʼahˬ lahˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ, aˬ dui˗ahˇ “mˇ lehˬ” shaw˗iˬ ngaˇ lehˇ toeˬ mehˬ laˇ˗eu kʼawꞈ baw˗eu meh. (Gaˬlaˬtiˆ 6:1) Tiˬ poˆ na aˬ dui huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ dzeuˇ ngeh nui noeˬ nui duˇ mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ˗eu jeˬ˗ehˇ za˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ geu jeˬ lehˇ za˗euˬ maˬ kaˬ nui noeˬ nui duˇ teu˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Teu naˇ aˬ dui˗ahˇ muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ kʼawꞈ ka kʼoꞈ nehˬ nya˗eu meh.—Dawˬdaˬ 6:23.

2. Dawˬdaˬ 12:15-ahˇ haw ngeh, aˬ dui nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ aˬ jeꞈ miˇ neh ha geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

² Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Jaˇliꞈ daˬ ma hmˬ naˇ, “Tsawˇ gahˇ byah˗eu deuˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗awˬ” lehˇ gʼaˬ biꞈ taˬ˗euˬ meh. (Dawˬdaˬ 22:17) Yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ siˬ nya jiˇ˗eu lehˇ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ jawˇ˗a. (Dawˬdaˬ 12:15-ahˇ gui.) Aˬ dui naˆ maˬ tseˇ siˬ nya dzehˬ˗awˇ noeˬ dahˇ doe˗eu gʼaˬ jawˇ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu heu naˇ, taˬ aw˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui yawˬ ha˗euˬ dui dui baw˗eu jeˬ˗ahˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ dui yawˬ ha neh aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ gaˇ le keuˆ nya˗eu gʼaˇ duˬ, caw ba˗eu jeˬ loˬ˗eu meh lehˇ ha geuꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ jiˇ pyeuꞈ meh. Nui gahˇ ahˇ dui dui˗eu sahˬ paˬ Sawˇlaˬmoˬ “tseˇ dawˬ yaˇ dawˬ naˇ˗eu guiˬ lahˬ baw˗eu meh” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh.—Dawˬdaˬ 15:22.

3. Aˬ dui nui noeˬ nui duˇ aˬ joˇ joˆ˗ehˇ za nya˗eu nga?

³ Tiˬ poˆ na nui noeˬ nui duˇ heu naˇ, gaˇ jaw paw neh kʼawꞈ laˇ nya˗awˇ, do lehˇ kʼawꞈ laˇ nya˗eu meh. Gaˇ jaw paw neh laˇ˗eu nui noeˬ nui duˇ heu naˇ, aˬ dui Jaˇliꞈ gui gaˇ neh maˬ ehˇ, aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ paˇ dmˬ deuˬ˗ahˇ gui gaˇ neh maˬ ehˇ, yawˬ ha˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗awˇ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ˗eu loˬ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Heˬbyehˇ 4:12) Heu naˇ gaˇ jaw paw neh laˇ˗eu nui noeˬ nui duˇ pyeuꞈ meh. Do lehˇ laˇ˗eu nui noeˬ nui duˇ heu naˇ tawˇ neh, aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ˗eu nga? Teu naˇ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ maˬ ngeuˇ naˇ, noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ  aˬ dui˗euˬ laꞈ kʼoeˇ laˆ poˆ laˆ paˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ toeˬ mehˬ nehˬ laˇ gaˇ ehˇ˗eu meh. Teu naˇ do lehˇ laˇ˗eu nui noeˬ nui duˇ pyeuꞈ meh. Tiˬ gʼaˬ paˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh, nui noeˬ nui duˇ biꞈ laˇ ngeh, aˬ dui aˬ yawꞈ neh biꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ˗awˇ mˇ caw˗eu heu neh, guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

4. Dawˬtsoˆ 7:9-ahˇ haw ngeh, aˬ cawˬ aˬ dui˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ laˇ ngeh, aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ maˬ ya gʼeh˗eu nga?

⁴ Do lehˇ laˇ˗eu nui noeˬ nui duˇ heu naˇ, ha geuꞈ˗eu yaw shaˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, nui ma kʼawꞈ pehˇ laˇ nya˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ dui yawˬ ha maˬ byah kuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu nmˇ ngeuˇ kʼawꞈ, tiˬ gʼaˬ gʼaˬ aˬ dui˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ toeˬ mehˬ laˇ˗awˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ laˇ ngeh, maˬ ha geuꞈ coeˇ˗eu miˇ neh meh. (Dawˬtsoˆ 7:9-ahˇ gui.) Aˬ dui kʼoeˇ jeˬ heu jeˬ lehˇ myahˇ nya, dehˬ lehꞈ nya˗awˇ, nui noeˬ nui duˇ biꞈ laˇ˗eu teu gʼaˬ, ngaˬ˗ahˇ maˬ ya leˇ˗eu miˇ neh jeˬ ngaˬ˗eˬ lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ biꞈ jeˬ biꞈ kawˆ teu˗ahˇ nui ma pehˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Kʼoeˇ naˇ ‘Aˬ yawꞈ jiˇ teu naˆ naˆ˗ehˇ muiˬ˗eu maˬ ngeuˇ gaˇ, aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ laˇ˗eu nga?’ lehˇ jiˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ neh biꞈ laꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ maˬ ya leˇ ngeh tiˬ jawˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ myaˆ haw maˬ cawˬ˗eu uˬ taꞈ, yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ tsaˬ˗eu nui noeˬ nui duˇ biꞈ laꞈ˗eu deuˬ jawˇ gaˇ cehˆ gʼeh nya˗eu meh.

5. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

⁵ Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ ha geuꞈ˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu maˬ ha geuꞈ˗euˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui nui noeˬ nui duˇ teu˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ, teu˗ahˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ jeˇ ya jahˇ nga lehˇ jiˇ ja sawˇ ma.

6. Sahˬ paˬ Leˬhawˇbamˬ nui noeˬ nui duˇ za ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ ngaˬ? Aˬ dui teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

⁶ Aˬ dui Leˬhawˇbamˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Aˬ yawꞈ Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ Sahˬ paˬ pyeuꞈ laˇ ngeh, zaˬ lahˇ deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da Sawˇlaˇmoˬ neh ciˬ baꞈ ciˬ pi nehˬ laꞈ˗euˬ kah˗eu kʼaˆ behˆ˗ahˇ laˆ pyaˇ nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ aˬ joˆ˗ehˇ ya biꞈ˗eu lehˇ maˬ siˬ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ tsawˇ mawˬ tsawˇ kʼaˆ deuˬ nehˬ˗ehˇ ja uˇ˗iˇ˗euˬ meh. Heu naˇ yaw duiˇ ma˗ehˇ muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ ngaˇ. Tsawˇ mawˬ tsawˇ kʼaˆ deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ zaˬ lahˇ deuˬ˗euˬ ehˇ dawˬ geuꞈ nehˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ nawˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˬ myah luꞈ mˇ˗eu ngaˇ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (1 Sahˬpaˬ 12:3-7) Leˬhawˇbamˬ tsawˇ mawˬ tsawˇ kʼaˆ deuˬ neh biꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ maˬ ya leˇ˗eu miˇ neh tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ huiˬ laˇ˗euˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ ja cawˬ iˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ, oeˬ tseˇ kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni kʼawˆ laˇ taˬ˗euˬ miˇ neh, tsaˬ tsaˬ ni noeˬ dahˇ doe laˇ taˬ˗euˬ tehꞈ˗a. (2 Laˬsaˬbaˬ 12:13) Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ Leˬhawˇbamˬ˗ahˇ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ yaw beh naˆ maˬ tseˇ kah˗eu kʼaˆ behˆ ciˬ pi nehˬ ni maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ nui duˇ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (1 Sahˬpaˬ 12:8-11) Aˬ yawꞈ nui noeˬ nui duˇ teu nyiˬ hmˬ˗ahˇ za ngeh, aˬ geu hmˬ˗ahˇ mˇ caw paˬ nga lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ naˇ haˬ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ yawˬ ha ya leˇ˗eu yawˬ ha˗euˬ nui kʼahˇ geuꞈ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ deuˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Leˬhawˇbamˬ hawˇ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗euˬ kʼoeˇ taˆ maˬ muiˬ˗eu yaw doeˇ keuˆ le˗euˬ meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui jiˇ, aˬ myah luꞈ yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ tsaˬ˗eu nui noeˬ nui duˇ za˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗eu nui noeˬ nui duˇ biꞈ nehˬ laꞈ naˇ ha geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

7. Aˬ dui sahˬ paˬ Awˇziˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

⁷ Sahˬ paˬ Awˇziˇ jiˇ nui noeˬ nui duˇ teu˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗aˬ. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ piˇ ma deuˬ maˬ ngeuˇ naˇ maˬ ya uˇ leˇ˗eu kuˆ lawˆ˗ahˇ uˇ leˇ˗awˇ, yaw saw jeˬ lawˇ˗eu leh jeh˗eu meh. Piˇ ma deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ ‘Awˇziˇ˗oˇ, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ yaw saw jeˬ doꞈ damˬ˗eu gaˇ heu nawˇ mˇ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ maˬ tsaˬ˗a. Aˬloˬ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ tehꞈ˗ehˇ heu loꞈ˗ehˇ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ gʼawˇ mawˇ a nehˬ taˬ˗euˬ meh’ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Teu ngeh Awˇziˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ nui noeˬ nui duˇ teu˗ahˇ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ˗awˇ, uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ neh kawˇ ma˗ehˇ doˆ iˇ law nmˇ˗aˬ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu baw tehꞈ˗aˬ. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ teu loꞈ˗ehˇ maˬ jahˇ˗euˬ uˬ taꞈ, ‘nui ma paˇ pehˇ dui dui˗eu meh.’ Awˇziˇ aˬ jeˬ miˇ neh nui noeˬ nui duˇ teu˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ ngaˇ sahˬ paˬ miˇ neh kʼaˇ jahˇ mawꞈ˗eu jeˬ jahˇ nya ma lehˇ noeˬ luꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya  meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ teu loꞈ˗ehˇ maˬ noeˬ˗a. Awˇziˇ aˬ yawꞈ mˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ maˬ jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ˗euˬ miˇ neh ‘nyawˬ naˇ gawˇ baˬ da neh, ziˇ dehꞈ jiˇ ngeh keuˆ ni maˬ shawˇ˗eu tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗euˬ meh.’ (2 Laˬsaˬbaˬ 26:16-21) Aˬ dui sahˬ paˬ Awˇziˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh, aˬ dui aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ aˇ naˆ ni huiˬ˗eu gaˇ mˇ luꞈ˗eu maˬ kaˬ, Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗eu nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ nui kʼahˇ maˬ paˇ shiˇ ngaˇ˗a lehˇ ya siˬ˗euˬ ma.

8. Yawˇbaˆ nui noeˬ nui duˇ za ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga?

⁸ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ maˬ muiˬ˗eu gaˇ kawˆ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ ha geuꞈ˗euˬ miˇ neh guiˬ lahˬ za˗euˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ jiˇ ahˇ˗eu meh. Aˬ dui Yawˇbaˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw kaˇ˗euˇ. Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ guˆ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ kʼawꞈ, byah kuꞈ˗eu tiˬ gʼaˬ nmˇ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ shaˬ zahˬ naꞈ dui dui luꞈ ngeh, maˬ ngeuˇ˗eu jeˬ˗ehˇ noeˬ haw˗euˬ meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ maˬ ehˇ, Eˇliˇhuˆ maˬ ehˇ, nui noeˬ nui duˇ do lehˇ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Yawˇbaˆ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ nui noeˬ nui duˇ teu˗ahˇ ha geuꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ “Ngaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ zahˬ dui dui leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu ngaˇ maˬ siˬ nya˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ ngaˇ ngehˬ dzeuˇ tmˇ dzeuˇ˗euˬ ma . . . Kʼoeˇ miˇ neh ngaˬ neh kʼaˇ ngehˬ kʼaˇ tmˇ dzeuˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ngaˇ shaꞈ dawˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ, kʼaˬ puiˬ kʼaˬ lehˇ tsahˬ˗ahˇ jawˇ˗awˇ iˬ baˇ noeˬ poˆ˗eu ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Yawˇbaˆ taˬ aw˗eu miˇ neh Yeˬhawˇba aˬ yawꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ meh.—Yawˇbaˆ 42:3-6, 12-17.

9. Nui noeˬ nui duˇ ha geuꞈ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˬ dui Moˇseˬ˗ahˇ aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

⁹ Moˇseˬ jiˇ aˬ dui dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ gʼaˬ ngeh tiˬ jawˇ, mehˬ laˇ tsoˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗euˬ meh. Tiˬ poˆ aˬ yawꞈ nui ma pehˇ dui dui laˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ taˬ huiˬ˗euˬ miˇ neh, saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ maˬ paˇ ya ahˇ leˇ˗euˬ meh. (Bawˇtsahˬ 20:1-13) Moˇseˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nawˬ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ teu˗ahˇ tiˬ poˆ paˇ shaˇ sawˇ kʼoꞈ nehˬ laꞈ lehˇ tahˬ shaˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ “Gʼaˬ˗aˇ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Dawˬmehˬmehˬ˗eu 3:23-27) Ehˇ kʼawꞈ Moˇseˬ nui ma naˇ naˇ˗ehˇ maˬ jawˇ ni, Yeˬhawˇbaˬ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ paˇ bi sheuˬ gʼeh daˆ leꞈ˗euˬ meh. Nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˬ dui Yawˇbaˆ hawˇ˗eu Moˇseˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ dui dui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Yawˇbaˆ kʼoeˇ jeˬ heu jeˬ lehˇ myahˇ myahˇ˗ehˇ maˬ jawˇ ni, yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ beˬ paˇ˗euˬ meh. Moˇseˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu aˬ kawˬ˗aˬ ya smˇ iˇ˗euˬ kʼawꞈ, saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ˗eu heu neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗euˬ meh.

10. (a) Dawˬdaˬ 4:10-13-ahˇ haw ngeh, aˬ dui nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ ha geuꞈ naˇ, aˬ jeˬ muiˬ˗eu gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗eu nga? (b) Mehˇ nmˇ tiˬ deuˬ na nui noeˬ nui duˇ za ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga?

¹⁰ Aˬ dui Yawˇbaˆ hawˇ˗eu Moˇseˬ loꞈ˗ehˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ naˇ, muiˬ dui dui˗eu gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗eu meh. (Dawˬdaˬ 4:10-13-ahˇ gui.) Nymˬ˗mˇ iˬ nah mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ teu loꞈ˗ehˇ mˇ caw luꞈ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Kahˇgoˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Eˬmaˬneˬ˗oˬ aˬ yawꞈ neh za˗euˬ nui noeˬ nui duˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ jawˇ˗eu noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ ngaˇ nui jah gʼaˬ baˬ dui dui luꞈ gaˇ haw mawˇ˗awˇ ngaˬ˗ahˇ caw ba˗eu leh jeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ mˇ caw˗euˬ miˇ neh, ngaˇ shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˇ˗ahˇ yahˇ pawˇ nya˗euˬ ma.” b Kehˇnaˬdaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Meˬgehˬ jiˇ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Tiˬ poˆ na ngaˬ˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ laˇ gaˇ maˬ ya leˇ nya. Ehˇ kʼawꞈ teu naˇ ngaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ loˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu meh.” Kaˬ˗loˬeˇsiˬ˗yaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Maˇkoˬ jiˇ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Ngaˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ tiˬ hmˬ ya smˇ˗euˬ maˬ. Ehˇ kʼawꞈ ngaˇ haw kʼoꞈ gʼeh ngeh tiˬ jawˇ, ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ paˇ muiˬ kʼoꞈ laˇ nya˗euˬ heu naˇ, teu ngeh nah mehˇ nmˇ teu deuˬ neh biꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ baˬ da neh meh.”

11. Nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, mehˇ nmˇ Keuˬ˗laiˬ aˬ jeˬ ehˇ˗eu nga?

¹¹ Nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu miˇ neh muiˬ˗eu gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗euˬ dzaˇ˗i tiˬ gʼaˬ naˇ, uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Kaˇ Keuˬ˗laiˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ gaˇ kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼoeˇ dui dui˗eu cawˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Laˇdeuˇpawˬ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ tiˇ biꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ  ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ teu loꞈ˗ehˇ saˇ tiˇ biꞈ laˇ ngeh, dahˬ beh ngeh nui ma pehˇ nya lehˇ ehˇ˗eu meh. Mehˇ nmˇ Keuˬ˗laiˬ ehˇ˗eu “Ngaˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ dzaˇ˗i tiˬ poˆ paˇ mawˇ dzoeˇ ngeh, aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ dawˬ cawˬ puˬ laˇ˗eu meh. Ngaˇ nui ma pehˇ luꞈ siˬ miˇ neh, nui ma ahˇ maˬ ahˇ lehˇ dawˬ cawˬ puˬ kʼoꞈ nehˬ˗euˬ ma. Teu ngeh aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ ‘Saˇ tiˇ taˬ de. Nawˬ˗euˬ mehˬ nah Saˬdaˬ caw teh luꞈ nga’ lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu ngeh ngaˇ shaꞈ dawˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ ‘Ngaˇ beu nawˬ˗ahˇ nui ma maˬ pehˇ˗eˬ’ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ ngaˬ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ haw siˬ taˬ˗euˬ mehˇ nmˇ Laˇdeuˇpawˬ ‘Za tehꞈ˗a jeˬ maˬ ngeuˇ˗aˇ. Ehˇ kʼawꞈ saˇ tiˇ taˬ de. Nehꞈ Saˬdaˬ nawˬ˗euˬ mehˬ nah caw teh luꞈ nga’ lehˇ dzaˇ˗i tiˬ poˆ saˇ tiˇ paˇ biꞈ˗eu meh. Mehˇ nmˇ Laˇdeuˇpawˬ neh ehˇ˗euˬ tsaˬ˗eu lehˇ ngaˇ˗a. Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ nui ma pehˇ kʼoeˬ luꞈ naˇ, ngehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu miˇ neh ngehˬ gaˇ nui ma pehˇ luꞈ naˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ, nehꞈ Saˬdaˬ˗ahˇ ngaˬ˗ahˇ muˇ juˇ juˇ laˇ˗awˬ lehˇ ehˇ gaˇ duˇ˗eu meh.” c (Eˇpeˇsu 4:25-27) Mehˇ nmˇ Keuˬ˗laiˬ mehˇ nmˇ Laˇdeuˇpawˬ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ gʼoeˇ˗eu cawˬ pyeuꞈ daˆ leꞈ˗euˬ meh.

12. Taˬ aw˗eu jeˬ heu naˇ aˬ dui˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ ha geuꞈ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? (Ja ceuˬ 141:5)

¹² Nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ ha geuꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Aˬ dui taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ yawˬ ha maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, tiˬ poˆ na yawˬ ha yaw duiˇ ma˗ehˇ laiꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ laˇ nya meh lehˇ ya ha geuꞈ˗eu meh. Uˬ soe ja sawˇ yaꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Yawˇbaˆ noeˬ lehˬ haw˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˇ nah naˇ aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ beˬ paˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ jiˇ guiˬ lahˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Yawˇbaˆ taˬ aw˗eu miˇ neh meh. Yawˇbaˆ aˬ yawꞈ taꞈ˗ehˇ aˬ kʼoꞈ gʼawˬ naˆ ni nyiˇ dzehˬ˗eu Eˇliˇhuˆ neh nui noeˬ nui duˇ biꞈ gaˇ ha geuꞈ˗eu heu neh taˬ aw˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗euˬ meh. (Yawˇbaˆ 32:6, 7) Teu gaˇ duˇ ni taˬ aw˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ tiˬ poˆ na maˬ lehˬ gaˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, nui noeˬ nui duˇ biꞈ laˇ˗eu deuˬ yawˬ ha taꞈ˗ehˇ nyiˇ dzehˬ kʼawꞈ, nui noeˬ nui duˇ teu˗ahˇ ha geuꞈ coeˇ˗awˇ, zmˬ˗iˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Kehˇnaˬdaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ “Aˬ dui yawˬ ha laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ haw mawˇ nya˗eu miˇ neh aˬ cawˬ neh nui noeˬ nui duˇ ya bi biꞈ meh. Maˬ ngeuˇ naˇ maˬ huiˬ maˬ mahˇ laˇ nya˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Ehˇ loꞈ˗ehˇ aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luˬ Miˬyehˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu huiˬ laˇ mahˇ laˇ˗eu loˬ˗awˇ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ aˬ siˬ huiˬ laˇ ni jiˇ leh jeh˗eu loˬ meh.—Ja ceuˬ 141:5-ahˇ gui.

13. Aˬ dui nui noeˬ nui duˇ za ngeh aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹³ Nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ nui gaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ haw. Yeˬhawˇbaˬ aˬ myah luꞈ aˬ dui˗ahˇ muiˬ ni mˇ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 4:20-22) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ Jaˇliꞈ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗eu paˇ dmˬ deuˬ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, nui noeˬ nui duˇ biꞈ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh meh. Heˬbyehˇ 12:9, 10-ahˇ “Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ mehˬ˗eu zuiˆ˗eu kʼoeˇ˗aˬ, aˬ dui gʼaˇ duˬ muiˬ ni mˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.

14. Nui noeˬ nui duˇ biꞈ laˇ ngeh aˬ dui aˬ jeˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹⁴ Nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ, biꞈ jeˬ biꞈ kawˆ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu. Tiˬ poˆ na aˬ dui˗ahˇ tiˬ gʼaˬ paˬ nui noeˬ nui duˇ biꞈ laˇ ngeh aˬ yawꞈ˗euˬ biꞈ jeˬ biꞈ kawˆ teu˗ahˇ maˬ ya leˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Maˇ  diˇ naˇ nui noeˬ nui duˇ, ha geuꞈ˗eu yawˬ awˬ jeˬ˗ehˇ biꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nmˇ ngeuˇ meh. d (Gaˬlaˬtiˆ 6:1) Ehˇ kʼawꞈ nui noeˬ nui duˇ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ laˇ˗eu maˬ kaˬ, biꞈ jeˬ biꞈ kawˆ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ ‘Ngaˇ aˬ yawꞈ˗euˬ biꞈ jeˬ biꞈ kawˆ hawˇ˗eu ngehˬ jeˬ ngehˬ kawˆ˗ahˇ maˬ ya leˇ kʼawꞈ, teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Ngaˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ haw ni aˬ yawꞈ neh biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?’ lehˇ ya naˇ ha˗eu meh. Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ biꞈ laˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ yawˬ hmˬ na luꞈ˗ahˇ neh muiˬ˗eu jeˬ za ni leh jeh˗eu heu naˇ nui gahˇ ahˇ˗eu je pyeuꞈ meh.—Dawˬdaˬ 15:31.

15. Aˬ jeˬ miˇ neh nui noeˬ nui duˇ shaˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹⁵ Nui noeˬ nui duˇ shaˇ lehˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ taˬ˗euˬ meh. Dawˬdaˬ 13:10-ahˇ “Aˬ cawˬ mehˬ gaˇ naˇ haˬ geuꞈ˗eu deuˬ tsawˇ gahˇ za˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Heu naˇ yaw duiˇ ma˗ehˇ tsaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ cawˬ nui noeˬ nui duˇ biꞈ laˇ gaˇ maˬ dawˬ ni, yawˬ ha jawˇ paw neh jeˬ hu nui noeˬ nui duˇ shaˇ˗iˇ˗eu deuˬ naˇ, nui noeˬ nui duˇ maˬ shaˇ˗eu deuˬ naˆ maˬ tseˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ paw huiˬ laˇ mahˇ laˇ dzehˬ gaˇ ya mawˇ˗eu meh. Teu miˇ neh yawˬ ha jawˇ paw neh jeˬ hu nui noeˬ nui duˇ shaˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

16. Aˬ dui nui noeˬ nui duˇ aˬ joˇ joˆ˗ehˇ gʼeh ngeh shaˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹⁶ Aˬ dui nui jah taꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˬ joˇ joˆ˗ehˇ gʼeh ngeh nui noeˬ nui duˇ shaˇ nya˗eu nga? Aˬ joˇ joˆ˗ehˇ gʼeh ngeh shaˇ nya˗eu nga lehˇ haw ma. (1) Mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ kuˇ˗awˇ Jaˇliꞈ mehˬ iˇ gʼaˬ ngeh, heu naˆ maˬ tseˇ mehˬ nya laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ paˬ nga lehˇ nui noeˬ nui duˇ shaˇ nya˗eu meh. (2) Mehˬ tsoeˬ zeuˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ yawˬ ha neh tseˇ taˬ˗euˬ mehˬ tsoeˬ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh nga lehˇ dawˇ coe ni bi ehˇ˗eu gʼaˇ duˬ noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ shaˇ nya˗eu meh. (3) Baˬ maꞈ˗euˬ mehˬ shi dawˬ mehˬ ya mehˬ beh beh˗eu mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ, dawˬ mehˬ mehˬ˗eu noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ yawˬ ha dawˬ mehˬ mehˬ gaˇ bi naˇ haˬ˗awˇ, huiˬ laˇ mahˇ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu lehˇ bi ehˇ nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ nui noeˬ nui duˇ shaˇ nya˗eu meh. Dawˬ mehˬ mehˬ˗eu myahˇ laˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ kʼawꞈ, noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ dawˬ mehˬ mehˬ˗eu deuˬ˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ shaˇ˗awˇ mˇ caw paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

17. Aˬ dui nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ neh muiˬ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ za nya˗eu nga?

¹⁷ Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ gʼawˬ mya jaw maˬ gʼeh˗ehˇ, ba la gʼawˬ mya siˬ maˬ gʼeh˗ehˇ nui noeˬ nui duˇ do lehˇ maˬ ehˇ, gaˇ jaw paw neh maˬ ehˇ za˗eu yaw duˬ baw meh. Teu ngeh aˬ dui nymˬ˗mˇ ja sawˇ laꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ mawˇ˗awˇ, taˬ aw luꞈ˗uˇ. Nui noeˬ nui duˇ biꞈ jeˬ biꞈ kawˆ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ haw tsoˆ taˬ. Yawˬ ha neh za˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ maˇ diˇ zmˬ˗iˇ nya ni leh jeh. Dehꞈ le ngeh neh nui gahˇ ahˇ˗eu lehˇ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ jawˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ Jaˇliꞈ˗ahˇ “Dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ˗ahˇ naˇ haˬ geuꞈ naˇ, aˬ kaˇ tiˬ nah zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ byah laˇ tehꞈ˗a” lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh.—Dawˬdaˬ 19:20.