1. Inyuki ba yé le ba ti bés maéba, inyuki ma yéne bés nseñ?

 BÉSBOBASÔNA di gwé ngôñ ni maéba. Ngim mangéda, di yé le di bat ngim mut di nti lipém maéba. Ma-ngéda mape mankéé nu a ntôñ bés a yé le a kôôge bés bebee, a kal bés le di nyoñ “béba njel,” ibale di nyoñ bé yihe, di nla kwo i béba. (Galatia 6:1) Ba nla ki ti bés maéba inyule di mboñ béba ikeñi. To mambe maéba ba nti bés, di nlama emble mo. Hala a yé inyu loñge yés, maéba ma nla péyés bés!​—Bingéngén 6:23.

2. Inoñnaga ni kaat Bingéngén 12:15, inyuki di nlama emble maéba?

² Pes kaat i ñéga i yigil ini i nkal le di nlama “emble bipôdôl bi bôt ba pék.” (Bingéngén 22:17) Mut binam nye ki nye a nyi bé mam momasôna; d’a boma ndigi ngim bôt munu nkoñ ’isi unu i i nyi iloo bés. (Añ Bi-ngéngén 12:15.) Jon i ngéda di ñemble maéba, wee di yé suhulnyuu. Hala a ñéba le di nyi le di ta bé le di yi mam momasôna, le di gwé ngôñ ni mahôla i niñ yés. Yéhôva a bi tinde Kiñe Salômô i tila le: “Mam ma nyon i ngéda bati maéba ba yé ngandak [tole “batipék,” buk i si lipep.].”​—Bingéngén 15:22.

3. Mambe maéba di yé le di kôs?

³ Mut a nla ti bés maéba. Kiki hihéga, mañ tole nhôôlak mankéé umpe u nla unda bés ngim jam di nlama héñha mu niñ yés. Ibale mut a ñéba bés gwéha a ti bés maéba ma mpémél i Bibel, di nlama ti nye mayéga, di emble maéba mé, di nôgôl ki mo. Ndi di nla ki kôs maéba ni njel ipe. Imbe njel ipe di mpôdôl hana? Di nla añ Bibel tole bikaat bi ntôñ, di nok le di boñok ngim  jam i i ta bé loñge, di héñha.​—Lôk Héber 4:12.

4. Inoñnaga ni kaat Ñañal 7:9, kii di nlama bé boñ i ngéda ba nti bés maéba?

⁴ I yé le i bane bés ndutu i nôgôl maéba mut a nti bés. Di yé yak le di unup. Inyuki? Di nyi le di mbéna boñ dihôha, ndi i ngéda mut a nti bés maéba, hala a yé le a lédél bés i neebe le di nhôs. (Añ Ñañal 7:9.) Di yé le di kahal kaaba. Di yé le di kal le i mut a nti bés maéba a gwé bé mahoñol malam, tole a mbep pôdôs bés. Di nla kahal ôm nye nsohi, di badbaga le: ‘A yé njee inyu ti me maéba? Nyemede a nhôs bé?’ Ibale maéba ba nti bés ma nlémél bé bés, di yé le di tjél emble mo, di ke yak mut numpe nu a nla ti bés maéba ma ma ga lémél bés.

5. Kii di ga tehe munu yigil ini?

⁵ Munu yigil ini, di ga pôdôl bagwélél ba Yéhôva ba kôba ba ba bi tjél emble maéba, ni ba ba bi emble. Di ga tehe ki kii i yé le i hôla bés i emble maéba, ni i nôgôl mo.

6. I jam Kiñe Rôbôam a bi boñ i ngéda ba bi ti nye maéba li niiga kii bés?

⁶ Di pôdôl le ndémbél i Kiñe Rôbôam. I ngéda a bi yila kiñe Israel, Lôk Israel i bi lo i bat nye ngim jam. Ba bi bat nye le a hôyôs mbegee Salômô a bi bééga bo. Rôbôam a bi boñ loñge jam, a bi ke a tehe mimañ mi Israel inyu bat bo lelaa a nlama timbhe i bôt ba. Mimañ mi Israel mi bi kal Rôbôam le ibale a nôgôl litén li Israel, li ga nit nye mu ane yé. (1 Bikiñe 12:3-7) I nene le maéba ma ma bi lémél bé nye, jon a bi ke a bat yak bisega gwé maéba. I nene le i bôt ba ba bééna yom kiki bo 40 nwii, jon ba bé ba ma tehe mam mu niñ yap. (2 Miñañ 12:13) Ndi yokel, ba bi ti Rôbôam maéba mabe. Ba bi kal nye le a kônde litén li Israel mbegee. (1 Bikiñe 12:8-11) Mimañ mi bôt mi bi ti Rôbôam maéba, yak boñge ba wanda ba ti nye maéba, a bé le a soohe Yéhôva inyu bat nye mambe a nlama emble. Ndi a bi boñ bé hala, a bi emble maéba ma boñge ba wanda inyule mon ma bé lémél nye. Bikuu bi bi kwél Rôbôam ni Lôk Israel inyu i jam li, bi bé bikeñi ngandak. Yak bés, ba yé le ba ti bés maéba ma ma nlémél bé bés. Ndi ibale ma mpémél i Bañga i Djob, di nlama emble mo.

7. Kii ndémbél i Kiñe Uzia i niiga bés?

⁷ Kiñe Uzia a bi emble bé maéba. A bi jôp ngim homa i témpel i Yéhôva i het ndik biprisi gwon bi nlama jôp, a kahal yéñ le a nligis binjinjiñ. Biprisi bi Yéhôva bi bi kal nye le: “A Uzia, u gwé bé kunde i lighene Yéhôva binjinjiñ, ndik biprisi le bon ba Arôn, bon ba bi tééba bipubhaga i ligis binjinjiñ.” Uzia a bi boñ lelaa? Ibale a emble maéba ma ni suhulnyuu yosôna a pam i témpel, bebek ki Yéhôva a bi nwéhél nye. Ndi, ‘Uzia a bi unup.’ Inyuki a bi tjél emble maéba ma? A bé hoñol le kiki a yé kiñe, a nla boñ to kii a ngwés. Ndi hala bé nyen Yéhôva a bé tehe mam. Ngôk u bi boñ le Uzia a yila “mut lô letee ni kel nyemb yé.” (2 Miñañ 26:16-21) Ñañ u Uzia u niiga bés le, tonjee mut a ntjél emble maéba ma Yéhôva, Yéhôva a ga kôm nye mbus.

8. Lelaa Hiôb a bi leege maéba?

⁸ Di nwan miñañ mi bôt ba bi emble bé maéba, ndi Bibel i mpôdôl yak bôt ba ba bi emble maéba, Yéhôva a sayap ki bo. Di pôdôl le Hiôb. Tolakii a bé kon Yéhôva woñi, a bé bé peles. I ngéda ndutu i bi nai nye, a bi popoda. Inyu hala nyen Élihu bo Yéhôva ba bi ti nye maéba ma ngui. Lelaa Hiôb a bi leege maéba ma? A bi leege mo ni suhulnyuu yosôna. A bi kal le: “Me bi pot ndigi, ndi me bé nok bé . . . Me ntam i yom me bak me kal, jon me nyén i lipum li biték ni i libu.” Yéhôva a bi sayap Hiôb inyule a bi emble maéba.​—Hiôb 42:3-6, 12-17, MN.

9. Kii Môsi a bi boñ ngéda Yéhôva a bi ti nye ma-éba, kii hala a niiga bés?

⁹ Môsi a yéne bés ndémbél ilam inyule i ngéda a bi boñ béba ikeñi, Yéhôva a ti nye maéba, a emble maéba ma. Lisañ jada, a bi bep unup a ti bé Yéhôva lipém. Inyu hala nyen a bi la bé jôp i hisi Yéhôva a bi ti Lôk Israel. (Ñañga bôt 20:1-13) I ngéda Môsi a bi soohe Yéhôva le a héñha mahoñol, Yéhôva a bi kal nye le: “U pôdôs ha bañ me inyu jam li.” (Ndiimba Mbén 3:23-27) Môsi a bi bana bé lôlha ñem. A bi nôgôl Yéhôva, Yéhôva a nwas le a kee ni bisu i éga Lôk Israel. (Ndiimba Mbén 4:1) Ndémbél i Hiôb ni Môsi i niiga bés le i ngéda ba nti bés maéba, di nlama emble. Hiôb a bi héñha mahoñol; a bi yéñ bé i kaaba. Môsi a bi téñbe ni Yéhôva inyu unda le a neebe maéba mé, tolakii a bi nimis nsima i jôp i hisi hi likak.

10. (a) Kii kaat Bingéngén 4:10-13 i ñéba bés inyu jam li maéba? (b) Kii lôk kéé ihogi i bi boñ i ngéda ba bi ti bo maéba?

¹⁰ Ndémbél i bôt ba ba bi téñbe ni Yéhôva kiki Hiôb bo Môsi i yéne bés nseñ ngandak. (Añ Bingéngén 4:10-13.) Ngandak lôk kéé i bôda ni i bôlôm i bi nigle ndémbél yap. Mankéé wada i Kôñgô le Emmanuel, nu ba bi ti ma-éba a nkal le: “Ngim lôk kéé i likoda jem i bi yimbe le hémle yem i nkahal sôs, ba hôla me. Me bi noñ maéba ba bi ti me, hala a boñ le me keñgle ngandak mandutu.” * Nsañal wada i Kanada le Megan a nkal le: “Maéba momasôna bé mon me bé gwés emble, ndi ngéda me bé emble mo, ma bé hôla me.” Mankéé wada i Croatie le Markô a nkal le: “Ba bi héya me ngim nson ikété ntôñ, ndi nano i ngéda me nhoñol i jam li, me ntehe toi le maéba ba bi ti me, ma bi hôla me i lédés maada mem ni Yéhôva.”

11. Kii mankéé Karl Klein a bi kal inyu jam li maéba?

¹¹ Mut numpe nu a bi emble maéba a yé mankéé Karl Klein nu a bi sal i Juu li bakena ntôñ. Mu ñañ u niñ yé, mankéé Klein a nkal le lisañ jada Joseph F. Rutherford nu a bé liwanda jé a bi ti nye maéba ma ngui. Mankéé Klein a nkal le ngéda ba bi ti nye maéba, a bi bôk ndugi a unup. A nkal le: “I ngéda me bi témb me boma [mankéé Rutherford] a bi kal le: ‘A Karl me nyéga!’ Ndi kiki me bé me ngi unbenege nye, me bi yéga nye me huñbege. A kal me le: ‘A Karl, yoñ yihe! Nsohop a nuñgne we  hiandi!’ Me bé yi bé kii me kal, me kal le: ‘Too a mankéé Rutherford, jam a ta bé.’ Ndi a bé yi le me ngi yii ñunbak, jon a bi kal me le: ‘Hala a yé loñge. Ndi yoñ yihe. Nsohop a yé we mbus.’ A bi pot maliga! Ibale di ñunbene mankéé, téntén i ngéda a nkal bés jam a bak a kôli kal bés . . . , wee di yé nwas le Nsohop a gwel bés mu hiandi hié.” * (Éfésô 4:25-27) Mankéé Klein a bi emble maéba ma mankéé Rutherford, ba ke ki ni bisu i ba mawanda.

12. Lelaa suhulnyuu i nla hôla bés i emble maéba? (Tjémbi 141:5)

¹² Kii i nla hôla bés i emble maéba? Di nlama bana suhulnyuu, di bigdaga le di yé bikwéha bi bôt, ni le ngim mangéda di yé di lôôha jôñôp. Kiki di mbôk di tehe, Hiôb a bi popoda. Ndi a bi sôk a héñha mahoñol, Yéhôva a sayap ki nye. Inyuki? Inyule Hiôb a bé mut suhul-nyuu. Suhulnyuu yé i bi nene ngeñ a bi emble maéba Élihu a bi ti nye, tolakii Élihu a bé mañge. (Hiôb 32:6, 7) Suhulnyuu y’a hôla ki bés i emble maéba, to ibale di nhoñol le di gwé bé ngôñ ni mo, tole i mut a nti bés mo a yé mañge. Mañ wada i Kanada u nkal le: “Di nla bé tehe bésbomede kiki bôt bape ba ntehe bés, jon di ta bé le di hol ibale ba nti bé bés maéba.” Bésbobasôna di gwé ngôñ i kônde bana bilem bilam, ni i lémés likeñge jés i likalô.​—Añ Tjémbi 141:5.

13. Lelaa di nlama tehe maéba?

¹³ Maéba ba nti bés ma ñunda le Nyambe a ngwés bés. Yéhôva a nsômbôl le di ba maséé i niñ yés. (Bingéngén 4:20-22) I ngéda a ngwélél Bañga yé, bikaat bi ntôñ, tole ngim mankéé inyu ti bés maéba, wee a yé unda bés gwéha yé. Kaat Lôk Héber 12:9, 10 i ñéba le “a mboñ hala inyu loñge yés.”

14. I ngéda ba nti bés maéba, kii di nlama béñge?

¹⁴ Di emble maéba, di béñge bañ lelaa ba nti bés mo. Ngim mangéda di yé le di nôgda wengoñle ba mbep pôdôs bés i ngéda ba tinak bés maéba. I yé maliga le i ngéda di nti mut maéba, di nlama boñ le a bana ngôñ i emble bés. * (Galatia 6:1) Ndi ibale bés bon ba nti ma-éba, di nlama emble maéba ba nti bés, to ibale di nhoñol le ba mbep pôdôs bés. Di nla badba le: ‘To ibale i mut a nti me maéba a mbep pôdôs me, baa  i yom a nkal me, i ta bé maliga? Baa me ta bé le me hôya bibuk bi mbabaa me, me tééda maéba a nti me?’ Ibale di ñemble maéba momasôna ba nti bés, wee di gwé pék.​—Bingéngén 15:31.

15. Inyuki di nlama bat maéba?

¹⁵ Bibel i nkal le di nlama bat maéba. Kaat Bingéngén 13:10, MN, i nkal le: “Pék i yé inyu bôt ba mbat maéba.” Maliga ma! I bôt ba mbéna bat maéba iloole ba bem le bôt ba loo ba ti bo maéba, ba mbéna yoñ makidik malam iloo i bet ba mbat bé maéba. Jon, di yéñ manjel i bat maéba.

16. Imbe ngéda di yé le di bat maéba?

¹⁶ Imbe ngéda di yé le di bat lôk kéé yés maéba? Di yoñ le ndék dihéga. (1) Sita yada i nkal sita ipe i i meya i ntéé likalô le, a kee a yéga nye i yigil yé, i mbus yigil, a bat nye maéba inyu boñ le a kônde lémés likeñge jé. (2) Sita yada i i yé ngi biiba, i nsômbôl somb mbot, jon a nke tehe nhôôlak sita, inyu boñ le u ti nye mahoñol mé inyu mbot a mpohol. (3) Mankéé wada a nsômbôl ti nkwel u mbamba inyu ngélé bisu. A nke i tehe mankéé nu a meya a nti minkwel, a kal nye le a tibil emble nkwel wé, inyu boñ le a kal nye lelaa a nla kônde lémés likeñge jé. To ibale mankéé a nti mi-nkwel ibôdôl behee, a nla bat lôk kéé i i meya i nti minkwel maéba, a noñ ki ma-éba ma.

17. Kii i nla hôla bés i emble maéba?

¹⁷ Mu dilo di nlo, hiki wada wés a yé le a kôs maéba. Ibale ba nti bés maéba, di bigda mam di ntehe munu yigil ini. Di bana suhulnyuu. Di emble maéba, di béñge bañ lelaa ba nti bés maéba ma. Di noñ maéba di nkôs. Mut binam nye ki nye a ngwééna bé pék. Ndi Bibel i nkal le ibale di ‘ñemble maéba, di neebe yak le ba kodol bés, d’a bana pék.’​—Bingéngén 19:20, MN.