1. Cinshi cingalenga batufunda, kabili mulandu nshi tukabila ukutufunda?

 BONSE tulakabila ukutufunda. Limo kuti twaipushako uo twacindika ukuti atupandeko amano. Inshita shimbi uwa bwananyina uwatubikako amano kuti atufunda nga amona ukuti tulecita fimo ifingalenga ‘twalufyanya.’ (Gal. 6:1) E lyo kabili limo kuti batufunda nga twalufyanya. Temulandu ne cingalenga batufunda tufwile ukukutika. Kanshi cisuma ukukutika nga batufunda kabili kuti calenga twaisaba no bumi!—Amapi. 6:23.

2. Ukulingana na mashiwi yaba pa Amapinda 12:15, mulandu nshi tufwile ukukutikila nga batufunda?

² Ilembo apashimpilwe cino cipande litile tulingile “ukuumfwa ifilelanda aba mano.” (Amapi. 22:17) Takwaba umuntu nangu umo uwaishiba fyonse. Lyonse kulaba umuntu uwaishiba fimo ukutucila. (Belengeni Amapinda 12:15.) E ico nga tulekutika ilyo batufunda, ninshi twaliicefya. Tulanga no kuti te fyonse twaishiba kabili tulakabila ukutwafwa pa kuti tufikilishe ifyo twapanga ukucita. Yehova apuutilemo Imfumu ya mano Solomone ukulemba ukuti: “Ukuli abapanda amano abengi amapange yalafikilishiwa.”—Amapi. 15:22.

3. Ni nshila nshi isho bengatufundilamo?

³ Inshita shimo umuntu kuti atulungika. Ku ca kumwenako eluda nelyo uwa bwananyina umukalamba mu fya kwa Lesa, kuti atwebako mumo umo tushilecita bwino. Nga ca kuti uwa bwananyina atulungika ukubomfya Baibolo, tulanga ukuti tuletasha nga tulekutika no kucita ifyo atweba. Lelo kwaliba inshila na imbi iyo bengatufundilamo. Limo kuti twabelenga fimo mu Baibolo nelyo mu mpapulo shesu ifingalenga twatontonkanya pa fyo tulecita ifishili bwino no kwaluka.—Heb. 4:12.

4. Ukulingana na mashiwi yaba pali Lukala Milandu 7:9, cinshi tushifwile ukucita nga batulungika?

 ⁴ Ukulanda fye icishinka limo kuti catukosela sana ukukutika nelyo ukucita ifyo batufunda. Nalimo kuti twafulwa no kufulwa. Mulandu nshi? Nangu ca kuti tulasumina ukuti tatwapwililika, limo te kuti canguke ukusumina nga ca kuti umuntu atwebelapo pa fyo tulufyenye. (Belengeni Lukala Milandu 7:9.) Kuti twatendeka ukuipokolola nelyo ukwipusha ico acishila mu kutulungikila atemwa ukwamba ukuilishanya pa nshila acitulungikilamo. Kuti twatendeka ukufwaya ifilubo mu wacisa mu kutulungika no kulatontonkanya ukuti ‘Nani wamupeele insambu sha kwisa mu kunungika libe ninshi nao wine alalufyanya?’ Kabili nga tatutemenwe ifyo batufunda, te kuti tumfwe ifyo baletweba. Kuti twasalapo no kuya ku muntu umbi pa kuti fye atwebe ifyo tutemenwe.

5. Finshi twalasambilila muli cino cipande?

⁵ Muli cino cipande twalasambilila pa bantu abalembwa mu Baibolo abakeene ukukutika ilyo babalungike e lyo na bakutike. Kabili twalalanda na pa cingalenga ukuti tulekutika nga batulungika e lyo no busuma bwabamo.

6. Cinshi tusambilila ku fyo Imfumu Rehoboamu yacitile ilyo baipandileko amano?

⁶ Lekeni tulandeko pa fyo Rehoboamu acitile. Ilyo ali imfumu ya Israele, abantu baishile kuli ena no kumulomba ukuti abangushisheko icisendo ico wishi Solomone abapeele. Pa kubalilapo Rehoboamu alicitile bwino. Aileipusha abakalamba abalebombela wishi ukuti bamupandeko amano. Abakalamba baebele imfumu ukuti nga yacita ifyo abantu balelomba, abantu bali no kulaibombela. (1 Isha. 12:3-7) Cimoneka kwati Rehoboamu tatemenwe ifyo abakalamba bamwebele e ico aileipusha abaume abo akulile nabo ukuti bamupandeko amano. Balya baume bali ne myaka nalimo 40 e ico bali bakalamba kabili balishibe ifingi. (2 Imila. 12:13) Nomba pali iyi nshita bapandile Rehoboamu amano ayabipa. Bamwebele ukuti alundepo icisendo ukucila na pa cisendo ico wishi abikile pa bantu bakwe. (1 Isha. 12:8-11) Ifyo abakalamba bamupandile amano fyalipusene ne fyo abaice akulile nabo bamupandile kanshi Rehoboamu alingile ukupepa pa kuti Yehova amwebe ifyo ali no kucita. Lelo ena akonkele ifyo abaume akulile nabo bamwebele ukucita pantu e fyo atemenwe. Ifyafuminemo fyalibipiile Rehoboamu na bena Israele. Limo na ifwe ifyo bengatweba ukucita tekuti tufitemwe lelo nga ca kuti fifumine mu Cebo ca kwa Lesa tufwile fye ukuficita.

7. Cinshi tusambilila ku fyacitikile Imfumu Usia?

⁷ Imfumu Usia yalikeene ukucita ifyo baifundile. Yaileingila mu muputule umwaleingila fye bashimapepo pa kuti ituule ifyanunkila. Bashimapepo ba kwa Yehova baebele Usia ukuti: “Te mulimo wenu, mwe mfumu Usia, ukoca ifyanunkila kuli Yehova, lelo mulimo wa bashimapepo.” Finshi Usia acitile ilyo bamwebele ifi? Omfwa ifyo bamwebele no kufuma mwi tempele liya line fye, Yehova nalimo nga alimubelele uluse. “Lelo Usia alikalipe.” Mulandu nshi akanine ifyo bamufundile? Afwile aletontonkanya ukuti apo ali ni mfumu kuti acita conse ico alefwaya, lelo ifi te fyo Yehova alemona. Pa mulandu wa kuti Usia aliituntumbile, Yehova alimulwalike ifibashi kabili “ali ne fibashi mpaka no bushiku afwile.” (2 Imila. 26:16-21) Ku fyacitikile Usia tusambililako ukuti temulandu ne milimo twakwata mu cilonganino ca kwa Yehova nga twakana ukumfwila ifyo batufunda ifyaba mu Cebo ca kwa Lesa ninshi Yehova akaleka ukutupaala.

8. Finshi Yobo acitile ilyo bamufundile?

⁸ Twalanda pa bantu abashaumfwile ilyo babafundile kabili abo tushilingile ukupashanya. Nomba mu Baibolo mwaliba abantu abaumfwile ilyo babafundile kabili abo tulingile ukupashanya. Natulandeko pali Yobo. Nangu ca kuti Yobo alitemenwe Yehova kabili alecita ifingalenga asekelela, tali uwapwililika. Pa mulandu wa kuti ali sana mafya alilufyenye mu fyo alandile. Ne ci calengele ukuti Elihu na Yehova bamulungike ukwabula ukumupita mu mbali. Acitile shani Ilyo bamulungike? Alyumfwile ifyo bamufundile. Atile: ‘Nalilandile lelo nshailwike . . . Nabwesesha amashiwi yandi, kabili nalapila mu lukungu na mu mito.’ Yehova alipaalile Yobo pantu ali uwaicefya.—Yobo 42:3-6, 12-17.

9. Bushe Mose acitile shani ilyo bamulungike kabili kuti twamupashanya shani?

⁹ Mose aba pa bantu abakutike ilyo babalungike pa numa ya kulufyanya. Bushiku bumo alikalipe sana ica kuti alandile amashiwi ayalangile ukuti tacindike Yehova. Pa mulandu ne fyo Mose acitile, Yehova tamusuminishe ukwingila mu Calo ca Bulayo. (Impe. 20:1-13) Ilyo Mose alombele Yehova ukuti alule ifyo apingwile, Yehova amwebele ati: “Wibwekeshapo ukulanda kuli ine pali uyu mulandu.” (Amala. 3:23-27) Mose tafulilwe iyo. Lelo alisumine ifyo Yehova apingwile kabili Yehova alimulekele atwalilila ukutungulula abena Israele. (Amala. 4:1) Yobo na Mose balikutike ilyo babalungike kabili kuti twabapashanya. Yobo alyumfwile ifyo bamulungike, taleipokolola kabili alyalwike mu fyo aletontonkanya. Mose alilangile ukuti alikutike ku fyo Yehova amufundile ilyo atwalilile ukubomba ne cishinka temulandu no kuti bamwebele ukuti takengile mu Calo ca Bulayo.

10. (a) Bushe Amapinda 4:10-13 yatila fisuma nshi fikafumamo ilyo batufunda? (b) Fisuma nshi bamo bacitile ilyo babafundile?

¹⁰ Tulanonkelamo sana nga tulepashanya abantu abali aba cishinka pamo nga Yobo e lyo na Mose. (Belengeni Amapinda 4:10-13.) Bamunyinefwe na bankashi abengi balapashanya aba baume kabili balomfwa ilyo babafunda. Umfweni ifyo munyinefwe Emmanuel uwikala ku Congo acitile ilyo bamufundile, atile: “Bamunyinefwe abakalamba mu fya kwa Lesa mu cilonganino nali balimwene ukuti nalecita ifintu ifingapwisha bucibusa bwandi na Yehova, e ico balimfundile. Nalicitile ifyo banjebele ne ci calengele ukuti niba na mafya.” * Ba Megan bapainiya ba ku Canada batile: “Limo nga bamfunda nshitemwa ifyo banjeba nomba ifyo fine ninshi e fyo ndekabila pa kuti njaluke.” Munyinefwe Marko uwa ku Croatia atile: “Balimpokele imilimo nalebomba mu cilonganino, lelo nga natontonkanya pa fyacitike nalimona ukuti ifyo bamfundile fyalilenga bucibusa bwandi na Yehova bwakoselako.

11. Finshi munyinefwe Karl Klein alandile pa fyo tufwile ukucita nga batulungika?

¹¹ Umbi uo twingasambililako uwakutike ilyo bamufundile ni munyinefwe Karl Klein uwali mwi Bumba Litungulula. Mu fyo bashimike pa bumi bwabo balandile ukuti inshita imo munyinefwe Joseph F. Rutherford uwali cibusa wabo alibalungike. Munyinefwe Klein alandile ukuti pa kubala alyumfwile ububi pa fyo bamulungike. Atile: “Ilyo twaishilekumana ukutula apo ba Rutherford banungikiile balimposeshe ne nsansa abati, ‘Ba Karl muli shani?’ Apo pali iyi nshita ninshi ncili nimfulwa pa fyo banungike, na-aswike fye ne shiwi lya pa nshi. Lyena ba Rutherford banjebele ukuti, ‘Cenjeleni ba Karl! Satana alalenga mubembuke!’  Nalyumfwile insoni pa fyo banjebele kabili nabaswike fye nati: ‘Awe mukwai nshifulilwe ba Rutherford.’ Nomba balishibe ukuti nimfulwa e ico banjebele fye ukuti: ‘Cili fye mukwai lelo cenjeleni Satana alalenga mubembuke.’ Ifyo balandile fya cine. Nga tule-enda ne cikonko ku mukoshi pa fyo munyinefwe acitile maka maka nga atufundile pa fintu ifyo tushilecita bwino, ninshi Satana Kaseebanya kuti akwata apa kwingilila.” * (Efes. 4:25-27) Munyinefwe Klein alyumfwile ifyo munyinefwe Rutherford amulungike kabili balitwalilile ukuba ifibusa.

12. Bushe ukuicefya kuti kwalenga shani twakutika nga batufunda? (Amalumbo 141:5)

¹² Cinshi cingatwafwa ukukutika ilyo batulungika? Tulingile ukuicefya no kulaibukisha ukuti tatwapwililika kabili inshita shimo tulacita ifya buwelewele. Nga fintu tulandilepo kale Yobo aletontonkanya ifyalubana. Lelo alishilealula ifyo aletontonkanya kabili Yehova alimupaalile. Mulandu nshi? Pantu Yobo ali uwaicefya. Alilangile ifyo aicefya ilyo aumfwile ilyo Elihu amulungike nangu ca kuti Elihu ali mwaice sana pali ena. (Yobo 32:6, 7) Nga natuicefya twakulakutika ilyo batulungika nangu ca kuti tuletontonkanya ukuti tapali ifyo tulufyenye nelyo uuletulungika mwaice pali ifwe. Eluda umo uwa ku Canada atile: “Ifyo tutontonkanya ukuti e fyo twaba nalimo te fyo abantu batwishiba, kanshi te kuti twaluke nga takuli abakutufunda.” Bonse tulakabila ukubombesha pa kuti tukwate ifisabo fya mupashi e lyo no kuya tulewamyako ifyo tubomba umulimo wa kubila imbila nsuma e lyo no kusambilisha.—Belengeni Amalumbo 141:5.

13. Bushe tufwile ukumona shani ukufunda?

¹³ Mulemona ukuti nga bamufunda ninshi Lesa alimutemwa. Yehova afwaya ukuti ifintu filetuwamina. (Amapi. 4:20-22) E ico nga atulungika ukubomfya Icebo Cakwe, ulupapulo ululanda pa fya mu Baibolo nelyo Umwina Kristu umukalamba mu fya kwa Lesa ninshi aletulanga fye ukuti alitutemwa. Baibolo pa AbaHebere 12:9, 10 itila: “Alatufunda pa kuti cituwamine.”

14. Finshi tufwile ukubikako sana amano nga batufunda?

¹⁴ Mulebika amano ku fyo bamufunda te nshila bamufundilamo. Inshita shimo kuti twamona kwati inshila bacitufundilamo tayaciwama. Ca cine ukuti uulefunda umuntu afwile ukumufunda mu nshila ya kuti camwangukila ukukonka ifyo balemweba. * (Gal. 6:1) Nomba nga ni fwe balefunda tufwile ukubika amano ku fyo batufunda nangu ca kuti tuletontonkanya ukuti tabatufundile bwino. Tufwile  ukutontonkanya ukuti: ‘Nangu ca kuti nshacitemwa inshila bacimfundilamo, bushe kuliko fimo ifyo ningasambililako ku fyo bacimfunda? Bushe kuti nasuulako fye ku filubo ifyo uwacilamfunda acicita no kusambilila ku fyo acimfunda?’ Tulingile ukulabika sana amano ku fyo twingasambilila ku fyo bacitufunda.—Amapi. 15:31.

15. Mulandu nshi tulingile ukulombela ukuti batupandeko amano?

¹⁵ Baibolo itukoselesha ukuti tufwile ukulomba ukutupandako amano. Pa Amapinda 13:10 Baibolo itila: “Abepushanya balikwata amano.” Aya mashiwi ya cishinka. Abalomba ukuti babapandeko amano, balakula mu fya kwa Lesa ukucila abashilomba ukuti babapandeko amano. E ico muleitendekelako ukulomba ukuti bamupandeko amano.

16. Ni lilali twingalomba aba bwananyina ukuti batupandeko amano?

¹⁶ Ni lilali twingalomba ukuti uwa bwananyina atupandeko amano? Natulandeko pali fimo. (1) Nkashi kuti aeba kasabankanya uwaishiba ukutungulula amasambililo ya Baibolo ukuti bakabombe nankwe lyena pa numa kuti alomba ukuti amupandeko amano pa fyo engacita pa kuti alesambilisha bwino. (2) Nkashi umushimbe nalimo alefwaya ukushita ifya kufwala lyena aeba nkashi umukalamba mu fya kwa Lesa kuti amwebe ifyo aletontonkanya pa fya kufwala alefwaya ukushita. (3) Munyinefwe nalimo kuti nakwata ilyashi lya ku cintubwingi ilya kubalilapo, kuti aipushako munyinefwe uulanda bwino amalyashi ukuti akutikeko ku fyo apekenye no kumwebako umo alingile ukuwamya. Nangu fye ni bamunyina abalanda amalyashi pa myaka iingi, kuti baipusha bamunyina abalanda bwino amalyashi pa kuti babebeko umo balingile ukuwamya kabili bafwile ukucita ifyo babeba.

17. Kuti twacita shani pa kuti tulenonkelamo ilyo batufunda?

¹⁷ Mu milungu ilesa nelyo imyeshi bakatufunda. Nalimo abakatufunda ba bwananyina nelyo fintu tukasambilila. Ilyo bakamufunda mukebukishe fyonse ifyo twasambilila muli cino cipande kabili mukaicefye. Mukabike amano ku fyo bakamufunda ukucila ukubika amano ku nshila bakamufundilamo kabili mukakonke ne fyo bakamufunda. Takwaba uufyalwa ninshi alishiba fyonse. Icebo ca kwa Lesa citila: “Umfwa ukupanda amano kabili umfwila ukusalapula pa kuti ukabe na mano ku ntanshi.”—Amapi. 19:20.