1. Aliho tẹlẹ mẹ wẹ mí gán nọ mọ ayinamẹ yí te, podọ naegbọn mímẹpo do dó hudo ayinamẹ tọn?

 MÍMẸPO wẹ nọ do hudo ayinamẹ tọn sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ. To whẹho delẹ mẹ, mí gán ze afọdide tintan lọ nado kàn ayinamẹ sè mẹhe mí nọ na sisi de. To ninọmẹ devo lẹ mẹ, mẹmẹsunnu he onú mítọn nọ duahunmẹna de gán dọnsẹpọ mí bo dohia mí dọ mí jlo na ‘ṣì afọ de ze,’ ehe gán wá vẹna mí. (Gal. 6:1) Podọ, ayinamẹ gán yin nina mí to aliho mẹplọnlọ tọn mẹ to whenue mí ko ṣì onú sinsinyẹn de wà godo. Mahopọnna aliho depope he mẹ mí mọ ayinamẹ lẹ yí te, mí dona nọ dotoaina yé. Dagbe mítọn wẹ eyin mí wàmọ, podọ ehe gán whlẹn ogbẹ̀ mítọn!—Howh. 6:23.

2. Sọgbe hẹ Howhinwhẹn lẹ 12:15, naegbọn mí dona nọ dotoaina ayinamẹ?

² Wefọ he ji hosọ mítọn sinai do na mí tuli nado ‘nọ dotoaina ohó nuyọnẹntọ tọn lẹ.’ (Howh. 22:17) Gbẹtọvi depope ma tin he yọ́n nulẹpo; mẹde nọ tin janwẹ he do oyọnẹn po numimọ po hú mí. (Hia Howhinwhẹn lẹ 12:15.) Enẹwutu, todidoaina ayinamẹ yin ohia whiwhẹ tọn de. E nọ dohia dọ mí yọ́n dogbó mítọn lẹ; dọ mí yọnẹn dọ mí do hudo alọgọ tọn nado jẹ yanwle mítọn lẹ kọ̀n. Ahọlu nuyọnẹntọ lọ Sọlomọni wlan to gbọdo glọ dọmọ: “Gbọn ayinamẹtọ susu gblamẹ wẹ nuwadotana dagbe nọ tin.”—Howh. 15:22.

3. Aliho tẹlẹ mẹ wẹ mí gán mọ ayinamẹ yí te?

³ Mí gán mọ ayinamẹ yí to aliho tlọlọ kavi ma yin tlọlọ tọn mẹ. To aliho ma yin tlọlọ tọn mẹ, etẹ na dọ wẹ mí te? Mí gán hia nude to Biblu mẹ kavi to owe mítọn lẹ mẹ he na zọ́n bọ mí na nọte bo lẹnnupọndo gbẹzan he zan mí te ji, ehe na whàn mí nado basi vọjlado. (Heb. 4:12) Mí gán ylọ ehe dọ ayinamẹ he ma to tlọlọ. Bọ ayinamẹ he to tlọlọ lo? Mẹho agun tọn kavi  mẹmẹsunnu he pegan de gán dọ̀n ayiha mítọn wá nude he ji mí dona wàzọ́n do ji. Ehe gán yin yiylọ dọ ayinamẹ he to tlọlọ. Eyin mẹde yiwanna mí sọmọ bo na mí ayinamẹ sinai do Biblu ji de, mí dona do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn hia gbọn todidoaina ayinamẹ lọ dali bosọ yí i do yizan mẹ.

4. Sọgbe hẹ Yẹwhehodọtọ 7:9, aliho nuyiwa tọn tẹwẹ mí dona dapana whenue mí mọ ayinamẹ yí?

⁴ Nado dọ hójọhó, mí gán mọdọ e vẹawu nado kẹalọyi ayinamẹ de he to tlọlọ. Mí tlẹ gán gblehomẹ. Etẹwutu? Dile etlẹ yindọ mí yọnẹn ganji dọ mí yin mapenọ, e gán nọ vẹawuna mí nado kẹalọyi ayinamẹ to whenue mẹde dọ̀n ayiha mítọn wá awugbopo mítọn tangan de ji. (Hia Yẹwhehodọtọ 7:9.) Mí sọgan dín whẹjijọ. Mí gán sọ do ayihaawe gando mẹwhinwhàn mẹhe na mí ayinamẹ lọ tọn go kavi gblehomẹ do aliho he mẹ e na mí ayinamẹ te go. Mí tlẹ gán mọhodọdo ayinamẹtọ lọ lọsu go bo dọ dọ: ‘Jlọjẹ tẹwẹ e do nado na mi ayinamẹ? Uwọ lọsu do awugbopo etọn lẹ!’ Podọ, eyin ayinamẹ he mí mọyi lọ ma jẹ mítọn ji, mí gán dovọ́na ẹn kavi yì dín ayinamẹ sọn mẹdevo he na dọ nuhe mí jlo na sè de dè.

5. Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?

⁵ To hosọ ehe mẹ, mí na dọhodo apajlẹ Owe-wiwe tọn mẹhe gbẹ́ ayinamẹ lẹ dai po mẹhe kẹalọyi yé lẹ po tọn ji. Mí nasọ gbadopọnna nuhe na gọalọna mí nado nọ kẹalọyi ayinamẹ lẹ bo nọ mọaleyi sọn yé mẹ.

6. Etẹwẹ mí plọn sọn aliho he mẹ Ahọlu Lehoboami yinuwa te gando ayinamẹ he e mọyi go mẹ?

⁶ Lẹnnupọndo apajlẹ Lehoboami tọn ji. Whenue e lẹzun ahọlu Islaeli tọn, mẹjidugando etọn lẹ wá e dè bo biọ ẹ nude. Yé biọ to e si nado hẹn agbàn he otọ́ etọn Sọlomọni ko do dó kọ̀ji na yé lẹ fua. Lehoboami yinuwa to aliho dagbe mẹ bo yì dín ayinamẹ sọn sunnu mẹho Islaeli tọn lẹ dè nado yọ́n nuhe e na gblọn na omẹ lọ lẹ. Yé na ayinamẹ ahọlu lọ dọ eyin e wà nuhe mẹlọ lẹ biọ, yé na nọgodona ẹn to whepoponu. (1 Ahọ. 12:3-7) Amọ́, e taidi dọ homẹ Lehoboami tọn ma hùn do ayinamẹ enẹ go, enẹwutu, e yì dín ayinamẹ sọn sunnu he whẹ́n dopọ hẹ ẹ lẹ dè. E taidi dọ sunnu enẹlẹ do nudi owhe 40, enẹwutu yé dona ko do numimọ delẹ to gbẹ̀mẹ. (2 Otàn. 12:13) Amọ́ to ninọmẹ ehe mẹ, ayinamẹ ylankan wẹ yé na Lehoboami. Yé na ẹn ayinamẹ nado doagban do kọ̀ji na gbẹtọ lọ lẹ dogọ. (1 Ahọ. 12:8-11) Whenue Lehoboami pannukọn ayinamẹ voovo awe, e gán ko hodẹ̀ hlan Jehovah bo kanse E dehe e na hodo. Kakatimọ, e basi dide nado kẹalọyi ayinamẹ he yọ́nsè na ẹn, podọ e dotoaina sunnu jọja lọ lẹ. Kọdetọn lọ lẹ sinyẹn taun na Lehoboami, podọ na omẹ Islaeli tọn lẹ. To whẹho mítọn mẹ, ayinamẹ he mí nọ mọyi lẹ gán nọma yin nuhe mí jlo na sè to whepoponu. Etomọṣo, eyin yé sinai do Ohó Jiwheyẹwhe tọn ji, mí dona nọ kẹalọyi yé.

7. Etẹwẹ apajlẹ Ahọlu Uzia tọn plọn mí?

⁷ Ahọlu Uzia gbẹ́ ayinamẹ dai. E biọ adà tẹmpli Jehovah tọn de mẹ fie yẹwhenọ lẹ kẹdẹ wẹ yin dotẹnmẹna nado biọ, podọ e tẹnpọn nado mẹ̀ nuyọnwan. Yẹwhenọ Jehovah tọn lẹ dọna ẹn dọmọ: “E ma jẹ dọ hiẹ Uzia ni mẹ̀ nuyọnwan na Jehovah! Yẹwhenọ lẹ kẹdẹ wẹ dona nọ mẹ̀ nuyọnwan.” Nawẹ Uzia yinuwa gbọn? Eyin e ko gbọn whiwhẹ dali kẹalọyi ayinamẹ he yin nina ẹn bo tọ́n sọn tẹmpli lọ mẹ to afọdopolọji wẹ, Jehovah gán ko jona ẹn. Kakatimọ, “Uzia . . . biọ adi mẹ.” Naegbọn e do gbẹ́ ayinamẹ lọ dai? Matin ayihaawe, e mọdọ taidi ahọlu de, emi tindo jlọjẹ nado wà nudepope he jlo emi. Amọ́, Jehovah ma mọ domọ. Taidi kọdetọn de,  nuyiwa sakla tọn Uzia tọn zọ́n bọ e yin hihò po pòzọ̀n po, podọ e “yin pòtọnọ kakajẹ okú zangbe etọn.” (2 Otàn. 26:16-21) Apajlẹ Uzia tọn plọn mí dọ mahopọnna mẹdepope he mí yin, eyin mí gbẹ́ ayinamẹ Biblu tọn lẹ dai, mí ma na tindo nukundagbe Jehovah tọn ba.

8. Nawẹ Jobu yinuwa gbọn whenue e mọ ayinamẹ yí?

⁸ To vogbingbọn mẹ na apajlẹ avase tọn he ji mí ṣẹṣẹ dọhodo lẹ, Biblu bẹ apajlẹ dagbe mẹhe yin didona na yé kẹalọyi ayinamẹ wutu lẹ tọn hẹn. Lẹnnupọndo apajlẹ Jobu tọn ji. Dile etlẹ yindọ ewọ yin dawe budisi Jiwheyẹwhe tọ́ de, e ma yin mẹpipé. To kọgbidinamẹ sinsinyẹn glọ, e dọ nudelẹ he ma sọgbe. Taidi kọdetọn de, e mọ ayinamẹ yí tlọlọ sọn Elihu po Jehovah po dè. Nawẹ Jobu yinuwa gbọn? E kẹalọyi ayinamẹ lọ po whiwhẹ po. E dọmọ: “Yẹn dọho matin wuntuntun . . . Yẹn gọ̀ ohó he yẹn ko dọ lẹ bẹ, podọ yẹn lẹnvọjọ to kọ́gudu po afín po mẹ.” Jehovah dona Jobu, na e yinuwa po whiwhẹ po wutu.—Jobu 42:3-6, 12-17.

9. Nawẹ Mose ze apajlẹ dagbe de dai gbọn whenue e mọ ayinamẹ yí?

⁹ Mose yin apajlẹ dagbe mẹhe kẹalọyi wọhẹmẹ to whenue e jai jẹ nuṣiwa sinsinyẹn de mẹ godo tọn. To gbèdopo, e ma do walọmimiọn hia bo gbọawupo nado gbògbéna Jehovah. Ehe zọ́n bọ e hẹn lẹblanulọkẹyi lọ nado biọ Aigba Pagbe tọn lọ mẹ bu. (Sọh. 20:1-13) Whenue Mose biọ dọ Jehovah ni vọ́ nudide ehe gbejepọn, Jehovah dọna ẹn dọmọ: “Hiẹ sọ dọhona mi gando whẹho ehe go gbede ba blo.” (Deut. 3:23-27) Mose ma gblehomẹ. Kakatimọ, e kẹalọyi nudide Jehovah tọn, podọ Jehovah zindonukọn nado to yíyí i zan nado deanana akọta Islaeli tọn. (Deut. 4:1) Jobu po Mose po yin apajlẹ dagbe he mí na hodo whenue mí mọ ayinamẹ yí. Jobu jla pọndohlan etọn do; e ma dín whẹjijọ. Mose dohia dọ emi kẹalọyi ayinamẹ Jehovah tọn, na e hẹn nugbonọ-yinyin etọn go etlẹ yin to whenue e hẹn lẹblanulọkẹyi he e yiwanna tlala de bu godo.

10. (a) Etẹwẹ Howhinwhẹn lẹ 4:10-13 dohia gando ale he alọkikẹyi ayinamẹ nọ hẹnwa lẹ go? (b) Aliho dagbe tẹ mẹ wẹ mẹdelẹ nọ yinuwa te whenue yé mọ ayinamẹ yí?

¹⁰ Mí nọ mọaleyi eyin mí hodo apajlẹ sunnu nugbonọ enẹlẹ tọn taidi Jobu po Mose po. (Hia Howhinwhẹn lẹ 4:10-13.) Susu mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po tọn ko wàmọ. Doayi nuhe mẹmẹsunnu de he nọ yin Emmanuel bo nọ nọ̀ Congo dọ go gando avase he e mọyi de go. E dọmọ: “Mẹmẹsunnu he whèwhín to agun ṣie mẹ lẹ mọdọ n’jlo na siọ to gbigbọ-liho, podọ yé gọalọna mi. N’yí ayinamẹ yetọn do yizan mẹ, podọ e gọalọna mi nado dapana nuhahun susu.” * Gbehosọnalitọ de to Canada he nọ yin Megan dọ gando ayinamẹ go dọmọ: “E ma nọ yin nuhe n’jlo na sè to whelẹponu, amọ́ nuhe n’dona sè wẹ e nọ yin.” Podọ mẹmẹsunnu de he nọ yin Marko sọn Croatie dọmọ: “N’hẹn lẹblanulọkẹyi ṣie bu, amọ́ eyin n’flinnu hlan godo, n’nọ mọdọ ayinamẹ he n’mọyi lẹ gọalọna mi nado gọjẹ gángán to gbigbọ-liho.”

11. Etẹwẹ Mẹmẹsunnu Karl Klein dọ gando alọkikẹyi ayinamẹ go?

¹¹ Mẹdevo he mọaleyi sọn alọkikẹyi ayinamẹ lẹ mẹ wẹ Mẹmẹsunnu Karl Klein, mẹhe sẹ̀n to Hagbẹ Anademẹtọ lọ mẹ wayi. To otàn gbẹzan tọn Mẹmẹsunnu Klein tọn mẹ, e donù ojlẹ de go whenue e mọ ayinamẹ sinsinyẹn de yí sọn Joseph F. Rutherford dè, mẹhe po e po yin họntọn vivẹ́. Mẹmẹsunnu Klein yigbe dọ, to tintan whenu, emi ma yinuwa to aliho dagbe mẹ gando ayinamẹ lọ go.  E dọmọ: “Whedevonu he [Mẹmẹsunnu Rutherford] mọ mi, e yí zohunhun do dọna mi dọ, na a te do Karl?’ Amọ́ na n’hẹn ẹn do homẹ wutu, n’gblọnna ẹn mọmọ. E dọna mi dọ, ‘Karl, payi! Lẹgba ko jẹ gómẹ na we!’ N’yigbe po winyan po dọ, ‘Nude ma jọ nẹ Mẹmẹsunnu Rutherford.’ Amọ́ e yọ́n nuhe to jijọ ganji bo vọ́ avase na mi dọ, ‘Eyọn. Saa payi. Lẹgba to godona we.’ Lehe owhẹ̀ etọn whẹ́n do sọ! Eyin mí hẹn mẹmẹsunnu de do homẹ titengbe na nuhe e tindo jlọjẹ nado dọ de wutu, mí hùn dotẹnmẹ dote na Lẹgba nado wle mí do omọ̀ etọn lẹ mẹ niyẹn.” * (Efe. 4:25-27) Mẹmẹsunnu Klein kẹalọyi ayinamẹ Mẹmẹsunnu Rutherford tọn bọ haṣinṣan pẹkipẹki he to ṣẹnṣẹn yetọn zindonukọn.

12. Nawẹ whiwhẹ gán gọalọna mí nado nọ kẹalọyi ayinamẹ lẹ gbọn? (Salmu lẹ 141:5)

¹² Etẹwẹ gán gọalọna mí nado nọ kẹalọyi ayinamẹ? Mí do hudo whiwhẹ tọn nado nọ flin obá he mẹ mí yin mapenọ jẹ nugbonugbo, podọ lehe mí gán yinuwa po nulu po do to whedelẹnu. Dile mí dọ do wayi, Jobu tindo pọndohlan agọ̀. Amọ́ to nukọn mẹ, e jla pọndohlan etọn do bọ Jehovah dona ẹn. Etẹwutu? Na Jobu yin whiwhẹnọ wutu. E do whiwhẹ hia gbọn alọkikẹyi ayinamẹ he Elihu na ẹn dali, dile etlẹ yindọ e yin mẹho na Elihu taun. (Jobu 32:6, 7) Mọdopolọ, whiwhẹ na gọalọna mí nado nọ yí ayinamẹ lẹ do yizan mẹ, eyin mí tlẹ lẹndọ e ma biọ dọ yè ni na mí ayinamẹ, kavi whenue mẹhe to ayinamẹ na mí lọ whè hú mí to owhe mẹ. Mẹho agun tọn de to Canada dọ dọ, “To whenuena e yindọ mí ma nọ mọ míde dile mẹdevo lẹ nọ wà do, nawẹ mí gán yinukọn gbọn eyin mẹdepope ma na mí ayinamẹ?” Mẹnu to mí mẹ wẹ e ma biọ dọ ni dovivẹnu nado wleawuna adà sinsẹ́n gbigbọ tọn lẹ dogọ, bosọ hẹn lizọnyizọn Klistiani tọn etọn pọnte?—Hia Salmu lẹ 141:5.

13. Nukun tẹwẹ mí dona nọ yí do pọ́n ayinamẹ he mí nọ mọyi lẹ?

¹³ Nọ mọ ayinamẹ lẹ taidi dohia owanyi Jiwheyẹwhe tọn. Nudagbe hugan wẹ Jehovah nọ jlo na mí. (Howh. 4:20-22) Whenue e na mí ayinamẹ gbọn Ohó etọn, owe sinai do Biblu ji de kavi Klistiani he whèwhín de gblamẹ, owanyi etọn dohia mí wẹ e te niyẹn. Heblu lẹ 12:9, 10 dọ dọ, “Ewọ nọ wàmọ na ale mítọn.”

14. Etẹ ji wẹ mí dona ze ayiha do to whenue mí mọ ayinamẹ yí?

¹⁴ Nọ na ayidonugo ayinamẹ lọ, e ma yin lehe e yin nina do. To whedelẹnu, mí gán mọdọ ayinamẹ he mí mọyi lọ ma yin nina to aliho dagbe hugan mẹ. Nugbo wẹ dọ mẹdepope  he to ayinamẹ na dona dovivẹnu nado hẹn ẹn bọawu dile e yọnbasi do, na mẹlọ nido kẹalọyi i. * (Gal. 6:1) Amọ́, eyin mílẹ wẹ yè to ayinamẹ na, mí na wà dagbe nado ze ayiha do nuhe ayinamẹ lọ bẹhẹn ji, eyin mí tlẹ mọdọ e gán ko yin nina to aliho he pọnte humọ mẹ. Mí gán kanse míde dọ: ‘Eyin n’ma tlẹ yiwanna aliho he mẹ ayinamẹ lọ yin nina te, be adà etọn de ma yin nugbo wá? Be n’gán mọnú zẹ̀ awugbopo ayinamẹtọ lọ tọn lẹ go bo mọaleyi sọn ayinamẹ lọ lọsu mẹ ya?’ Nuyọnẹnnu wẹ e na yin dọ mí ni nọ dín aliho de nado mọaleyi sọn ayinamẹ depope he mí mọyi mẹ.—Howh. 15:31.

15. Naegbọn mí dona nọ kàn ayinamẹ sè?

¹⁵ Biblu dotuhomẹna mí nado nọ kàn ayinamẹ sè. Howhinwhẹn lẹ 13:10 dọmọ: “Ṣigba, nuyọnẹn tin to mẹhe nọ dín ayinamẹ lẹ dè.” Lehe enẹ yin nugbo do sọ! Mẹhe nọ kàn ayinamẹ sè kakati nado nọte dọ mẹdevo lẹ ni dọnsẹpọ yé lẹ na nọ saba yinukọn to gbigbọ-liho hú mẹhe ma nọ dín ayinamẹ lẹ. Enẹwutu, nọ ze afọdide tintan lọ nado kàn ayinamẹ sè.

16. Ninọmẹ tẹlẹ mẹ wẹ mí gán nọ kàn ayinamẹ sè te?

¹⁶ Whetẹnu wẹ mí gán kàn ayinamẹ sè yisenọ hatọ lẹ? Lẹnnupọndo ninọmẹ ehelẹ ji. (1) Mẹmẹyọnnu de biọ to wẹnlatọ numimọnọ de si nado wá nọ oplọn etọn de tẹnmẹ, podọ to godo mẹ e kàn ayinamẹ sè gando lehe e gán hẹn aliho mẹpinplọn tọn etọn pọnte dogọ do go. (2) Mẹmẹyọnnu tlẹnnọ de jlo na họ̀ ṣokoto gaa de, enẹwutu e kàn linlẹn mẹmẹyọnnu he whèwhín de tọn sè gando nudide he e basi go. (3) Mẹmẹsunnu de jlo na na hodidọ etọn tintan. E biọ to hodọtọ numimọnọ de si nado yí sọwhiwhe do dotoaina hodidọ etọn bo na ẹn ayinamẹ lẹ gando lehe e gán hẹn ede pọnte dogọ do go. Mẹmẹsunnu de he tlẹ ko nọ na hodidọ lẹ na owhe susu, na wà dagbe nado nọ kàn ayinamẹ sè hodọtọ numimọnọ lẹ, podọ nado nọ yí ayinamẹ he e mọyi lẹ do yizan mẹ to godo mẹ.

17. Nawẹ mí gán nọ mọaleyi sọn ayinamẹ lẹ mẹ gbọn?

¹⁷ To osẹ kavi osun he ja lẹ mẹ, mímẹpo na mọ ayinamẹ lẹ yí, vlavo ayinamẹ he to tlọlọ kavi dehe ma to tlọlọ. Eyin enẹ jọ, flin nuagokun he ji mí ṣẹṣẹ dọhodo lẹ. Nọ yin whiwhẹnọ. Nọ ze ayiha do ayinamẹ lọ ji, e ma yin do lehe e yin nina do ji. Podọ, nọ yí ayinamẹ he a mọyi lẹ do yizan mẹ. Depope mítọn ma yin jiji po nuyọnẹn po. Amọ́, eyin mí “nọ dotoaina ayinamẹ bo nọ kẹalọyi mẹplọnlọ,” Ohó Jiwheyẹwhe tọn dopà dọ mí ‘na yọnnuin.’—Howh. 19:20.