1. N’nga ninava-iwe malangi-o mundhila dhiivi, n’nga mwasiwa ngwan’ni i-yo othene ninofuneela langi-iwa?

I-YO othene ninofuneela va-iwa malangi-o hora dhothene. Hora dhinango ninooda m’vepa mutu unolemeza i-yo ira aniva-e malangi-o. Thitho hora dhinango abali anooda niwandela ira nitoroma wenda “mundhila yodaweya”-inaniiri-e ira nidhanong’onedhe libondo. (Agal. 6:1) Mbwenye ninooda va-iwa malangi-o vosumululiwa namwasa odawi-a vyongo vinango. Akala niva-iwile malangi-o mundhila yoi a-vi, ninofwanela avwela. Vyevi vinodha niiri-a ira vyongo viniwendelenga pama novulumuche ingumiiyi-u!—Sang. 6:23.

2. Movwelana na Sanganikho 12:15, mwasiwa ngwan’ni ninofwanela vwela malangi-o?

² Lemba li-indiwile muyofunjedha yei linonikami-a “vuruwana madhu aatu azelu.” (Sang. 22:17) Kavali mutu unaidhiwa vyongo vyothene; mbwenye hora dhinango vanokala mutu oidhiwa vyongo vinjinji kwaranya i-yo. (Muleri Sanganikho 12:15.) Navwelanga malangi-o ninothonyi-edha ira nili odhievi-a. Vinothonyi-edha ira ninozindiela vyevyo vya-anaode i-yo vikwakwaneli-edha; thitho ninofuneela kami-iwa ira niode kwakwaneli-edha vifunelo vi-u. Mwene wazelu Solomu movudheleliwa alembile ira: “Ovelela malangi-o kainjiva [venango “osumulula”] vyothuulela vinokwakwanela.”—Sang. 15:22.

3. N’nga ninooda va-iwa malangi-o mundhila dhiivi?

³ Ninooda va-iwa malangi-o mo-ovira kundu venango mundhila dhinango. N’nga ninothapulela n’ni naonganga ira va-iwa malangi-o mundhila dhinango? Naleringa myasa dhinango dha Bibilyani venango mumabukhwi-u vyevyo vinoniiri-a ira nithuulele vinofwanela i-yo chinja. Ee-no ninooda onga ira nitova-iwa malangi-o mundhila dhinango. (Aeb. 4:12) N’nga ninothapulela n’ni naonganga va-iwa malangi-o mo-ovira kundu? Ndimuwa wavapingoni venango bali mwinango unooda niwandela vyongo vinofuneela i-yo visaka-edha. Ee-no ninooda onga ira nitova-iwa  malangi-o mo-ovira kundu. Akala mutu mwinango unonidhiveliwa maningi fiedhela niva-a malangi-o okumela Bibilyani, ninooda thonyi-edha ira ninomsimba navwela vinofuna liye niwandela no a-rela malangi-o aniva-idhe liye.

4. Movwelana na lemba la Namalaleya 7:9, n’nga ninofwanela rambela n’ni nava-iwa malangi-o?

⁴ Onga imbarimbari, vinooda kala vyorucha rumela malangi-o anova-iwa i-yo mo-ovira kundu. Venango ninooda sukwala. Mwasiwa ngwan’ni? Namwasa oi angalive ninorumela ira kanili atu ochena, mbwenye vinooda nirucha rumela malangi-o a mutu mwinango aniwandela vyongo vyaimbarimabri vidawi-idhe i-yo. (Muleri Namalaleya 7:9.) Ninooda dhi-elela nduli. Venango ninooda roma kaikela vifunelo vya mutu univa-idhe malangi-oao venango kala osukwala na viniwandele liye. Ninooda msakela myasa noonganga ira n’nga: ‘Liye baani ira andiva-e malangi-o? Naliye unodawi-echa vyongo!’ Thitho akala malangi-o enao ava-iwile i-yo katinisangalali-idhe, kaninaode avwela mbwenye venango ninooda dhowa mafuka waatu enango anaode niva-a malangi-o onisangalali-a.

5. N’nga ninofuna nitapanyeni n’ni muyofunjedha yei?

⁵ Muyofunjedha yei, ninofuna nitapanyeni vifwanafwani-o vya Bibilyani vyaatu takondile wachela malangi-o naale tarumele wachela malangi-o. Ninofuna nione vyevyo vinanikami-e ira nirumelenga wachela malangi-o thitho irana vyevi munanikami-edhe aliwa.

6. N’nga ninofunjedhavo n’ni na vyairile Rehobowamu angava-iwile malangi-o?

⁶ Kathuulelani ifwanafwani-o ya Rehobowamu. Anga-eliwile kala mwene ya Isaraeli, atwee tatodha mvepa ira aavungulele mabasa babe Solomu, aava-idhe liye ira talabenga. Rehobowamu atoirana vyongo mwazelu vofuka andimuwa oulula amuisaraeli ira tamkami-e idhiwa vinaawakule liye atwao. Andimuwa oululao tamwandele ira avwela vivepile aliwavyo, atwao anodha dhowanave kala wiikundu yee. (1 Mam. 12:3-7) Mbwenye vinooneya ira Rehobowamu kaadhiveliwile na malangi-o ava-iwile liye, ee-no atodhowa mavepa zelu waatu atungalee. Vinooneya ira atwao tali avyawa 40, ee-no pyoodeya ira tanoidhiwa vyongo vinango vyavaingumiiwa. (2 Limb. 12:13) Mbwenye vahora yena aliwa tatomva-a Rehobowamu malangi-o odaweya. Mbwenye tamwandele ira aawenjedhele atwao mabasiwao. (1 Mam. 12:8-11) Voi atova-iwa malangi-o o-iyana i-yana, Rehobowamo angaodile mvepa Yohova ira amkami-e idhiwa malangi-o ofwanelela a-arela. Malo mwavyevyo liye asakule malangi-o tasangalali-edhe thitho avwele vyevyo vyaongile atu atungalee. Vyo-arelavovyee pyoi liye vambo-i na Aisraeli tatogumanana nyarwa. Na-iyene thitho ka-iira hora dhothene ninova-iwa malangi-o onisangalali-a. Mbwenye akala takumele mumadhu a Nlungu, ninofwanela avwela.

7. N’nga vyam’mwireele mwene Uziya vinonifunji-a n’ni?

⁷Mwene Uziya atokonda va-iwa malangi-o. Liye atovolowa ikundu inango ya kachisi wa Yohova yoi alimbo velela sembe baa-i barumeli-iwa volowa mwemo ira tamaka-e sembe. Alimbo velela sembe tatomwadela ira: “Mwene Uziya, ka-a sembe ya Yohova! kai basalinyu mbwenye tibasa laalimbo ka-a sembe.” N’nga Uziya airile n’ni angawandeliwile vyevi? Liye angaodile a-rela malangi-oao modhievi-a nokuma hora imbo-ive yeniyo kachisinimo, venango Yohova angamlevelele. Malo mwavyevyo, “Uziya . . . atonyanyuwa maningi.” Mwasiwa ngwan’ni atokonda wachela malangi-oao? Pyooneelatu ira athuulela ira atokaana ufulu oirana yongo ili yothene namwasa oi ali mwene. Mbwenye Yohova kaaona ee-no. Namwasa wa kalelo lee lodhingweli-alo mwene Uziya atochinyuchiwa na urenda wa vikutwe thitho  “atokaanave urendee wavikutweo fiedhela dambolee lokwa.” (2 Limb. 26:16-21) Vyevyo vyamwireele Uziya vinonifunji-a ira masiki nikale atu oi a-vi Yohova unooda i-ya nidhiveliwana akala nitokonda vwela malangi-o a Bibilyani.

8. N’nga Yobo airile n’ni angava-iwile malangi-o?

⁸ Mofwanafwana na vifwanafwani-o vyothakala vyevyo vitapanyileni i-yovi, Bibilyani thitho mutokala vifwanafwani-o vyapama vyaatu enao taraeli-iwe namwasa ovwela malangi-o. Kathuulelani vya Yobo. Angalive ira ali oova Nlungu, kaali ochena. Namwasa opingeya, liye atooda onga vyongo vinango vyodaweya. Ee-no, atowachela malangi-o mo-ovira kundu, kumela wa Elihu na Yohova. N’nga Yobu airile n’ni? Atodhievi-a novwela malangi-oao. Liye aongile ira: “Ndatoonga, mbwenye kandazindiela . . . ndinoweli-edha madwanga, thitho nditochinyuwa mu tumbulu na dora.” Yohova atoraeli-a Yobo namwasa oira vyongo modhievi-a.—Yobo 42:3-6, 12-17.

9. N’nga Mose atonyi-edhe a-vi ifwanafwani-o yapama vamwasa orumela wachela malangi-o?

⁹Mose ndiifwanafwani-o yapama maningi yamutu arumele sogoleliwa angadawi-idhe vyongo. Vahora inango liye atonyanyuwa maningi thitho kaalemezile Yohova. Namwasa wavyevyo atoluza ngari yodhowa mavolowa mwiilambo yolanyedhiwa. (Num. 20: 1-13) Mose angamvepile Yohova ira achinje mathuulelweo vamwasa wen’na, liye atomwandela ira: “Kudhaongeve okoka namiyo mwasa wen’na.” (Dotor. 3:23-27) Mose kaanyanyuile na vyevi. Malo mwavyevyo atorumela vyasakunle Yohova thitho atodhowanave i-ndi-edha basa songolela Aisraeli. (Dotor. 4:1) Yobo na Mose ndivifwanafwani-o vyapama maningi vinasazi-edhe i-yo vamwasa orumela va-iwa malangi-o. Yobo atochinja mwemo mwaonela liye vyongo; thitho kaavi-elele nduli. Mose atothonyi-edha ira atorumela malangi-o amva-idhe Yohova nokalave ororomeleya, angalive ira ali angaluzile ngari yana liye yapereso yavadhulu.

10. a) N’nga lemba la Sanganikho 4:10-13, linothonyi-edha a-vi ira ninonganyali narumela wachela malangi-o? b) N’nga atu enango tathonyi-edhe a-vi ira anoona mofwanelela malangi-o anova-iwa aliwa?

¹⁰ Ninoganyali vinjinji nasazi-edhanga atu ororomeleya ninga Yobo na Mose. (Muleri Sanganikho 4:10-13.) Abali naarongoli-u anjinji takadhi ta-arelanga ifwanafwani-o ya Yobo na Mose vorumela langi-iwa. Kaonani vyevyo bali mwinango wau Congo dhinalee Emmanuel, vyaongile liye angawenjeli-iwile. Liye aongile ira: “Abali olimba mwauzimo apingoni wi-u tatoona ira uxamwalanga na Yohova wali unga-adhi vang’ono dhodhomi-eya moi ee-no tatondikami-a. Ndato-indi-edha basa malangi-o enao tandiva-idhe aliwa voi e-no ndatooda rambela nyarwa dhinjinji.” * Voonga vya malangi-o awachela liye, painiya mwinango wau Canada dhinalee Megan aongile ira: “Kai hora dhothene vevo malangi-oao munokala aliwa osangalali-a uvwa mbwenye mbamalangi-o afuneela miyo.” Bali mwinango wau Croatia dhinalee Marko aongile ira: “Nndatoluza ngari yaurumiwi thitho ndavithuulela, ndinoona ira malangi-o ava-iwile miyo vahora yeniyo tatondikami-a ira ndisaka-edhe okoka uxamwalanga na Yohova.”

11. N’nga bali Karl Klein aongile n’ni vyokuza vwela malangi-o?

¹¹ Ifwanafwani-o inango yamutu aganyanle namwasa orumela malangi-o ngu bali Karl Klein, alabela wu gulu lotonga. Mwasa oonga limbili la ingumiyee, bali Klein atoonga vya hora inango vevo vava-iwile liye malangi-o akopolo na bali Joseph F. Rutherford weniyo ali fwee wavarimani maningi. Bali Klein atorumela ira voromavene kaawachenle pama  malangi-oao. Liye aongile ira: “Vahora inango (bali Rutherford) angandioni, mosangalala atondimwenyula ira, ‘mucheliwa bali Klein!’ Mbwenye namwasa oi malangi-oale tanondipave rimani, ndawakunle mwavathivathi. Moi ee-no liye aongile ira ‘bali Klein, muire polepole! Namanami-a unofuna aukokeni!’ Mwamanyadho, ndatomwakula ira kandisukwanle na yongo ili yothene bali Rutherford. Mbwenye liye atoidhiwa ira ndali ndingasukwanle e-no atoweli-edha akoka ndiwenjeli-a ira ee mbwenye mwiire polepole. Namanami-a unafuna aukokeni. Mbwenye liye aongandi vyaimbarimbari! Akala ninodhowanave mlunduwela bali-u simbwasimbwa namwasa oi utoniwandela vyongo vyevyo vyafuna liye niwandela, . . . , vinokala ira ninaamva-a limburo namanami-a ira anikokele migo-ee.” * (Aef. 4:25-27) Bali Klein atorumela malangi-o amva-idhe bali Rutherford thitho tatodhowanave kala ovwelana.

12. N’nga dhievi-a unanikami-e a-vi ira nurumele va-iwa malangi-o? (Salimo 141:5)

¹² N’nga chini inanikami-e ira nirumelenga va-iwa malangi-o? Ninofwanela kala odhievi-a nothuulelanga ira kanili atu ochena thitho hora dhinango ninooda ira vyongo mo-othuulela paama. Ninga muonele i-yo ndulimu Yobo anoona vyongo mondaweya. Mbwenye vandulivee atochinja mwemo mwathuulela liye thitho Yohova atomraeli-a. Mwasiwa ngwan’ni? Namwasa oi Yobo ali odhievi-a. Liye atothonyi-edha ira alidi odhievi-a vorumela malangi-o amva-idhe Elihu, angalive ira Elihuo kaali watungalee. (Yobo 32:6, 7) Dhievi-a unonikami-a ira ni-indi-edhe basa malangi-o anova-iwa i-yo angalive ira kaninofwanelela va-iwa malangi-oao, venango akala unoniva-a malangi-uo ngung’ono wa i-yo. Ndimuwa mwinango wau Canada aongile ira, “Voi kaninodhiona ninga mwemo munonionela atu enango, n’nga ninadhowe a-vi vasogolo akala ira kavali mutu unaniva-e malangi-o?” N’nga baani wa-iyo a-anofuna dhowa vasongolo voulukuli-a makalelo enao zimu ochena unokumi-a aliwa venango vabasa li-u lolaleela?—Muleri Salimo 141:5.

13. N’nga ninofwanela onanga a-vi malangi-o anova-iwa i-yo?

¹³Nionenga ira va-iwa malangi-o nguumboni ooni-a ira Yohova unonidhiveliwana. Yohova unonifunela vyongo vyapama. (Sang. 4:20-22) Liye unoniva-a malangi-o dhela mu madwee, mumabukhu oonga vya Bibilyani venango dhela mwamakristau afwi-u, ukadhi anithonyedhanga udhivelee. Lemba la Aebere 12:9, 10, linoonga ira “unonilangi-a ira ninganyali.”

14. N’nga ninofwanela thuulelangan’ni nava-iwa malangi-o?

¹⁴Nithuulelenga vyamalangi-oao a-kala moda unoveleliwela aliwa. Hora dhinango ninooda  ona ninga mutu kaniva-idhe malangi-o mundhila yofwanelela. Pyaimbarimbari ira uliwethene unofuna velela malangi-o unofwanela dhilimbi-edha ira vyevyo mundhila yapama. * (Agal. 6:1) Akala unolangi-iwa ngu-iyo ninooda ira pama thuulela malangi-o ava-iwile i-yo angalive ninoona ira mutu univa-idhe malangi-uo angaodile irana vyevyo mundhila yapama. Venango ninooda dhifuka ira: ‘Angalive ira kandidhiveliwile na moda undiva-idhe liye malangi-oao, n’nga vatokala yongo inafunjedhevo miyo? N’nga ndinooda pwaza undiva-idhe malangi-oao vinodawi-a liye, no-indi-edha basa malangi-o andiva-idhe liye?’ Vinooda kala vyapama akala hora dhothene ninovilimbi-edha ira ninganyali na malangi-o ava-iwile i-yo.—Sang. 15:31.

15. N’nga mwasiwa ngwan’ni ninofwanela vepanga malangi-o waatu enango?

¹⁵ Bibilya linonilimbi-a ira nivepenga malangi-o. Lemba la Sanganikho 13:10 linoonga ira: “Atu anokaathi vambo-ive notapanyanga anokaana zelu.” Vyevi pyaimabrimbarindi! Atu anovepa malangi-o malo modedi-edhanga ira atu enago taava-e malangi-o, anodhowa vasongolo mwauzimu i-yani-ana atu ta-anasakasaka malangi-o. Ee-no oroma akalenga nyo vepa atu enango ira tauva-eni malangi-o.

16. N’nga ninavepe malangi-o vahora iivi?

¹⁶ N’nga ndivahora iivi vanavepe i-vo malangi-o wa makristau afwi-u? Ninooda vepa malangi-o va vyoireya ninga vi: 1) Rongola mwinango unomvepa namalaleya wadodoliso ira adhowe naliye vambo-i wanamafunjedhee Bibilya voi ee-no unomvepa malangi-o anamkami-e ira afunji-enga pama. 2) Rongola mwinango wa diye unofuna agule vyowara voi-eno unomvepa rongola mwinango olimba mwauzimu ira amkami-e sakula vyowara vyapama. 3) Bali utovepiwa ira aonge mwasa watando fendo yoromene. Liye unomvepa bali unadodoliso loonga mwasa ira amvuruwane mwaseuo no mva-a malangi-o anamkami-e wenjedhela dodolisolee. Angalive ira baluo ukadhi aonganga mwasa wa hora injinji, unooda ira pama vepa malangi-o waabali adodoliso noa-indi-edha basa.

17. N’nga ninaire a-vi ira niganyalinga na malangi-o anova-iwa i-yo?

¹⁷ Mumasumana venango myedi inodhila, i-yo othene ninooda va-iwa malangi-o akala mbo-ovira kundu venango mundhila dhinango. Vyongo ninga vyevi vyaniireyela nidha thuuulele makundo amadhi i-yo funjedhala. Mukalenga odhievi-a. Muthuulelenga malangi-o anova-iwa nyo a-kala mwemo munoveleliwa aliwa thitho mwaa-indi-edhenga basa. Kavali mutu unabaliwa angali wazelu. Mbwenye “navwelanga sumululiwa no-arelanga malangi-o,” madhu a Nlungu anolanyedha ira “ninodha kala azelu.”—Sang. 19:20.