1. Ki kabakalañi halufiwanga kelezo, mi ki kabakalañi halutokwa kuiamuhela?

FOKUÑWI, kaufelaa luna lutokwanga kufiwa kelezo. Mwendi lukona kukupa mutu yomuñwi yelusepile kuli alueleze. Kono ka linako zeñwi, muzwale yomuñwi yaluisa pilu ukona kuluatumela ni kulutaluseza kuli muhato olubata kuunga ‘ufosahalile’ mi lukainyaza kwapili. (Magal. 6:1) Mi fokuñwi, lufiwanga kalimelo hamulaho wa kueza mafosisa amatuna. Kusina taba ni libaka lelufezwi kelezo, luswanela kuiamuhela. Haiba lueza cwalo, lukatusiwa hahulu mi lukapilisa bupilo bwaluna!—Liprov. 6:23.

2. Ka kuya ka Liproverbia 12:15, ki kabakalañi haluswanela kuutwa kelezo yelufiwa?

² Liñolo foitomile taba ye lilususueza ‘kuutwa manzwi a bababutali.’ (Liprov. 22:17) Hakuna mutu yaziba lika kaufela; kunani batu babañwi babaziba lika zeñata kamba babanani yeloseli kulufita. (Mubale Liproverbia 12:15.) Kacwalo, haluutwa kelezo yelufiwa, lubonisa kuli lwaikokobeza. Hape kubonisa kuli lwalemuha kuli kunani lika zeñwi zelusa koni kueza, mi lutokwa tuso ya babañwi kuli lukondise. Mulena Salumoni naañozi cwana ka kususumezwa ki moya wa Mulimu: “Lika zakonda hakunani baelezi babañata.”—Liprov. 15:22.

3. Ki mwa linzila lifi molukona kufiwa kelezo?

³ Lukona kufiwa kelezo yenongile ki mutu yomuñwi kamba kufumana kelezo mwa linzila zeñwi. Ka mutala, lukona kubala taba yeñwi mwa Bibele kamba yeñwi ya lihatiso zaluna mi lulemuha kuli lutokwa kucinca mubonelo kamba likezo zaluna. (Maheb. 4:12) Kono fokuñwi, lukona kufiwa kelezo yenongile. Ka mutala, muuna-muhulu kamba muzwale yomuñwi yahulile kwa moya ukona kulutaluseza nto yeñwi yelutokwa kusebeleza  ku yona. Haiba mutu yomuñwi alufa kelezo yetomile fa Bibele kabakala kuli walulata, luswanela kubonisa kuli lwaitebuha kelezo yeo ka kuteeleza ku yena ni kuisebelisa.

4. Ka kuya ka Muekelesia 7:9, ki nto mañi yelusa swaneli kueza halufiwa kelezo?

⁴ Niti kikuli, kukona kulubela taata kuamuhela kelezo yenongile yelufiwa ki mutu yomuñwi. Mane lukona kuhalifiswa ki taba yeo. Kabakalañi? Nihaike kuli lwaziba kuli halusika petahala, lukona kupalelwa kuamuhela kelezo bakeñisa kuli mutu yomuñwi ulutaluseza mafosisa amañwi eluezize. (Mubale Muekelesia 7:9.) Lukana lwaikemela. Lukona kuikutwa kuli mutu yanaa lufile kelezo naasina milelo minde kamba kuli nelusika tabela mwanaa lufezi kelezo yeo. Mwendi mane lukona kunyaza mutu yo yalufile kelezo ni kubulela kuli: ‘Ki mañi yamufile maata a kunikalimela? Esi ni yena waezanga mafosisa!’ Mi haiba halutabeli kelezo yeo, lukona kuihana kamba kukupa mutu yomuñwi kulueleza kakuli lusepa kuli uka lufa kelezo isili yelutabela.

5. Lukanyakisisañi mwa taba ye?

⁵ Mwa taba ye, lukanyakisisa mitala ya batu bababulezwi mwa Bibele bane bahanile kelezo ni babañwi bane baamuhezi kelezo. Hape lukanyakisisa zeka lutusa kuamuhela kelezo yelufiwa ni molukona kutusezwa ki yona.

6. Luitutañi ku Mulena Roboami ka za mwanaangezi kelezo yanaafilwe?

⁶ Halunyakisiseñi mutala wa Roboami. Hanaabile mulena wa Isilaele, sicaba sahae nesi mukupile nto yeñwi. Nesi mukupile kufukuza kwa sebelezo yetaata yanaa basebelisa ka yona Salumoni, yena ndatahe. Hautwa cwalo, Roboami akupa kelezo kwa baana-bahulu ba Isilaele kuli azibe mwanaaka alabela batu, mi ka kueza cwalo naaezize hande. Baana-bahulu bao baeleza mulena kuli hanaaka eza zene bamukupile batu, nebaka zwelapili kumusebeleza. (1 Mal. 12:3-7) Kubonahala kuli Roboami naasika tabela kelezo yene bamufile yeo; kacwalo, ayo buza baana bane bahulile hamoho ni yena. Baana bao mwendi nebali mwa lilimo za ma 40; kacwalo, nebanani yeloselinyana mwa bupilo. (2 Makol. 12:13) Kono ka nako yeo, baana bao nebafile Roboami kelezo yemaswe. Bamufa kelezo ya kuli aekeze kwa sebelezo yetaata yanaa basebelisa ka yona ndatahe. (1 Mal. 12:8-11) Ka kubona kuli kelezo yanaafilwe neishutana ni yanaafilwe sapili, Roboami naaswanela kulapela ku Jehova ni kumukupa kuli amutuse kuziba kelezo yanaaswanela kusebelisa. Kono naautwile kelezo yanaatabela yene bamufile baana banaahulile ni bona. Katulo yanaaezize yeo neitahiselize yena hamoho ni sicaba sa Isilaele butata bobutuna. Ka mukwa oswana, ni luna fokuñwi lukona kufiwa kelezo yelusa tabeli. Nihakulicwalo, haiba kelezo yeo itomile fa Linzwi la Mulimu, luswanela kuiamuhela.

7. Luitutañi kwa mutala wa Mulena Oziasi?

⁷Mulena Oziasi naahanile kelezo yanaafilwe. Akena mwa kalulo yeñwi ya tempele ya Jehova, ili mone kulumelezwa feela baprisita, kuli acise insense. Baprisita ba Jehova bali ku yena: “Oziasi, hauna swanelo ya kuciseza Jehova insense! Ki baprisita feela babaswanela kucisa insense.” Oziasi naaezize cwañi hautwa cwalo? Kambe naaamuhezi kelezo ka buikokobezo ni kuzwa mwa tempele honafo feela, Jehova naaka muswalela. Kono “Oziasi . . . ahalifa hahulu.” Ki kabakalañi hanaahanile kelezo yanaafilwe? Kubonahala kuli naaikutwa kuli ka kuba mulena, naanani tukelo ya kueza mwanaalatela kaufela. Kono Jehova yena naasika mulumeleza kueza cwalo. Bakeñisa kuli Oziasi naaezize nto yanaasa swaneli kueza, anatiwa  ka mbingwa mi “aba wa mbingwa kufitela lifu lahae.” (2 Makol. 26:16-21) Mutala wa Oziasi ululuta kuli haiba luhana kuamuhela kelezo ya mwa Bibele yelufiwa, kusina taba kuli lunani buikalabelo kamba kutokwa, Jehova uka luhana.

8. Jobo naangile cwañi kelezo yanaafilwe?

⁸ Ka kushutana ni mitala yeli temuso yelusazo nyakisisa, mwa Bibele hape kunani mitala yeminde ya batu bane bafuyauzwi kabakala kuli nebaamuhezi kelezo yene bafilwe. Halunyakisiseñi mutala wa Jobo. Nihaike kuli naalata Mulimu mi naabata kumutabisa, naasika petahala. Hanaakopani ni miliko yemituna, naabulezi litaba zesika luka. Kabakaleo, afiwa kelezo yenongile ki Elihu ni Jehova. Jobo naangile cwañi kelezo yeo? Ka buikokobezo, aiamuhela. Naaize: “[Nenibulezi], kono isiñi ka kutwisiso . . . [nikutisa] manzwi aka, mi nibonisa kubaka kwaka ka kuina mwa liluli ni mwa mufuse.” Jehova naafuyauzi Jobo kabakala kuli naaikokobeza.—Jobo 42:3-6, 12-17.

9. Mushe naaezizeñi hanaafilwe kalimelo, mi ki kabakalañi haali mutala omunde?

⁹Mushe ki mutala omunde wa mutu yanaautwile kalimelo yanaafilwe hamulaho wa kueza mafosisa amatuna. Nako yeñwi, naahalifile hahulu mi naasika kanyisa Jehova. Kabakaleo, Mushe naasika lumelezwa kukena mwa Naha ya Sepiso. (Num. 20:1-13) Mushe hanaaitilelezi ku Jehova kuli acince katulo yanaaezize, Jehova amubulelela kuli: “Usike wakutela kubulela ni na za taba ye.” (Deut. 3:23-27) Mushe naasika nyemiswa ki taba yeo. Kono naaamuhezi katulo yanaaezize Jehova, mi Jehova azwelapili kuitusisa yena kuli aetelele Maisilaele. (Deut. 4:1) Jobo ni Mushe nebaamuhezi kelezo yene bafilwe, mi ki mitala yeminde ku luna. Jobo naacincize mubonelo wahae; naasika bata kufa mabaka a kuikemela. Mushe naabonisize kuli naaamuhezi kalimelo yanaafilwe ka kuzwelapili kusepahala ku Jehova niha naaamuhilwe tohonolo yeneli ya butokwa ku yena.

10. (a) Sina mokuboniselizwe kwa Liproverbia 4:10-13, lutusiwa cwañi haiba luutwa kalimelo yelufiwa? (b) Mizwale ni likaizeli babañwi babonisize cwañi moya omunde hane bafilwe kelezo?

¹⁰ Haiba lulikanyisa mitala ya batu babasepahala babacwale ka Jobo ni Mushe, lukatusiwa hahulu. (Mubale Liproverbia 4:10-13.) Mizwale ni likaizeli baluna babañata baezize cwalo. Mulemuhe zanaabulezi muzwale yomuñwi wa kwa Democratic Republic of Congo yabizwa Emmanuel ka za kelezo yanaafilwe: “Mizwale babañwi babahulile kwa moya mwa puteho hane balemuhile kuli lika zene nieza nelika sinya silikani saka ni Jehova, baniatumela ni kunitusa. Nenisebelisize kelezo yene banifile, mi kueza cwalo neku nitusize kusakena mwa butata.” * Kaizeli wa kwa Canada yali paina yabizwa Megan naabulezi cwana ka za kuamuhela kelezo: “Fokuñwi nenisa tabelangi kufiwa kelezo, kono mane kelezo yene nifiwanga nei nitusanga.” Mi muzwale wa kwa Croatia yabizwa Marko utalusa kuli: “Nenizwisizwe fa buikalabelo mwa puteho, kono hanihupula zeneezahezi kwamulaho, nilemuha kuli kalimelo yene nifilwe nei nitusize kutiya kwa moya hape.”

11. Muzwale Karl Klein naabuleziñi ka za kuutwa kelezo yelufiwa?

¹¹ Mutu yomuñwi yanaatusizwe kabakala kuutwa kelezo yanaafilwe ki Muzwale Karl Klein yanaali mwa Sitopa Sesietelela. Mwa likande lahae lanaañozi, naatalusize zeneezahezi nako yeñwi hanaafilwe kelezo ki Muzwale Joseph F. Rutherford, yanaali mulikanaa hae yomutuna. Muzwale Klein naabulezi kuli  sapili hanaafilwe kelezo yeo, naaikutwile hahulu bumaswe. Muzwale Klein utalusa kuli: “Nako yeñwi [Muzwale Rutherford] haana niboni, anilumelisa ka tabo, ali: ‘Mulumele bo Karl!’ Kono bakeñisa kuli nenisa ikutwa bumaswe, nenialabile ka kusatabela. Muzwale Rutherford aekeza kuli: ‘Bo Karl mutokomele! Diabulosi ubata kumiswasa!’ Naikutwa maswabi, mi nali: ‘Mane hanisika minyemela Muzwale Rutherford.’ Kono naaziba kuli neni munyemezi luli, mi akutela ali: ‘Kulukile. Kono mutokomele. Diabulosi ubata kumiswasa.’ Muzwale Rutherford naabulela niti! Kacwalo, haiba lubulukela sikoto muzwale waluna, sihulu haiba nekuswanela kuli alufe kelezo . . . , fo lufa Diabulosi kolo ya kuluswasa ka bunolo.” * (Maef. 4:25-27) Muzwale Klein naaamuhezi kelezo yanaa mufile Muzwale Rutherford, mi bazwelapili kuba balikani babatuna.

12. Buikokobezo bukona kulutusa cwañi halufiwa kelezo? (Samu 141:5)

¹² Ki lika mañi zekona kulutusa kuamuhela kelezo? Luswanela kuikokobeza ka kuhupula kuli halusika petahala mi fokuñwi luezanga lika ka butoto. Sina molunyakisiselize kwamulaho, Jobo naanani mubonelo ofosahezi. Kono hasamulaho, acinca mubonelo wahae, mi Jehova naamufuyauzi. Kabakalañi? Kabakala kuli Jobo naaikokobeza. Naabonisize kuli naaikokobeza ka kuamuhela kelezo yanaa mufile Elihu nihaike kuli Elihu neli mwanana hahulu ku yena. (Jobo 32:6, 7) Ka mukwa oswana, buikokobezo buka lutusa kusebelisa kelezo yelufiwa niha luikutwa kuli haluswaneli kufiwa kelezo yeo kamba yalufile yona ki mwanana ku luna. Muuna-muhulu yomuñwi wa kwa Canada utalusa kuli: “Bakeñisa kuli fokuñwi halulemuhangi mifokolo yaluna, kukona kulubela taata kueza zwelopili haiba hakuna mutu yalueleza.” Niteñi, kaufelaa luna lutokwa kuikataza kuli lubonise muselo wa moya ni kuba bakutazi ni baluti babande ba taba yende.—Mubale Samu 141:5.

13. Luswanela kuunga cwañi kelezo yelufiwa?

¹³Muhupule kuli Mulimu umifa kelezo kabakala kuli wamilata. Jehova ubata kulutusa luli. (Liprov. 4:20-22) Haalufa kelezo ka kuitusisa Linzwi lahae, hatiso yetomile fa Bibele, kamba Mukreste yahulile kwa moya, ubonisa kuli walulata. Liñolo la Maheberu 12:9, 10 libulela kuli: “Ueza cwalo kulutusa.”

14. Ki nto mañi yeluswanela kuisa pilu ku yona halufiwa kelezo?

¹⁴Muise pilu kwa kelezo yemufiwa isiñi moifezwi. Fokuñwi, lukona kuikutwa kuli kelezo yelufilwe neisika fiwa hande. Halufa mutu kelezo, luswanela kueza molukonela kaufela kuifa  ka nzila yeka mutusa kuli aiamuhele ka bunolo. * (Magal. 6:1) Haiba ki luna babafiwa kelezo, luswanela kuisa pilu kwa kelezo yeo niha lukona kuikutwa kuli neisika fiwa hande. Luswanela kuipuza kuli: ‘Nihaike kuli hanitabeli mone ifezwi kelezo, kana kunani sesiñwi senikona kuituta ku yona? Kana nakona kuamuhela kelezo kusina kuisa pilu kwa bufokoli bwa mutu yanifile kelezo yeo ilikuli nikone kutusiwa ki yona?’ Luswanela kueza molukonela kaufela kuli lutusiwe ki kelezo ifi kamba ifi yelufiwa.—Liprov. 15:31.

15. Ki kabakalañi haluswanela kukupa kelezo ku babañwi?

¹⁵ Bibele ilususueza kukupa kelezo. Liñolo la Liproverbia 13:10 libulela kuli: “Butali ki bwa bababata kelezo.” Taba yeo ki ya niti luli! Batu babakupanga kelezo ku babañwi hañata baezanga zwelopili yetuna ya kwa moya kufita babalibelelanga kufiwa kelezo. Kacwalo, mukupe kelezo ku babañwi.

16. Ki mwa miinelo mañi molukona kukupa kelezo kwa mizwale kamba likaizeli baluna?

¹⁶ Ki lili folukona kukupela kelezo kwa mizwale kamba likaizeli baluna? Halunyakisiseñi miinelo yelatelela. (1) Kaizeli ukupa muhasanyi yayezi seli kufumaneha kwa tuto yahae ya Bibele mi hasamulaho, umukupa kumutaluseza mwakona kubela muluti yomunde. (2) Kaizeli wa likwasha ubata kuleka liapalo; kacwalo, ukupa kaizeli yahulile kwa moya kuli amutaluseze habuniti mwabonela liapalo zabata kuleka. (3) Muzwale ukupilwe kufa ngambolo yahae ya nyangela yapili. Ukupa muzwale yayezi seli yali mubuleli yomunde kuli ateeleze ka tokomelo kwa ngambolo yahae ka nako ya mukopano ilikuli hasamulaho amutuse kuziba faswanela kusebeleza. Nihaiba muzwale yasaafile lingambolo ka nako yetelele wakona kukupa tuso kwa mizwale babayezi seli babali babuleli babande ni kusebelisa liakalezo zafilwe.

17. Ki lika mañi zeluswanela kueza kuli lutusiwe ki kelezo?

¹⁷ Zazi leliñwi, mukafiwa kelezo yenongile ki mutu yomuñwi kamba mukafumana kelezo yeo mwa linzila zeñwi. Haiba muipumana mwa muinelo ocwalo, muhupule lisupo zelusazo nyakisisa mwa taba ye. Muzwelepili kuikokobeza. Muise pilu kwa kelezo yemufiwa isiñi moifezwi. Mi musebelise kelezo yemufiwa. Hakuna mutu yanaapepilwe inzaa nani butali. Kono haiba ‘luutwa kelezo mi luamuhela kalimelo,’ Linzwi la Mulimu lilusepisa kuli ‘lukaba bababutali.’—Liprov. 19:20.