1. 1) ¿Tiko näˈäty pën xyˈëwij xykyäjpxwijëm? 2) ¿Tiko jyëjpˈamëty nˈijxkujk njaygyujkëm?

 NIˈAMUKË nyajtëgoyˈäjtëm parë pën xyˈëwij xykyäjpxwijëm. Näˈäty, yëˈë nˈëybyëjk ngajpxypyëjkëm tuˈugë jäˈäy mëdiˈibë nmëjˈijx nmëjpëjktakëm. Per näˈäty, mbäät tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm xymyëmäˈäy xymyëdäjëm mët ko tpëkyë kuentë ko tam nnëˈëdëgoyäˈän nduˈudëgoyäˈänëm, o tam ti ndunäˈänëm mëdiˈibë net ok nmëkjawëyäˈänëm (Gál. 6:1, TNM). Näˈäty, mbäät nyaˈëwij nyajkäjpxwijëm ko nety të nbokytyuˈunëm mëjwiin kajaa, per oy wyiˈixˈatët, tsojkëp nˈijxkujk njaygyujkëm ¿tiko? Yëˈko këˈëm ndukˈoyˈatäˈänëm ets mbäät xyajnitsokëm (Prov. 6:23).

2. Extëm jyënaˈanyë Proverbios 12:15, ¿tiko mbäät nmëdoowˈijtëmë ëwij käjpxwijën?

² Mä tekstë mëdiˈibë tyuktsondakypyë yäˈädë artikulo jyënaˈany ko tsojkëp nmëdoowˈijtëm ja yˈääw yˈayuk “wijyjyaˈaytyëjk” (Prov. 22:17). Nipën kyajaˈˈaty mëdiˈibë nyijäˈäwëtyaapy tijaty, pes xëmë jyaˈˈatyë jäˈäy mëdiˈibë niˈigyë tijaty nyijäˈäwëp ets kyaj dyuˈunëty ëtsäjtëm (käjpxë Proverbios 12:15, TY). * Pääty ko nmëdoowˈijtëmë ëwij käjpxwijën mëdiˈibë yajmoˈoyëm, yëˈë nety nyajnigëxëˈkëmë yujyˈat tudaˈakyˈat, nbëjkëmë kuentë axtë nuˈunën tijaty nmëmadakëm ets nˈijxëm ko nyajtëgoyˈäjtëm parë pën xypyudëjkëm ets nduˈunëm ti të nduknibëjktakëm. Ja rey Salomón duˈunë Jyobaa wyinmäˈänymyooyë parë tkujayët: “Oybyëtsëëmp tijaty, pën jam nimayë ëwij käjpxwijpë” (Prov. 15:22).

3. ¿Wiˈix nyaˈëwij nyajkäjpxwijëm?

³ Mbäät näˈäty xyˈëwij xykyäjpxwijëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë  oy Dios mëduump o mëdiˈibë tuump mëjjäˈäy ko tpëktë kuentë ko tsojkëp jam muum nnayaˈoˈoyëm. Ko xymyoˈoyëm ja ëwij käjpxwijën mëdiˈibë yajpatp mä Biiblyë, yëˈë yajnigëxëˈktëp ko mëk xytsyojkëm. Pääty ko nmëdoowˈijtëm ets nˈijxkujk njaygyujkëm ja ëwij käjpxwijën, duˈunë nety nyajnigëxëˈkëm ko nguˈëw ngukäjpxëm. Per ¿wiˈix ja tuk pëky nyaˈëwij nyajkäjpxwijëm? Ko ngäjpxëmë Biiblyë o ëxpëjkpajn, mbäät jap ti nbatëm mëdiˈibë xytyukˈijxëm ko tsojkëp jam muum nnayaˈoˈoyëm ets yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë nnayajtëgäjtsëm (Eb. 4:12).

4. Extëm jyënaˈanyë Eclesiastés 7:9, ¿ti mbäät nduˈunëm ko nyaˈëwij nyajkäjpxwijëm?

⁴ Niˈigyë xytsyiptakxëm ngupëjkëmë ëwij käjpxwijën ko pën xymyoˈoyëm, axtë mbäät nyajpojkëm. Per kyaj xytsyiptakxëm ngupëjkëm ko pokyjyaˈay nyajpatëm. Mëdiˈibën tëy xytsyiptakxëm, yëˈë ko pën xyˈanmäˈäyëm määjën të ndëgoˈoyëm o tiijën kyaj oy të nduˈunëm (käjpxë Eclesiastés 7:9). * Ko xyˈëwij xykyäjpxwijëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm, waˈanë net nˈëxtäˈäyëmë winmäˈäny wiˈix mbäät nˈoknaynyiˈëwdut nˈoknaynyikäjpxtutëm, nwinmäˈäyëm tiko duˈun të xytyimˈanmäˈäyëm o axtë nyajpojkëm extëm të dyajtuny ja ääw ayuk. O axtë mbäädë net nwinmäˈäyëm: “Kyaj yëˈë pyaatyëty parëts yˈëwij xykyäjpxwijët. ¡Yëˈë tëgoopy nanduˈun!”. Pën kyaj nˈoymyëdoˈowëm ko nyaˈëwij nyajkäjpxwijëm, axtë mbäädë net jeˈeyë nguˈamëdoownäjxëm o ndukmëtmaytyakëmë wiink jäˈäy parë xyˈanmäˈäyëm mëdiˈibë jeˈeyë nmëdowäˈänëm.

5. ¿Ti nˈixäˈänëm mä yäˈädë artikulo?

⁵ Mä yäˈädë artikulo yajmaytyäˈägäˈäny näägë Dios mëduumbëty mëdiˈibë kyaj tkupëjktë ja ëwij käjpxwijën ets mëdiˈibë kyupëjktë. Nanduˈun nˈixäˈänëm ti mbäät xypyudëjkëm parë ngupëjkëm ja ëwij käjpxwijën ets wiˈix ndukˈoyˈäjtëm ko duˈun nduˈunëm.

6. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëm yajnimaytyaˈagyë Rehoboam?

⁶ Min nˈokˈijxëm wiˈix yajnimaytyaˈagyë Rehoboam. Ko tyëjkë anaˈambë jam Israel, ta nyimiinë ja nax käjpn ets yˈamdoow pyëjktsoowë parë kyaj nëgoo mëk ja tuunk dyajnaxkëdäˈägët extëmë nety të yˈadëˈëtsyë Salomón, ja tyeety. ¿Ti tyuunë Rehoboam? Ta ojts tninëjkxy ja mëjjäˈäytyëjkëty mëdiˈibë Israel parë dyajtëëy ti net yˈoktunëp. Ta yˈanmääyëdë ko oy ko duˈun ttunët extëm ja nax käjpn yˈanëˈëmxëdë, net xëmë pyudëkëdët (1 Rey. 12:3-7). Perë Rehoboam kyaj jyawë tˈoymyëdooy extëm yˈanmääyë ja mëjjäˈäytyëjkëty. ¿Ti net tyuun? Ta ojts tninëjkxy ja myëˈˈënäˈktëjk parë yëˈë dyajtëëy. Ja myëguˈuktëjkëty waˈanë netyë jyëmëjtëty 40 nyaxy ets kyajnëm nëgoo tijaty tjat tnijawëdë (2 Crón. 12:13). Pääty kyaj oy ojts yaˈëwijy yajkäjpxwijy ja Rehoboam. Pes ojts yaˈˈanëëmë ets mas mëk ja nax käjpn dyajtunët (1 Rey. 12:8-11). Rehoboam majtsk pëky ja käjpxwijën yajmooy, ojtsxyëp jawyiin tmënuˈkxtaˈagyë Jyobaa parëxyëp tnijäˈäwë pën myëmëdowëp, per kyaj duˈun ttuuny. Yëˈë tyuun extëm ja ënäˈktëjk yˈanmääyëdë. ¿Wiˈix wyimbëtsëëmy? Mëjwiin kajaa tkuˈayoˈowë ets nanduˈun ja nax käjpn. Näˈäty, mbäät nanduˈun nyaˈëwij nyajkäjpxwijëm ets kyaj njaˈoymyëdoˈowëm, per tsojkëp ngupëjkëm pën jap tsyoony mä Diosë yˈAyuk.

7. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëm jyajtyë Uzías?

⁷ Rey Uzías kyaj tkupëjky nanduˈunë ëwij käjpxwijën. Jyobaa të nety jyënaˈany ko yëˈëyë ja saserdotëty mbäät tnoˈoktë ja päˈäkxuˈkpë mä ja templë, per ta tyëjkë parë tnoˈogäˈäny oyë nety kyapäätyëty duˈun ttunët. Ja saserdotëty ta yˈanmääyëdë: “¡Uzías, kyaj nety mbäätyëty ets xytyukwinoˈok xytyukwinxamëdë Jyobaa ja päˈäkxuˈkpë! Yëˈëyë ja saserdotëty mbäät tnoˈktë ja päˈäkxuˈkpë”. ¿Ti tyuunë Uzías ko duˈun yaˈˈanmääy? Biiblyë jyënaˈany ko “Uzías ta jyotˈambëjky”. ¿Tiko kyaj tkupëjky ja ëwij käjpxwijën? Waˈan mët ko nety tyuny rey ets wyinmääy ko  mbäät ttuny ti tyimtunaampy, perë Jyobaa kyaj nety duˈun wyinmay. Koxyëbë Uzías yˈijty yujy tudaˈaky, ojtsxyëp tkupëky ja ëwij käjpxwijën ets netyëxyëp pyëtsëëmy mä ja templë, waˈanxyëbë Jyobaa pyokymyaˈkxë. Perë Uzías kyaj duˈun ttuuny, päätyë Jyobaa tyukumëdoowë ko pyatë ja leprë ets duˈun tmëdäjtyë yäˈädë päˈäm “axtë ko ojts yˈoˈknë” (2  Crón. 26:16-21). ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëm jyajtyë Uzías? Ko pën kyaj ngupëjkëmë ëwij käjpxwijën mëdiˈibë yajpatp mä Biiblyë, Jyobaa kyaj xykyupëkäˈänëm, oyë nety ti tuunk ndimnikëjxmˈäjtëmbë.

8. ¿Ti Job tyuun ko yajmooyë ëwij käjpxwijën?

⁸ Mä Biiblyë yajmaytyakpë jäˈäy mëdiˈibë kyupëjktë ja ëwij käjpxwijën ets ojtsë Dios kyunuˈkxëdë ko duˈun ttuundë. Min nˈokˈijxëm wiˈix yajnimaytyaˈagyë Job. Yëˈë jyatunan ti Jyobaa tyukjotkëdakypy, per pokyjyaˈay nanduˈun yajpaty. Ko tpatyë amay jotmay, yajpëtsëëmë ääw ayuk mëdiˈibë nety kyaj tyimˈoyëty ets pääty ojts yˈëwijy kyäjpxwijˈyëtyë Elihú mëdë Jyobaa. ¿Ti tyuunë Job? Ijt yujy tudaˈaky ets kyupëjk ja ëwij käjpxwijën. Yëˈë jyënany: “Kyajts të niwinmayë ja ääw ayuk”. Ets yˈakjënany: “Päätykyëjxmëts jatëgok nyajjëmbityë nˈääw nˈayuk extëmëts të njënäˈäny, ets jodëmbijtpëts naxwayoty kuyjäämoty”. Job yujy tudaˈaky jyaˈayˈajty, päätyë Jyobaa ojts kyunuˈkxyëty (Job 42:3-6, 12-17).

9. ¿Ti tyuunë Moisés ko Jyobaa jyëjwijtsëmbijtë, ets wiˈix xymyoˈoyëmë oybyë ijxpajtën?

⁹ Moisés xymyoˈoyëmë oybyë ijxpajtën, pes kyupëjk ko Jyobaa jyëjwijtsëmbijtë, oyë nety mëjwiin kajaa të tyëgoy. Tëgok yëˈë naytyukmëmadakë ja akë ets kyaj dyajmëjpëtsëëmyë Jyobaa. Pääty kyaj tyëjkë mä ja Nax mëdiˈibë Yajtukwandaktë (Núm. 20:1-13). Ko Moisés mëktaˈaky tˈanmääyë Jyobaa parë yajtëkëdët mä ja Nax mëdiˈibë Yajtukwandaktë, ta yˈanmääyë: “¡Këdii nëgoo wiˈix mˈëkˈënänë! Ëjts käˈäbëts duˈumbë nˈëkmëtyäˈägänë mëët mijts” (Deut. 3:23-27, MNM). Ko duˈunë Moisés yˈanmääyë Jyobaa kyaj axëëk nyayjyäˈäwë, niˈigyë tkupëjky extëm yaˈˈanmääy, Jyobaa duˈunyëm yajtuunˈadëtsë parë ojts twoowˈyeˈey ja israelitëty (Deut. 4:1). Moisés mëdë Job xymyoˈoyëmë oybyë ijxpajtën, Job kyupëjk extëm yaˈˈanmääy ets kyaj tˈëxtääyë winmäˈäny wiˈix yˈoknaynyikäjpxtuˈudëdët. Etsë Moisés, yajnigëxëˈk ko kyupëjkypyë nety extëmë Jyobaa të jyëjwijtsëmbityëty ets duˈunyëm tmëduunˈadëtsy, oyë Jyobaa kyayajtëjkë mä ja Nax mëdiˈibë Yajtukwandaktë.

10. 1) Extëm jyënaˈanyë Proverbios 4:10-13, ¿wiˈix ndukˈoyˈäjtëm ko nmëdoowˈijtëm ja ëwij käjpxwijën? 2) ¿Wiˈix näägë nmëguˈukˈäjtëm tˈaxäjëdë ja ëwij käjpxwijën?

¹⁰ Pën nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë Job mëdë Moisés, oy tijaty ndunäˈänëm (käjpxë Proverbios 4:10-13). * Mayë nmëguˈukˈäjtëm kyupëjktëbë ëwij käjpxwijën. Emmanuel, * mëdiˈibë tsënaapy mä República Democrática del Congo, ojts yaˈëwijy yajkäjpxwijy. Yëˈë duˈun tnimaytyaˈaky: “Näägë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë jantsy oy Dios mëduundëp mä kongregasionk, pyëjktë kuentë ko tamtsë nety nmëjagamgeˈegyë Jyobaa ets xypyudëjkëdëts. Nduunëts extëmëts xymyooytyë ja ëwij käjpxwijën ets päätyëts kyaj nëgoo nbatyë amay jotmay”. Megan, tuˈugë prekursoora mëdiˈibë tsënaapy Canadá, jyënaˈany: “Kyajëts njaˈoymyëdoy extëmëts nyajmoˈoyë ëwij käjpxwijën, per yëˈëtsë nety nyajtëgoyˈajtypy”. Marko, jatuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë Croacia, jyënaˈany: “Nyajtëgooyëtsë tuunk mëdiˈibëtsë nety nikëjxmˈäjtypy, per nbëjkëtsë kuentë ko oy kots nyajmooy ja ëwij käjpxwijën, pes xypyudëjkëts parëts jatëgok oy nˈijty mëdë Jyobaa”.

11. ¿Wiˈix yajpudëjkë nmëguˈukˈäjtëm Karl Klein?

¹¹ Jatuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë xymyoˈoyëmë  oybyë ijxpajtën, yëˈë Karl Klein, yëˈë wyoowˈyeˈey nanduˈunë Jyobaa tyestiigëty ets pudëjkë ko tˈijxkujk tjaygyujkë wiˈix yajmooyë ëwij käjpxwijën. Mä yˈeksperiensyë yajnimaytyaˈaky ko ja nmëguˈukˈäjtëm Joseph Rutherford, mëdiˈibë nety oy mëët nyaymyayëty, ojts tëgok yˈanëˈëmxëty mä nety tsyokyëty nyayaˈoyëdët. Ja nmëguˈukˈäjtëm Karl kyaj tˈokˈoymyëdooy extëm yaˈˈanmääy, yëˈë tnimaytyaky: “Kots jatëgok mëët naybyatë [nmëguˈukˈäjtëm Rutherford], tats xyˈanmääy: ¡Wiˈix jyaty Karl! Per kom duˈunyëmtsë nety nˈekyëty tats aguanë nˈatsooy. Ets tats xyˈanmääy: ¡Karl mnaygyuentˈatëdëp! ¡Yëˈë Kaˈoybyë myajkäˈäjanëp! Kots duˈun xyˈanmääy, tsoytyuunëts ets tats nˈatsooy: Kyaj ti jotmay mëguˈuk Rutherford, per yëˈë nyijäˈäwëbë nety ko kyaj tyëyˈäjtënëty, päätyëts jatëgok xyˈanmääy: ¡Per jeˈeyë ko naygyuentˈatëdë! ¡Yëˈë Kaˈoybyë myajkäˈäjanëp! Tëyˈäjtën extëmëts xyˈanmääy. Ko nbëjkëˈkëmë akë wiˈix të xyˈanmäˈäyëm ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë patëp duˈun ttunët, yëˈë nety nlugäärmoˈoyëmë Satanás” * (Efes. 4:25-27). Yëˈë nmëguˈukˈäjtëm Karl, yˈijxkujk jyaygyujkë wiˈix yˈanmääyë nmëguˈukˈäjtëm Rutherford ets duˈunyëm nyaymyaayëdë.

12. ¿Wiˈix xypyudëjkëm ja ëwij käjpxwijën parë ngupëjkëm ko njäˈäyˈäjtëm yujy tudaˈaky? (Salmo 141:5).

¹² Ko nˈijtëm yujy tudaˈaky, xypyudëkëyäˈänëm parë ngupëjkëm ja ëwij käjpxwijën. Ko duˈun njäˈäyˈäjtëm, yëˈë xytyukjamyajtsëm ko pokyjyaˈay nyajpatëm ets ko näˈäty kyaj oy tijaty nduˈunëm. Duˈun extëm të nˈijxëm, Job tëgatsyë nety wyinmay, per ok, ta dyaˈoˈoyë. Ijt yujy tudaˈaky ets kyupëjk extëm yˈanmääyë Elihú, mëdiˈibë nety mas ënäˈk (Job 32:6, 7). Ko Job jyaˈayˈajty yujy tudaˈaky, kunuˈkxë Jyobaa. Nanduˈun ëtsäjtëm pën ijtëm yujy tudaˈaky, xypyudëjkëm parë nˈijxkujk njaygyujkëm ja ëwij käjpxwijën, oyë nety njawinmäˈäyëm ko kyaj nyajtëgoyˈäjtëm o ko yëˈë xykyäjpxwijëm ja mëdiˈibë mas ënäˈk. Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë tuump mëjjäˈäy jap Canadá, jyënaˈany: “Ëtsäjtëm kyaj nnayˈijxëm extëm xyˈijxëm ja nmëguˈukˈäjtëm. Pääty, ¿wiˈix mbäät niˈigyë nnayaˈoˈoyëm pën kyaj pën xyˈëwij xykyäjpxwijëm?”. Nˈoktuˈunëmë mëjääw parë njäˈäyˈäjtëm extëmë Dios ttukjotkëdaˈaky, ets nˈokjäjtëm mas oy nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm etsë jäˈäy nyaˈëxpëjkëm (käjpxë Salmo 141:5). *

13. ¿Wiˈix mbäät nˈijxëm ja ëwij käjpxwijën mëdiˈibë yajmoˈoyëm?

¹³ Ko Jyobaa xyˈëwij xykyäjpxwijëm yëˈë duˈun mët ko xytsyojkëm. Jyobaa xytyukmëtsojkëmë oyˈäjtën (Prov. 4:20-22). Ko xyˈëwij xykyäjpxwijëm mä yˈAyuk, mä tuˈugë ëxpëjkpajn o näˈäty mët yëˈëgyëjxm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm, yëˈë nety xytyukˈijxëm ko xytsyojkëm. Pes extëm jyënaˈanyë Ebreeʉsʉty 12:9, 10, ko “Dios xyjëjwijtsëmbijtëm es ndukˈoyˈäjtëm”.

14. ¿Ti mbäät nwinmäˈäyëm ko nety nyaˈëwij nyajkäjpxwijëm?

 ¹⁴ Nˈokˈijxkujk nˈokjaygyujkëm ja ëwij käjpxwijën, kyaj yëˈë nˈijxëm wiˈix nyaˈˈanmäˈäyëm. Mbäät näˈäty nwinmäˈäyëm ko kyaj yˈoyëty extëm ja nmëguˈukˈäjtëm të xyˈëwij të xykyäjpxwijëm o extëm të xyˈanmäˈäyëm. Pääty, oy ko ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë ëwij käjpxwijp, tˈixët wiˈix tmëgajpxy ja myëguˈuk extëm mbäät tpudëkë (Gál. 6:1). * Ets pën ëtsäjtëm yaˈëwij yajkäjpxwijëm, nˈokˈijxkujk nˈokjaygyujkëm ets kyaj yëˈëyë nˈijxëm wiˈix ja nmëguˈukˈäjtëm të xymyëgäjpxëm. Mbäädë net nnayajtëˈëwëm: “¿Tëyˈäjtënëdaa extëmëts ja nmëguˈuk të xyˈanëëmë oyëts të ngaˈoymyëdoy? ¿Oyëdaa kots kyaj yëˈëyë nˈixët mäjaty tyëgoy etsëts nwinmayët wiˈixëts mbäät ndukˈoyˈaty extëmëts të xykyäjpxwijy?”. Oyxyëp ko nwinmäˈäyëm wiˈix xypyudëkëyäˈänëm ja ëwij käjpxwijën mëdiˈibë yajmoˈoyëm (Prov. 15:31).

15. ¿Tiko yˈoyëty nˈamdoˈowëmë ëwij käjpxwijën?

¹⁵ Biiblyë xyˈanmäˈäyëm ets nˈamdoˈowëmë ëwij käjpxwijën. Proverbios 13:10 jyënaˈany: “Ja wijyˈäjtën yajpääty mä pënaty yˈëxtääytyëp ja käjpxwijën”. ¡Tëyˈäjtën extëm jyënaˈanyë yäˈädë tekstë! Pënaty yˈamdoowdëbë ëwij käjpxwijën niˈigyë oy tmëdundë Jyobaa. Pääty, nˈokˈamdoˈowëm këˈëm ja ëwij käjpxwijën.

16. ¿Näˈäjaty mbäädë nmëguˈukˈäjtëm tˈamdowdë ëwij käjpxwijën?

¹⁶ ¿Näˈä mbäät nˈamdoˈowëmë ëwij käjpxwijën tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm? Min nˈokˈijxëm. 1) Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm tˈanëëmë tuˈugë publikadoor parë jyamëdatëdët mä nëjkxë jäˈäy dyaˈëxpëkäˈäny, ets ta net dyajtëy ti mbäät tˈaktuny parë mas oyë jäˈäy dyaˈëxpëkët. 2) Tuˈugë kiixy tjuyaˈanyë yˈëxmots, per ta tˈanëëmë tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë oy Dios mëduump wiˈix tˈokˈixy ja ëxmots. 3) Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë kyajnëm tyimdiskursaraty, tˈanëëmë ja myëguˈuk mëdiˈibë taayëm dyiskursaräjnë parë tmëdoowˈitët ko nety dyajnaxy ja dyiskursë ets yˈanëˈëmxëdët wiˈix mbäät mas oy tˈaktuny. Nanduˈun ja mëdiˈibë jeky kujk diskursaräjnëdë, oyxyëp ko nanduˈun tˈamdoyë ëwij käjpxwijën ja myëguˈuktëjk etsë net duˈun ttunët.

17. ¿Ti tsojkëp nduˈunëm parë nnaytyukpudëjkëm ja ëwij käjpxwijën?

¹⁷ Waˈan ja tuk sëmään majtsk sëmään o ja tuk poˈo ja majtsk poˈo, pën xyˈëwijäˈän xykyäjpxwijäˈänëm. Ko nety nyajmoˈoyëm, nˈokjamyajtsëm mëdiˈibë të nˈijxëm mä yäˈädë artikulo: tsojkëp nˈijtëm yujy tudaˈaky, nˈijxkujk njaygyujkëm ja ëwij käjpxwijën, kyaj jeˈeyë nˈijxëm wiˈix nyaˈˈanmäˈäyëm etsë net nguytyuˈunëm. Nipën kyamaxuˈunkˈaty wijy, per pën nˈijxkujk njaygyujkëm ja ëwij käjpxwijën ets pën ngupëjkëm extëm nyajjëjwijtsëmbijtëm, Biiblyë jyënaˈany ko ta njëmbitäˈänëm wijy kujk (Prov. 19:20).