Ir al contenido

Ir al índice

KʼUTUNEM 7

Chatatabʼej «ri kitijonik ri ajnoʼjabʼ»

Chatatabʼej «ri kitijonik ri ajnoʼjabʼ»

«Chayaʼ axikin che kitatabʼexik ri kitijonik ri ajnoʼjabʼ» (PROV. 22:17).

BʼIXONEM 123 Rukʼ sukʼilal chojniman che ri utinamit ri Dios

RI KQETAʼMAJ NA *

1. a) ¿Jasche kojpixbʼexik? b) ¿Jasche rajawaxik kqabʼan ri kbʼix chqe?

 QONOJEL rajawaxik kojpixbʼex jujun taq mul. Weneʼ oj kqata jun pixabʼ che jun chik che sibʼalaj nim kqilo. Y jujun taq mul weneʼ jun qachalal kuya pixabʼ chqe y kojutoʼ che rilik jun jastaq che weneʼ kojuqasaj «pa jun mak», kraj kubʼij che kqabʼan jun jastaq che weneʼ kʼateʼ kqabʼisoj chik (Gál. 6:1). O weneʼ kʼateʼ kyaʼ jun pixabʼ chqe are chiʼ qabʼanom chi jun nimalaj mak. Apastaneʼ ri kbʼan che uyaʼik pixabʼ chqe, rajawaxik kqanimaj ri kbʼix chqe, rumal che kuya utzilal y kojutoʼo rech kqariq ri kolotajem (Prov. 6:23).

2. Junam rukʼ ri kubʼij Proverbios 12:15, ¿jasche rajawaxik kqakʼam ri pixabʼ che kyaʼ chqe?

2 Ri texto re wajun kʼutunem riʼ kubʼij chqe che rajawaxik kqatatabʼej «ri kitijonik ri ajnoʼjabʼ» (Prov. 22:17). Kʼo ta nijun retaʼm ronojel chrij ri kʼaslemal; amaqʼel kʼo jun winaq ri kʼo más retaʼmabʼal chqawach oj (chasikʼij uwach Proverbios 12:15). Rumal laʼ, are chiʼ kqakʼam ri pixabʼ che kyaʼ chqe, kqakʼutu che kojmachʼachʼik, che kojkun ta che ubʼanik ronojel y che kajwataj tobʼanik chqe rech kojkun che ubʼanik jun jastaq. Rumal ri ruxlabʼal ri Jehová, ri Salomón xutzʼibʼaj ri e tzij riʼ: «Ri utz kelik e areʼ kebʼanow ri kʼi yaʼl taq noʼj» (Prov. 15:22).

¿Jachin chke ri kebʼ pixabʼ riʼ kʼax kabʼan che ukʼamik? (Chawilaʼ ri párrafos 3 y 4).

3. ¿Jas kbʼan che uyaʼik pixabʼ chqe?

3 Weneʼ ri e pixabʼ che keyaʼik jujun taq mul qas chqe kbʼix wi y nikʼaj chi mul jun wi kbʼan che ubʼixik chqe. ¿Jas kraj kubʼij che jun wi kbʼan che ubʼixik jun pixabʼ chqe? Are ri e pixabʼ che kqariqo are chiʼ kqasikʼij uwach ri Biblia o chiʼ kqil ri e qawuj y kubʼan chqe che kojchoman chrij ri tajin kqabʼano rech kqakoj pa ri qakʼaslemal (Heb. 4:12). ¿Y jas kraj kubʼij ri pixabʼ che qas chqe kbʼix wi? Are ri pixabʼ che kuya jun kʼamal bʼe o jun chi qachalal che ko ukojonik chiʼ krilo che kʼo jun jastaq rajawaxik kqakʼexo. We kʼo jun kuya jun pixabʼ chqe rukʼ ri Biblia, kukʼutu che sibʼalaj kojraj. Rumal laʼ, nim chqilaʼ wi ri kubʼij chqe y chqakʼamaʼ ri pixabʼ che kuyaʼo.

4. Junam rukʼ ri kubʼij Eclesiastés 7:9, ¿jas utz taj kqabʼano are chiʼ kyaʼ jun pixabʼ chqe?

4 Ri qastzij are che, más kʼax kqabʼan che ukʼamik ri pixabʼ we qas chqe kbʼix wi. ¿Jasche? Qonojel qetaʼm che oj ajmakibʼ. Are kʼu are chiʼ jun winaq kubʼij chqe ri utz taj che tajin kqabʼano, más kʼax kqabʼan che ukʼamik ri pixabʼ (chasikʼij uwach Eclesiastés 7:9). Weneʼ kqatzukuj ri kqabʼij, kqachomaj che weneʼ xa kojqaj ta chuwach ri winaq che xuya ri pixabʼ chqe o che kqabʼij che utz ta xubʼan che ubʼixik chqe. O weneʼ kqachomaj: «¡Ri areʼ xuqujeʼ kmakunik! Taqal ta che che kubʼij jun pixabʼ chwe». Xuqujeʼ we utz ta kqata ri kbʼix chqe, weneʼ kubʼano che kqata taj o che kojtzijon rukʼ jun chi winaq rech kubʼij chqe ri kqaj oj.

5. ¿Jas kqil na pa wajun kʼutunem riʼ?

5 Pa wajun kʼutunem riʼ kqil na jujun taq kʼutbʼal kech winaq re ri Biblia che xkixutuj ri pixabʼ che xyaʼ chke y e nikʼaj chik winaq che xkikʼam ri pixabʼ. Xuqujeʼ kqil na jas kojtoʼwik rech kqakʼam ri pixabʼ che kyaʼik y jas utzilal kqariqo we kqabʼan ri kbʼix chqe.

RI E WINAQ CHE XKIXUTUJ RI PIXABʼ CHE XYAʼ CHKE

6. ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri Rehoboam?

6 Chqilaʼ ri ukʼutbʼal ri Rehoboam. Are chiʼ xux qʼatal tzij re Israel, ri e winaq xkibʼij che che kresaj jubʼiqʼ ri chak che yaʼom chke rumal ri Salomón, ri utat. Utz xubʼan ri Rehoboam: rumal che xutaʼ pixabʼ chke ri kʼamal taq bʼe pa Israel. Ri e areʼ xkibʼij che, che we kubʼan ri kkitaʼ ri e winaq, amaqʼel riʼ kkiya ri kitobʼanik che (1 Rey. 12:3-7). Are kʼu ri Rehoboam utz ta xuta ri xbʼix che, rumal laʼ xbʼe chi kukʼ e nikʼaj achijabʼ che junam kijunabʼ rukʼ rech xutaʼ pixabʼ chke. Ri achijabʼ riʼ, weneʼ más che 40 kijunabʼ y che ketaʼm chi jubʼiqʼ chrij ri kʼaslemal (2 Crón. 12:13). Are kʼu ri achijabʼ riʼ, xkiya ta jun utz pixabʼ che: xaneʼ xkibʼij che, che keʼutaq ri e winaq che ubʼanik más chak (1 Rey. 12:8-11). We xqilo, kebʼ pixabʼ xyaʼ che ri Rehoboam. Ri areʼ xubʼan ta uchʼawem che ri Jehová rech kutaʼ ri utobʼanik. Xaneʼ are xukʼam ri pixabʼ che más utz xuto: ri xkibʼij ri achijabʼ che, che junam kijunabʼ rukʼ. Y rumal ri xuchaʼ ubʼanik, xuriq kʼax ri areʼ y ri tinamit. Weneʼ jujun taq mul kyaʼ pixabʼ chqe che are ta ri kqachomaj oj che kbʼix chqe. Are kʼu rajawaxik kqakʼamo we pa ri Biblia esam wi.

7. ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri xuriq ri Uzías?

7 Ri qʼatal tzij Uzías xuqujeʼ xukʼam ta ri pixabʼ che xyaʼ che. Rumal che kraj kukoj incienso chuwach ri Jehová, xok pa ri templo che xaq xiw ri e kojol tabʼal toqʼobʼ kekunik keʼok chilaʼ. Ri e kojol tabʼal toqʼobʼ xkibʼij che: «Ajawinel Uzías, ri uchiʼxik kʼokʼ qʼol chuwach ri Ajawaxel man yaʼtal ta ubʼanik umal la, xaneʼ kumal ri e kojol tabʼal toqʼobʼ ri e rijaʼl ri Aarón, ri e tastal che ubʼanik». ¿Jas xubʼan ri Uzías? Ri Biblia kubʼij che «xoyowar[ik]». ¿Y jasche xuxutuj ri pixabʼ che xyaʼ che? Weneʼ rumal che areʼ qʼatal tzij y xuchomaj che kkunik kubʼan ri kraj. Are kʼu je ta xuchomaj ri Jehová. Wet ri Uzías xmachʼachʼik, xukʼam ta riʼ ri pixabʼ xyaʼ che y aninaq ta riʼ xel bʼi pa ri templo, xkuy ta umak riʼ rumal ri Jehová. Rumal che xniman taj, ri Jehová xuya lepra chrij, jun yabʼil che xkʼojiʼ chrij «kʼa pa ri qʼij ri xkamik» (2 Crón. 26:16-21). ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri xuriq ri Uzías? We kqakʼam ta ri pixabʼ che kubʼij ri Biblia, kojux ta chi rachiʼl ri Jehová apastaneʼ ri qeqelen kʼolik.

RI E WINAQ CHE XKIKʼAM RI PIXABʼ CHE XYAʼ CHKE

8. ¿Jas xubʼan ri Job are chiʼ xpixbʼexik?

8 Pa ri Biblia xuqujeʼ kqariq utz taq kʼutbʼal ke winaq che xkikʼam ri pixabʼ che xyaʼ chke y rumal wariʼ ri Dios xeʼutewchij. Chqilaʼ ri ukʼutbʼal ri Job. Paneʼ ri areʼ ajmak are kʼu xraj xubʼan ri xubʼij ri Dios che. Are chiʼ xbʼix kʼi taq tzij che, xubʼij jujun taq jastaq che utz taj. Rumal laʼ ri Elihú y ri Jehová xkipixbʼej. ¿Jas xubʼan ri Job? Ri areʼ xmachʼachʼik y xukʼam ri pixabʼ che xyaʼ che. Xubʼij: «In ktajin keʼentzijoj jastaq ri man e wetaʼm taj». Y xubʼij chik: «Rumal riʼ kintzelej wibʼ chwij nukʼexom nukʼuʼx, in tʼuyul chupam pukʼukʼ ulew xuqujeʼ chaj». Ri Jehová xutewchiʼj ri Job rumal che xmachʼachʼik (Job 42:3-6, 12-17).

9. ¿Jas xubʼan ri Moisés are chiʼ xpixbʼex rumal ri Jehová y jasche are jun utzalaj kʼutbʼal chqe oj?

9 Xuqujeʼ ri Moisés are jun utzalaj kʼutbʼal rumal che xukʼam ri pixabʼ che xuya ri Jehová che are chiʼ xmakunik. Jumul, sibʼalaj xkʼanarik y xuya ta uqʼij ri Jehová, rumal laʼ xok ta pa ri Tzujum Ulew (Núm. 20:1-13). Are chiʼ ri Moisés xubʼij che ri Jehová ri kuchomaj y xutaʼ sachbʼal umak che, ri Jehová xubʼij che: «Mabʼij chik we jasach riʼ chwe» (Deut. 3:23-27). Ri Moisés xunimaj ri xuchaʼ ubʼanik ri Jehová, rumal laʼ xkunik xukʼam na ubʼe ri tinamit Israel (Deut. 4:1). Ri Job y ri Moisés e utzalaj taq kʼutbʼal chqawach. Ri Job xukʼex ri uchomanik y man xaq ta xutzukuj ri xubʼij rumal che tajin kuriq kʼax. Y ri Moisés xunimaj ri xuchaʼ ubʼanik ri Jehová, xukʼam ri pixbʼenik che xyaʼ che y xuya ta kan upatanixik paneʼ xkun taj xok pa ri Tzujum Ulew.

10. a) Junam rukʼ ri kubʼij Proverbios 4:10-13, ¿jas utzilal kqariqo we kqakʼam ri pixabʼ che kyaʼ chqe? b) ¿Jas utzalaj bʼantajik kikʼutum ri e qachalal?

10 Kqariq utzilal riʼ we kqesaj kiwach ri Job y ri Moisés (chasikʼij uwach Proverbios 4:10-13). E kʼi qachalal je kibʼanom wariʼ. Jun qachalal che kel pa República Democrática del Congo Emmanuel ubʼiʼ * xyaʼ jujun pixabʼ che kumal e nikʼaj chi qachalal. Chqilampeʼ ri xubʼij: «E jujun taq qachalal che e ko pa ri kikojonik xkilo che tajin kqaj uchuqʼabʼ ri nukojonik y xinkitoʼo. Xinkʼam ri pixabʼ che xkiya chwe y rumal wariʼ xinriq ta kʼi kʼax». Jun precursora che kel Canadá Megan ubʼiʼ, kubʼij: «Ri pixabʼ che yaʼom chwe are ta ri xinchomaj che kbʼix chwe, are kʼu are ri kajwataj chwe». Y jun qachalal che kel pa Croacia Marko ubʼiʼ, kubʼij: «Xesax jun eqeleʼn chwe, are kʼu wetaʼm che ri pixabʼ che xyaʼ chwe xinutoʼo rech xinya ta kan ri Jehová».

11. ¿Jas jastaq xril ri qachalal Karl Klein che utz taj tajin kubʼano?

11 Kʼo chi jun utzalaj kʼutbʼal che kojutoʼ rech kqakʼam ri pixabʼ che kyaʼ chqe, chqilaʼ ri xukʼulmaj ri qachalal Karl Klein, che xkʼojiʼ na chkixoʼl ri Jupuq Ajkʼamal bʼe cho ronojel uwach Ulew. Ri areʼ xubʼij che jumul ri qachalal Joseph Rutherford, jun utzalaj rachiʼl, xubʼij che ri utz ta tajin kubʼano. Ri qachalal Klein xubʼij che utz ta xuta ri xbʼix che. Xubʼij: «Are chiʼ xinril chi jumul ri qachalal Rutherford xubʼij chwe: ‹¡La utz awach Karl!›. Are kʼu rumal che kʼax xinnaʼ ri xubʼij chwe, qas ta xinchʼaw che. Rumal laʼ ri qachalal Rutherford xubʼij chwe: ‹¡Karl, chachajij awibʼ! ¡Ri Itzel kraj katusubʼu!›. Sibʼalaj xinkʼixik y xinbʼij: ‹Ah, kʼo ta tajin kkʼulmatajik qachalal Rutherford›. Are kʼu ri areʼ retaʼm che qastzij taj y rumal laʼ xubʼij chik: ‹Utz bʼaʼ. Are kʼu chachajij awibʼ. Rumal che ri Itzel kraj katusubʼu›. ¡Qastzij ri xubʼij ri qachalal Rutherford! Rumal che are chiʼ itzel kqil jun qachalal o kʼax kqanaʼ che, más na are chiʼ kqachomaj che taqal ta che kuya jun pixabʼ chqe [...], kojqaj pa uqʼabʼ ri Itzel» * (Efes. 4:25-27). Ri qachalal Klein xukʼam ri pixabʼ che xuya ri qachalal Rutherford che y xeʼux utzalaj taq achiʼl.

¿JAS KOJTOʼWIK RECH KʼAX TA KQABʼAN CHE UKʼAMIK RI PIXABʼ CHE KYAʼ CHQE?

12. ¿Jas tobʼanik kuya ri machʼachʼem chqe rech kqakʼam ri pixabʼ? (Salmo 141:5).

12 Ri machʼachʼem kojutoʼ rech kqakʼam ri pixabʼ che kyaʼ chqe. Ri machʼachʼem kubʼano che knaʼtaj chqe che xa oj ajmakibʼ y che jujun taq mul utz ta kqabʼan che uchaʼik jun jastaq. Junam rukʼ ri xqilo, ri Job utz ta ri uchomanik xkʼojiʼ nabʼe are kʼu xukʼexo. Ri areʼ xmachʼachʼik y xukʼam ri pixabʼ che xuya ri Elihú che paneʼ are más kʼa majaʼ na chuwach (Job 32:6, 7). Ri Jehová xutewchiʼj ri Job rumal che xmachʼachʼik. Ri oj xuqujeʼ ri machʼachʼem kojutoʼ rech kqakʼam ri pixabʼ che kyaʼ chqe paneʼ kqachomaj che taqal ta chqe o are chiʼ ri winaq che kyaʼow ri pixabʼ chqe más kʼa majaʼ na chqawach. Jun kʼamal bʼe che kel Canadá kubʼij: «Ri oj kqil ta ri jastaq che utz taj tajin kqabʼano, are kʼu ri e nikʼaj chik kkilo. Rumal laʼ, kqetaʼmaj ta riʼ ri tajin kqabʼano we kojpixbʼex taj». Qonojel rajawaxik kqetaʼmaj ukʼutik ri e bʼantajik re ri ruxlabʼal ri Dios y kqabʼan más utz che ri qachak (chasikʼij uwach Salmo 141:5).

13. ¿Jas rajawaxik kqabʼan che rilik ri pixabʼ che kyaʼ chqe?

13 Chqilaʼ che ri e pixabʼ kyaʼ chqe are jun kʼutbʼal re ri uloqʼoqʼebʼal ri Dios. Ri Jehová kraj kqariq utzilal pa ri qakʼaslemal (Prov. 4:20-22). Ri areʼ kukʼutu che kojraj are chiʼ kuya pixabʼ chqe rukʼ ri uTzij, pa ri e qawuj o rumal jun qachalal che ko ri ukojonik. Y junam rukʼ ri kubʼij Hebreos 12:9, 10, ri Jehová kuya ri pixabʼ chqe «rech kʼo kqechbʼej che».

14. ¿Jas más rajawaxik kqilo are chiʼ kyaʼ jun pixabʼ chqe?

14 Are chqata ri kbʼix chqe, man are ta ri kbʼan che ubʼixik. Weneʼ jujun mul kqachomaj che ri xyaʼow ri pixabʼ chqe man utz ta xubʼan che ubʼixik. Qastzij che ri kyaʼow ri pixabʼ rajawaxik qas kchoman na chrij ri kubʼij rech kʼax ta kbʼan che ukʼamik ri pixabʼ che kuyaʼo (Gál. 6:1). * Are kʼu we chqe oj kyaʼ wi ri pixabʼ, rajawaxik are kqatatabʼej ri kbʼixik. Paneʼ kqachomaj che utz ta xbʼan che ubʼixik chqe. Chojchoman chrij wariʼ: «Paneʼ utz ta xinta ri xubʼij ri winaq chwe, ¿la qastzij ri xubʼij? ¿La kinkoj nuchuqʼabʼ rech are ta kwil ri xubʼan che ubʼixik chwe y are kinta ri xubʼij?». Rajawaxik che are kojchoman chrij ri utzilal kqariqo are chiʼ kyaʼ jun pixabʼ chqe (Prov. 15:31).

KQARIQ UTZILAL WE KQATAʼ PIXABʼ CHKE NIKʼAJ CHIK

15. ¿Jasche sibʼalaj utz che oj kojtow jun pixabʼ?

15 Ri Biblia kubʼij chqe che utz kqataʼ pixabʼ chke nikʼaj chik. Proverbios 13:10 kubʼij: «Ri noʼj kʼo kukʼ ri kkimachʼ kibʼ». ¡Qastzij ri kubʼij wajun texto! Rumal che ri winaq che kumachʼ ribʼ che utaʼik pixabʼ chke ri e nikʼaj chik, más aninaq kkʼiy pa ri ukojonik. Rumal laʼ chqataʼ pixabʼ chke ri e nikʼaj chik.

¿Jasche kutaʼ pixabʼ wajun qachalal riʼ che jun qachalal che ko pa ri ukojonik? (Chawilaʼ ri párrafo 16).

16. ¿Jampaʼ rajawaxik kqataʼ jun pixabʼ che jun chi qachalal?

16 ¿Jampaʼ rajawaxik kqataʼ pixabʼ chke ri e nikʼaj chik pa ri congregación? Chqilaʼ jujun kʼutbʼal. 1) Jun qachalal ixoq kutaʼ che jun publicadora che más kʼo retaʼmabʼal che kbʼe rukʼ che uyaʼik jun etaʼmanik re ri Biblia y kuta che jas rajawaxik kukʼexo. 2) Jun qachalal ixoq kraj kuloqʼ jujun upantalones, rumal laʼ kutaʼ pixabʼ che jun qachalal che ko pa ri ukojonik rech kuta che jas kuchomaj chrij ri pantalones che kuloqʼo. 3) Jun qachalal achi kuya ri nabʼe uchʼabʼal pa ri congregación, kubʼij che jun chi qachalal che kʼo más retaʼmabʼal rech kutatabʼej chiʼ kuya ri uchʼabʼal y kuya jujun taq pixabʼ che. Xuqujeʼ ri e qachalal che kʼi chi junabʼ kimajim uyaʼik chʼabʼal pa ri congregación utz che kkita pixabʼ chke e nikʼaj chi qachalal y kkibʼan ri kbʼix chke.

17. ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech kqariq utzilal rumal ri pixabʼ che kyaʼ chqe?

17 Weneʼ pa kebʼ oxibʼ qʼij kyaʼ jun pixabʼ chqe o jun wi kbʼan che ubʼixik chqe, chnaʼtaj wajun kʼutunem riʼ chqe: chqamachʼaʼ qibʼ, are chqabʼanaʼ ri kbʼix chqe man are ta ri tzij che kkojik y chqakojoʼ pa ri qakʼaslemal ri pixabʼ che kyaʼik. Qonojel oj ajmakibʼ, rumal laʼ qonojel rajawaxik kyaʼ pixabʼ chqe. Are kʼu we kqatatabʼej ri kbʼix chqe y kqakʼam ri pixabʼ che kyaʼik, ri Biblia kubʼij che kqariq más qanojibʼal (Prov. 19:20).

BʼIXONEM 124 Amaqʼel oj sukʼ

^ párr. 5 Ri oj upatanelabʼ ri Jehová qetaʼm che rajawaxik kqanimaj ri pixabʼ che kyaʼ chqe rukʼ ri Biblia, are kʼu jujun taq mul utz ta kqanaʼo kojpixbʼexik. ¿Jasche? ¿Jas kojutoʼ wi we kqakʼam ri pixabʼ che kyaʼ chqe, y jas utzilal kqariqo?

^ párr. 10 Kʼexom jujun bʼiʼaj.

^ párr. 11 Chawilaʼ ri wuj La Atalaya 1 re marzo 1985, uxaq 24 kopan 31.

^ párr. 14 Pa ri jun chi kʼutunem kqetaʼmaj na jas rajawaxik kqabʼano rech kqaya utz taq pixabʼ.