1. Na un fasi u sa feni lai, nöö faandi mbei u sa taki taa hii u tuu abi lai fanöudu?

HII u tuu ta abi lai fanöudu. So juu u ta suku lai a wan sëmbë di u ta lesipeki. Ma so juu a sa pasa taa wan baaa di ta booko hën hedi ku u, sa ko fan ku u u di a ta si taa woo „du wan soni di an kai ku Gadu” (Gal. 6:1). Boiti di dë, a sa pasa taa de musu leti u buta a pasi, u di u mbei wan föutu. Aantoobi andi pasa, ma a ta bunu fuu haika te de ta da u lai. U sa feni tjubi te u ta haika!​—Nöng. 6:23.

2. Faandi mbei a bunu fuu ta haika te de da u lai, te u luku Nöngö 12:15?

² Di tëkisi u di woto aki ta da u taanga fuu „haika andi dee köni sëmbë ta taki” (Nöng. 22:17). Sëmbë an dë di sabi hii soni. Hii juu wan sëmbë o dë di sabi soni möön u, nasö di abi möön öndöfeni möön u. (Lesi Nöngö 12:15.) Fëën mbei u sa taki taa te u ta haika lai, nöö di soni dë ta lei taa u abi sakafasi. A ta lei taa u sabi taa na hii soni u sa du, söseei taa u ta abi heepi fanöudu fuu sa dou dee maaka fuu. Jehovah bi mbei Könu Salumon sikifi taa: „Te hia laima ko makandi, nöö soni ta waka bunu.”​—Nöng. 15:22.

3. Na un pei fasi u sa feni lai?

³ Wan sëmbë sa ko da u lai. Kandë wan gaanwomi nasö wan woto baaa sa ko piki u andi u musu du möön bunu. Te wan sëmbë ta da u lai di kumutu a di Bëibel, nöö a ta lei taa a lobi u, nöö u musu lei taa u ta tei ën u bigi taa a ta fan ku u. U  musu haika andi a ta taki, söseei u musu luku unfa u sa wooko ku di soni di a taki. Ma u sa feni lai a wan woto fasi tu. A sa pasa taa u lesi wan soni a Bëibel nasö a wan u dee buku fuu, di sa mbei u kai pakisei a di fasi fa u ta libi, nöö u bia libi.​—Heb. 4:12.

4. Andi wa musu du te de da u lai, te u luku Peleikima 7:9?

⁴ A sa dë wan taanga soni da u fuu haika te de ta da u lai, nasö fuu wooko ku di lai di de da u. A sa pasa seei taa u fii wan fasi. Faandi mbei? Wë u di hii fa u sabi taa u da zöndu libisëmbë, tökuseei a sa taanga da u fuu haika te wan sëmbë ko fan ku u, u di a si taa u mbei wan föutu. (Lesi Peleikima 7:9.) Kandë woo kë suku u lei taa di soni di u du an hogi sö. Nasö kandë woo kë si kuma na ku bunu fuu a pakisei di sëmbë ta da u di lai, nasö hati fuu sa kë boonu ku ën u di fasi fa a da u di lai. A sa pasa seei taa u kuutu di sëmbë di da u di lai. Kandë u sa taki taa: ’Ambë da hën faa ko da mi lai? Hënseei ta mbei föutu tu!’ Nöö ee a ko pasa taa wa lobi di soni di a piki u, nöö a sa kan taa wa o tei di soni di a taki. Nasö a sa pasa taa u go suku lai a wan woto sëmbë ku di mëni taa woo jei wan soni di ta kai ku u.

5. Fuun soni woo taki a di woto aki?

⁵ A di woto aki, woo taki soni u sëmbë di woto u de sikifi a Bëibel, dee bi haika lai, söseei u dee an bi haika. Boiti di dë, woo luku andi sa heepi u fuu haika lai sö taa u sa feni wini fëën.

6. Andi u ta lei a di fasi fa Könu Lahabiam bi du soni di de bi dëën lai?

⁶ Boo luku di woto u Lahabiam. Baka di a toon könu u Isaëli, hën dee sëmbë ko begi ën faa mbei soni ko fukë da de, möön fa soni bi dë, di hën tata Salumon bi ta tii de. Lahabiam bi du wan bunu soni di a bi go hakisi dee gaan womi u Isaëli unfa a bi musu piki di föluku. Dee gaan womi bi piki ën taa ee a du andi di föluku taki, nöö de o ta dë ku ën a wan së (1 Kön. 12:3-7). Di soni dë an bi kai ku ën. Fëën mbei a go a dee pei fëën. Dee womi dë bi sa abi 40 jaa sö, nöö a musu u dë sö taa de bi abi öndöfeni (2 Klon. 12:13). Ma de an bi piki ën bumbuu soni. De bi piki ën faa mbei soni ko möön hebi da dee sëmbë (1 Kön. 12:8-11). Lahabiam bi musu luku ambë a bi o haika. A bi sa hakisi Jehovah andi a bi musu du. Ma an du di soni dë. A bi du andi dee pei fëën piki ën, u di di dë bi möön kai ku ën. Di soni dë bi tja hogi ko da Lahabiam ku dee sëmbë u Isaëli tuu. Kandë na hii juu woo lobi di lai di wan sëmbë da u, ma ee a ta kumutu a di Wöutu u Gadu, nöö u musu tei ën.

7. Andi u ta lei a di woto u Könu Usia?

⁷Könu Usia an bi haika lai. Usia bi denda go a wan kamian u di wosu u Jehovah ka dee mindima wanwan bi sa go, söseei a bi pooba u tjuma soni da Gadu. Dee mindima bi piki ën taa: „Könu Usia, na ju musu tjuma sumëësuti soni da Jehovah e. Dee mindima dee dë bakamii u Alon nöö musu du di soni dë.” Andi Usia bi du? Wë ee a bi abi sakafasi, nöö a bi o kumutu wantewante a di wosu u Gadu, nöö kandë Jehovah bi o dëën paadon. Ma ka u Usia bi du di soni dë, hën ’hati fëën boonu gaanfa’. Faandi mbei an bi haika dee wotowan? Wë kandë a bi si kuma fa a bi dë könu, nöö a bi sa du soni kumafa a kë. Ma na sö Jehovah bi ta si soni. U di a bi go du wan soni di an bi abi leti u du, mbei Jehovah bi mbei a ko dë ku wan siki. Nöö sö i si a „bi dë ku wan tjinasiki u tefa a dëdë”  (2 Klon. 26:16-21). Di woto u Usia ta lei u taa aantoobi ambë u dë, ee wa ta tei dee lai dee ta kumutu a di Bëibel, nöö Jehovah an o feni u u bunu möön.

8. Andi Jöpu bi du di de bi dëën lai?

⁸ Di Bëibel ta taki tu u sëmbë di bi feni gaan bunu u di de bi haika lai. Boo luku di woto u Jöpu. Hii fa Jöpu bi lobi Gadu, söseei hii fa a bi ta du soni di ta kai ku Gadu, tökuseei a bi dë wan zöndu libisëmbë. Di soni bi ta taanga dëën, hën a bi taki soni di an bi bunu. Te u kaba fëën, Jehovah ku Elihu tuu bi musu fan ku ën. Andi Jöpu bi du? Wë u di a bi abi sakafasi, mbei a bi haika di lai. A bi taki taa: „Mi bi piki i, ma ma bi sabi soni . . . Fëën mbei mi ta hakisi i fii fëëkëtë di soni di mi taki. Luku fa mi ta sindo a goon aki a sindja liba, u lei taa mi ta tjali.” Jehovah bi mbei Jöpu feni gaan bunu, u di a bi abi sakafasi.​—Jöpu 42:3-6, 12-17.

9. Andi Mosesi bi du di de bi dëën lai, nöö andi u ta lei fëën?

⁹Mosesi da wan sëmbë di u sa djeesi a di fasi fa a bi tei lai baka di a bi mbei wan gaan föutu. Wan daka, Mosesi hati bi boonu gaanfa seei, nöö an bi gafa Jehovah. Di soni dë mbei Jehovah an dëën pasi möön faa go a di Paamusi Köndë (Nöb. 20:1-13). Di Mosesi bi ta taki unfa a bi ta pakisei u di woto, hën Jehovah bi piki ën taa: „Nöiti möön i musu da di woto aki ku mi” (Deto. 3:23-27). Mosesi hati an bi boonu. Ma a bi du andi Jehovah bi taki, nöö Jehovah bi mbei a tii dee Isaëli sëmbë go dou (Deto. 4:1). Jöpu ku Mosesi da sëmbë di u sa djeesi te a nama ku di tei di u musu tei lai. Jöpu bi tooka di fasi fa a bi ta si soni. An bi suku u lei taa an föutu. Mosesi bi lei taa a bi tei di lai di Jehovah bi dëën, u di a bi hoi hënseei a Jehovah, hii fa a bi lasi di gaandi u go a di Paamusi Köndë.

10. (a) Un wini u ta feni te u ta haika te wotowan ta da u lai, te u luku Nöngö 4:10-13? (b) Andi so sëmbë bi du di de bi da de lai?

¹⁰ U ta feni wini te u ta djeesi womi kuma Jöpu ku Mosesi dee bi hoi deseei a Gadu. (Lesi Nöngö 4:10-13.) Sömëni baaa ku sisa bi djeesi de. Luku andi wan baaa de kai Emmanuel, di ta libi a di köndë Kongo bi taki di de bi bai ën a wan soni. A bi taki taa: „Wantu baaa u di kemeente bi si taa soni an bi nango bunu ku mi a di biibi, hën de bi ko heepi mi. Mi bi du andi de bi piki mi, nöö di soni dë bi heepi mi u hogi an miti mi.” * Luku andi wan sisa de kai Megan, di ta du di pioniliwooko a di köndë Kanada bi taki, te a nama ku lai di wotowan ta da u. A bi taki taa: „Na hii juu a ta suti da mi te de ta da mi lai, ma mi ta abi ën fanöudu.” Nöö luku andi wan woto baaa de kai Marko, di ta libi a di köndë Kolowaasia bi taki: „Mi bi lasi wan gaandi di mi bi abi, ma te mi luku baka, nöö mi ta si taa di lai di de bi da mi bi heepi mi u di biibi u mi ko taanga baka.”

11. Andi Baaa Karl Klein bi taki u di haika di u musu haika lai?

¹¹ Wan woto sëmbë di bi feni wini di de bi dëën lai, da Baaa Karl Klein, di bi dë wan baaa u di Tii Kulupu. A di woto fëën, a bi konda unfa Baaa Joseph F. Rutherford, di bi dë wan gaan mati fëën, bi dëën lai a wan fasi di an bi kaba lobi. Baaa Klein bi taki taa bigibigi di lai an bi kai ku ën. A bi taki taa: „Wan woto daka di mi ku Baaa Rutherford bi miti, hën a lafu, hën a taa ’Unfa a nango Karl?’ Ma u di mi bi ta fii wan fasi jeti, mbei ma piki ën  bumbuu. Hën a taa: ’Mëni iseei Karl! Didibi kë feni i ganjan!’ Sen bi kisi mi, hën mi taa: ’Hati u mi an boonu ku i e, Baaa Rutherford.’ Ma a bi sabi taa hati u mi bi boonu ku ën. Fëën mbei a toona taki taa: ’Antoobi. Ma mëni iseei. Didibi kë feni i ganjan.’ A bi abi leti! Te u ta hoi sëmbë a bëë, u di de fan ku u u wan soni, nöö u ta da Didibi pasi faa kisi u” * (Ef. 4:25-27). Baaa Klein bi haika di lai di Baaa Rutherford bi dëën, nöö de bi dë gaan mati go dou.

12. Unfa sakafasi sa heepi u te de ta da u lai? (Ps. 141:5)

¹² Andi sa heepi u fuu haika lai? Wë u musu abi sakafasi, nöö u musu hoi a pakisei taa u ta mbei föutu, nöö na hii juu woo ta si soni a di soifi fasi. Kumafa u bi taki kaa, a wan pisiten Jöpu an bi ta si soni a di soifi fasi. Ma bakaten a bi tooka di fasi fa a bi ta si soni, nöö di soni dë bi mbei Jehovah mbei a feni gaan bunu. Faandi mbei? Wë u di Jöpu bi abi sakafasi. A bi haika di lai di Elihu bi dëën, hii fa Elihu bi njönku gaanfa möön ën (Jöpu 32:6, 7). Wë sö nöö te u abi sakafasi, nöö woo ta haika lai, aluwasi ee u ta fii kuma an dë fanöudu, nasö aluwasi ee di sëmbë di ta da u di lai njönku möön u. Wan gaanwomi u Kanada bi taki taa: „U di wa sa si useei a di fasi fa woto sëmbë ta si u, mbei a o taanga da u fuu go a fesi ee sëmbë an da u lai.” Hii u tuu musu mbei möiti u ko abi dee fasi di di santa jeje ta mbei sëmbë ko abi, söseei hii u tuu musu mbei möiti u du di diniwooko fuu möön bunu.​—Lesi Psalöm 141:5.

13. Te wotowan da u wan lai, nöö unfa u musu si ën?

¹³U di Jehovah lobi u, mbei a ta da u lai. Jehovah kë fuu abi di möön bunu libi (Nöng. 4:20-22). Jehovah ta lei u taa a lobi u, te a ta da u lai ku di Wöutu fëën, ku dee woto buku u di ölganisaasi fëën, söseei te a ta mbei wan baaa nasö wan sisa ko fan ku u. Hebelejën 12:9, 10 ta taki taa a ta du ën u di a kë „heepi u fuu ko dë bumbuu”.

14. Na un soni u musu buta pakisei te sëmbë ta da u lai?

¹⁴Buta pakisei a di soni di de ta taki, ma na a di fasi fa de ta taki ën. So juu u sa fii taa sëmbë an da u lai a wan bunu fasi. An dë u taki taa a bunu te wan sëmbë ta da wotowan lai a wan fasi di an taanga da de u de tei * (Gal. 6:1). Ma u musu mbei möiti u buta pakisei a di soni di de ta taki, aluwasi ee u ta si kuma di sëmbë bi sa da u di lai a wan möön bunu fasi. U sa hakisi useei dee soni aki: ’Hii fa ma lobi di fasi fa di sëmbë da mi di lai, tökuseei wan soni dë di mi sa lei nëën u? Mi sa du wan soni  u ma buta pakisei a dee föutu u di sëmbë, sö taa mi sa feni wini u di soni di a piki mi ö?’ A bi o dë wan bunu soni fuu mbei möiti fuu feni wini u hiniwan lai di sëmbë ta da u.​—Nöng. 15:31.

15. Faandi mbei a bunu fuu go suku lai?

¹⁵ Di Bëibel ta da u di taanga fuu suku lai. Nöngö 13:10 ta taki taa: „Dee sëmbë dee ta suku lai, da köni sëmbë.” Di soni aki dë sö tuu! Dee sëmbë dee ta suku lai nango möön hesi a fesi a di biibi, möön dee sëmbë dee an ta suku. Fëën mbei a bunu fii go suku lai.

16. Na un ten a bi o bunu fuu suku lai?

¹⁶ Na un ten u sa suku lai a dee baaa ku dee sisa fuu? Wë kandë wan sisa sa hakisi wan woto peleikima di abi öndöfeni u ko makandi ku ën u lei wan sëmbë soni u Bëibel, nöö bakaten a sa hakisi di peleikima andi a sa du faa sa ta lei sëmbë soni a wan möön bunu fasi. Nasö kandë wan sisa di an tööu kë bai soni u bisi, nöö a sa hakisi wan woto sisa di abi wan taanga biibi faa piki ën tuutuu unfa a ta si dee soni dee a kë bai. Nasö boo taa wan baaa ta hoi di fosu taki fëën. A sa hakisi wan woto baaa di sa’ u hoi taki faa haika unfa a ta hoi di taki fëën, sö taa di baaa sa dëën lai di sa heepi ën faa sa ta hoi taki a wan möön bunu fasi. Aluwasi ee wan baaa guwenti u hoi taki sömëni jaa longi seei, tökuseei a bi o bunu faa hakisi woto baaa di sa’ u hoi taki tu unfa de feni di fasi fa a ta hoi taki, nöö a musu tei di lai di de dëën.

17. Unfa u sa du feni wini u dee lai di de ta da u?

¹⁷ A di ten di ta ko, de o da hii u tuu lai. Ma te de o da u lai, nöö u musu hoi dee soni dee u bi taki u de a di woto aki, a pakisei. Lei taa i abi sakafasi. Buta pakisei a di soni di de taki, ma na a di fasi fa de taki ën. Nöö wooko ku di soni di de piki i. Wa ta sabi hii soni te de pai u. Ma di Bëibel ta piki u taa te u ta ’tei lai, söseei te u ta tei di sitaafu di de da u, nöö u sa toon köni sëmbë bakaten’.​—Nöng. 19:20.