1. Nkamboonzi nitweelede kuswiilila lulayo?

TOONSE tulakonzya kupegwa lulayo. Aali chimwi chiindi, tulakonzya kukumbila umwi muntu ngutusyoma kuti atugwasye chiindi nituyanda kusala kuchita chimwi chintu. Pesi chimwi chiindi, umwi mukwesu ulakonzya kutululamika kuti twaamba ‘kuleya’ naakuti kuchita chimwi chintu chitazoope kuti tuzoolisole. (Gal. 6:1) Alubo chimwi chiindi tulakonzya kupegwa lulayo akaambo kakuti twakachita chibi chipati. Nkinkaako, tweelede kuswiilila lulayo kazitakwe ndaba kuti niinzi chapa kuti tulupegwe. Kuchita oobo kulikabotu alubo kufutula buumi bwesu.—Tus. 6:23.

2. Kweendelana alugwalo lwa Tusimpi 12:15, nkamboonzi nitweelede kuswiilila lulayo?

² Lugwalo luzulwida chiiyo chesu lutusungwaazya kuti ‘tuswiilile majwi aabasongo.’ (Tus. 22:17) Taakwe muntu uuzi zintu zyoonse pe alubo takubuliki muntu ulaaluzibo lwiinda lwesu. (Bala Tusimpi 12:15.) Nkinkaako, kuswiilila lulayo kutondeezya kuti tulalibombya. Alubo kutondeezya kuti tulizi mputugolela akuti tuyanda kugwasigwa aabamwi kuti tukonzye kuzuzikizya zintu nzituyanda kuchita. Mwaami musongo Solomoni wakazulwidwa kulemba kuti: “Ikuti kakuli basikulaya banji kulaba kuzwidilila.”—Tus. 15:22.

3. Lulayo lulakonzya kusika munzila zili?

³ Tulakonzya kupegwa lulayo luli aantanganana naakuti lutali aantanganana. Lulayo luli aantanganana nga luli biyeni? Mwaalu naakuti mukwesu uusimide mubukombi ulakonzya kutubuzya mputweelede kubambulula. Tulakonzya kwaamba kuti oolu ndulayo luli aantanganana. Ani lulayo lutali aantanganana nga luli biyeni? Tulakonzya kubala malayilile muBbayibbele amumabbuku eesu aatugwasya kuti tulangisisye zintu nzituchita mpawo tubone mputweelede kubambulula. (Heb. 4:12) Tulakonzya kwaamba  kuti oolu ndulayo lutali aantanganana. Kuti umwi muntu watutondeezya luyando kwiinda mukutupa lulayo luzwa muBbayibbele, tweelede kutondeezya kuti tulalumba kwiinda mukuswiilila akuchita zintu nzyatubuzya.

4. Kweendelana alugwalo lwa Mukambausi 7:9, niinzi nzituteelede kuchita kuti twapegwa lulayo?

⁴ Kwaamba choonzyo, kulakonzya kutuyumina kuswiilila lulayo luli aantanganana. Chimwi chiindi tulakonzya kunyema biya. Nkamboonzi? Nkaambo chibi nchitulaacho chipa kuti tutayandi kutambula lulayo kuti umwi muntu watubuzya mpututachiti kabotu. (Bala Mukambausi 7:9.) Tulakonzya kulipa zilitamizyo. Tulakonzya kuyeeya kuti sikutupa lulayo taakwe makanze aalikabotu pe naakuti tulakonzya kunyema akaambo kanzila njanooli watupa aayo lulayo. Alubo tulakonzya kuyeeya kuti taakwe cheelelo chakutupa lulayo pe nkaambo anguwe kuli mpatachiti kabotu pe. Chimwi chiindi kuti twabonaanga tatweeleli pe kupegwa lumwi lulayo tulakonzya kutaluswiilila akubuzya umwi muntu kuti atubuzye nzituyanda kumvwa.

5. Tulalanga-langaanzi muchiiyo eechi?

⁵ Muchiiyo eechi, tulabona zikozyano zyabantu baambidwe muBbayibbele bakakaka lulayo abakalutambula. Alubo tulalanga-langa zintu zikonzya kutugwasya kuti tuzumine kutambula lulayo akuti tugwasigwe andulo.

6. Twiiyaanzi kuzwa kunzila Mwaami Rehobbowamu njakatambulaayo lulayo?

⁶ Atubone chikozyano chaRehobbowamu. Chiindi naakaba mwaami walsrayeli, bantu mbaakali kweendelezya bakasika kulinguwe akumukumbila kuti abawubisizye zintu wisi Solomoni nzyakababuzizye kuti bachite. Kumasaangunino Rehobbowamu wakachita kabotu kwiinda mukubuzya baalumi bapati bachiIsrayeli kuti bamugwasye mbaakali kukonzya kusandula bantu aaba. Baalumi aaba bakamubuzya kuti bakali kuyoozumanana kumubelekela kuti wachita zintu bantu nzibakali bamukumbila. (1 Bam. 12:3-7) Pesi Rehobbowamu taakabotelwa pe ansandulo njaakajana nkinkaako, wakayinka kuyoobuzya kubaalumi mbaakakomena aabo. Kweelede kuti baalumi aabo bakali aaluzibo mbichaani nkaambo bakali aaminyaka iili kuma40. (2 Mak. 12:13) Pesi baalumi aaba bakabuzya Rehobbowamu zintu zitagwasyi. Bakamubuzya kuti ayungizizye bantu aabo zimwi zintu aajulu aazintu zyakali kubalemena. (1 Bam. 12:8-11) Mbukunga Rehobbowamu wakajana nsandulo zibili zisiyene, wakali kukonzya kukomba kuli Jehova kakumbila kuti amugwasye kuti asale kabotu. Pesi wakasala kuswiilila nzyaakabuzigwa abaselanyina nkaambo bakaamba zintu nzyaakali kuyanda. Akaambo kakusala nkwaakachita, zintu teezyakamweendela kabotu pe kuswaanizya amaIsrayeli. Munzila iikozyenie, teechiindi choonse pe bamwi nibakonzya kutubuzya nzituyanda kumvwa chiindi nituyanda kusala. Pesi kuti nzibatubuzya kazizwa muJwi lyaLeza tweelede kuziswiilila.

7. Chikozyano chaMwaami Uziya chituyiisyaanzi?

⁷Mwaami Uziya wakakaka kuswiilila lulayo. Wakanjila muli bumwi busena bwatempele bwakali kuzumizigwa bapayizi luzutu kuti akawumpe tununkilizyo. Bapayizi baJehova bakamubuzya kuti: “Tauli mulimo wako yebo Uziya wakuumpa tununkilizyo kuli Jehova! Balikke bapaizi mbabeelede kuumpa tununkilizyo.” Uziya wakachita biyeni? Kaansinga wakaswiilila lulayo akufwambaana kuzwa mutempele, Jehova wakali kuyoomulekelela. Pesi Uziya “wakanyema.” Nkamboonzi naakakaka kuswiilila lulayo? Wakali kubonaanga mbuli Mwaami wakali acheelelo chakuchita kufumbwa nzyayanda. Pesi Jehova teenzizyo pe nzyaakali kuyanda. Akaambo kakulisumpula kwakwe, Uziya wakaba sichinsenda alubo “wakazumanana kali sicinsenda kusikila buzuba naakafwa.”  (2 Mak. 26:16-21) Chikozyano chaUziya chituyiisya kuti, kuti twakaka kuswiilila lulayo luzwa muBbayibbele, tatukonzyi pe kutambulika kuli Jehova kazitakwe ndaba azilongezyo nzitulaazyo.

8. Jobu wakachitaanzi chiindi naakapegwa lulayo?

⁸ Twabona zikozyano zyabantu bakakaka kutambula lulayo pesi Bbayibbele lyaambuula atala azimwi zikozyano zibotu zyabantu bakalongezegwa akaambo kakuti bakaswiilila lulayo. Atubone chikozyano chaJobu. Nikuba kuti Jobu wakali kumuyanda Leza alubo wakali kuyanda kuchita zintu zimubotezya pesi wakali kulubizya. Chiindi naakali mumapenzi wakaamba zimwi zintu zitali nzizyo. Eezi zyakapa kuti Elihu aJehova bamupe lulayo luli aantanganana. Jobu wakachitaanzi? Wakaluswiilila lulayo alubo wakaamba kuti: “Ndakaambaula, pele kutali camaano . . . ndaajola majwi ngendaambide ndeempwa mulusuko alimwi amumulota.” Jehova wakamulongezya Jobu akaambo kakuti wakalibombya.—Job. 42:3-6, 12-17.

9. Mozesi wakachitaanzi chiindi naakapegwa lulayo?

⁹ Umwi wakaswiilila lulayo nguMozesi. Wakapegwa lulayo chiindi naakakachilwa kupa kuti Jehova alemekwe. Akaambo kazeezi, Mozesi wakasweekelwa aachilongezyo chakunjila Munyika Yachisyomezyo. (My. 20:1-13) Mozesi naakabuzya Jehova kuti achinche zintu nzyaakali waamba, Jehova wakamubuzya kuti: “Utakandaambili limbi makani aaya.” (Dt. 3:23-27) Mozesi taakanyema pe pesi wakazuminana akusala kwakachitwa aJehova alubo Jehova wakazumanana kumubelesya kuti azulwide maIsrayeli. (Dt. 4:1) Jobu aMozesi nzikozyano zibotu nzitukonzya kutobelezya chiindi nitwapegwa lulayo. Jobu wakabambulula maboneno aakwe alubo taakwe naakapa zilitamizyo. Mozesi wakatondeezya kuti wakaluswiilila lulayo lwakazwa kuli Jehova kwiinda mukukkala kasyomeka kulinguwe nikuba kuti wakali wasweekelwa aachilongezyo chibotu loko.

10. (a) Kweendelana alugwalo lwa Tusimpi 4:10-13, kutambula lulayo kutugwasya biyeni? (b) Bamwi bakachita biyeni chiindi nibakapegwa lulayo?

¹⁰ Tulakonzya kugwasigwa kuti twatobelezya chikozyano chabaalumi basyomeka baswaanizya Jobu aMozesi. (Bala Tusimpi 4:10-13.) Eezi nzizyo zilikuchitwa abakwesu abachizi biingi. Mukwesu uutegwa Emmanuel uukkala kuCongo, kali kwaambuula atala alulayo ndwaakapegwa wakaamba kuti: “Bakwesu basimide mubukombi bamumbungano yesu bakabona kuti zintu nzindakali kuchita zyakali kukonzya kuyoonyongania bweenzuma bwangu aJehova alubo bakandigwasya. Ndakaluswiilila lulayo ndubakandipa alubo lwakandigwasya kuti ndikonzye kutantamuka mapenzi miingi.” * Umwi payona uutegwa Megan uukkala kuCanada wakaamba kuti: “Nikuba kuti lulayo lulachisa pesi ndakabona kuti lulayandikana.” Alubo mukwesu uutegwa Marko uukkala kuCroatia wakaamba kuti: “Ndakasweekelwa aachilongezyo mumbungano pesi ndakabona kuti lulayo ndundakapegwa lwakandigwasya kuti ndisimye bweenzuma bwangu aJehova.”

11. Mukwesu Karl Klein wakaambaanzi atala ankani yakutambula lulayo?

¹¹ Umwi muntu wakagwasigwa akaambo kakutambula lulayo Mukwesu Karl Klein wakabeleka kali umwi wabamuKabunga Keendelezya. Mumakani aambuula atala azyakachitika mubuumi bwakwe, Mukwesu Klein wakaamba atala aachiindi naakapegwa lulayo amweenzinyina Mukwesu Joseph F. Rutherford. Mukwesu Klein wakaamba kuti kumasaangunino wakanyema chiindi naakapegwa lulayo. Wakaamba kuti: “Nitwakazooswaanana aMukwesu Rutherford wakandijuzya kaboteledwe kati: ‘Mbiyeni Mukwesu Karl?’ Pesi akaambo kakuti ndakachilinyemede ndakavwilila ansi.  Naakabona kuti ndakachilinyemede, Mukwesu Rutherford wakati, ‘Karl, chenjela Dyabbulosi ulikukwaandilila.’ Kuti nditande bweeme ndakasandula kuti ‘Tandinyemede pe Mukwesu.’ Pesi akaambo kakuti wakalizi kuti ndakachimunyemenede wakayindulula lubo kwaamba kuti ‘Ndilazimvwisisisya pesi chenjela, Dyabbulosi ulikukwaandilila.’ Wakali kwaamba choonzyo nkaambo kuti twanyemena mukwesu akaambo kakuti watubuzya zintu nzyali aacheelelo chakwaamba . . . , nga tulikupa Saatani mweenya wakuti atuche.” * (Ef. 4:25-27) Mukwesu Klein wakalutambula lulayo ndwaakapegwa aMukwesu Rutherford alubo bakazumanana kabali beenzinyina.

12. Kulibombya ngakulatugwasya biyeni kuti tutambule lulayo? (Intembauzyo 141:5)

¹² Niinzi chikonzya kutugwasya kuti tuswiilile lulayo? Tweelede kulibombya akuziba kuti tuli aachibi akuti chimwi chiindi tulakonzya kuchita zintu munzila yabufuba-fuba. Mbuli mbutwabona, Jobu wakali aamaboneno aatali kabotu kumasaangunino pesi mukuya kwachiindi, wakazoochincha alubo Jehova wakamulongezya. Nkamboonzi? Nkaambo Jobu wakali kulibombya. Wakatondeezya kuti ulalibombya kwiinda mukutambula lulayo ndwaakapegwa aElihu nikuba kuti Elihu wakali muniini loko kulinguwe. (Job. 32:6, 7) Alubo kulibombya kulatugwasya kuti tutambule lulayo nikuba katubonaanga teekwali kweelela pe kuti tupegwe lulayo naakuti twalupegwa amuntu muniini kulindiswe. Umwi mwaalu wakuCanada wakaamba kuti: “Mbukunga tatuliboni mbuli mbubatubona bamwi, nkinkaako nkuyumu kuti tukonzye kwiinkilila kunembo mubukombi kuti kakutakwe muntu uutupa lulayo.” Nisimpe, toonse tuyanda kugwasigwa aabamwi kuti twiinkilile kunembo kutondeezya michelo yamuuya akuti tukambawuke makani mabotu akuyiisya munzila iilikabotu.—Bala Intembauzyo 141:5.

13. Tweelede kulubona biyeni lulayo ndutupegwa?

¹³Bona lulayo kaluli chitondeezyo chakuti Jehova ulakuyanda. Jehova uyanda kuti zintu zitweendele kabotu. (Tus. 4:20-22) Kutulaya nkwachita kabelesya Bbayibbele, mabbuku aagwisigwa aambunga abakombima basimide mubukombi kutondeezya kuti ulatuyanda. Lugwalo lwa Bahebrayo 12:9, 10 lutondeezya kuti “ucita boobo kuti tugwasyigwe.”

14. Niinzi nzitweelede kubikkila maanu chiindi nitupegwa lulayo?

¹⁴Bikkila maanu kululayo ndwaapegwa kutali kunzila njilwapegwaayo. Chimwi chiindi, tulakonzya kubonaanga teetwapegwa lulayo munzila iilikabotu pe. Sikupa lulayo weelede kulupa munzila iilikabotu iitape kuti sikupegwa lulayo kumuubile kulutambula. * (Gal. 6:1) Pesi  kuti twapegwa lulayo tweelede kubikkila maanu kumakani ngitwabuzigwa nikuba kuti twabonaanga teetwalupegwa munzila iilikabotu pe. Tulakonzya kulibuzya kuti, ‘Nikuba kuti teendabotelwa anzila njindapegwaayo lulayo pesi kuli nzindikonzya kwiiya na kuzwa kuzintu zyaambwa? Zilachita na kuti nditabikkili maanu kuzintu nzyalubizya muntu ooyu mpawo ndibikkile maanu kuzintu nzyaandibuzya?’ Tulakonzya kugwasigwa kuti twaswiilila lulayo akulubelesya kazitakwe ndaba kuti twalupegwa biyeni.—Tus. 15:31.

15. Nkamboonzi nitweelede kumvwa maboneno abamwi chiindi nituyanda kuchita chimwi chintu?

¹⁵ Maanu taazwi mumutwe uumwi nkinkaako, Bbayibbele litusungwaazya kuti tumvwe maboneno aabamwi chiindi nituyanda kuchita chimwi chintu. Lugwalo lwa Tusimpi 13:10 lwaamba kuti: “Bantu balomba kulaigwa mbasongo.” Majwi aaya ngachoonzyo. Aabo banga bakumbila bamwi kuti babagwasye balazwidilila muzintu zyabukombi kwiinda aabo batakumbili kugwasigwa. Nkinkaako, banduwe ulikunembo kukumbila bamwi kuti bakugwasye nuyanda kuchita chimwi chintu.

16. Muzyiimo zili mutukonzya kukumbila bakombima kuti batugwasye?

¹⁶ Muzyiimo zili mutukonzya kukumbila bakombima kuti batugwasye? Atubone zimwi. (1) Muchizi ulakonzya kukumbila umwi sikupupulula ulaaluzibo kuti bayinkaamwi kuchiiyo chakwe alubo nibamana ulakonzya kumukumbila kuti amubuzye mpayelede kubambulula kuchitila kuti abe muyiisi uulikabotu. (2) Muchizi uutakwetwe ulakonzya kukumbila muchizi uusimide mubukombi kuti amugwasye kusala chiindi nalikuyanda kuula zigogo. (3) Kuti mukwesu wapegwa nkani yabantu boonse kakusaanguna, ulakonzya kukumbila umwi mukwesu ulaaluzibo kuti amuswiilisisye chiindi nanoopa nkani yakwe mpawo azoomubuzye mpayelede kubambulula. Nikuba mukwesu waba aachiindi kapa nkani, ulakonzya kukumbila bakwesu balaaluzibo kuti bamuswiilisisye chiindi nanoopa nkani yakwe mpawo abelesye nzibatamubuzye.

17. Kuswiilila lulayo nga kulatugwasya biyeni?

¹⁷ Toonse tulakonzya kupegwa lulayo luli aantanganana naakuti lutali aantanganana kufumbwa chiindi. Kuti eezi zyachitika, yeeya atala azyiiyo nzitwajana muchiiyo eechi. Weelede kulibombya, ubikkile maanu kululayo kutali kunzila njilwapegwaayo mpawo ubelesye zintu nzwaabuzigwa. Takwe muntu wakazyalwa kali aabusongo. Pesi kuti ‘twaswiilila lulayo akuzumina kulaigwa,’ Jwi lyaLeza lyaamba kuti tulaba ‘basongo.’—Tus. 19:20.