1. a) ¿Jas yuj bʼobʼta ayni maʼ oj yakitik rason? b) ¿Jas yuj jel tʼilan skʼuʼajel ja rasoni?

 JPETSANILTIK wa xkʼanatik oj ajukitik rason jujuntik ekʼele. Ayni ekʼele, keʼn wa xkʼanatikyi rason june maʼ jel xkisatik. Pe bʼa tuk ekʼele, bʼobʼta jun hermano chamkʼujol ay yuj keʼntik sok wa xya kiltik ‹mi tojuk wantik yijel ja jbʼejtiki›, wa xkʼan kaltik, bʼa ojxta jkʼuluktik jun jasunuk bʼa tsaʼan oj jnatik malaya (Gál. 6:1). Ma wani xbʼobʼ ajukitik rason yajni ay maʼ wa stojowotik yuj skʼulajel jun chaʼan mulal. Chikani jastal, tʼilani oj jkʼuʼuktik ja rasoni, yujni bʼa jlekilaltik sok wa xbʼobʼ ya jtaʼ jsakʼaniltik (Prov. 6:23).

2. Jastalni wa xyala ja Proverbios 12:15, ¿jas yuj jel tʼilan oj jmaklaytik ja rasoni?

² Ja teksto wa xyoloman ja artikulo it wani stsatsankʼujolanotik bʼa skʼuʼajel «ja jas wa xyala ja matik bibo» (Prov. 22:17). Mini maʼ snaʼa spetsanil ja bʼa jsakʼaniltiki; tolabida ayni june mas wa snaʼa ma ayiʼoj mas experiencia ke yuja keʼntiki (kʼuman ja Proverbios 12:15). Ja yujil, yajni wa xmaklaytik ja rasoni, wani xjeʼatik ke chʼin wa xkaʼa jbʼajtik, bʼa wani xnaʼatik ja janekʼ wa xlajxikujtiki sok wa xkaʼa jbʼajtik kuenta ke wani xkʼana jkoltajeltik bʼa oj lajxukujtik ja jas wa xkʼanatiki. Ja Jyoba ya ekʼyi ja rey Salomón bʼa oj stsʼijbʼuk ja yaljelik it: «Sok jitsan akʼa rason wani x-ilxi slekilalik» (Prov. 15:22).

3. ¿Jastal modo wa xbʼobʼ ajukitik rasonik?

³ Bʼobʼta ojni ajukitik rason yuj chikan machʼa, jun ansyano ma pilan hermano bʼa wa xbʼobʼ sjekitik ja bʼa tʼilan oj aʼtijukotiki. Ta ay maʼ wa xyakitik jun rason ti elel bʼa Biblia, wa sjeʼa ke jelni skʼanawotik, jelni tʼilan oj jetik wa xkaʼatik tsʼakatal, smaklajel ja jas oj yalkabʼtiki  sok yiljel chaʼanyabʼal ja rasoni. Pes wani xbʼobʼ ajukitik rason bʼa tuk modoʼik. ¿Jastal? Yajni wa xkʼumantik ja Biblia ma june ja bʼa juʼuntik bʼa wa xya jpensaraʼuktik jastal wantik skʼulajel ja jastik junuki sok wa snikawotik bʼa stukbʼesel ja jsakʼaniltiki (Heb. 4:12).

4. Jastalni wa xyala ja Eclesiastés 7:9, ¿jas tikʼe modoʼal tʼilan mi oj ajyukujtik yajni wa x-ajikitik rason?

⁴ Ja smeranili, ja rasonik mas wokol wa xkabʼtik skisjeli jaʼa yajni wa xyakitik jun kermanotik, sok bʼobʼta asta ojni tajkukotik. ¿Jas yuj? Mini wokoluk xkabʼtik snajel ke mulanumotik. Pe yajni ay maʼ xyalakabʼtik sbʼa jun jpaltatik ma jun jasunuk mi lek jkʼulantik, bʼobʼta wokolni wa xkabʼtik skisjel (kʼuman ja Eclesiastés 7:9). Bʼobʼta ojni jletik modo skoltajel jbʼajtik, oj jpensaraʼuktik jas yuj yakitik ja rason jaw ja kristyano ma oj tajkukotik yuja jastal skʼumanotiki. Ma bʼobʼta asta oj jpensaraʼuktik: «¿Jas yochel ja yeʼn yuja wa xyaki rasoni? ¡Ja yeʼn cha wani skʼulan bʼa mi lekuk!». Sok chomajkil, ta mi lek kabʼtik ja rasoni bʼobʼta mini oj jkistik ma oj jtatikyi tiʼal pilan kristyano bʼa oj yalkabʼtik ja jas wa xkʼana oj kabʼtiki.

5. ¿Jasa oj kiltik ja bʼa artikulo it?

⁵ Ja bʼa artikulo it, oj jpaklaytik ja jas wa xnebʼatik bʼa jujuntik sjejel bʼa Biblia bʼa mi skisawe ja rasoni sok bʼa tuk skisawe. Cha oj kiltik jasa oj skoltayotik ja keʼntik bʼa oj kistik sok jas slekilal oj kiltik.

6. ¿Jasa wa xnebʼatik ja bʼa sjejel bʼa Rehoboam?

⁶ La kiltik ja sjejel bʼa Rehoboam. Yajni och reyil bʼa Israel, kʼanjiyiyuj ja chonabʼi bʼa aya tsʼujuk ja kargaʼal ya ochkan ja stati, ja Salomón. Ja Rehoboam ayni jas lek skʼulan: sjobʼoyi ja ansyanoʼik bʼa Israel. Ja yeʼnleʼi yalawe ta skʼulan ja jas wa skʼana ja chonabʼi, tolabidani oj koltajuk (1 Rey. 12:3-7). Pe lajansok ja Rehoboam mini skʼulan gusto ja rason jaw, ja yuj waj sjobʼyi ja winike bʼa smoj kʼiʼeli. Ja winike jaw bʼobʼta ayxani yiʼoje mas ja 40 jabʼil, sok ja yuj ayxani yiʼoje tʼun experiencia ja bʼa sakʼanile (2 Crón. 12:13). Pe ja bʼa ekʼele jaw, yaweyi jun rason bʼa mi lekuk ja Rehoboam: yalaweyabʼ masto tsats aya ja smandar soka chonabʼi (1 Rey. 12:8-11). Ja Rehoboam ajiyi chabʼ rason. Ojni bʼobʼ yayi orasyon ajyi ja Jyoba bʼa sjobʼjelyi bʼaya oj yiʼi, pe mini skʼulan. Jani skʼuʼan ja rason bʼa mas lek yabʼi: ja bʼa winike mito ay skʼujole. Sok mini tʼun lek elkʼote pes yiʼaj wokol ja reyi sok ja chonabʼi. Jaxa keʼntiki, bʼobʼta mini jaʼuk oj kabʼtik ja rason wa xkʼanatiki. Pe ta tini elel ja bʼa jas wa xyala ja Biblia, tʼilani oj kistik.

7. ¿Jasa wa xnebʼatik ja bʼa jas ekʼ sbʼaj ja Uzías?

⁷ Ja rey Uzías cha mini skisa ja rasoniki. Ja yeʼn spensaraʼan oj skʼap incienso, sok och jun parte ja bʼa templo bʼa kechan ja sacerdoteʼik wa xbʼobʼ ochuke. Ja yeʼnle yalaweyabʼ: «¡Uzías, ja weʼn mixa bʼajin stsikjel incienso sbʼaja Jyoba! Kechan ja sacerdoteʼik wa xbʼobʼ stsike incienso». ¿Jastal yabʼ ja Uzíasi? Ja Biblia wa xyala ke «jel tajki». ¿Sok jas yuj mi skisa ja rasoni? Sen spensaraʼan ke yuja yeʼn kʼotel reyi, ojni bʼobʼ skʼuluk ja jas wa skʼana. Pe ja Jyoba mini jachʼ yila. Lekbʼi chʼin yaʼa sbʼaj ja Uzías, skisukto ja rasoni sok wegoxta el ja bʼa templo, bʼobʼta ojni ajuk perdon ajyi yuja Jyoba. Pe yuja mini kʼokxi ja yuj yajbʼesjisok lepra yuja Jyoba, sok ajyiyuj ja chamel jaw  «man kʼakʼu chami» (2 Crón. 26:16-21). ¿Jasa wa xnebʼatik sbʼaja jas ekʼ sbʼaj ja Uzías? Ta mi xkisatik ja rasonik wa xyaʼa ja Biblia mixani lek oj yilotik ja Jyoba, chikan jastal kʼotelotik.

8. ¿Jastal yabʼ ja Job yajni ajiyi rason?

⁸ Ja bʼa Biblia, cha wani xtaʼatik sjejelik bʼa kristyanoʼik bʼa skisawe ja rasoni, sok aji koʼuk slekilale yuja Dyosi. La kiltik ja sjejel bʼa Job. Ama ja yeʼn wani skʼana oj ya gustoʼaxuk ja Dyosi, pe mulanumni ja yeʼn. Yajni jel tʼenan yabʼ ajyi, yala jastik junuk bʼa mi stojoluk. Sok ja yuj ajiyi rason yuja Elihú sok ja Jyoba. ¿Jastal yabʼ ja Job? Yaʼa sbʼaj chʼin sok skisa ja rasoni. Yala: «Mini tʼun jpensaraʼan ja jas kala». Soka cha yala: «Mini jaʼuk kʼan kal ja jaw sok wa xnaʼa malaya bʼa tsʼubʼil luʼum sok taʼan». Ja Jyoba ya koʼ slekilal ja Job yuja chʼin yaʼa sbʼaji (Job 42:3-6, 12-17).

9. ¿Jastal yabʼ ja Moisés yajni tojiyuj ja Jyoba, sok jas yuj juni lekil sjejel bʼa keʼntik?

⁹ Ja Moisés juni lekil sjejel bʼa june maʼ skisa ja stojelal ja Jyoba ja yajni skʼulan jun jasunuk bʼa mini tʼun stojoluk. Bʼa jun ekʼele, yaʼakan bʼa oj kʼulajuk ganar yuja tajkeli sok mini jaʼuk stoyo ja Jyoba. Ja yuj xchʼaya ja cholal bʼa oj ochuk ja bʼa Luʼum Kʼapubʼali (Núm. 20:1-13). Yajni ja Moisés yala yabʼ ja Jyoba ja jastal elel sgana yuja jas stsaʼa skʼulajeli, ja yeʼn yala: «Mokxa ataʼ tiʼal pilan ekʼele» (Deut. 3:23-27). Jaʼuktoma oj el sgana, ja Moisés skisa ja jas aljiyabʼi, sok ja Jyoba yatoni makunuk jastal tojwanum ja bʼa chonabʼ Israel (Deut. 4:1). Ja Job soka Moisés kʼoteleni lekil sjejel bʼa keʼntik. Ja Job stukbʼesni ja jastal wa xyila ja jastiki sok mini sleʼa modo oj skoltay sbʼaj. Jaxa Moisés sjeʼani ke skisa ja tojelal bʼa Jyoba, pes mini yaʼakan yaʼteltajel toj lek ja Jyoba ja yajni xchʼaya jun jasunuk bʼa jel chaʼanyabʼal xyila.

10. a) Jastalni wa xyala ja Proverbios 4:10-13, ¿jasa slekilal wa xkilatik yuj skʼuʼajel ja rasoniki? b) ¿Jas lekil modoʼal sjeʼuneje jujuntik hermanoʼik?

¹⁰ Ta wa xnochotik ja sjejelik bʼa tojil winike jastal Job sok Moisés, ojni wajkujtik lek (kʼuman ja Proverbios 4:10-13). Jitsan hermanoʼik jachni skʼuluneje. Ja Emmanuel, * jun hermano ti sbʼaj bʼa República Democrática del Congo, ajiyi rason yuj jujuntik hermanoʼik. La kiltik jas wa xcholo: «Jujuntik hermanoʼik bʼa takʼanexa ja bʼa jkongregasyon yaʼa sbʼaje kuenta ke wanxta jomel ja jastal wa xkila jbʼaj soka Jyoba sok jak skoltayone. Jkʼuʼan ja rason yawekiʼi sok jachuk mi kiʼaj wokol». Jun precursora bʼa Canadá sbʼiʼil Megan wa xyala: «Ja rasonik akʼubʼalkiʼi mini jaʼuk tolabida ja jas jkʼanunej oj kabʼi, pe jani ja jas tʼilan oj kabʼi». Sok jun hermano bʼa Croacia sbʼiʼil Marko wa xyala: «Jchʼaya jun cholal kiʼoj bʼa kongregasyon, pe wani xnaʼa ke ja rason ajikiʼi skoltayon bʼa oj cha kaʼ kulan ja jastal wa xkila jbʼaj soka Dyosi».

11. ¿Jasun kʼot yaʼ sbʼaj kuenta ja hermano Karl Klein?

¹¹ Pilan sjejel bʼa cha ya eluk slekilal yuj skisjel ja rasoni, jani ja hermano Karl Klein, bʼa kʼotni june ja bʼa Tsome Tojwanum. Ja bʼa wa xcholo ja sakʼanili, yala ke bʼa jun ekʼele ajiyi jun rason jaman lek yuja hermano Joseph Rutherford, june maʼ jel yamigo. Ja hermano Klein wa xyala ke yajni aljiyabʼi mini lek yabʼi. Ja yeʼn xcholo: «Ja pilan ekʼele yajni [ja hermano Rutherford] yilawon,  ti gustoxta yalakabʼa: ‹¡Saʼan, Karl!›. Pe yuja yajbʼelto ayon xkabʼi, malaganaxta jkʼulan saludar. Ja yuj tixa yalakabʼa: ‹¡Karl, aʼa kuidado! ¡Ja Dyablo wa skʼana oj sloka wok!›. Kʼixwiyon, sok tixa jakʼayiʼa: ‹Ah, mi tajkelukona mok hermano Rutherford›. Pe ja yeʼn wani snaʼa ke mi meranuk, ja yuj ti yala yajkʼachil ekʼele: ‹Lekniʼa. Kechan aʼa kuidado. Ja Dyablo wa skʼana oj sloka wok›. ¡Merani lek ja jas yala! Yajni wa xnolo jkorajatik sok jun hermano yuja wa xyalakabʼtik jun jasunuk bʼa ayiʼoj derecho yaljel […], xiwela sbʼaj wala ajyitik soka strampaʼik ja Dyablo» * (Efes. 4:25-27). Ja hermano Klein skisa ja rason ajiyi yuja hermano Rutherford, sok mini yaʼawekan yiljel sbʼaje jastal lekil yamigo sbʼaje.

12. ¿Jastal wa skoltayotik ja yajel jbʼajtik chʼin bʼa skisjel ja rasoniki? (Salmo 141:5).

¹² Ja yajel jbʼajtik chʼin oj skoltayotik bʼa skisjel ja rasoni. Ja modoʼal it wani xya juljkʼujoltik ja jastal jel mulanumotiki sok ja jastal ayni mi oj jpensaraʼuktik ja jas oj jkʼuluktiki. Jastalni kilatikta, ja Job mini stojoluk ja jas wa spensaraʼan ajyi, pe mas tsaʼan stojo. Yaʼa sbʼaj chʼin sok skisa ja srason ja Elihú ama mastoni kerem yuja yeʼn (Job 32:6, 7). Ja Jyoba ya koʼuk slekilal yuja chʼin yaʼa sbʼaji. Ja yajel jbʼajtik chʼin wani skoltayotik bʼa yijel ja rasonik ama wa xpensaraʼantik ke mi xmakunikujtik ma yajni ja maʼ wa xyakitik rasoni mastoni kerem yuja keʼntik. Jun ansyano bʼa Canadá wa xyala: «Ja keʼntiki mini wa xkila jbʼajtik jastal wa xyilawotik ja tuk. Ja yujil, ¿jastal oj tojbʼukotik ta mi maʼ xyakitik rason?». ¿Machunkiluk mi tʼilanuk xyila oj ajyukyuj ja satinel ja yip ja Dyosi sok bʼa oj kʼot lekil jeʼuman? (Kʼuman ja Salmo 141:5).

13. ¿Jastal oj kiltik ja rasonik wa x-ajikitiki?

¹³ La kiltik ja rasoniki jastal jun prueba sbʼaja syajal skʼujol ja Dyos. Ja Jyoba jani wa skʼana ja jas mas lek bʼa keʼntik (Prov. 4:20-22). Yajni ja yeʼn wa xyakitik rasonik ti elel bʼa Yabʼal, bʼa juʼuntik ma yuj jun hermano bʼa takʼanxa, wani sjeʼakitik ke wa syajtayotik. Sok jastalni wa xyala ja Hebreos 12:9, 10, «wani skʼulan bʼa jlekilaltik».

14. ¿Jasa tʼilan oj waj jkʼujoltik yajni x-ajikitik jun rason?

¹⁴ Ja xwaj jkʼujoltik ja jas wa x-aljikabʼtiki, mi jaʼuk ja jastal wa x-aljikabʼtiki. Ayni ekʼele, oj kiltik ke ja maʼ yakitik ja rasoni mini jelxta lekuk  skʼulan. Meraniʼa, yajni ay maʼ wa xyaʼa jun rason tʼilani oj skʼujoluk bʼa yajel bʼa jun modo pasil skisjel (Gál. 6:1). * Pe ta keʼntik wa x-ajikitik rasoni, jelni tʼilan oj waj jkʼujoltik ja bʼa rasoni, asta ja yajni wa xpensaraʼantik ke mi jelxta lekuk ja jastal aljikabʼtiki. Ojni bʼobʼ jobʼ jbʼajtik: «Ama mini lekuk xkabʼ ja jastal modo yaki ja rason ja kristyano jaw, pe ¿ay maʼ yiʼoj tʼun rason? ¿Oj maʼ bʼobʼ ka ekʼ chaʼan ja spaltaʼiki sok yajel el slekilal ja bʼa jas yalakabʼi?». Jelni lek oj kiltik jastal modo oj katik el slekilal chikan jas rason x-ajikitik (Prov. 15:31).

15. ¿Jas yuj jelni lek ke oj jkʼantik rason?

¹⁵ Ja Biblia wa stsatsankʼujolanotik bʼa skʼanjel rason. Ja Proverbios 13:10 wa xyala: «Ja biboʼil yeʼn sbʼaje ja matik wa sleʼawe rason». ¡Sok merani lek ja jaw! Ja maʼ wa skʼana rason sok mi kechan wa smajlay bʼa oj ajukyi, kʼajyel wa x-ilxi ke masni wa xtakʼanbʼiye ja bʼa jastal wa xyila sbʼaje soka Dyosi. Ja yuj keʼn la jletik sok la jkʼantik rason.

16. ¿Bʼa jastik ekʼele ay maʼ oj bʼobʼ jkʼantikyi rason?

¹⁶ ¿Bʼa jastik ekʼele ay maʼ oj bʼobʼ jkʼantikyi rason ja bʼa kongregasyon? La kiltik jujuntik. 1) Jun hermana wa sloko jun choluman bʼa ayxa yiʼoj mas experiencia bʼa amojtajuk yajel jun estudio bʼa Biblia sok wa sjobʼoyi jastal oj bʼobʼ tojbʼuk mas ja jastal wa sjeʼa. 2) Jun hermana bʼa mito nupaneluk wa skʼana oj sman jujuntik swex, ja yuj wa sjobʼoyi jun hermana bʼa mas takʼanxa sbʼa jastal wa xyila ja jastik stsaʼuneji. 3) Jun hermano wa xya ekʼuk ja bʼajtan sloʼil ja bʼa kongregasyon sok wa skʼanayi june maʼ wa xya ekʼ loʼil bʼa ayxa yiʼoj experiencia bʼa amaklajukyuj lek bʼa jachuk mas tsaʼan oj ajukyi jujuntik rason. Asta ja matik jitsanxa jabʼil wane yajel ekʼ loʼili jelni lek oj skʼaneyi rason ja tuki sok yajel makunuk.

17. ¿Jasa tʼilan oj jkʼuluktik bʼa yajel el slekilal ja rasoniki?

¹⁷ Bʼobʼta ja bʼa semanaʼik ti jakumi ma bʼa ixawik jakumi jpetsaniltik oj ajukitik jun rason, ama sok jun kermanotik ma bʼa tuk modo. Yajni x-ekʼ ja jaw, la juljkʼujoltik ja jas jpaklaytik ja bʼa artikulo it: la kaʼ jbʼajtik chʼin, jaʼ xwaj jkʼujoltik ja bʼa jas oj aljukabʼtiki, sok mi jaʼuk ja jastal oj aljukabʼtiki, sok la katik makunuk. Mini june maʼ jel bibo xpojki. Pe ta wa xmaklaytik ja rasoni sok wa xkisatik ja tojelali, ja Biblia wa skʼapa ke ojni biboʼaxukotik (Prov. 19:20).