1-2. Vbọ gha de ọghe ne a bu ọmwa ude, de emwi ne ọtẹn nokpia ọkpa miẹn ruẹ?

 VBE ukpo nibun nọ gberra, ediọn eva keghi mu otuẹ gie ọtẹn nokhuo ọkpa ne ọ wa gha gbe ẹdẹ iko re. Ọkpa vbe ediọn nii, keghi tie ako ọghe evbagbẹn nọhuanrẹn nibun ma ọtẹn nokhuo nii, ne ọ ya gi ẹre rẹn wẹẹ, iko ne a yo wa ru ekpataki. Ọtẹn na kegha roro ẹre wẹẹ, ẹmwẹ ne irẹn tama ọtẹn nokhuo na, wa rhie igiọdu nẹẹn, sokpan vbe irẹn vbe ọdiọn nọ lele ẹre rre khian ghi kpa, ọtẹn nokhuo na keghi tama iran wẹẹ, “Uwa ma zẹdẹ rẹn ọlọghọmwa ne I la gberra.” Te etẹn nikpia na wa gha ta ẹmwẹ ughughan nọ gha rhie igiọdu ne ọtẹn nokhuo na, vbene iran ma na ka nọ rẹn vbene emwi ye ẹre hẹ. Rhunmwuda ọni, ẹmwẹ ne iran wa gha tama rẹn, iyeke ehọ, ẹre ọ wa gha la ẹre.

² Ọtẹn nokpia nii nọ wa gha tie ako ọghe evbagbẹn nọhuanrẹn nibun keghi kha wẹẹ: “Vbe okaro, I na gha ghee ẹre wẹẹ, ọmwa ẹsoghodan ẹre ọtẹn nokhuo nii wa khin. I ghi zẹ roro ẹre, I na do bẹghe ẹre wẹẹ, ne I gha te ya nọ ọtẹn nokhuo na emwi ne ọ la gberra kevbe vbene I gha ya sẹtin ru iyobọ nẹẹn hẹ, I na wa gha tie ako ọghe evbagbẹn nọhuanrẹn nibun ma rẹn. Te ọdiọn na wa ya emwi nọ sunu na waan ne egbe. Te ọ ghi wa kakabọ mwẹ ẹnina kevbe amuroro daa etẹn.

3. De emwa nọ khẹke nọ gha dia etẹn ye odẹ vbe uwu iko?

 ³ Ediọn ẹre ọ gbaroghe etẹn vbe iko, rhunmwuda ọni, iwinna iran nọ ne iran gha dia etẹn ye odẹ, vbe ẹghẹ nọ khẹke. Ọrheyerriọ, ọ vbe khẹke ne ima hia gha rhie ibude ne egbe vbe ugbẹnso. Vbe igiemwi, ọtẹn nokpia ra ọtẹn nokhuo sẹtin ya e Baibol dia ọtẹn ọvbehe ye odẹ. (Psm 141:5; Itan 25:12) Ọ vbe  khẹke ne etẹn nikhuo ni khian eniwarẹn nẹ gha rhie ibude ne etẹn nikhuo ne iran diẹn ẹnrẹn, zẹvbe nọ rre ebe Taitọs 2:​3-5. Yevbesọni, ọ vbe khẹke ne evbibiẹ emọ gha rhie adia kevbe ibude ne ivbi iran. Agharhemiẹn wẹẹ ediọn ẹre ako iruẹmwi na wa mobọ guan kaan, ma hia gha vbe miẹn ere vbọ. Ọ gha ru iyobọ ne ima ya gha bu emwa ude, vbe odẹ nọ gha ya iran ru emwi nọ khẹke, kevbe nọ gha “ya ẹko rhiẹnrhiẹn iran.”​—Itan 27:9.

4. De emwi ne ima khian guan kaan vbe ako iruẹmwi na?

⁴ Vbe ako iruẹmwi na, ma gha guan kaan inọta enẹ nọ dekaan ibude ne a rhie ne ọmwa: (1) Vbọ ya ruẹ bu emwa ude? (2) Esa rrọọ ne u ya bu ọmwa ude ra? (3) Uwẹ ẹre ọ gele khẹke ne ọ bu ẹre ude ra? (4) Vbua khian ya bu ọmwa ude hẹ, ne ẹmwẹ ne u khian ta mieke na ru iyobọ nẹẹn?

5. Deghẹ ediọn hoo ne etẹn miẹn ibude ọghe iran yi, de emwi ne iran gha ru? (1 Kọrinti 13:​4, 7)

⁵ Ediọn hoẹmwẹ etẹn ne iran gba ga. Ugbẹnso iran gha bẹghe ọtẹn ne ọ khian zẹ owẹ ihan, iran ghi dia ẹre ye odẹ; ọna keghi re odẹ ọkpa ne iran ya rhie ẹre ma wẹẹ, iran hoẹmwẹ etẹn. (Gal 6:1) Sokpan iran ke bu ọmwa ude, ọ khẹke ne iran muẹn roro emwi eso ne Pọl tae vbekpa ahoẹmwọmwa. Ọ wẹẹ: “Te ahoẹmwọmwa zin egbe emwi. . . . Ẹtin i fo ahoẹmwọmwa ne ọ zobọ iyayi, idaehọ kevbe izinegbe ẹre i fi ra.” (Tie 1 Kọrinti 13:​4, 7.) Adeghẹ ọdiọn na ka muẹn ako ọghe Baibol na roro, ọ gha ru iyobọ nẹẹn ya bu ọmwa ude, vbe odẹ nọ khẹke. Ọtẹn ne a rhie ibude na gha bẹghe ẹre wẹẹ, ọdiọn nii gele hoẹmwẹ irẹn, ọna sẹtin yae miẹn ibude nii yi.​—Rom 12:10.

6. De igiemwi esi ne Pọl rhie ye otọ?

⁶ Ukọ ighẹ Pọl wa rhie igiemwi esi ye otọ ne avbe ediọn. Vbe igiemwi, vbe Pọl ghi bẹghe ẹre wẹẹ, ọ khẹke ne irẹn rhie adia ne etẹn ni rre Tẹsalonaika, ọ ma zẹdẹ si egbe. Sokpan vbe elẹta ne ọ gbẹn gie iran, ọ na ka tian iran ye iwinna esi ne iran ru, ahoẹmwọmwa kevbe izinegbe ne iran mwẹ. Ọ keghi gi iran rẹn wẹẹ, irẹn rẹn vbene emwi ye iran hẹ, ọ na vbe tian iran rhunmwuda ne iran na zin egbe ukpokpo, agharhemiẹn wẹẹ agbọn lọghọ iran. (1 Tẹs 1:3; 2 Tẹs 1:4) Ọ na vbe tama iran wẹẹ, igiemwi esi ẹre iran khin ne Ivbiotu e Kristi nikẹre. (1 Tẹs 1:​8, 9) Ẹi mwẹ ẹko ma rhiẹnrhiẹn iran rhunmwuda ne Pọl na tian iran! Ọna ya ima rẹn wẹẹ, te Pọl wa gele hoẹmwẹ etẹn ni rre Tẹsalonaika. Ọna ẹre ọ si ẹre ne ọ na sẹtin rhie adia nọ khẹke ne iran, vbe elẹta eva ne ọ gbẹn gie iran.​—1 Tẹs 4:​1, 3-5, 11; 2 Tẹs 3:​11, 12.

7. Vbọsiẹ ne emwa eso i na rhie ude na bu iran re?

⁷ De emwi nọ gha sẹtin sunu, deghẹ odẹ ne ima ya bu ọmwa ude ma deyọ? Ọtẹn nokpia ọkpa nọ kpẹẹ re ne ọ ke ga zẹvbe ọdiọn khare wẹẹ, “U gha bu emwa eso ude, iran i rrie; ẹi re te u bu iran ude dan, sokpan, a sẹtin miẹn wẹẹ odẹ ne u ya bu iran ude nii, ẹre ọ ma deyọ.” De emwi ne ọna maa ima re? Ọ ma khẹke ne ima gha ya ohu bu ọmwa ude; odẹ ne ima ya bu ọmwa ude gha rhie ẹre ma wẹẹ, ma hoẹmwẹ ọnrẹn, ẹre ọmwa nii khian na sẹtin rhie ude nii.

8. De ọta eso nọ khẹke ne ọdiọn nọ egbe ẹre, vbe ọ gha khian ya dia ọmwa ye odẹ?

⁸ Ọ ma khẹke ne ediọn gha ya okhirhi okhirhi bu ọmwa ude. Ọdiọn gha khian dia ọmwa ye odẹ, ọ khẹke ne ọ nọ egbe ẹre wẹẹ: ‘Esa rrọọ ne I khian ya gu ẹre guan ra? Ọ gele ru emwi nọ ma gba ra? Ọ rra uhi e Baibol rhọkpa ra? Rhunmwuda nẹi na ru emwi vbene I gualọ ẹre yi, ẹre I khian gu rhie ibude nẹẹn ra?’ Ọ khẹke ne ediọn ka gha roro ‘ẹmwẹ nẹ, iran ke  ta ẹre.’ (Itan 29:20) Adeghẹ ọdiọn ma rẹn deghẹ ọ khẹke ne irẹn rhie ibude ne ọmwa, ọ sẹtin ya nọ ọdiọn ọvbehe, deghẹ ọmwa nii rra uhi rhọkpa ne ọ na khẹke na rhie ibude nẹẹn.​—2 Tim 3:​16, 17.

9. Vbe ima khian ya ya egbe tae Pọl hẹ, vbe ima gha khian bu ọmwa ude, rhunmwuda vbene ọ ya mu egbe? (1 Timoti 2:​9, 10)

⁹ Gia ghee igiemwi ọkpa. Gia kha wẹẹ, vbene ọtẹn ọkpa ya mu egbe vbe uwu iko i mobọ yẹẹ ọdiọn ọkpa. Ọ ghaa ye erriọ, ọdiọn na sẹtin nọ egbe ẹre wẹẹ, ‘Ọtẹn na rra uhi rhọkpa vbe uwu e Baibol, nọ gha ya mwẹ gu ẹre guan ra?’ Adeghẹ ọdiọn na, ma hoo ne ọ ya ẹmwẹ obọ ẹre bu ọtẹn nii ude, ọ sẹtin nọ ọdiọn ra ọtẹn ọvbehe nọ mwẹ irẹnmwi vbene ọ ghee nene ẹmwẹ hẹ. Iran eva sẹtin ghee emwi ne Pọl tae vbekpa vbene ọ khẹke ne a ya gha mu egbe hẹ. (Tie 1 Timoti 2:​9, 10.) E Pọl ya unu kaan ilele eso, nọ khẹke nọ gha dia Ivbiotu e Kristi vbe odẹ ne iran ya mu egbe; ọ wẹẹ ne Ivbiotu e Kristi gha mu egbe ẹse, ne ukpọn ne iran yọ gha rhie ẹre ma wẹẹ, emwa ne ẹwaẹn gba na ẹre iran khin. Sokpan e Pọl ma guan kaan ukpọn nọ khẹke ra nọ ma khẹke ne Ivbiotu e Kristi gha yọ. E Pọl rẹnrẹn wẹẹ, dọmwadẹ Ovbiotu e Kristi mwẹ asẹ ne ọ khian ya yọ ukpọn nọ rhirhi khọn rẹn, sokpan nẹ ghẹ rhie ozan gie Jehova. Nọnaghiyerriọ, deghẹ ediọn hoo ne iran bu ọmwa ude, rhunmwuda vbene ọ ya mu egbe, te ọ khẹke ne iran ka nọ egbe iran deghẹ odẹ ne otẹn nii ya mu egbe, gele rhie ozan gie Jehova.

10. Vbe ọ gha de ọghe emwi ne etẹn zẹ ne egbe iran, vbọ khẹke ne ima kọ ye orhiọn?

¹⁰ Ọ khẹke ne ima rẹn wẹẹ, emwi ne ọtẹn ọkpa zẹ ne egbe ẹre, sẹtin lughaẹn ne ọghe ọtẹn ọvbehe, sokpan ọ ma rhie ma wẹẹ, ọghe ọkpa maan sẹ nọkpa. Nọnaghiyerriọ, ọ ma khẹke ne ima gha kpikpi etẹn, ne iran gha ru emwi vbene ima gualo ẹre yi.​—Rom 14:10.

11-12. Ọdiọn gha bẹghe ẹre wẹẹ, ọ khẹke na rhie ibude ne ọmwa, de inọta eso nọ khẹke ne ọ nọ egbe ẹre?

¹¹ Ediọn gha bẹghe ẹre wẹẹ, ọ gele khẹke ne a dia ọmwa ye odẹ, inọta nọ ghi khẹke ne iran nọ egbe iran re ọre, de ọmwa nọ khẹke nọ ru vberriọ? Vbene ọdiọn te rhie ibude ne ọtẹn nokhuo ne ọ rre owa ọdọ, ra ọvbokhan kherhe, ọ khẹke ne ọ ka tama ọdafẹn okhuo nii ra erha ọmọ nii. Ọdafẹn okhuo nii ra erha ọmọ nii sẹtin kha wẹẹ, irẹn gha tobọ irẹn gu ọvbokhan irẹn ra ovbi irẹn guan. * Ọdafẹn okhuo nii sẹtin kha wẹẹ, irẹn hoo ne irẹn gha rre evba, vbe ọdiọn nii ghaa gu ọvbokhan irẹn guan, erha ọmọ nii sẹtin vbe kha vberriọ. Zẹvbe ne ima ka tae sin vbe  okhuẹn 3, ugbẹnso ọtẹn nokhuo nọ khian enọwanrẹn nẹ, ẹre ọ khẹke nọ rhie ibude ne ọtẹn nokhuo nọ ye re igbama.

 ¹² Inọta ọvbehe ne dọmwadẹ ediọn gha vbe nọ egbe iran re ọre, ‘Mẹ ẹre ọ khẹke nọ rhie ibude na ne ọmwa na ra, ra ọmwa ọvbehe ẹre ọ khẹke?’ Vbe igiemwi, deghẹ ọ mwẹ ọtẹn nẹi ghee egbe ẹre sẹ ọmwa, ọdiọn ọvbehe nọ ka la egbe ọlọghọmwa vberriọ gberra, ẹre ọ khẹke nọ rhie igiọdu nẹẹn. Rhunmwuda, ọdiọn vberriọ, ẹre ọ khian gele rẹn vbene emwi ye ọtẹn nii hẹ, irẹn ẹre ọ khian vbe sẹtin ta emwi nọ gha mu ẹnrẹn ekhọe. Vbọrhirhighayehẹ, ediọn hia ẹre ọ khẹke nọ gha rhie igiọdu ne etẹn, iran ghi vbe ya e Baibol gha dia iran ye odẹ nọ khẹke. Ediọn gha bẹghe ẹre wẹẹ, ọ khẹke ne a dia ọmwa ye odẹ, iran ghi hia ne iran ru vberriọ, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, iran ma re ka la ọlọghọmwa vberriọ gberra.

13-14. Vbọzẹ nọ na khẹke ne ediọn gha rhie ehọ ne ọmwa ta yi?

¹³ Gha rhie ehọ ne ọmwa ta yi. Ọdiọn ke rhie ibude ne ọmwa, ọ khẹke ne ọ nọ egbe ẹre wẹẹ: ‘Vbia mobọ rẹn vbekpa ọtẹn na? De ọlọghọmwa ne ọ la gberra? Ọ mwẹ ọlọghọmwa ne ọ ye, ne I ma rẹn vbekpa re ra? De iyobọ nọ wa khẹke na ru nẹẹn nia?’

¹⁴ Ilele nọ rre ebe Jems 1:19 gha wa ru iyobọ ne emwa ni rhie ibude ne emwa ọvbehe. Ọ khare wẹẹ: “Wa ghi gha re nọ rherhe danmwehọ ẹmwẹ, sokpan ne ẹi rherhe guan, kevbe ne ẹi rherhe mu ohu.” Ọdiọn sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, irẹn rẹn emwi hia ne ọtẹn la gberra, sokpan ọ gele rẹn ra? Ebe Itan 18:13 tama ima wẹẹ: “Gha danmwehọ ẹmwẹ nẹ, u kegha rhie ewanniẹn yọ, adeghẹ ẹi re vberriọ, te u ru emwi ọzuọ ne ọ vbe yagha ọmwa.” Ọ khẹke ne ediọn hia ne iran nọ ọtẹn nii, vbene emwi gele ye ẹre hẹ. Ọni rhie ma wẹẹ, te iran gha gbe ehọ kotọ danmwehọ ẹre. Ọtẹn nokpia ne ima guan kaan vbe ọmuhẹn ọghe ako iruẹmwi na, keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, ẹi re emwi ne irẹn mu egbe ẹre ke owa rre, ẹre ọ te khẹke ne irẹn ta, ọ te khẹke ne irẹn ka nọ ọta eso vbenian: “De emwi ne u la gberra?” “De iyobọ ne I gha sẹtin ru nuẹn?” Ediọn gha gele hia ne iran rẹn vbene emwi ye etẹn hẹ, ẹre iran khian na gele sẹtin ru iyobọ nọ khẹke ne iran.

15. De vbene ediọn gha ya sẹtin lele ilele nọ rre ebe Itan 27:23?

¹⁵ Hia ne u gele rẹn etẹn ni rre iko. Zẹvbe ne ima ka tae vbe omuhẹn, ne a do rhie ibude ne ọmwa gberra ne a tie ako ọghe evbagbẹn nọhuanrẹn eso, ra ne a gha ta emwi ne ima roro wẹẹ, ọ gha ru iyobọ nẹẹn. Ọ khẹke ne etẹn ima rẹn wẹẹ, ma gele mwẹ ẹmwẹ iran vbe ekhọe, ma rẹn vbene emwi ye iran hẹ kevbe wẹẹ, ima hoo ne ima gele ru iyobọ ne iran. (Tie Itan 27:23.) Ọna ẹre ọ zẹe ne ọ na khẹke ne ediọn hia, ne iran gu obọ etẹn ni rre iko.

16. Vbọ khian ru iyobọ ne ọdiọn ya sẹtin rhie ibude ne ọmwa, ne ẹmwẹ ne ọ khian ta mieke na ru iyobọ ne ọmwa nii?

¹⁶ Ọ ma khẹke ne ediọn gha ya etẹn roro ẹre wẹẹ, iran gha ru emwi nọ ma deyọ ra ediọn  gha khian rhie ibude ne iran, ẹre a na miẹn ediọn vbe owa iran. Ọ khẹke ne ediọn si etẹn kẹ egbe, iran ghi vbe gha rhie ẹre ma wẹẹ, iran hoẹmwẹ iran, katekate vbe iran ghaa rre uwu ọlọghọmwa. Ọdiọn ọkpa khare wẹẹ, “Ediọn ghaa ru vberriọ, iran ghi gele do gu obọ etẹn; iran gha khian ghi rhie ibude ne etẹn, ẹi khian ghi gha lọghọ.” Ẹi ghi vbe lọghọ etẹn ne iran ya rhie ibude ọghe ediọn.

17. De ẹghẹ nọ wa khẹke ne ediọn ya gha mwẹ izinegbe kevbe agiẹngiẹn?

¹⁷ Gha mwẹ izinegbe kevbe agiẹngiẹn. Ọ khẹke ne ima gha mwẹ izinegbe kevbe agiẹngiẹn vbe ima gha khian rhie ibude ne emwa ọvbehe, katekate deghẹ iran ma na rhie ibude ọghe ima vbe ẹghẹ okaro. Ọ ma khẹke ne ediọn gha mu ohu, deghẹ ọmwa ne iran bu ẹre ude ma rhie ẹre vbobọvbobọ. E Baibol ghi guan kaan e Jesu, ọ na wẹẹ: “Irẹn i ra bun ovbi erhan ne ọ vbokho nẹ foo, ra ne ọ dọ ukpa ne ọ ba ruẹ ruẹ yọ.” (Mat 12:20) Rhunmwuda ọni, ediọn ghaa na erhunmwu, ọ khẹke ne iran rinmwian e Jehova, ne ọ ru iyobọ ne ọmwa ne iran khian bu ẹre ude, ne ọ mieke na rẹn evbọzẹe ne a khian na rhie ibude nẹẹn, kevbe ne ọ vbe miẹn ọnrẹn yi. Ọtẹn ne a bu ẹre ude, sẹtin ya ẹghẹ eso muẹn roro, ighẹ ibude ne a rhie nẹẹn. Ediọn ghaa mwẹ agiẹngiẹn kevbe izinegbe, ohu i khian mu ọtẹn ne iran bu ẹre ude, ọ ghi kue ru iyobọ nẹẹn ya rhie ibude ne a rhie nẹẹn. Vbọrhirhighayehẹ, Ẹmwẹ Osanobua ẹre ọ khẹke ne iran ya gha bu ọmwa ude.

18. (a) Ma gha khian bu ọmwa ude, vbọ khẹke ne ima kọ ye orhiọn? (b) Zẹvbe ne ọ rre efoto na kevbe ẹkpẹti na, de emwi ne evbibiẹ emọ na ziro ẹre?

¹⁸ Ya abukuru ruẹ waan ne egbe. Rhunmwuda ne ima na re emwa ni ma gba, ma i khian wa sẹtin lele emwi hia ne a guan kaan vbe ako iruẹmwi na. (Jems 3:2) Ẹi mwẹ ima ma ru abakuru, ọ gha sunu vberriọ, ma ghi hia ne ima yae waan ne egbe. Etẹn ima gha gele bẹghe ẹre wẹẹ, ima hoẹmwẹ iran, ẹi khian gha lọghọ ne iran ya yabọ ima, deghẹ ima na ta ẹmwẹ eso ra ma na ru emwi eso nọ sọnnọ iran.​—Ya ghee ẹkpẹti na “ Emwi Nọ Khẹke Ne Evbibiẹ Emọ Kọ Ye Orhiọn.”

19. Vbe ima khian ya sẹtin gha ya ẹko rhiẹnrhiẹn etẹn ima hẹ?

¹⁹ Ma ruẹ ọre wẹẹ, ẹi emwi nọ khuẹrhẹ ne a do bu ọmwa ude vbe odẹ nọ khẹke. Ma ni bu ọmwa ude, kevbe ọmwa ne ima bu ẹre ude, emwa ni ma gba ẹre ima hia khin. Ọ khẹke ne ima kọ emwi hia ne ima guan kaan vbe ako iruẹmwi na ye orhiọn. Ọ khẹke na miẹn wẹẹ, ahoẹmwọmwa ẹre ọ ya ima rhie ibude ne emwa ọvbehe. Ọ vbe khẹke ne ima rẹn deghẹ esa gele rrọọ, ne a ya bu ọmwa ude nii, kevbe deghẹ ima ẹre ọ khẹke ne ọ bu ọmwa nii ude. Vbene u te bu ọmwa ude, u ka nọ rẹn ọta eso, u ghi vbe gbe ehọ ke otọ danmwehọ ẹre, ne u mieke na rẹn, emwi ne ọ la gberra. Hia ne u rẹn vbene emwi ye ẹre hẹ. Gha re ọmwa nọ fu, u ghi vbe hia ne u gu obọ etẹn ni rre iko. Emwi nọ khẹke ne ima gha yerre ọre wẹẹ: Ma hoo ne ima gha bu emwa ude vbe odẹ nọ khẹke, ne ẹmwẹ ne ima ta mieke na ru iyobọ ne iran, ma vbe hoo nọ gha ya “ẹko rhiẹnriẹn” iran.​—Itan 27:​9, NW.