1-2. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö kwa ꞊dhegblü do ˗ya sü ˈö ˗gban ˗dhioo dɔ ˗sü ˗bha?

 ˗A ˗KWƐ ˗ya kë ꞊va ꞊dɛɛ ˈö mɛn zii ˗nu ꞊plɛ dho ˗wo kwa ꞊dhegblüdhe do ˈö ˈyaa kun nu ˗ni ˈgü ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˗a ˗dhɛ. Mɛn zii ˈö kun ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü ˗an ˗bha ˈˈdoo ˈka bhë, ˗yö Biblö ˈˈɲan ꞊vadhɛ ˈwo ˗gban ˗nu ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗sü ˗bha, ˗an ˗wo ˗pö. ˗An ˗bha ˈgü ˗be wo ˗bha ˈˈdoo ˈö bhë ˗yö ˗kë ˗së ˈka. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈwo kun ʒiö ˗ni ˈgü, ˈyö kwa ꞊dhegblüdhe ˗ya pö: «ˈWɔn ˈa bɔ ˗ni ˈgü ˗a ˈgü ka zë ˈkaa˗ dɔ yö ˗mü.» Mɛn zii ˗nu bhë ˗wo ˗dhioo ˈö kun ˗an ˗gɔ ˗a ˗dɔ, ˈˈkɛɛ ˈwii kwa ꞊dhegblüdhe dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˈwɔn ˈö bɔ ˗ni ˈgü ˗a ˈgü, ˗a ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˈti ˗an ˗bha ˗dhioo ˗nu yö ꞊dhɛ ö ˗takunpë ˈdhö.

² Mɛn zii ˈö ˈˈdhiʋ̈sü ˗an ˗bha ˈˈdoo ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈgü ˗ya ˗pö: «ˈˈTʋ̈ŋ bhë˗ ˈgü, ˗yö ˗kë n ˈgü ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblüdhe ˗ya yi ꞊bhlëë ˗shiö. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈa ˈɲaannu ˈa n ˗zota ˗së ˈka ˈwɔn ˈö bhë ˗a ˈgü, a˗ ˗yö ꞊dhɛ ˈˈsanni ˈa ˗kpo ˈa Biblö ˈˈɲan ˗sɛŋbɔ ˈˈpɛpɛ ˗wo pö ˗a ˗dhɛ, n dua ˗mü ˗be kö ˈa dhɛɛˈˈ ˗tiaandhö ˗nu ˈkpɔ ˗a ˗gɔ kö ˈwɔn ˈö˗ ˗bha waa ˗kɔ ˈa dho ˗a ˗takun ˗a ˈka, ˈa˗ dɔ.» ˈWɔn ˈö bhë ˗yö ˗gleŋ ˗da mɛn zii ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗bha. ꞊Dɛɛ, ˗ya kë mɛn zii ˈö ö ˗de yö mɛn ˗nu ˗duɛɛ ˈgü, ˈö mɛn ˗nu ˗takun ˗a ˈka.

3. ˗Zlanwokɔdhi ˈgü, de ˗nu ˈö ˗an dua ˈdhö ˗mü kö ˗wo ˗dhioo dɔ mɛn ˗nu ˗ta?

 ³ ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ wo ˈnën ˈwo ˗tɔ ˗zlanwokɔdhi ˗maankëmɛn ˗nu, mɛn zii ˗nu ˈnën ˗an dua ˈdhö ˗mü kö mɛn ˈö˗ ˗bhawɔn ˈdhö ˗dhioo ˗bha ˗wa dɔ ˗a ˗ta. ˈˈKɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈwo to ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗dhioo dɔ. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ kwa ꞊dhegblü gɔn˗ ɛɛnˈˈ dhebɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗gban Biblö ˗ta, ˈö ˗dhioo ˗nu dɔ ö ˈˈtɛɛdo ˗ta. (Ps. 141:5; Prov. 25:12) Ɛɛnˈˈ ˈzü kwa ꞊dhegblüdhe ˗zogbansü ˈbha ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗dhioo ˗së dɔ «gwaangɔdhe ˈˈgbɔnggbɔng ˗nu ˗ta» ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Titö 2:3-5 ˗ya pö˗ ˈka, ˗a ˈdhö. ˈNënmɛn ˗nu ˗de ˈpö, ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗an dua ˗mü kö ˗wo ˗dhioo dɔ wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗ta, ˗wo ˗an dɔɔˈˈ.  ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗yö ˗gban vɛɛdhö mɛn zii ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗an ˗bha, ˗dhioo dɔ ˗kɔ ˗nu ˈwo mɛn ꞊faanmën, ˈwo mɛn zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ˈkwa dho ˗an yö bhë mɛn ˈˈpɛpɛ ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˈgü, kwa ˗dho ˗a ꞊trɔɔn ꞊slɔɔ.—Prov. 27:9.

4. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

⁴ ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, kwa ˗dho dhɛɛˈˈ ˗yiishiö ˈwo ˗gban ˗dhioodɔsü ˗bha ˗an ˗yɔ ꞊slɔɔ˗: (1) ˗Mën ꞊dede ˈö kwa ˗blü ˗dhioo dɔ ˗sü ˗bha? (2) ˗A ˗dhɛa ˗bha ꞊dedewo kö ˗dhioo ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈkwa˗ dɔ ˗ee? (3) ˈDe dɔ ˗sü ˈka ˗së kö ˗dhioo ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗ya dɔ? (4) Kwa ˗dho ˗a ˗dhioo dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗ya ˗mɛn ˗takun?

5. ˈMën ˗kë ˈö mɛn zii ˗nu ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗wa kë ˗gban ˗sü ˈka ˗dhɔ ˗ta, ˗wɩ ˗a ˗bha ˗sü ˈyaa kë mɛn ˗nu ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗? (1 Kodhɛngtö 13:4, 7)

⁵ Mɛn zii ˗nu ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˗wo wo ˗bha ˗dhɔ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗zɔn ˗dhioo ˗dɔ mɛn ˈö ʒiaan yaa ˈsü ˗ni ˈgü ˗a ˗ta ˗sü ˈka. (Ga. 6:1) ˈˈSanni ˗yö dhiaŋzë mɛn ˈbha ˗dhɛ, ˗yö ˗dho kë ˗së kö mɛn zii ˗yö ö ˗zota pë ˈbha ˗nu ˈö Pɔdhö ˗yö ˗an pö ˈwo ˗gban ˗dhɔ ˗bha, ˗an ˈgü. ˗Ya ˗pö: ‹˗Dhɔ bha ꞊në ꞊ya kë mɛ ˈgü ˈyö mɛ zuëˈˈ ˗yö ˗kë ˗sɛa ˈwɔn ꞊gban ˈgü, ˈyö mɛ ˈˈklʋ ˗yö ˗dhi. ˗Dhɔ ˗yö ˈwɔn ꞊gban ˗mawɔn ˗to, ˈö mɛ ˈdhang bho ˈwɔn ꞊gban˗ ˈˈdhiʋ̈, ˈö mɛ ˗zʋ ˗së gɔn ˈwɔn ꞊gban ˈka. Yö ꞊në ˈwɔn ꞊gban ˈkun bho mɛ ˈgü ˈyö mɛ ˗ya kun mɛ ˗bha.› (1 Kodhɛngtö 13:4, 7 ˗wo pö.) Mɛn zii ˗ya ö ˗zota ˗së ˈka Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈgü, ˗wo ˗dho ˗a ˗takun kö pë ˈö˗ ˗blü ˗dhioo dɔ ˗sü ˗bha waa ˗kɔ ˈö dho ˗a dɔ˗ ˈka kö ˗yö kë ˗së, ˗yö ˗an dɔ. ˗A ˗mɛn ꞊yaa˗ yö ꞊dhɛ mɛn zii ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ö ˈgü ꞊dedewo, ˗yö ˗dho ˈˈwɩ ˗a ˗bha ˗dhioo ˗bha.—Wlɔ. 12:10.

6. ˈWɔnzuan ˗së ˗mɛɛn ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗ya to kwa ˗gɔ?

⁶ Bɔmɛn Pɔdhö ˗yö ˈwɔnzuan ˗së ˗to mɛn zii ˗nu ˗gɔ. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: ˈDhɛ ˗a ꞊dhegblü ˗nu ˈwo kun Tesadhonikö ˗an ˗bhawɔn ˗yö yö ˗dhioo ˗bha, Pɔdhö ˗yö ˗dhioo ˗dɔ ˗an ˗ta. ˈˈKɛɛ ˗a ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˈö˗ bɔ ˗an ˗dhɛ bhë ˗an ˈgü, ˗yö ˗an ˈˈnuɛ ˗bho ꞊köŋ ˗blɛɛsü ˗an ˗bha ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗sü, ꞊sëë ˈwo˗ bho ˗ni ˈgü ˗Zlan ˗dhɔ ˗wɔn ˈgü waa ˗an ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗kun ˈwo ˗bha ˗sü ˗bha. ˗Yö ö ˗zota ˗an ˗bha ˗tosɛta ˈgü, ˈö˗ pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ö˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗tosɛta ˈyaa ˈˈplëëplë ˗an ˗bha ˈka, ˈgo mü ˈzü ˗wo bɔ ˗ni ˈgü ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈgü. (1 Tes. 1:3; 2 Tes. 1:4) ˗Ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ˗ʒianwo ꞊dhɛ ˗wo ˈwɔnzuan ˗së ˈka kletiɛn ˗nu ˈwo to ˗an ˗bha ˈka. (1 Tes. 1:8, 9) ˗An ˈˈnuɛ bho ˗wo ˗nu ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗ya bɔ ˗an ˗dhɛ bhë, ˗yö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi ꞊dedewo. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ Pɔdhö ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗ya ˗kë. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈsëëdhɛ ꞊plɛ ˈö ˗an bɔ Tesadhonikömɛn ˗nu ˗dhɛ bhë ˗an ˈgü, ˗dhioo ˗së ˗nu dɔ ˗sü ˈti kë ˗a ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗.—1 Tes. 4:1, 3-5, 11; 2 Tes. 3:11, 12.

7. ˗Mën ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ya kë kö mɛn ˈbha ö bo ˈˈwɩ˗ ˗sü ˈka ˗dhioo ˈwo˗ dɔ˗ ˗ta, ˗a ˗bha?

⁷ Kwa ˈti ˗dhioo dɔ mɛn ˗ta ˗së ˈka, ˗mën ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kë? Kwa ꞊dhegblü do ˈö ˗ya ꞊gwëë mɛn zii ˗dhɛ ˈgü, ˗ya ˗pö: «Mɛn ˈbha ˗nu ˈwaa ˈˈwɩ ˗dhioo ˗nu ˗bha. ˈYii kë ꞊dhɛ ˗dhioo ˈwo˗ dɔ ˗an ˗ta bhë ˈnën ˈyaa ˗së. ˈˈKɛɛ ˗kɔ ˈwo ˗dhioo dɔ ˗a ˈka ˗an ˗ta yö ˈnën ˈyaa kun ˗dhɔ ˈgü.» ˗Mën ˈö˗ ˗zɔn kwa ˗dhɛ? ˈKwa ˗dhioo dɔ mɛn ˗ta ˗dhɔ ˈgü, ˈyii kë ˈwëëshiödhe ˈka, ˗a man ˗sü ˗kë ˈˈplëëplë.

8. Mɛn zii ꞊yaa˗ pö ˈö ˗dhioo dɔ, dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈö˗ dua ˈdhö ˗mü ꞊köŋ ˗yö ˗an ˈkpɔ ö ˗de ˗gɔ?

⁸ Mɛn zii ˗nu dua ˈyaa ˗mü kö ˗wo ˗kpo ˗wo ˗dhioo dɔ mɛn ˗nu ˗ta. ˈˈSanni ˗yö ˗dhioo dɔ, mɛn zii dua ˗mü kö ˗yö ö ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ: «˗A ˗dhɛa ˗bha ꞊dedewo kö ˈa pë ˈbha pö ˗ee? ˗Yö ga ˗sü ˈka n ˈgü ˈkpakpadhö ꞊dhɛ pë ˈö˗ ˗mɛn ˈdhö˗ kë ˗ni ˈgü bhë ˗yö ˈya˗ ˗ee? ˗Ya Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈbha ꞊lögü ˗ee? Ɛɛnˈˈ yaa˗ ˗nu yi  ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˈö ˈyaa do yö ˗mü ˗ee?» Mɛn zii ˗nu ˈwo ꞊kpɔɔsü ˈwaa ˗kpo ˈwaa «ˈˈwɩ ˈwɔn ˗nu ˈgü ˈzodhö.» (Prov. 29:20) Mɛn zii ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö ˗dhioo dɔ mɛn ˈbha ˗ta ꞊ya kë ꞊dhɛ ˗ya dɔ ˈdudhö, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ꞊ɲɔɔn mɛn zii ˈbha ˗bha ˈö˗ dhɛɛˈˈ kpɔ ˗kɔ ˈö ˈwɔn bhë ˈö yö˗ ˈka, ˗a ˈka.—2 Tim. 3:16, 17.

9. ˗Dhioo ˗dɔ mɛn ˗ta ˗sü ˈö sɔ ˗da ˗kɔ ɛɛnˈˈ wun ˗yökë ˗kɔ ˗wɔn ˈgü bhë, ˗a ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö Pɔdhö ˗ya ˗da kwa ˗bha? (1 Timote 2:9, 10)

⁹ ˈWɔnzuan ˈö yö ˗kwaa ˗ga. Mɛn zii do ˗ya ö ꞊dhegblü ˈbha sɔ ˗da ˗kɔ ɛɛnˈˈ ˗a wun ˗yökë ˗kɔ ˗ga, ˈyaa˗ ˗zokun. ꞊Yaa˗ pö ˈö ˗dhioo dɔ ˗a ˗ta, ˗a dua ˗mü kö ˗yö ö ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ: «Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˈbha ˈnën˗ ꞊lögü ˈö˗ ˗wɔn ˈgü ˈa dho ˗dhioo dɔ ˗a ˗ta ˗ee?» Mɛn zii ˈö ˈyaa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö ö ˗de ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ bɔ ˈˈdhiʋ̈, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ꞊ɲɔɔn mɛn zii ɛɛnˈˈ kletiɛn ˗zogbansü ˈbha ˗bha, kö ˗ya dhɛɛˈˈ ˈkpɔ. ˗An dua ˗mü kö ˗wo wo ˗zota ˗dhioo ˈö Pɔdhö ˗ya dɔ ˈö ˗gban sɔ ˗da ˗sü waa wun ˗yökësü ˗nu ˗bha, ˗a ˈgü. (1 Timote 2:9, 10 ˗wo pö.) Pɔdhö ˗yö ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ do ˈkpii˗ ˗zɔn, ˈö˗ pö ꞊dhɛ kletiɛn ˗nu dua ˗mü kö ˗wo sɔ ˗da ö ˗da ˗kɔ ˈka ˗së ˈka. ˈˈKɛɛ sɔ suu ˈö ˈwo dho ˗a ˗da ɛɛnˈˈ ˈö ˈwii ˗dho ˗a ˗da, yö ˈti˗ pö. ˗A ˈwɔn ˗kun ˗a ˈˈɲaan ꞊dhɛ mɛn ˈö ˈdhö, sɔ ˈö˗ ˗dhɛ ˗së ˈö ˗bɛ Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˗bha, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö ö ˗kɔ ˈˈyɛ ˗a ˗bha. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈˈsanni ˗wo ˗dhioo dɔ, mɛn zii ˗nu dua ˗mü köŋ ˗blɛɛsü ˗wo wo ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ: «Sɔ ˗da ˗kɔ ˈö ˈyaa kletiɛn ˗man ˈkun yö ˗mü ˗ee?»

10. ˈMën dho kwa ˗takun kö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈwɔn ˈwo wo ˗kɔ ˗yɛ ˗a ˗bha, ˈkwa˗ ꞊bhlëë ˗ya?

¹⁰ ˗Yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ kletiɛn ˗kiansü ꞊plɛ ˗bha ˈwɔn ˈbha ˗nu yö ˗kɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö go ö ˈko ˈˈpiʋ̈. ˈˈKɛɛ ˗a ˗gɛn ˈyaa ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ ˗a mɛn do ˗ya ˗kë ˗së, ˈyö˗ mɛn do ˗ya ˗kë ˈya˗. Kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa ˈˈgbɩɩdhɛ wɔ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗ta kö pë ˈö kwa ˈgü ˗së ˗wa kë.—Wlɔ. 14:10.

11-12. ˗A ˗dhɛa kë ˗a ˗bha kö ˗yö ˗dhioo dɔ, dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈö mɛn zii dho ˗a ˈkpɔ ö ˗de ˗gɔ? ˈYö ˈmën ˗kë?

¹¹ Mɛn zii ˗nu ꞊waa˗ yö ꞊dhɛ ˗a ˗dhɛa ˗bha kö ˈwo ˗dhioo dɔ mɛn ˈbha ˗ta, ˗an dua ˗mü kö ˗wo wo ˗zota ˈwɔn ˈö yö ˗a ˈgü: De ˈö dɔ ˗sü ˈka ˗së kö ˗ya ˗dhioo dɔ? ˗Ya kë gwaanbhadhe ɛɛnˈˈ ˈnën ˈˈtɩtɩ ˈbha ˈka, mɛn zii ˗nu dua ˗mü ꞊köŋ ˗wa pö ˗an ˗bha ˈkɔdë ˗dhɛ ˗ya ˈˈɲan bhɔ. * Ɛɛnˈˈ ˈzü ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ pö ˗a ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö mɛn zii ˗nu dho ˗dhioo dɔ ˗a ˈka, ˗yö kë ˗a ˗dhɛ ˈgü. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ yö˗ ˈka ˗wo ˗bhüöö  kpö 3 ˈgü bhë ˗a ˈdhö, ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˗wa pö kwa ꞊dhegblüdhe ˗zogbansü do ˗dhɛ ˗yö ˗dhioo dɔ ˈnëndhiëŋ ˈbha ˗ta.

¹² Mɛn zii dua ˗mü kö ˗yö ö ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ: «A dɔ ˗sü ˈka ˗së kö ˈa ˗dhioo dɔ ˗a ˗mɛn ˗ta ˗ee? ˗Ya kë mɛn ˈˈwɛɛ ˈka, yö ˈti ˗dho ˈˈwɩ ˗a ˗bha ˈzodhö ˗ee?» ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: Mɛn ˈbha ˈö ö  ˗de ˈgü ˗bhaasü, ˈö ˈko zë ˗ni ˈgü ˗a ˗zotadhe ˈka, kö mɛn zii ˈö ˗ya bɔ ˈwɔn suu do ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü ˗yö ˗dhioo dɔ ˗a ˗ta, ˗wɩ ˗a ˗bha ˗sü ˗dho kë ˗a ˗gɔ ˈˈplëëplë. ˗A mɛn zii ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ö ˗de yö ˗a ˗mɛn ˗duɛɛ ˈgü, ˈö˗ ˗mɛn ˗yö ö ˈˈtʋ̈ to ˗a ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗bha. ˈˈKɛɛ kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ mɛn zii ˗nu ˈˈpɛpɛ dua ˗mü kö ˗wo wo ꞊dhegblü ˗nu ꞊faanmën, kö pë ˗nu ˈö Biblö ˗ya pö ˈwaa ˗së ˈwo wo ꞊kwaa ˗an kë ˗sü ˗zü. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho kë ˗së ꞊dedewo kö ˗wo ˗dhioo dɔ, ˈkö ˗kë ˗ʒianwo ꞊dhɛ wo ˈti bɔ ˈwɔn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü do.

13-14. ˈMën ˗kë ˈö ˗së kö mɛn zii ˗nu ˗wo wo ˈˈtʋ ˈto mɛn ˗nu ˗bha?

¹³ ˗Ka ka ˈˈtʋ ˈto mɛn ˗nu ˗bha ˗së ˈka. Mɛn zii ˈbha ˈö ö ˗de baaˈˈ ˗ni ˈgü kö ˈö ˗dhioo dɔ mɛn ˗ta, ˗a dua ˗mü kö ˗yö ö ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ: «ˈMën ˈa˗ dɔ ˈö ˗gban ˈwɔn ˈö n ꞊dhegblü ˈdhö˗ ˈgü bhë, ˗a ˗bha? ˗Mën ˗wɔn ˈö bɔ ˗ni ˈgü ˗a ˈgü? ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˗ya ˗bha ˈö ˈmaan˗ ˈwɔn dɔ ˗ee? ˗Mën ꞊dede ˈö˗ ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈö yö ˗a ˈgü?»

¹⁴ ˈTɔŋ ˗gɛngbandhɛ ˈö Zakö 1:19 ˈgü bhë, ˗yö ˗gban ˈpö ˗dhioo ˗dɔ mɛn ˗ta ˗mɛn ˗nu ˗bha. Zakö ˗ya ˗pö: «Mɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗ya ö ˈˈtʋ ˗ta, dhiang ˈya ˈdho pa ka ˗ta, ˈˈɛɛn ꞊wa ˈwɔn kë ka ˈka ˈya ˈdho ˈto ˈö ˗yɛ ka ˗bha.» Mɛn zii ˈbha ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ pö ꞊dhɛ ö pë ꞊gban ˗dɔ ˈwɔn ˈbha ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈ ꞊dedewo ˗ee? Proverbes 18:13 ˗yö kwa ˗zo ˗bo ˈö˗ pö: «Mɛn ˈö ˈwɔn ˈö yö ˈti˗ ˈgüman ˈkpakpadhö ˗a ˗yɔ bɔ, kö ˈyaa ꞊kpɔɔsü. ˈLëë˗ ˈnën ˗dhö dɔ ˗a ˗mɛn ˗bha.» ˗Yö ˗dho kë ˗së kö ˈkwa ꞊ɲɔɔn mɛn ˗nu ˗bha, kö wo ꞊dede pë ˈö ˗an ˗bha ˗wa pö kwa ˗dhɛ. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, mɛn zii dua ˗mü kö ˗yö ö ˈˈtʋ ˈto ꞊köŋ ˗së ˈka kö ˗yö ꞊kun dhiaŋzë. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ˈwɔn ˈö mɛn zii do ˗yö bɔ ˗a ˈgü ˈö ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a zübhodhɛ ˈgü bhë, ˗a ˈka. ˗Ya ˗yö ꞊dhɛ ö dua ˈyaa ˗mü ˗be kö ˈö ˗kpo ˈö Biblö ˈˈɲan ˗nu ˗wo pö kwa ꞊dhegblüdhe ˗dhɛ. Ö dua ˗mü ˗be ꞊ʒiaan kö ˈö˗ dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˈö˗ pö: «ˈKwa˗ man ü ˈˈpiʋ̈?» «ˈMën ˈa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈa˗ kë kö ˈa ü ˗takun?» Mɛn zii ˗nu ˗wa ˈwɔn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈˈpɔn ˗së ˈka, pë ˈwo dho ˗a kë kö ˗yö ˗an ꞊dhegblü ˗nu ˗takun, ˗yö ˗an ꞊faanmën, ˗wo ˗dho ˗a dɔ.

15. Mɛn zii ˗nu ˗dho Proverbes 27:23 ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁵ ˗Ka ka ˗bha ˗tuëë ˗nu dɔ ˗së ˈka. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ pö ˗a ˈka ꞊klöö˗ yö ˗a ˈdhö, ˗dhioo ˗së dɔ ˗sü ˈyaa ˈnën ˗tɔ Biblö ˈˈɲan ˗nu ˗wo pö ˗sü ɛɛnˈˈ ˈˈslö ˗nu ˗zɔn ˗sü dosɛnŋ. Kwa ꞊dhegblü ˗nu dua ˗mü kö ˗wa yö ꞊dhɛ kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗yö wo ˈgü, ˈwɔn ˈwo˗ ˈgü ˈkwa˗ ˈgüman, ˈgo mü kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa ˗an ˗takun. (Proverbes 27:23 ˗wo pö.) Mɛn zii ˗nu dua ˗mü ˗wo pë ˈˈpɛpɛ kë kö waa wo ꞊dhegblü ˗nu ˗an ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ kë ˈˈgbɩɩ˗.

16. ˈMën dho mɛn zii ˗nu ˗takun kö ˗wo ˗dhioo ˗së ˗nu dɔ mɛn ˗nu ˗ta?

¹⁶ Mɛn zii ˗nu dua ˈyaa ˗mü kö ˗wa ˗zɔn wo ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ dosɛnŋ ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈˈdoodɔ ˗a ˈka ˗an ˈˈpiʋ̈, ˈyö ˗tɔ kö ˗an ˗kɔ ˗ya ˗da ˈwɔn yaa ˈbha ˈgü. ˗An dua ˗mü ꞊ʒiaan kö ˗wo ˈˈdoodɔ ˗an ˈˈpiʋ̈ zoodhö zoodhö, kö ˗wo bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ˗wa ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ wo ˈˈtʋ̈ŋ ˗yö ˗an ˈgü.  Kwa ꞊dhegblü do ˈö mɛn zii ˈka ˈö˗ yi ˗ya ꞊gwëë ˗ya ˗pö: «ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwaa˗ ˗nu kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗dho kë ˈˈgbɩɩ˗, ˈö ˗dhioo ˗dɔ ˗an ˗ta ˗sü ˗kë kwa ˗kɔa ˈˈplëëplë.» ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ ˈpö mɛn ˗nu ˈö ˈwo ˗dhioo dɔ ˗an ˗ta bhë, ˗wɩ ˗a ˗bha ˗sü ˈyaa kë ˗an ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗.

17. ˈˈTʋ̈ŋ ˗mɛɛn ˈö mɛn zii dua ˈdhö ˗mü kö ˗yö ö zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa, ˗yö ˈˈgblüsë kë?

¹⁷ Ka zuʋ̈ˈˈ ˗yö kë ˗saa, ˈka ˈˈgblüsë kë. Mɛn ˈbha ˈyii ˈˈwɩ˗ ˗bha kö pë ˈö Biblö ˗ya pö ˈö˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, kwa dua ˗mü kwa zuʋ̈ˈˈ ˗yö kë ˗saa, kwa ˈˈgblü ˗yö kë ˗së. Mɛn zii ˗ya ˗dhioo dɔ mɛn ˈbha ˗ta, ˗a ˗mɛn ˈti ˈto mü kö ˗yö ˈˈwɩ ˗a ˗bha ɛɛnˈˈ kö ˗ya ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ˗a dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö ˗shiö ˗a ˗dhɛ. Biblö ˗ya ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö Yesu ˗bha ꞊dhɛ «˗kaadhüga ˈdhɛ ˈö ꞊klɔngsü ˈka ˈyii ˈdho˗ ˗kpɛa ˈˈyɛ do, ˈˈɛɛn pɛng [ˈbhü] ˈnë ˈbha ˗zë ˈö ˗tun kö bhɔ, ˈyii ˈdho˗ ˗kpɛa ˈˈdhuu do.» (Mat. 12:20) ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü ö ˗de ˈˈpiʋ̈, ˗a mɛn zii dua ˗mü ˗ya pö Zoova ˗dhɛ ˗yö ˈdhuëë˗ ˈkpɔ mɛn ˈö ˗dhioo dɔ ˗a ˗ta bhë ˗a ˗bha, ˗ya ˗takun kö ˈpë ˗kë ˈwo ˗dhioo dɔ ˗a ˗ta ˗ya ˈgüman, ˗ya ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. Mɛn ˈwo ˗dhioo dɔ ˗a ˗ta ˗a ˗bhawɔn ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ˈnën ˈbha ˗bha kö ˗yö ö ˗zota pë ˈwo˗ pö ˗a ˗dhɛ, ˗a ˈgü. Mɛn zii ˈö mɛn ˈbha ˗takun ˗ʒian mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü ˗a zuʋ̈ˈˈ ˗ya kë ˗saa, ˗a ˈˈgblü ˗ya kë ˗së, ˗a ˗mɛn ˈti ˗dho ö ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗kɔ ˈö ˗dhioo dɔ ˗a ˈka ˗ta, ˗a ˈgü. Pë ˈö ˗dho ö ˗zota ˗a ˈgü ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ pë ˈö˗ pö ˗a ˗dhioo ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗dhioo dua ˗mü kö ˗yö kë ˗gban ˗sü ˈka ˗Zlan ˗Wo ˗ta ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka.

18. (1) Kwa ˗dhioo dɔ ˗ni ˈgü, ˗mën ˈö kwa ˗zo dua ˈdhö ˗mü ˗yö kë ˗a ˈˈpiʋ̈? (2) ˈKwa ˗dhɛ ˗ga pë ˈˈbin waa ˈkɔnën bhë ˗an ˈgü, ˗mën ˈö ˈnënmɛn ˗nu ˈdhö ˗a ˗wɔn ˈˈdoo dɔ ˗ni ˈgü?

¹⁸ ˗Kwa ˗gleŋ ˈsü ˈwɔn ˗nu ˈwo zë kwa ˗gɔ ˗an ˈgü. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö kwa ˗bha, ˈˈslö ˗nu ˈö ˈkwa go ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ bhë, kwa ˗kɔ ˈti ˗dho ˗mɔn ˗a ꞊gban kë ˗sü ˗bha ˈkpakpadhö. (Zak. 3:2) ˈWɔn ˈbha ˗nu ˗dho zë kwa ˗gɔ. ˈˈKɛɛ ˗ya kë ˈˈdhʋ̈, ˗kwa ˗gleŋ ˈsü ˗a ˈgü. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊waa˗ yö ꞊dhɛ wo ˗dhɔ ˗yö kwa kë, ˈkwa pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë ˗an ˈka kwa ˗de ˈtii˗ ˈka kwa ˈˈdhiwo waa kwa këwɔn ˗nu ˈgü, kwa ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˗dho kë ˗an ˗kɔa ˈˈplëëplë.—Kpɔɔˈˈ ˈkɔnën « ˈNënmɛn ˗nu ˗zo ˗to ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn» ˗bha.

19. Kwa ˗dho kwa ꞊dhegblü ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁹ ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ yö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö, ˗dhioo ˗së ˗dɔ mɛn ˗nu ˗ta ˗sü ˈyaa ˈˈplëëplë. ˈWɔn yaa kë ˗dhii kwa ˗bha, ˈö mɛn ˗nu ˈkwa ˗dhioo dɔ ˗an ˗ta ˗an ˗bha ˈpö. ˈTɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈö ˈkwa ˈgo ˗ni ˈgü ˗an yö bhë, kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ˗an ˈka. ˗Kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö pë ˈö kwa ˗blü ˗dhioo ˗dɔ mɛn ˗ta ˗sü ˗bha, ˈkwa˗ dɔ. ꞊Ya ˈgo mü ˈzü, ˗kwa kwa ˗zota kö ꞊ya ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˗dhɛa ˗bha kö ˗dhioo ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈkwa˗ dɔ, ɛɛnˈˈ ˈzü kwa dɔ ˗sü ˈka ˗së kö ˈkwa˗ dɔ, ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ. ˈˈSanni ˈkwa ˗dhioo dɔ mɛn ˗ta, ˗kwa dhɛɛˈˈ ˗nu ˈkpɔ, ˈkwa kwa ˈˈtʋ ˈto ˗a ˗bha ˗së ˈka kö pë ˈö bɔ ˗ni ˈgü ˗a ˈgü, ˈkwa˗ dɔ. ˗Kwaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈkwa ˈwɔn yö ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö˗ yö ˗a ˈka ˗a ˈdhö. ˗Kwa kë ꞊dhɔŋsü, ˈkwa˗ ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö kwaa kwa ꞊dhegblü ˗nu kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ kë ˈˈgbɩɩ˗. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ ˈpë ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈyaa ˈnën ˗tɔ ˗wo kwa ˗bha ˗dhioo ˗nu man dosɛnŋ, kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö kwa ꞊dhegblü ˗nu ‹zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi›—Prov. 27:9.