1, 2. Etẹwẹ mẹmẹsunnu de plọn gando ayinamẹ ninamẹ go?

 TO OWHE susu lẹ die, mẹho agun tọn awe yì dla mẹmẹyọnnu de pọ́n he ko to opli lẹ gọ̀n na ojlẹ de. Mẹho he to anadena hodọdopọ lọ hia wefọ delẹ gando opli lẹ yìyì go. E lẹndọ dlapọn lọ do kọdetọn dagbe, amọ́ whenue ewọ po mẹho hatọ etọn po jlo na biọgbè, mẹmẹyọnnu lọ dọmọ: “Mẹmẹsunnu lẹ, mì ma yọ́n adán he to gbigbò mi.” Mẹmẹsunnu lẹ na ayinamẹ yetọn bo ma kanhose mẹmẹyọnnu lọ gando nuhahun po ninọmẹ etọn lẹ po go. Taidi kọdetọn de, e mọdọ ayinamẹ yetọn ma gọalọna emi.

² Whenue mẹho agun tọn he deanana hodọdopọ lọ flin nujijọ lọ, e dọmọ: “To ojlẹ lọ mẹ, n’lẹndọ mẹmẹyọnnu lọ ma símẹ. Amọ́, dile n’to nulẹnpọn do nujijọ lọ ji, n’wá mọdọ n’yì dla ẹ pọ́n po wefọ he sọgbe lẹ po, kakati ni yin po kanbiọ he sọgbe lẹ po, taidi ‘Adán tẹwẹ to gbigbò we?’ ‘Nawẹ n’gán gọalọ gbọn?’” Mẹho agun tọn lọ plọn onú titengbe de sọn nujijọ enẹ mẹ. To egbehe, lẹngbọhọtọ awuvẹmẹtọ he sọ nọ gọalọna mẹlẹ de wẹ e yin.

3. Mẹnu lẹ to agun mẹ wẹ gán nọ namẹ ayinamẹ?

 ³ Taidi lẹngbọhọtọ lẹ, azọngban mẹho agun tọn lẹ tọn wẹ nado namẹ ayinamẹ to whenue nuhudo etọn tin. Amọ́ to ojlẹ delẹ mẹ, e gán biọ dọ mẹdevo lẹ to agun mẹ ni namẹ ayinamẹ. Di apajlẹ, mẹmẹsunnu kavi mẹmẹyọnnu de gán na họntọn de ayinamẹ sinai do Biblu ji. (Salm. 141:5; Howh. 25:12) Kavi mẹmẹyọnnu mẹhomẹ de gán “na ayinamẹ jọja yọnnu lẹ” do whẹho delẹ ji taidi dehe yin nùdego to Titu 2:3-5 mẹ. Podọ na nugbo tọn, e nọ saba biọ dọ mẹjitọ lẹ ni na ayinamẹ ovi yetọn lẹ bosọ do mẹplọnlọ yé go. Na taun tọn, mẹho agun tọn lẹ wẹ  hosọ ehe to hodọna tlọlọ. Etomọṣo, mímẹpo wẹ sọgan mọaleyi eyin mí vọ́ nulẹnpọndo aliho he mẹ mí gán na ayinamẹ dagbe po dehe na “hẹnmẹ jaya” lẹ po te ji.—Howh. 27:9.

4. Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?

⁴ To hosọ ehe mẹ, mí na gbadopọnna kanbiọ ẹnẹ gando ayinamẹ nina go: (1) Etẹwẹ yin mẹwhinwhàn he sọgbe lọ? (2) Be e biọ dọ ayinamẹ lọ ni yin nina nugbonugbo ya? (3) Mẹnu wẹ dona na ayinamẹ lọ? (4) Nawẹ a gán na ayinamẹ po kọdetọn dagbe po gbọn?

5. Nawẹ mẹwhinwhàn he sọgbe tintindo gán gọalọna mẹho agun tọn de nado na ayinamẹ to aliho he dọ̀nmẹ de mẹ gbọn? (1 Kọlintinu lẹ 13:4, 7)

⁵ Mẹho agun tọn lẹ yiwanna mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu yetọn lẹ po. To whedelẹnu, yé nọ do owanyi enẹ hia gbọn ayinamẹ nina mẹhe to afọ ṣì ze de dali. (Gal. 6:1) Amọ́, whẹpo mẹho de nido dọhona mẹlọ, e gán lẹnnupọndo adà owanyi tọn delẹ he go apọsteli Paulu donù ji. “Owanyi nọ fahomẹ bo nọ yin homẹdagbenọ. . . . E nọ yí nulẹpo sè, nọ do todido to nulẹpo mẹ, nọ doakọnna nulẹpo.” (Hia 1 Kọlintinu lẹ 13:4, 7.) Ayihamẹlinlẹnpọn do wefọ Biblu tọn enẹlẹ ji na gọalọna mẹho agun tọn lọ nado gbeje mẹwhinwhàn he wutu e do jlo na na ayiname lọ pọ́n, bosọ dọnsẹpọ mẹmẹsunnu etọn po pọndohlan he sọgbe po. Eyin mẹhe to ayinamẹ lọ mọyi gán mọdọ mẹho agun tọn lọ hò emitọn pọ́n, e yọnbasi dogọ dọ ewọ na kẹalọyi ayinamẹ lọ.—Lom. 12:10.

6. Apajlẹ dagbe tẹwẹ apọsteli Paulu zedai?

⁶ Apọsteli Paulu ze apajlẹ dagbe dai taidi mẹho agun tọn de. Di apajlẹ, whenue mẹmẹsunnu Tẹsalonika tọn lẹ do hudo ayinamẹ tọn, Paulu ma whleawu nado na yé ayinamẹ. Amọ́ jẹnukọn whẹ́, to wekanhlanmẹ etọn lẹ mẹ, Paulu donù azọ́n nugbonọ-yinyin tọn, tuklajijẹ owanyinọ yetọn po akọndonanu yetọn po go. E sọ lẹnnupọndo ninọmẹ yetọn lẹ ji, bo yí homẹdagbe do kẹalọyi dọ gbẹninọ ma bọawuna yé, podọ dọ yé to akọndonanu to homẹkẹn glọ. (1 Tẹs. 1:3; 2 Tẹs. 1:4) E tlẹ dọna mẹmẹsunnu enẹlẹ dọ yé yin apajlẹ de na Klistiani devo lẹ. (1 Tẹs. 1:8, 9) Lehe mẹpipa zohunhunnọ Paulu tọn dona ko hẹn homẹ yetọn hùn do sọ! Ayihaawe depope ma tin dọ Paulu yiwanna mẹmẹsunnu etọn lẹ sisosiso. Enẹwutu wẹ e penugo bo na yé ayinamẹ dagbe to wekanhlanmẹ etọn awe lẹ mẹ hlan Tẹsalonikanu lẹ—1 Tẹs. 4:1, 3-5, 11; 2 Tẹs. 3:11, 12.

7. Naegbọn mẹde gán gbẹ́ ayinamẹ dai?

⁷ Etẹwẹ gán jọ eyin mí ma nọ na ayinamẹ to aliho he sọgbe mẹ? Mẹho agun tọn numimọnọ de dọmọ: “Mẹdelẹ nọ gbẹ́ ayinamẹ dai, e ma yin na ayinamẹ lọ ylan wutu wẹ gba, amọ́ na e ma yin nina po owanyi po wutu.” Etẹwẹ mí gán plọn sọn ehe mẹ? E nọ bọawu dogọ nado kẹalọyi ayinamẹ eyin e yin nina po owanyi po, kakati ni yin po homẹgble po.

8. Etẹwẹ mẹho agun tọn de dona kanse ede whenue e to pinpọn eyin vlavo emi na na ayinamẹ mẹde kavi lala?

⁸ Mẹho lẹ ma dona nọ zọ̀n plaplaji do na ayinamẹ. Whẹpo mẹho de nido na ayinamẹ, e dona kanse ede dọmọ: ‘Be e biọ nugbonugbo dọ ma dọho de a? Be n’kudeji dọ nuhe wà mẹlọ te ylan ya? Be e tùnafọ gbedide Biblu tọn de ji wẹ ya? Kavi pọndohlan mítọn lẹ wẹ gbọnvo poun?’ Nuyọnẹn nọ gọalọna mẹho lẹ ma nado “nọ nọ̀ plaplaji nado dọho.” (Howh. 29:20) Eyin mẹho lọ ma yọnẹn taun eyin e biọ dọ emi ni na ayinamẹ mẹde, e gán dọnsẹpọ mẹho agun tọn devo nado dindona eyin nuhe mẹlọ wà jẹagọdo Biblu bọ yè dona na ẹn ayinamẹ.—2 Tim. 3:16, 17.

9. Etẹwẹ mí plọn sọn Paulu dè na nuhe dù lehe mí na nọ na ayinamẹ gando aṣọ́dido po nusisọ́ po go do? (1 Timoti 2:9, 10)

 ⁹ Lẹnnupọndo apajlẹ ehe ji. Mí ni dọ dọ nudide he yisenọ hatọ de nọ basi gando aṣọ́dido kavi nusisọ́ go lẹ to ahunmẹduna mẹho agun tọn de. Mẹho lọ gán kanse ede dọ, ‘Be n’do whẹwhinwhẹ́n sinai do Owe-wiwe ji de nado dọho ya?’ Ma nado dọ pọndohlan edetiti tọn, e gán kanhose mẹho agun tọn devo kavi wẹnlatọ he whèwhín de nado yọ́n linlẹn etọn. To pọmẹ, yé gán gbadopọnna ayinamẹ he Paulu na do aṣọ́dido po nusisọ́ po ji. (Hia 1 Timoti 2:9, 10.) Paulu donù nunọwhinnusẹ́n he gbloada delẹ go bo dohia dọ nusisọ́ Klistiani de tọn dona sọgbe, to jlẹkaji bosọ do lẹnpọn dagbe hia. Amọ́, Paulu ma basi todohukanji nuhe yè dona wà po nuhe yè ma dona wà lẹ po tọn gba. E kẹalọyi dọ Klistiani lẹ do jlọjẹ nado basi nudide yetọn lẹ gando nusisọ́ go, eyin e ma ko gbẹ́ jẹagọdo Biblu. Enẹwutu, eyin mẹho lẹ to dodinna eyin vlavo nuhudo ayinamẹ tọn tin, yé dona pọ́n eyin nudide he mẹlọ basi lẹ do jlẹkajininọ po lẹnpọn dagbe po hia.

10. Etẹwẹ mí dona nọ hẹn do ayiha mẹ gando nudide mẹdetiti tọn lẹ go?

¹⁰ Mí na wà dagbe nado mọnukunnujẹemẹ dọ Klistiani he whèwhín awe gán basi nudide he gbọnvo, ṣogan bọ nudide yé omẹ awe lẹpo tọn na sọgbe. Mí ma dona nọ zín nujinọtedo dagbe po oylan po tọn mítọn titi lẹ do yisenọ hatọ mítọn lẹ ji.—Lom. 14:10.

11, 12. Whenue e biọ dọ ayinamẹ ni yin nina, kanbiọ tẹlẹ wẹ mẹho agun tọn de dona kanse ede, podọ etẹwutu?

¹¹ Eyin e họnwun dọ ayinamẹ dona yin nina, kanbiọ lọ wẹ yindọ, Mẹnu wẹ dona na ayinamẹ lọ? Whẹpo mẹho agun tọn de nido na ayinamẹ mẹmẹyọnnu he ko wlealọ de kavi mẹhe ma ko do mẹhowhe de, e dona dọho hẹ tatọ́ whẹndo tọn lọ, mẹhe gán jlo dọ emilọsu wẹ ni penukundo whẹho lọ go. * Kavi tatọ́ whẹndo tọn lọ sọgan biọ nado to otẹn lọ mẹ whenue mẹho lọ to ayinamẹ na. Podọ, dile e yin nùdego do to  hukan 3tọ mẹ, ojlẹ delẹ gán tin bọ e na pọnte hugan dọ mẹmẹyọnnu mẹhomẹ de wẹ ni na ayinamẹ mẹmẹyọnnu jọja de.

¹² Nudevo tin he ji yè dona lẹnnupọndo. Mẹho agun tọn de gán kanse ede dọ, ‘Be yẹn wẹ to otẹn dagbe hugan mẹ nado na ayinamẹ lọ ya kavi mẹlọ na kẹalọyi ayinamẹ lọ hugan eyin mẹdevo dè wẹ e wá sọn?’ Di apajlẹ, e gán bọawuna mẹde he to ahidi hẹ numọtolanmẹ nuvọ́nọ-yinyin tọn nado kẹalọyi ayinamẹ mẹho agun tọn he pehẹ nuhahun mọnkọ de tọn hugan mẹho agun tọn devo he ma jugbọn ninọmẹ lọ mẹ pọ́n tọn. E yọnbasi dọ mẹho agun tọn he ko jugbọn ninọmẹ mọnkọ mẹ pọ́n de ni do awuvẹmẹ hia taun, podọ  nuhe e dọ lẹ gán yawu yin alọkẹyi hugan. Amọ́, mẹho agun tọn lẹpo wẹ do azọngban lọ nado na tuli mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu yetọn lẹ po bosọ nọ whàn yé nado basi vọjlado depope he Owe-wiwe lẹ biọ. Enẹwutu, whenue nuhudo avase tọn tin, nuhe yin nujọnu hugan wẹ nado na ayinamẹ.

13, 14. Naegbọn e do yin nujọnu dọ mẹho agun tọn de ni nọ dotoai?

¹³ Mì nọ wleawufo nado dotoai. Whenue mẹho agun tọn de to awuwle nado na ayinamẹ, e dona kanse ede dọ: ‘Etẹwẹ n’yọnẹn gando ninọmẹ mẹmẹsunnu ṣie tọn go? Etẹwẹ to jijọ to gbẹzan etọn mẹ? Be adán delẹ gán to gbigbò e bọ n’ma yọnẹn wẹ ya? Etẹ sin hudo wẹ e do todin hugan?’

¹⁴ Ayihaawe ma tin dọ nunọwhinnusẹ́n he yin kinkandai to Jakọbu 1:19 mẹ gando mẹhe nọ na ayinamẹ lẹ go. Jakọbu wlan dọmọ: “Mẹdopodopo dona nọ yawu nado dotoai, whleawu nado dọho bo whleawu nado gblehomẹ.” Mẹho de gán lẹndọ emi do nudọnamẹ lẹpo gando whẹho de go, amọ́ be nugbo wẹ ya? Howhinwhẹn lẹ 18:13 flinnu mí dọ: “Eyin mẹdepope gblọnho gando whẹho de go whẹpo do sè e, be nulunu po winyannu de po wẹ e wà.” Nuhe yọ́n hugan wẹ nado sè nudọnamẹ lẹ sọn mẹlọ lọsu dè tlọlọ. Ehe nọ biọ dọ yè ni dotoai whẹpo do dọho. Flin nuhe mẹho agun tọn he yin nùdego to bẹjẹeji hosọ ehe tọn plọn. E wá mọdọ kakati emi ni bẹ dlapọn lọ jẹeji po nudọnamẹ he emi ko wleawuna lẹ po, emi dona ko kàn kanbiọ delẹ sè mẹmẹyọnnu lọ taidi: “Adán tẹwẹ to gbigbò we?” “Nawẹ n’gán gọalọ gbọn?” Eyin mẹho agun tọn lẹ nọ yiagbọji nado yọ́n nudọnamẹ lẹpo, e yọnbasi dogọ dọ yé na gọalọna mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu yetọn lẹ po bosọ na yé tuli.

15. Nawẹ mẹho agun tọn lẹ gán yí nunọwhinnusẹ́n he to Howhinwhẹn lẹ 27:23 mẹ zan gbọn?

¹⁵ Mì plọn nado yọ́n lẹngbọpa lọ. Dile e yin nùdego do to bẹjẹeji, ayinamẹ dagbe ninamẹ nọ bẹ nususu hẹn hugan wefọ delẹ hihia kavi ayinamẹ dopo kavi awe de ninamẹ poun. Mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po dona nọ mọdọ mí nọ hò emitọn pọ́n, nọ mọnukunnujẹ ninọmẹ emitọn mẹ, podọ dọ mí jlo na gọalọna emi. (Hia Howhinwhẹn lẹ 27:23.) Mẹho lẹ dona nọ wà nuhe go yé pé lẹpo nado jihọntọn pẹkipẹki hẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu yetọn lẹ po.

16. Etẹwẹ na gọalọna mẹho agun tọn lẹ nado na ayinamẹ po kọdetọn dagbe po?

¹⁶ E họnwun dọ mẹho lẹ ma na nọ hẹn mẹlẹ lẹndọ alọnu yetọn nọ ján gbau, bọ eyin nuhahun he dona yin dididẹ de ma tin, yé ma nọ dọnsẹpọ mẹmẹsunnu yetọn lẹ. Kakatimọ, yé nọ dọho hẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu yetọn lẹ po whẹwhẹ bo nọ do ojlo nujọnu tọn hia to yé mẹ dile yé to pipehẹ nuhahun lẹ. Mẹho agun tọn numimọnọ de dọmọ: “Eyin mì nọ wàmọ, mì na wleawuna haṣinṣan dagbe de hẹ yé. To whenẹnu, mì na mọdọ e na bọawuna mì dogọ nado na ayinamẹ whenue e  biọ domọ.” Podọ, e na bọawuna mẹhe mọ ayinamẹ yí lọ dogọ nado kẹalọyi i.

17. Whetẹnu na taun tọn wẹ mẹho agun tọn de dona nọ fahomẹ bosọ yin homẹdagbenọ?

¹⁷ Mì nọ fahomẹ bo nọ do homẹdagbe hia. Mí nọ do hudo homẹfa po homẹdagbe po tọn titengbe to whenue mẹde gbẹ́ ayinamẹ sinai do Biblu ji de dai to tintan whenu. Mẹho agun tọn de dona nọavùnte sọta ayilinlẹn lọ nado gblehomẹ eyin yè ma kẹalọyi kavi eyin yè ma yinuwa sọgbe hẹ ayinamẹ etọn to afọdopolọji. Dọdai de dọ gando Jesu go dọmọ: “Ewọ ma na gídí ofán he dẹ́ depope, podọ e ma na ṣí miyọ́ngbán-kàn he to azọ̀ tì depope.” (Mat. 12:20) Enẹwutu, to odẹ̀ mẹdetiti tọn etọn lẹ mẹ, mẹho agun tọn de gán biọ dọ Jehovah ni dona mẹhe do hudo ayinamẹ tọn lọ, bo gọalọna ẹn nado mọnukunnujẹ nujọnu-yinyin ayinamẹ lọ tọn mẹ bosọ yí i do yizan mẹ. Mẹmẹsunnu he yè to ayinamẹ na lọ gán do hudo whenu tọn nado lẹnnupọndo nuhe yin didọ lọ ji. Eyin mẹho agun tọn lọ nọ fahomẹ bosọ yin homẹdagbenọ, aliho he mẹ e na ayinamẹ lọ te ma na dotukla mẹhe e to tintẹnpọn nado gọalọna lọ, amọ́, mẹlọ na penugo nado ze ayiha do ayinamẹ lọ ji. Na nugbo tọn, ayinamẹ lọ dona nọ yin zize sinai do Ohó Jiwheyẹwhe tọn ji to whelẹponu.

18. (a) Etẹwẹ mí dona nọ hẹn do ayiha mẹ whenue mí to ayinamẹ namẹ? (b) Dile yẹdide he zọnpọ hẹ apotin lọ dohia do, etẹ ji wẹ mẹjitọ lọ lẹ to hodọdo?

¹⁸ Mì nọ plọnnu sọn nuṣiwa mìtọn lẹ mẹ. Dile e na dẹnsọ bọ mí na to mapenọ yin, mí ma na penugo nado yí ayinamẹ he to hosọ ehe mẹ lẹ zan to aliho pipé mẹ. (Jak. 3:2) Mí na ṣinuwa, amọ́ eyin enẹ jọ, mí dona tẹnpọn nado plọnnu sọn yé mẹ. Eyin mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po gán nọ doayi e go dọ mí yiwanna yé, e na bọawuna yé dogọ nado nọ jona mí whenue mí dọ kavi wà nude he gbleawuna yé.—Sọ pọ́n apotin lọ, “ Ayinamẹ de Na Mẹjitọ Lẹ.”

19. Nawẹ mí gán nọ hẹn mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po jaya gbọn?

¹⁹ Dile mí ko mọ do, e ma nọ bọawu nado  namẹ ayinamẹ po kọdetọn dagbe po. Mapenọ wẹ mí yin, podọ nudopolọ wẹ e yin na mẹhe mí nọ na ayinamẹ lẹ lọsu. Nọ hẹn nunọwhinnusẹ́n he ji mí dọhodo to hosọ ehe mẹ lẹ do ayiha mẹ. Nọ hẹn ẹn diun dọ ayinamẹ lọ yin nina po mẹwhinwhàn he sọgbe lọ po. Humọ, nọ hẹn ẹn diun dọ e biọ nugbonugbo dọ ayinamẹ lọ ni yin nina, podọ dọ emilẹ wẹ yin mẹhe jẹ nado na ayinamẹ lọ. Whẹpo a nido na ayinamẹ, nọ kàn kanbiọ lẹ sè bo nọ dotoai po sọwhiwhe po, nado sọgan mọnukunnujẹ nuhe mẹ mẹlọ to jujugbọn mẹ. Tẹnpọn nado ze dewe do otẹn etọn mẹ. Nọ yin homẹdagbenọ bo nọ jihọntọn pẹkipẹki hẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu towe lẹ po. Nọ flin yanwle lọ: E ma yindọ mí nọ jlo dọ ayinamẹ mítọn ni do kọdetọn dagbe kẹdẹ wẹ gba, amọ́ e nisọ “nọ hẹnmẹ jaya.”—Howh. 27:9.