1-2. Ẹlịyẹ ọọnahị ọlẹng ọhẹ à tị́ jẹ́ u-uhye nya ọ-nwụ ọngịnyị rịrị?

 ẸKA lụmẹ-lụmẹ kẹkpẹ, angịgbahị nya ọjịra-jịra imiiye ju ọọnahị ọnyang ọhẹ ọlẹ kọ juwa chị ọjịra-jịra lụmẹ-lụmẹ da ụga. Ọngọgbahị ọlẹ kọ kpịlahị nya ẹla oyaya ọọwa wa ụpwụ ịgọgọ ịhyẹ ịlẹ kị ya ẹla rụ́ ọjịra-jịra ọkaka ju ọọanhị ọnyang ọọwa. O me ká ụga ojuju nyaa ọọwa jẹ hiigu, ma ụka ká ọwa bala ọngọlẹ kị bajẹ wuleji nya ọ-rụ̀rụ̀, ọọnahị ọnyang ọwẹ yẹkẹẹ, “Anụ-ụ́ jẹ́ ang ọlẹ kam wẹẹ chịpwụrụ bwu ka.” Aanahị alẹng ịwẹ ya ẹla ọlẹ kị kpa kpụrụrụ la ọ-tọ ọọnahị ọnyang ọwẹ wo nya ang ọlẹ kọ ri akama bala iwe-ahụrụ nyamwụ ene ka. Chajị nyọọwa, ọ yọọ nyori ẹla ọmẹje nyaa ọọwa á ju apyobwuna ka.

² Ụka kọ kụ irya kẹkpẹ, ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọlẹ kọ kpịlahị nya ẹla oyaya ọọwa yẹkẹẹ: “Ụka ọọwa, m me nyori ọọnahị ọnyang wẹẹ la egbeju-ọngịrị. Ma nyọle kam kụ irya ju ẹla ọọwa, m̀ yẹ nyori m wa ụpwụ ịgọgọ ịlẹ wuu kị pwoku joo ọkọkọ nyọka tọọ ịtọ ẹla lala, ‘Ányị iwe-ahụrụ nyang a tị́ la?’ ‘Ányị m tị́ ka dụbwọ?’ ” Ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọwẹ jẹ́ ẹla ọkpọngchị bwu ẹla ọlẹ kọ họ tọọ wẹ. Alẹ, ọ ri ọngọgbikpịlọ ọlẹ kọ jẹ́-ẹ mẹ ahyẹẹrwẹrwẹ jẹ bala ọ-da angịnyị ụbwọ.

3. Owo anyị ọọjịra-jịra à tị́ ka jẹ́-ẹ nwụ ọngịnyị rịrị myị́?

 ³ Lala ọngọgbikpịlọ, angịgbahị nya ọjịra-jịra la ụkụrwọ nyọka nwụ ọngịnyị rịrị ụka kọ baba. Ma, ụka ọhẹ ji ọlẹ ká angịkịla ọọjịra-jịra ka baba nyọka nwụ aanahị ịhyẹ rịrị myị́. Ọ-chụ pwokwita, ọọnahị ọlẹng lee ọnyang ka jẹ́-ẹ kpa ịBayịbụụ mẹ ẹla jẹ oligu nyamwụ myị́. (Eje. 141:5; Etu 25:12) Lee ọọnahị ọnyang ọgbahị ka jẹ́-ẹ “mẹ ang jẹ ịhụ anjwo” u-uhye nya ala ịlẹ kị gu ẹnyị ụ-ụpwụ nya ịTayịtọsị 2:3-5 myị́. Ịnyịnyị, adịda bala ịnịna  baba nyọka nwụ anjwo nyaa rịrị ụka lụmẹ-lụmẹ. Lẹ, nanana nyori ang ọjẹ́jẹ ọlẹ wẹẹ ya ẹla rụ́ angịgbahị nya ọjịra-jịra gụgụụgụ, ahị wuu ka jẹ́-ẹ ye appyobwuna bwuwa bwula ọ-kụ ẹhị yẹ abwọlẹ ahị ka jẹ́-ẹ nwụ ọngịnyị rịrị ụ-ụgbẹyị ọlẹ kọ ka hiigu bala o-gwoo gbịla bala ọ-ka “họ lọkịlẹtụ kpụ ọngịnyị nyii.”​—Etu 27:9.

4. Ẹlịyẹ ahị tị́ ka kụ ẹhị yẹ a-ang ọjẹ́jẹ ọlẹ?

⁴ A-ang ọjẹ́jẹ ọlẹ, ahị ka kụ ẹhị yẹ ịtọ ẹla ine u-uhye nya ọngịnyị ọ-nwụ rịrị: (1) Irya ọlányị à tị́ chịla áhị ka kpa nwụ ọngịnyị rịrị? (2) Ọ-nwụ rịrị ọọwa baba ịnyịlẹhị? (3) Owo à tị́ ka nwụ ọngọọwa rịrị? (4) Ányị a tị́ ka jẹ́-ẹ bwu nwụ ọngịnyị rịrị ụ-ụgbẹyị ọlẹ kọ ka hiigu yẹẹyẹẹ?

5. Ányị ọ-la irya ọkpakpa à tị́ ka da ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ụbwọ nyọka nwụ ọngịnyị rịrị ụ-ụgbẹyị ọlẹ kọ ka hiigu? (1 Ala ịKorịntị 13:4, 7)

⁵ Angịgbahị nya ọjịra-jịra la ọháha ẹ-ẹga nya aanahị aleng bala anyang. Ụka ọhẹ, ị kaa mẹ ọháha ọọwa jẹ bwula ọ-nwụ ọngọlẹ kọ juwa hu ẹta ẹdịyẹ ọtịpyọ rịrị. (Gal. 6:1) Ene kọ ka ya ẹla bala ọngọlịnyị, ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ka kụ ẹhị yẹ abwuma nya ọháha ịhyẹ ịlẹ ká ịPọlụ gu ẹnyị myị́. ‘Ọháha nya ịlẹhị kaa la ugbodu ojuju onyudiyo bala ọ-họ ọnahị. Ọ kaa la ọhịnyọhi, myị ọnụ ju ẹla wuu, la ẹḥi ọrịrịị-rịrị nya ang myị́ ang wuu, bọhụ ẹ-ẹpwụ nya ang myị ang wuu.’ (Wa 1 Ala ịKọrịntị 13:4, 7.) Ọ-me irya ju ịgba nya ịBayịbụụ ịwẹ ka da ọngịgbahị nya ọjịra-jịra ọọwa ụbwọ nyọka wụlẹ irya nyamwụ yẹ u-uhye nya ang odudu ọlẹ kọ wẹẹ ka nwụ ọngọọwa rịrị bala ọ-ka ka ẹga nyamwụ lirya ọkpakpa. Kori ká ọngọlẹ kị wẹẹ ka nwụ rịrị á yẹ nyori ọngọgbahị nya ọjịra-jịra kpahị jwoo, ọ ka chọọ kpẹẹ nyọka ye ọ-nwụ rịrị ọọwa myị.​—Rom. 12:10.

6. Ọgụ-ẹpẹtẹ ọnyịịla oyina ịPọlụ à tị́ ya deeji?

⁶ Ọlẹrụ ịPọlụ, ọngọgbahi nya ọjịra-jịra ya ọgụ-ẹpẹtẹ ọnyịịla deeji. Ọ-chụ pwokwita, ụka ká aanahị ịla ịTẹsalonika baba nya ọ-nwụ rịrị, ịPọlụ-ụ́ họ atịmẹ nyọka nwaa rịrị ka. Ma, ịPọlụ kpịtịya nya ọmyịmyị ọlala nyaa, ụkụrwọ ọnyịịla nyaa, bala ugbodu ojuju nyaa. Ịnyịnyị, ọ wụla iwe-ahụrụ nyaa yẹ, kpa ọnụ nya ịlọmwụ ya nyori ọhịhị nyị chịkpẹẹ haa ka bala o-ri i juwa bọhụ ẹ-ẹpwụ nya ịtụpyịpyị. (1 Tẹs. 1:3; 2 Tẹs. 1:4) Ọ dọmwụ byi aanahị ịwẹ ya nyori nyị ri ọgụ-ẹpẹtẹ ha Angịnyị nya ịKịrayịsị ịkịla. (1 Tẹs. 1:8, 9) Ọ ka kpaa ịpyọ lụmẹ ụka kị wo jaabwọ ká ịPọlụ mịla oja haa wẹ! Ịwẹẹ ọdada á ji ka, ịPọlụ la ọháha ẹ-ẹga nya aanamwụ yẹẹyẹẹ. Ịnyị à du kọ jẹ́ nwụ ala ịTẹsolonika rịrị ụ-ụgbẹyị ọlẹ kọ hiigu ẹ-ẹpwụ nya ileta nyamwụ imiiye ịlẹ kọ da du taa lẹ.​—1 Tẹs. 4:1, 3-5, 11; 2 Tẹs. 3:11, 12.

7. Ịyẹ à tị́ ka du myị́ ká ọngịnyị ka pwa la o-ye ọ-nwụ rịrị myị?

⁷ Ịyẹ à tị́ ka họ myị́ kori kahị nwụ ọngịnyị rịrị ụ-ụgbẹyị ọlẹ kọ pwoku ka? Ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọlẹ kọ la ẹla ọjẹ́jẹ yẹẹyẹẹ yẹkẹẹ, “Angịhyẹ kaa pwa la o-ye ọ-nwụ rịrị myị, ọ́ọlajị nyori ẹla ọmẹjẹ ọọwa tịpyọ ka, ma chajị nyori ị́ yoo ụ-ụgbẹyị nya ọháha ka ịnyị.” Ẹlịyẹ ahị tị́ ka jẹ́ bwu ọọwa? Ọ kaa chịkpẹẹ ha ọngịnyị nyọka ye ọ-nwụ rịrị myị kori kị yoo ụ-ụgbẹyị nya ọháha, ọkọkọ nyọka yoo la agbama.

8. Ịtọ iyina ọngọgbahị nya ọjịra-jịra à tị́ ka tịlọmwụ ụka kọ juwa kpa eje chị kori kọ ka nwụ ọngịnyị rịrị?

⁸ Angịgbahị nya ọjịra-jịra á ka chị agaga ka nwụ ọngịnyị rịrị ka. Ene kọ ka họ ịnyị, ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ka ta ịlọmwụ wo yẹkẹẹ: ‘M̀ baba nyọka ya ẹla ọhẹ pyii? M̀ jẹ́ myị̀myị̀ nyori ang ọlẹ ká ọngọọwa wẹẹ họ tịpyọ? Ọ bịrị  ehile ọlẹpwụ nya ịBayịbụụ ọhẹ? Lee irya ọdatị ọ tị́ la kem?’ Angịgbahị kaa cheji ba hi ọ-chị agaga ka nwụ ọngịnyị rịrị. (Etu 29:20) O-ri ká ọngọgbahị nya ọjịra-jịra á jẹ́ myị̀myị̀ kori ká ọngịnyị-ị́ baba nya ọ-nwụ rịrị ka, ọ ka tọ ọngọgbahị ọkịla myị́ nyọka kụ ẹhị yẹ lawụlẹ kori ká ọngọọwa-á kpoye nya ehile ọla Ụpwụ Ịgọgọ ọhẹ ọlẹ kị baba nyọka ya ẹla balọọ.​—2 Tim. 3:16, 17.

9. Ẹlịyẹ ahị tị́ jẹ bwu ẹga nya ịPọlụ u-uhye nya abwọlẹ ahị ka nwụ ọngịnyị rịrị ẹ-ẹga nya ang ọkụrụ-kụrụ bala agidi ojuju? (1 iTimoti 2:9, 10)

⁹ Kụ ẹhị yẹ ọ-chụ pwokwita ọhẹ lẹẹ. Ọhẹka abwọlẹ ká ọọnahị ọhẹ kaa kụrụ ang bala o-ju agidi á há ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọhẹ ka. Ọngọgbahị ọọwa ka tọ ịlọmwụ wo myị́, ‘M̀ la ang odudu ọhẹ bwu Ụpwụ Ịgọgọ ọlẹ m ka ya ẹla?’ Nyọka wo irya nya angịkịla u-uhye nya ẹla ọọwa, ọ ka tọ ọngọgbahị ọkịla lee ọọnahị ọle kọ nwanwa o-olegu wo myị́. Ịwa lawụlẹ ka kụ ẹhị yẹ ẹla ọlẹ ká ịPọlụ ya u-uhye nya ang ọkụrụ-kụrụ bala agidi ojuju myị́. (Wa 1 iTimoti 2:9, 10.) ỊPọlụ ya nyori Angịnyị nya ịKịrayịsị nyị ka kụrụ ang ụ-ụgbẹyị ọlẹ kọ pwoku, la kẹm-kẹm, bala ọ-kpẹhị nyii. Ma ịPọlụ á gu ẹnyị nya ang ịlẹ kị ka kụrụ bala ịlẹ kị ka kụrụ ka lẹ ka. Ọ jẹ́ nyori Angịnyị nya ịKịrayịsị la ọngịrị nyọka kụrụ ang ọlẹ kọ háa la ọ-ka kpoye nya ẹla ọla Ụpwụ Ịgọgọ ka. Lẹ, nyọka jẹ́ kori ká ọngịnyị ọlịnyị-ị́ baba nya ọ-nwụ rịrị, angịgbahị nya ọjịra-jịra ka kụ ẹhị yẹ kori ká ang ọkụrụ-kụrụ nyamwụ-ụ́ la kẹm-kẹm bala ọ-mẹ ẹla ọjẹ́jẹ jẹ.

10. Ẹlịyẹ ahị tị́ ka kpa i-irya pyii ẹ-ẹga nya ang ọlẹ ká ọngọgọọng chụ nyọka họ?

¹⁰ Ahị baba nyọka jẹ́ nyori Angịnyị nya ịKịrayịsị angị imiiye ịlẹ kị nwanwa o-olegu ka chụ ang ịdatị-datị myị́, ọlọlọhẹ nyaa ị́ tị ka tịpyọ ka. Lẹ, áhị ka hu irya nyịlọhị ẹ-ẹga nya ang ọlẹ kọ há bala ọ-tịpyọ chụ aanahị ịkịla ka.​—Rom. 14:10.

11-12. Kori ká ọ-nwụ rịrị à baba, ịtọ ẹla iyina ọngọgbahị nya ọjịra-jịra à tị́ ka tọ ịlọmwụ? Ịyẹ tị́ du?

¹¹ Ụka kọ la gede-gede nyori ọ-nwụ rịrị baba, ịtọ ẹla ọkịla ri, owo à tị́ ka nwụ ọngọọwa rịrị? Ene ká ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ka nwụ ọọnahị ọnyang ọlẹ kọ rwọrwụ lẹ lee onjwo ochiche rịrị, ọ ka tọ olegbeju nya ugbiyegu, ọhẹka kori kọ ka myị ọnụ nyọka họ ịnyị lịlọmwụ. * Lee ọ ka byi olegbeju nya ugbiyegu nyọka juwa i-ijata lụka nya ọ-nwụ rịrị ọọwa. Myịmyị, jaabwọ kahị jẹ́ bwu  ọgba 3, uka ọhẹ ka ji kọ ka hágụ nya ọọnahị ọnyang ọgbahị ọ-ka nwụ ọọnahị ọnyang ochiche rịrị.

¹² Ịngịhyẹ ọkịla juwa ọlẹ ahị ka da ẹhị wụlayẹ ịnyịnyị. Ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ka tọ ịlọmwụ wo myị́ nyori, ‘Am à hágụ nyọka nwụ ọngọọwa rịrị lẹẹ, lee ọ tị́ ka chịkpẹẹ gụ ha ọngọọwa nyọka ye ọ-nwụ rịrị myị́ kori kọ bwu ẹga  nya ọngọkịla?’ Ọ-chụ pwokwita, ọ ka chịkpẹẹ ha ọngọlẹ kọ kaa yẹ ịlọmwụ lala ọngọ kpụ ịngịngịhyẹ ka nyọka ye ọ-nwụ rịrị ọlẹ kọ bwu ẹga nya ọngọgbahị ọlẹ kọ chịpwụrụ bwu akama ọlịnyịịnyị ụka ọhẹ lẹ, ọkọkọ nya ọngọlẹ kọ la akama ọlịnyị kpongkpong ka. Ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọlẹ kọ kaa lirya ọlịnyịịnyị ẹ-ẹga nya ịlọmwụ ka jẹ́-ẹ mẹ olegu nya ahyẹẹrwẹrwẹ jẹ gụ ẹ-ẹga nya ọngọlịnyị, ẹla nyamwụ tị ka chịkpẹẹ la ọ-ka ye myị. Ma, angịgbahị nya ọjịra-jịra wuu la ụkụrwọ nyọka ju aanahị alẹng bala anyang ọhụ bala o-gwaa gbịlaa nyọka nwụ rịrị pwoku ẹla ọlẹpwụ nya Ụpwụ Ịgọgọ. Lẹ ụka ká ọngịnyị-ị́ juwa ka hu ẹta ẹdịyẹ ọtịpyọ, ịngịhyẹ ọlẹ kọ baba gụgụ wuu ri ọ-ka nwọọ rịrị.

13-14. Ịyẹ tị́ du kọ baba nya ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọ-kạ ke ụrụ?

¹³ Nwụlanọ nyọka ke ụrụ. Ụka ká ọngọgbahị nya ọjịra-jịra á juwa nwụlanọ nyọka nwụ ọngịnyị rịrị, ọ ka tọ ịlọmwụ wo: ‘Ẹlịyẹ m tị́ jẹ́ u-uhye nya iwe-ahụrụ nya ọọnahị? Ányị ọhịhị à tị́ la họọ? Ọ juwa chịpwụrụ bwu ẹpwụ nya akama ọhẹ ọlẹ m jẹ́ ka? Ịịyẹ kpangga ọ tị́ baba lẹẹlẹẹ?’

¹⁴ Ẹla ọlụpwụ nya iJemsi 1:19 gu angịlẹ kị kaa nwụ angịnyị rịrị. IJemsi da yẹkẹẹ: “Anụ myị ká ọng myị́ oṇg lẹpwarịrị nyanụ a ri ọngọ juwa la kpịra-kpịra ẹ-ẹpwụ nya ẹla owowo, kọ tị ri ọngọ họ ịnẹkpẹ ẹ-ẹpwu nya ẹla oyaya nyamwụ bala agbama ojuju mẹ.” Ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ka me irya nyori ọ-jẹ́ ẹla nya ịlẹhị wuu, ma ọ jẹ́ ịnyịlẹhị? Etu 18:13 kpụhị ịtịya yẹkẹẹ: “Ọngọ wẹ ẹla lowo ọnụ-ẹla ene ka aalẹ, ẹla uchi bala ẹla oloyoyi ọ họ lẹ.” Ọ ka hágụ nyọka jẹ́ ẹla nya ịlẹhị bwu ẹga nya ọngọọwa kpangga. Ọọwa ri ọ-ka ke ụrụ ene ká ka ya ẹla. Kpịtịya nya ang ọlẹ kahị jẹ́ bwu ẹga nya ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọlẹ kị ya ẹla rụ́ ọ-ọmwụ ọdada nya ang ọjẹ́jẹ ọlẹ. Ọ wẹ ka jẹ́ nyori ọkọkọ nyọka dọmwụ nya ẹla oyaya nyamwụ bwula ẹla ọlẹ kọ nwụlanọ bwu ẹpwa, ọ baba nyọka tọ ọọnahị ọọwa ịtọ ẹla lala ịlẹ: “Ányị iwe-ahụrụ nyang a tị́ la?’ ‘Ányị m tị́ ka jẹ́-ẹ dụbwọ?” Kori ká angịgbahị nya ọjịra-jịra á kpa ụka nyaa maga nyọka jẹ́ ẹla nya ịlẹhị, ị ka jẹ́-ẹ da aanaḥi alẹng bala anyang ụbwọ bala ọ-jwaa ọhụ.

15. Ányị angịgbahị nya ọjịra-jịra à tị́ ka kpa ẹla ọlụpwụ nya Etu 27:23 họ ụkụrwọ?

¹⁵ Maga nyọka jẹ́ aanahị alẹng bala anyang. Jaabwọ kahị ya bwu ọmwụ ọdada nya ang ọjẹ́jẹ ọlẹ, ọ ka jẹ́-ẹ nwụ ọngịnyị rịrị ụ-ụgbẹyị ọlẹ kọ ka hiigu gụ ọ-ka wa ụpwụ ịgọgọ ịmanyị-ịmanyị lee ọ-gba irya ookpokpo lee imiiye kpehe. Aanahị alẹng bala anyang baba nyọka yẹ nyori ahị kpahị jwaa, jẹ́ jaabwọ ká ẹla laa, bala o-ri ahị tịtọ nyọka daa ụbwọ. (Wa Etu 27:23.) Angịgbahị nya ọjịra-jịra ka maga la ọngịrị nyaa wuu nyọka nwụ igu oriri ọlam-ọlam bala aanahị alẹng bala anyang.

16. Ịyẹ à tị́ ka da angịgbahị nya ọjịra-jịra ụbwọ nyọka nwụ ọngịnyị rịrị ụ-ụgbẹyị ọlẹ kọ hiigu?

¹⁶ Angịgbahị nya ọjịra-jịra baba nyọka cheji ba hi olegu nyọka ka ẹga nya aanahị kem ụka  kị yẹ nyori ị họ ẹla ọhẹ ọlẹ kị baba nyọka kụ ẹhị yẹ. Ọkọkọ nyọọwa, ị kaa ya ẹla bala aanaa alẹng bala anyang ụka myị́ ụka, mẹjẹ nyori ị kpaa i-irya jaabwọ kị juwa chịpwụrụ bwu ẹpwụ nya ịmayẹ. Ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọhẹ ọlẹ kọ la ẹla ọjẹ́jẹ yẹẹyẹẹ yẹkẹẹ: “Kori ká họ ịnyị, à ka nwụ igu oriri ọnyịịla. Ụka ká tị baba nyọka nwụ ọngịnyị rịrị, ọ ka chịng kpẹẹ nyọka họ ịnyị.” Ịnyịnyị, ọ ka chị ọngọlẹ kị nwụ rịrị kpẹẹ nyọka ye ọ-nwụ rịrị ọọwa myị.

17. Ụka oyina gụgụụgu ọngọgbahị nya ọjịra-jịra à tị́ baba nya ọhụ ọ-da pịlẹ bala ọdụmwọ ọlala?

¹⁷ Dọhụ pịlẹ bala ọ-mẹ ọdụmwọ ọlala jẹ. Ahị baba nya ọhụ ọ-da pịlẹ bala ọdụmwọ ọlala gụgụụgụ ụka ká ọngịnyị-ị́ pwa la ọ-ka ye ọ-nwụ rịrị o-bwu ịBayịbụụ myị. Ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ka cheji ba hi ọ-ka ju agbama ụka ká ọngịnyị á myị ye ọ-nwụ rịrị nyamwụ myị lee ọ-kpa họ ụkụrwọ ahyaahị ka. Ụpwụ Ịgọgọ yọmwụ rụ́ iJisọsị yẹkẹẹ: “Ọ́ ka myị-ị mwụ ọkpịlọ ọdẹwụ-dẹwụ nyamwụ ẹta ka. Ọwa ayịdang á tị ka myị-ị mịrị ila ọmyịnẹ-myịnẹ ọhẹ-lọhẹ kpong-kpong ka ịnyịnyị.” (Mat. 12:20) Lẹ ẹ-ẹpwụ nya abwọ rịrị nyamwụ, ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ka raabwọ bịlẹ iJihova nyọka wahị kụrụ ọngọlẹ kọ baba nya ọ-nwụ rịrị bala ọ-ka dọọ ụbwọ yẹ ang odudu kị wẹẹ nwọọ rịrị bala ọ-kpa họ ụkụwọ. Ọọnahị ọlẹ kị nwụ rịrị ka baba nya ụka nyọka ku irya ju ẹla ọlẹ kị ya. Kori ká ọngọgbahị nya ọjịra-jịra á dọhụ pịlẹ bala ọ-mẹ ọdụmwọ ọlala jẹ, ọngọlẹ kọ wẹẹ maga nyọka dụbwọ á ka ya irya nyamwụ nọ u-uhye nya abwọlẹ kị nwọọ rịrị ka, ma irya nyamwụ ka juwa ẹ-ẹla ọlẹ kị wẹẹ mẹjọ́ọ. Ọ-nwụ rịrị nyahị tị ka bwu Omyi Ẹla nya Ohe ụka myị́ ụka.

18. (a) Ụka kọ pwụ ụka nyọka nwụ ọngịnyị rịrị, ẹlịyẹ ahị tị́ ka kpa i-irya? (b) Jaabwọ kị mẹjẹ ẹ-ẹpwụ nya ifoto bala akpa, ẹlịyẹ adịda bala ịnịna ịwẹ à tị́ wẹẹ ya?

¹⁸ Jẹ́ ang bwu abyị nyang. Chajị nyọlẹ kahị la kpẹẹkpẹẹ ka lẹ, áhị ka jẹ́-ẹ ba irya ị-gba kpehe ịla ang ọjẹ́jẹ ọlẹ jẹ kpẹẹkpẹẹ ka. (Jem. 3:2) Ahị ka chị ụchụụ myị́, ma ụka kọ lịnyị, ahị maga kahị jẹ́ ang bwu ụwa. Kori ká aanahị alẹng bala anyang á yẹ nyori ahị la ọháha ẹ-ẹga nyaa, ọ ka chaa kpẹẹ nyọka hịnyọhi hahị ụka kahị họ ẹla waa ẹjẹ bwula ẹla oyaya lee  ọhọhọ nyahị.​—Yẹ akpa ọlẹ kọ ri “ Ẹla Ọlẹ ká Adịda Bala Ịnịna Anyị ka Jẹ́” ịnyịnyị.

19. Ányị ahị tị́ ka họ ká ọkịletu ka kpụ aanahị alẹng bala anyang nyii?

¹⁹ Jaabwọlẹ kahị yẹ wẹ, ọ́ chịkpẹẹ nyọka nwụ ọngịnyị rịrị ụ-ụgbẹyị ọlẹ kọ hiigu ka. Áhị la kpẹẹkpẹẹ ka, tụ́ angịlẹ áhị kaa nwụ rịrị ịnyịnyị. Kpa ẹla ịmẹjẹ ịla ang ọjẹ́jẹ ọlẹ i-irya. Jẹ́ myị̀myị̀ nyori à kpa irya ọnyịịla nwụ ọngịnyị rịrị. Ịnyịnyị, jẹ́ myị̀myị̀ nyori ọ-nwụ rịrị ọọwa baba bala o-ri ahụ à pwoku nyoka nwụ ọngọọwa rịrị lẹ. Ene ká ka nwụ ọngịnyị rịrị, tọ ịtọ ẹla wo bala ọ-ke ụrụ yẹẹyẹẹ chajị ká ka jẹ́ ang ọlẹ ká ọngọọwa juwa chịpwụrụ bwu. Maga ka yẹ ẹla bwu iwe-ahụrụ nyamwụ. La dụmwọ, ká nwụ igu oriri ọnyịịla bala aanang alẹng bala anyang. Kpịtịya nya ẹla ọlẹ: Áhị tịtọ ká ọ-nwụ rịrị nyahị ka hiigu kem ka, ma kọ ka “họ lọkịlẹtụ kpụ ọngịnyị nyii” ịnyịnyị.​—Etu 27:9.