1-2. Eme oniọvo jọ o wuhrẹ kpahe ohrẹ nọ a rẹ kẹ ohwo?

IKPE buobu nọ i kpemu, ekpako ukoko ivẹ jọ a nyae ruẹ oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ewuhrẹ ọ be hai vo gaga. Ọjọ evaọ usu ekpako ivẹ na o te se eria Ebaibol sa-sa kẹ oniọvo na nọ e ta kpahe oware nọ u ro fo re ọ hae ziọ ewuhrẹ kẹse kẹse. O roro nọ eme nọ ọ ta na i ti fiobọhọ kẹ oniọvo na ziezi. Rekọ epanọ a rọ kpama bi kpo na, oniọvo-ọmọtẹ na ọ tẹ ta nọ, “Inievo, wha riẹ ẹbẹbẹ nọ ọ rrọ omẹ oma kakaka ha.” Ohrẹ ọvo a kẹ oniọvo na, a tubẹ nọe ẹbẹbẹ nọ ọ riẹe oma ha. Fikiere ohrẹ na u te rie udu hu.

² Uwhremu na, ọkpako nọ ọ kẹ ohrẹ na ọ ta nọ: “Evaọ oke yena, me je roro nọ oniọvo-ọmọtẹ na o bi rri omai vo. Rekọ nọ mẹ romatotọ roro kpahe oware nọ o via na, mẹ tẹ te ruẹ nọ oware nọ o mae jọ omẹ oja họ epanọ me re ro se eria Ebaibol nọ i fo, ukpenọ mẹ rẹ nọe enọ nọ i fo. Mẹ hae te nọe enọ wọhọ, ‘Ẹvẹ eware e rrọ kẹ owhẹ?’ ‘Eme mẹ rẹ sai ru ro fiobọhọ kẹ owhẹ?’” Oware nọ o via na u wuhrẹ ọkpako na obọdẹ oware jọ. Enẹna, ọ be rọ uyoyou gbe ohrọ fiobọhọ kẹ inievo na.

3. Ono ọ rẹ sae kẹ ohwo ohrẹ evaọ ukoko na?

 ³ Ekpako na Ọghẹnẹ o ro mu re a hae kẹ inievo na ohrẹ, nọ o tẹ gwọlọ ere. Rekọ ẹsejọ, o sae gwọlọ nọ amọfa a kẹ ohrẹ re. Wọhọ oriruo, oniọvo-ọmọzae hayo oniọvo-ọmọtẹ ọ sae rọ Ebaibol kẹ ogbẹnyusu riẹ ohrẹ. (Ol. 141:5; Itẹ 25:12) Eyae nọ e kpako no a sae “hrẹ uvovo-eyae na” kpahe eware nọ a fodẹ evaọ Taitọs 2:3-5 na. Yọ ma riẹ nọ  u fo nọ esẹgbini a rẹ hae kẹ emọ rai ohrẹ jẹ kpọ ae họ evaọ eware buobu. Fikiere, dede nọ ekpako ukoko a mai kere uzoẹme nana kẹ, eware nọ ma be te jariẹ wuhrẹ i ti fiobọhọ kẹ omai kpobi riẹ epanọ ma sae rọ kẹ ahwo ohrẹ nọ u re fiobọhọ kẹ ae je ru udu rai “ghọghọ.”​—Itẹ 27:9.

4. Eme ma te jọ uzoẹme nana ta ẹme kpahe?

⁴ Ma te jọ uzoẹme nana ruẹ uyo enọ ene jọ nọ i re fiobọhọ kẹ omai kẹ emamọ ohrẹ. Eye họ, (1) Fikieme ma rẹ rọ kẹ ohwo ohrẹ? (2) Kọ u gine fo nọ a rẹ kẹ ohwo na ohrẹ? (3) Ono u fo nọ ọ rẹ kẹe ohrẹ na? (4) Ẹvẹ whọ sae rọ kẹ ohwo emamọ ohrẹ?

5. Eme o re fiobọhọ kẹ ọkpako kẹ ohwo emamọ ohrẹ? (1 Ahwo Kọrint 13:4, 7)

⁵ Ekpako na a you inievo ukoko na. Fikiere nọ a tẹ ruẹ oniọvo nọ o bi ru oware nọ u fo ho, a rẹ kẹe ohrẹ. (Gal. 6:1) Rekọ taure ọkpako ọ tẹ te kẹ oniọvo otiọye na ohrẹ, u fo nọ o re roro kpahe iruemu jọ nọ ohwo nọ o wo uyoyou o re dhesẹ nọ Pọl ukọ na ọ ta kpahe. “Uyoyou u re wo odiri, o tẹ jẹ rrọ wowou. . . . U re wo odiri evaọ eware kpobi, rọwo eware kpobi, rẹro eware kpobi, thihakọ eware kpobi.” (Se 1 Ahwo Kọrint 13:4, 7.) Ọkpako na o te roro kpahe eware nana ziezi, u re ru ei riẹ oware nọ o be te lẹliẹe kẹ ohrẹ na, gbe oghẹrẹ nọ u fo nọ ọ rẹ rọ kẹ oniọvo na ohrẹ. Nọ oniọvo na ọ tẹ ruẹ nọ ọkpako na ọ gwọlọ nọ eware i woma kẹe jabọ ọ be rọ kẹe ohrẹ na, ẹsiẹe ohrẹ na o te mai tei udu.​—Rom 12:10.

6. Eme Pọl o ru taure ọ tẹ te kẹ inievo na ohrẹ, nọ u fo nọ ma rẹ rọ aro kele?

⁶ Pọl ukọ na yọ ọkpako nọ ma rẹ sai lele oriruo riẹ. Oke nọ ọ ruẹ nọ u fo re ọ kẹ inievo obọ Tẹsalonika ohrẹ, ọ kẹ rai ohrẹ na. Rekọ evaọ ileta nọ o kere se ai be rọ kẹ ae ohrẹ, ọ kake ta kpahe eware sa-sa nọ inievo na a bi ru nọ u dhesẹ nọ a wo uyoyou, a wo ẹrọwọ, a te bi je thihakọ. Ọ kareghẹhọ oghẹrẹ nọ eware e rrọ kẹ ae re. Ọ ta nọ akpọ ọ lọhọ kẹ ae he. A te je bi thihakọ ukpokpoma. (1 Tẹs. 1:3; 2 Tẹs. 1:4) Ọ tubẹ vuẹ ae nọ a wo emamọ uruemu nọ inievo efa a be rọ aro kele. (1 Tẹs. 1:8, 9) Ma riẹ nọ eva e te were ae gaga nọ a se ileta Pọl na kẹ ae. A ruẹ nọ Pọl o you rai gaga. Uyoyou nọ Pọl o wo kẹ inievo obọ Tẹsalonika oye u ru nọ ọ sae rọ kẹ ae ohrẹ nọ u te rai udu evaọ ileta ivẹ nọ o kere se ai na.​—1 Tẹs. 4:1, 3-5, 11; 2 Tẹs. 3:11, 12.

7. Eme o sae whae ze nọ ahwo jọ a gbẹ rehọ ohrẹ nọ ma kẹ rai hi?

⁷ Eme ọ rẹ sae via nọ a gbẹ riẹ ohrẹ kẹ hẹ? Oniọvo jọ nọ ọ rrọ ọkpako ukoko kri no ọ ta nọ, “Whọ gbẹ rọ edhere owowolẹ kẹ ahwo jọ ohrẹ hẹ, a rẹ rọwo rehọ ohrẹ na ha, o tẹ make rọnọ emamọ ohrẹ whọ be kẹ ae.” Eme onana u wuhrẹ omai? Nọ ohwo ọ tẹ ruẹ nọ fikinọ ma you rie jabọ ma rọ kẹe ohrẹ, ẹsiẹe ọ rẹ mae rehọ ohrẹ na vi ẹsenọ ma tẹ kẹe ohrẹ fikinọ eva e dha omai.

8. Taure ọkpako ukoko ọ tẹ te kẹ ohwo ohrẹ, enọ vẹ u fo nọ ọ rẹ nọ omariẹ?

⁸ Taure ọkpako ukoko ọ tẹ te kẹ ohwo ohrẹ, u fo nọ o re roro iei te ziezi. Ọ rẹ nọ omariẹ nọ: ‘Kọ o ginẹ gwọlọ nọ mẹ rẹ kẹ ohwo na ohrẹ na? Kọ u mu omẹ ẹro nọ oware nọ o bi ru na o ginẹ thọ? Kọ Ebaibol o dhesẹ nọ oware nọ o bi ru na o thọ, binikọ mẹ ọvo me bi rri rie ere na?’  Ọkpako ukoko “o re roro ẹme te re ọ tẹ ta,” keme yọ oware areghẹ. (Itẹ 29:20) Ọkpako o te bi roro sọ u fo re a kẹ ohwo na ohrẹ hayo a rẹ kẹe he, ọ sae nọ ọkpako ọfa re o lele iei rri ẹme na sọ oware nọ ohwo na o bi ru na o rẹ dha Ọghẹnẹ eva, yọ u fo re a kẹe ohrẹ.​—2 Tim. 3:16, 17.

9. Ma tẹ gwọlọ kẹ ohwo ohrẹ kpahe ẹgọ hayo osẹ, eme ma wuhrẹ no ẹme Pọl na ze? (1 Timoti 2:9, 10)

⁹ Joma kẹ oriruo jọ. Ma rehọ iẹe nọ ọkpako jọ ọ be jọ udu riẹ roro nọ osẹ nọ oniọvo jọ ọ be sẹ u kiehọ tere he. Ọkpako na ọ sae nọ omariẹ nọ, ‘Kọ oniọvo na ọ thọ uzi Ebaibol jọ?’ Re ọ riẹ sọ ọye ọvo o bi rri rie ere he, ọ sae nọ ọkpako ọfa hayo oniọvo nọ o kruga ziezi evaọ ukoko na. Aimava a sai rri ohrẹ nọ Pọl ọ kẹ kpahe oghẹrẹ ẹgọ nọ u fo nọ Oleleikristi ọ rẹ gọ. (Se 1 Timoti 2:9, 10.) Pọl o dhesẹ oghẹrẹ nọ u fo nọ osẹ Oleleikristi o rẹ jọ. Ọ ta nọ Oleleikristi ọ rẹ gọ ẹgọ nọ o kiehọ, nọ ọ rrọ owowa, nọ u dhesẹ nọ o wo areghẹ. Rekọ Pọl ọ fodẹ oghẹrẹ ẹgọ ọvuọvo dẹẹ hẹ nọ u fo nọ Oleleikristi ọ rẹ gọ. Ọ riẹ nọ Ileleikristi a rẹ sai ku oghoghẹrẹ iwu sa-sa họ, rekọ e rẹ gbẹ jọ kpatiẹ ghele. Fikiere nọ ọkpako ukoko o te bi roro sọ ọ rẹ kẹ ohwo jọ ohrẹ kpahe ẹgọ riẹ, o re rri sọ ẹgọ na ọ rrọ owowa u te je dhesẹ nọ o wo areghẹ.

10. Eme u fo nọ ma rẹ kareghẹhọ evaọ ẹme osẹ?

¹⁰ Nọ a tẹ ta ẹme te osẹ, u fo re ma hae kareghẹhọ nọ onọ o rẹ were ọjọ o rẹ were ọjọ họ. Ma rẹ gba amọfa họ re a sẹ oghẹrẹ osẹ nọ o rẹ were omai hi.​—Rom 14:10.

11-12. U te fo nọ a rẹ kẹ ohwo jọ ohrẹ, enọ vẹ ọkpako nọ ọ gwọlọ kẹ ohrẹ na ọ rẹ nọ omariẹ, kọ fikieme?

¹¹ Nọ ọkpako ukoko ọ tẹ ruẹ nọ u fo re a ginẹ kẹ ohwo jọ ohrẹ, ọ rẹ nọ omariẹ nọ, ‘Ono u fo nọ ọ rẹ kẹ ohrẹ na?’ Taure ọkpako ọ tẹ te kẹ oniọvo-ọmọtẹ nọ o wo ọzae no ohrẹ, o re lele ọzae riẹ ta ẹme. Hayo otẹrọnọ ọmaha ọ gwọlọ kẹ ohrẹ na, ọ sai lele ọsẹ hayo oni riẹ nọ ọ be rria kugbe ta ẹme. Ẹsejọhọ ọzae oniọvo-ọmọtẹ na hayo ọsẹgboni ọmọ na ọ sae gwọlọ nọ ọye ọvo ọ te kẹe ohrẹ na. * Hayo o sae jọ nọ ọzae oniọvo na hayo ọsẹgboni ọmọ na a te gwọlọ jọ etẹe oke nọ ọkpako na ọ te kẹe ohrẹ na. Yọ wọhọ epanọ ma ruẹ evaọ  edhe-ẹme avọ esa na, ẹsejọ o rẹ mai woma re oniọvo-ọmọtẹ nọ ọ kpako no ọ kẹ oniọvo-ọmọtẹ nọ ọ gbẹ rrọ uzoge ohrẹ.

¹² Oware ofa jọ o riẹ nọ ọkpako nọ ọ gwọlọ kẹ ohrẹ o re roro kpahe. Ọ rẹ sae nọ omariẹ nọ, ‘Kọ mẹ o mai fo nọ ọ rẹ kẹ ohrẹ na manikọ o te mai woma re omọfa  ọ kẹ ohre na?’ Wọhọ oriruo, nọ oniọvo jọ o te bi rri omariẹ nọ o fioka ha, o te mai woma re ohwo nọ o wo ẹbẹbẹ otiọye oke jọ o lele iei ta ẹme viukpọ ohwo nọ o ri wo ẹbẹbẹ otiọye ẹdẹvo ho. Ọkpako nọ o wo ẹbẹbẹ otiọye vẹre na ọye ọ te mae riẹ oghẹrẹ nọ oware na o be kẹ ohwo na uye te, yọ ẹme riẹ ọye ọ te mai tei udu. O make rrọ ere na, ekpako na kpobi Jihova ọ kẹ iruo na inọ a fiobọhọ kẹ inievo na ru oware nọ Ebaibol ọ ta. Fikiere nọ o tẹ gwọlọ nọ a rẹ kẹ ohwo jọ ohrẹ, oware nọ o mai wuzou họ, ọkpako jọ ọ rẹ kẹ ohwo na ohrẹ na.

13-14. Fikieme o rọ roja gaga re ọkpako ukoko ọ gaviezọ?

¹³Gaviezọ. Nọ ọkpako ọ tẹ gwọlọ kẹ ohwo ohrẹ, ọ rẹ nọ omariẹ nọ: ‘Kọ mẹ ginẹ riẹ oghẹrẹ nọ eware e rrọ kẹ oniọvo na? Ẹbẹbẹ vẹ o wo? Kọ oware jọ o be kẹe uye nọ mẹ riẹ hẹ? Eme o te mai fiobọhọ kẹe obọnana?’

¹⁴ Ma tẹ gwọlọ kẹ ohwo ohrẹ, u fo nọ ma re ru oware nọ o rrọ obe Jemis 1:19 na. Jemis o kere nọ: “Ohwo kpobi ọ rẹ jọ ọnọ ọ rẹ kake gaviezọ, ọnọ ọ rẹ rọ okpakpa ta ẹme he, ọnọ ọ rẹ kaki mu ofu hu.” Ẹsejọ ọkpako o re roro nọ ọ riẹ epanọ eware e rrọ kẹ ohwo na. Kọ ọ ginẹ riẹ epanọ eware e rrọ kẹe? Obe Itẹ 18:13 o ta kẹ omai nọ: “Ohwo ọ tẹ be kpahe fihọ ẹme taure o te ti yo oware nọ o ginẹ via, yọ ugheghẹ gbe oware omovuọ.” Re whọ ginẹ riẹ epanọ eware e rrọ kẹ ohwo na, whọ rẹ romatotọ gaviezọ kẹe re whọ tẹ te ta ẹme. Kareghẹhọ ọkpako ukoko nọ ma ta ẹme te evaọ obọ emuhọ uzoẹme nana. Ọ ruẹ nọ ukpenọ ọ kaki se eria Ebaibol nọ ọ ruẹrẹ kpahe, o hae mai woma re ọ nọ oniọvo-ọmọtẹ na enọ itiena: “Ẹvẹ eware e rrọ kẹ owhẹ?” “Eme mẹ rẹ sai ru ro fiobọhọ kẹ owhẹ?” Ekpako a tẹ be daoma riẹ epanọ eware e rrọ kẹ inievo na, u re fiobọhọ kẹ ae riẹ edhere nọ ọ mai woma nọ a sai ro fiobọhọ kẹ inievo na jẹ tuduhọ ae awọ.

15. Ẹvẹ ekpako a sai ro lele ohrẹ nọ o rrọ Itẹ 27:23?

¹⁵Riẹ inievo ra ziezi. Wọhọ epanọ ma ta evaọ obọ emuhọ uzoẹme nana, re a kẹ ohwo ohrẹ nọ u re tei udu, orọnikọ thakpinọ a se eria jọ evaọ Ebaibol hayo ta oware nọ o re ru kẹe he. Jọ ohwo nọ whọ gwọlọ kẹ ohrẹ na ọ ruẹ nọ who you rie, whọ riẹ epanọ eware e rrọ kẹe, whọ tẹ jẹ gwọlọ fiobọhọ kẹe. (Se Itẹ 27:23.) Ekpako a rẹ daoma re a kẹle inievo ukoko na ziezi.

16. Ẹvẹ ekpako a sae rọ kẹ ohwo ohrẹ nọ u re tei udu?

¹⁶ Ekpako na a re ru re inievo na a rri rai nọ oke nọ ẹbẹbẹ ọ rrọ otọ ọvo a rẹ rọ nyabru rai hi. Ukpoye a re lele inievo na ta ẹme kẹse kẹse, je fiobọhọ kẹ ae nọ a te wo ẹbẹbẹ. Oniọvo jọ nọ ọ rrọ ọkpako kri no  ọ ta nọ: “Who te bi ru ere, whọ rẹ jọ ogbẹnyusu rai. Kẹsena nọ whọ jẹ gwọlọ kẹ ae ohrẹ, o gbẹ te bẹ owhẹ eruo ho.” Yọ u re ru nọ ohrẹ na o rẹ rọ kaki te ai udu.

17. Oke vẹ o mae gwọlọ nọ ọkpako o re wo odiri jẹ rọ unu uwowolẹ ta ẹme kẹ ohwo?

¹⁷Wo odiri, jẹ jọ wowou. Ohwo nọ ma rọ Ebaibol kẹ ohrẹ ọ gbẹ rehọ ohrẹ na hayo ru oware nọ ma ta kẹe okioke yena ha, u fo re ma wo odiri jẹ jọ wowou. U fo re ọkpako ọ dheva ha nọ ohwo nọ ọ kẹ ohrẹ ọ gbẹ make rehọ ohrẹ na okioke yena ha. A ruẹaro kpahe Jesu nọ: “O ti wiri ukpoko nọ u wiri rẹrẹ no ho, yọ o ti furie uwhiki nọ u bi kuye iwiri hi.” (Mat. 12:20) Fikiere ọkpako ọ sae jọ obọ uwou riẹ lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ ohwo nọ ọ be te kẹ ohrẹ na re ohwo na ọ riẹ oware nọ ọ be te rọ fiki riẹ kẹe ohrẹ na o ve je ru lele iei. Nọ ọ tẹ kẹ ohwo na ohrẹ no, ẹsejọhọ ohwo na ọ te gwọlọ gbe roro kpahe ẹme nọ ọ ta kẹe na taure o te ti ru lele iei. Ọkpako na o te wo odiri jẹ rehọ unu uwowolẹ ta ẹme na, ẹsiẹe ohwo nọ ọ be kẹ ohrẹ na ọ te mae rọ gaviezọ, je ru oware nọ ọ ta kẹe na. U te no ere no, jọ ọ kareghẹhọ rehọ Ebaibol kẹe ohrẹ na.

18. (a) Eme u fo nọ ma rẹ kareghẹhọ kpahe ohrẹ nọ ma be kẹ? (b) Wọhọ epanọ o rrọ uwoho gbe eme nọ e rrọ ẹkpẹti na, eme ọsẹgboni na a bi roro kpahe?

¹⁸Whọ tẹ make ta ẹme thọ, o kẹ owhẹ uye ga hrọ họ. Mai ohwo ọvo nọ ọ gba ọ rrọ họ. Fikiere ma sae nwani ru eware nọ a jọ uzoẹme nana ta gbagba ha. (Jem. 3:2) Oware o sae thọ omai obọ. Rekọ nọ ma te ru oware jọ thọ, joma wuhrẹ no oware nọ o via na ze. Nọ inievo mai a tẹ ruẹ nọ ma you rai, a te rọvrẹ omai nọ ma tẹ ta ẹme jọ nọ ọ dha rai eva, hayo ru oware jọ nọ o kẹ rai uye.​—Rri ẹkpẹti na re, “ Oware nọ Esẹgbini A rẹ Riẹ.”

19. Ẹvẹ ma sae rọ kẹ inievo mai ohrẹ nọ u re ru udu rai ghọghọ?

¹⁹ Wọhọ epanọ ma ruẹ no na, o nwane  lọhọ tere he re a kẹ ohwo ohrẹ nọ u re tei udu. Ma gba ha, yọ ahwo nọ ma be kẹ ohrẹ a gba gbe he. Whọ tẹ be kẹ ohrẹ, kareghẹhọ eware nọ ma jọ uzoẹme nana wuhrẹ na. Jọ uyoyou o jọ oware nọ o be lẹliẹ owhẹ kẹ ohrẹ na. Roro ziezi sọ u gine fo nọ a rẹ kẹ ohwo na ohrẹ. Whọ vẹ jẹ nọ omara sọ whẹ u fo nọ ọ rẹ kẹe ohrẹ na. Re whọ tẹ te kẹ ohwo ohrẹ, nọe epanọ eware e rrọ kẹe, re whọ jẹ gaviezọ ziezi. Daoma riẹ oware nọ o wha riẹ ze nọ o bi ro rri ẹme na oghẹrẹ nọ o rri rie na. Hae rọ unu uwowolẹ ta ẹme, re whọ jẹ daoma bi kẹle inievo na. Kareghẹhọ nọ oware nọ o mai wuzou họ, orọnikọ thakpinọ ma kẹ ohwo na emamọ ohrẹ ọvo ho, rekọ ma gwọlọ nọ ohrẹ na u ‘ru udu riẹ ghọghọ.’​—Itẹ 27:9.