1-2. Mwana-a-asa ũmwe eemanyĩisye ũndũ wĩva ĩũlũ wa kũnengane ũtao?

MYAKA mingĩ mĩvĩtu, ve atumĩa elĩ mathokeie mwĩĩtu-a-asa ũmwe weethĩĩtwe aikosa maũmbano. Mũtumĩa ũla watongoesye ũneenany’a ũsu nĩwasomie maandĩko kauta makonetye kũendaa maũmbanonĩ. Oonaa ta mamwĩkĩa vinya. Ĩndĩ maumaalũkĩte, mwĩĩtu-a-asa ũsu ameie: “Mwa inyw’ĩ mũyĩsa kũngelewa.” Thĩna waĩ va? Ana-a-asa asu manengie mwĩĩtu-a-asa ũsu ũtao matambĩte kũmũkũlya mathĩna ala waĩ namo na maũndũ ala wakomanĩte namo. Nũndũ wa ũu, ndaaona ũtao woo ta ũmũtethya.

² Mũtumĩa ũla watongoesye ũneenany’a ũsu alilikana kĩla kyeekĩkie aĩtye: “Mbeenĩ, noonaa ate na ndaĩa o na vanini. Ĩndĩ yĩla nesie kũvindĩĩsya, nambĩĩie kwĩlila ta keka nĩnamũkũlilye makũlyo matonya kũtuma eyĩelesya, ta ‘Wĩthĩĩtwe ndũkomana na maũndũ meva?’ na ‘Ndonya kwĩka ata nĩ kana ngũtethye?,’ vandũ va kwamba kũmũsomea maandĩko asu namũsomeie.” Kĩu kyatumie mũtumĩa ũsu emanyĩsya ũndũ wa vata mũno. Ũmũnthĩ ethĩawa e mũĩthi wĩ tei na ũtethasya malondu ala me ungu wake.

3. Nũũ kĩkundinĩ ũtonya kũnengane ũtao?

 ³ Nũndũ atumĩa nĩ aĩthi, me na kĩanda kya kũnengane ũtao yĩla vaĩle. Ĩndĩ ve mavinda andũ angĩ kĩkundinĩ matonya kũnengane ũtao. Kwa ngelekany’o, mwana-a-asa kana o mwĩĩtu-a-asa no anenge mũnyanyae ũtao wumĩte Mbivilianĩ. (Sav. 141:5; Nth. 25:12) Namo eĩtu-a-asa akũũ nĩmatonya “kũtaa  aka ma mũika” maũndũnĩ amwe, ta ala mawetetwe ĩandĩkonĩ ya Tito 2:3-5. Na ĩndĩ asyai nĩmaĩle kũtaa na kũkany’a syana syoo mavinda kwa mavinda. Kwoou o na kau ĩsomo yĩĩ yĩseũvĩw’e mũno mũno atumĩa ma kĩkundi, ithyonthe no tũtetheke tweemanyĩsya maũndũ ala tũtonya kwĩka tũnenge mũndũ ũtao ũtonya kũmũtethya, kũmwĩkĩa vinya, na ‘kũtanĩthya ngoo’ yake.—Nth. 27:9.

4. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

⁴ Ĩsomonĩ yĩĩ twĩneenea makũlyo aa ana makonetye kũnengane ũtao: (1) Nĩ kyaũ kyaĩle kũtuma tũnenga angĩ ũtao? (2) W’o ũtao ũla ngwenda kũnengane nĩ wa lasima? (3) Nũũ waĩle kũnengane ũtao? (4) Nĩ kyaũ kĩtonya ũkũtetheesya ũnengane ũtao ũtonya kũtethya?

5. Nĩkĩ mũndũ ũtonya kwĩtĩkĩla ũtao na mĩtũkĩ aũnengwa kwa nzĩa nzeo? (1 Akolintho 13:4, 7)

⁵ Atumĩa ma kĩkundi nĩmendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo. Mavinda amwe nĩmonanasya wendo ũsu kwa kũtaa mũndũ mekwona ta ũkilyĩ kũvĩtya. (Aka. 6:1) Ĩndĩ mũtumĩa atanataa mũndũ, nũseo akasũanĩa maũndũ amwe mũtũmwa Vaulo wawetie ĩũlũ wa wendo. Aisye: “Wendo nĩweteelaa na nĩwĩkaa ũseo. . . . Nũvw’ĩkaa maũndũ onthe, nũĩkĩĩaa maũndũ onthe, nĩwĩkwatasya maũndũ onthe, na nĩwũmĩĩasya maũndũ onthe.” (Soma 1 Akolintho 13:4, 7.) Kũsũanĩa ĩũlũ wa mĩsoa ĩsu no kũtetheesye mũtumĩa ũsu anenge mwana-a-asa wake ũtao kwa nzĩa nzeo. Ethĩwa ũla ũkũnengwa ũtao nũkwĩw’a kana mũtumĩa ũsu nũkũmũthĩnĩkĩa, no awĩtĩkĩle na mĩtũkĩ.—Alo. 12:10.

6. Mũtũmwa Vaulo atũtiĩe ngelekany’o yĩva nzeo?

⁶ Mũtũmwa Vaulo nĩwatiĩe atumĩa ala angĩ ngelekany’o nzeo. Kwa ngelekany’o, nĩwanengie ana-a-asa ma Thesalonika ũtao yĩla maĩ na vata naw’o. Ĩndĩ valũanĩ ila wamaandĩkĩie, ambie kũmakatha nũndũ wa wĩa ũla matethetye nũndũ wa mũĩkĩĩo, ũndũ meekĩaa kĩthito me na wendo, vamwe na wũmĩĩsyo woo. O na ĩngĩ, nĩwasũanĩie ĩũlũ wa maũndũ moo, na amatavya kana nĩweesĩ mai laisi, na kana nĩweesĩ maendeee kũmĩĩsya kũthĩnw’a. (1 Ath. 1:3; 2 Ath. 1:4) O na nĩwatavisye ana-a-asa asu kana maĩ ngelekany’o nzeo kwa Aklĩsto ala angĩ. (1 Ath. 1:8, 9) Na nũndũ Vaulo nĩwamakathie kuma ngoonĩ, ũndũ ũsu no nginya wĩthĩwe wamatanĩthisye mũno! Vayaĩ na nzika o na vanini kana Vaulo nĩwendete ana-a-asa make mũno vyũ. Na kĩu nĩkyo kĩtumi valũanĩ syake syelĩ wanengie ana-a-asa ma Thesalonika ũtao ũtonya kũmatethya.—1 Ath. 4:1, 3-5, 11; 2 Ath. 3:11, 12.

7. Nĩkĩ mũndũ ũtonya kũlea ũtao wanengwa?

⁷ Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩkĩka ethĩwa tũinanengane ũtao kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte? Mũtumĩa ũmwe wa kĩkundi wĩ na ũmanyi aĩtye, “Amwe nĩmaleaa ũtao, na ũyĩthĩa ti atĩ ũtao ũsu nĩ mũthũku, ĩndĩ nũndũ ndũnanenganwe kwa nzĩa nzeo.” Ndeto isu syĩtũmanyĩsya kyaũ? Yĩla wanenga mũndũ ũtao nĩkwĩthĩwa nũmwendete, nĩ laisi akawĩtĩkĩla kũte yĩla wamũnenga na woo.

8. Mũtumĩa aĩle kwamba kwĩkũlya ata atananengane ũtao?

⁸ Atumĩa mayaĩle kũsembea kũnengane ũtao. Mũtumĩa atanamba kũtaa mũndũ nĩwaĩle kwĩkũlya atĩĩ: ‘Yo nĩ na kĩtumi kĩseo kya kũmũtaa? Nĩnĩsĩ nesa kana ve ĩvĩtyo wĩkĩte? Ve mwĩao wa Mbivilia ũtũlĩte? Kana ekĩte kwĩka ũndũ wĩ kĩvathũkany’o  na ũla nyie ndonya kwĩka?’ Nĩ ũndũ wa ũĩ atumĩa mesiĩĩae maikethĩwe na “mĩtũkĩ ya kũneena ndetonĩ” syoo. (Nth. 29:20) Ethĩwa mũtumĩa e na nzika kana nĩwaĩle kũtaa mũndũ mũna, no aneene na mũtumĩa ũngĩ masisye kana ve ũndũ mũndũ ũsu wĩkĩte ũtosanĩte na Maandĩko waĩle kũtuma anengwa ũtao.—2 Tim. 3:16, 17.

9. Ngelekany’o ya Vaulo ĩtonya kũtũtetheesya ata yĩla tũkwenda kũtaa angĩ ĩũlũ wa kwĩkĩa ngũa na kwĩyanakavya? (1 Timotheo 2:9, 10)

⁹ Kwasũanĩa ngelekany’o ĩĩ: Twasye ve Mũklĩsto mũna wĩkĩaa ngũa kana akeyanakavya kwa nzĩa ĩkũtuma mũtumĩa mũna athĩnĩka. Mũtumĩa ũsu no ekũlye, ‘Yo ve kĩtumi kya Maandĩko kya kũmũtaa?’ Nũndũ mũtumĩa ũsu ndekwenda kũtaa mũndũ aatĩĩe woni wake, no atw’e kwamba kwĩw’a woni wa mũtumĩa ũngĩ kana wa mũtavany’a ũngĩ mũimu kĩ-veva. Me elĩ no masisye ũtao ũla Vaulo wanenganie ĩũlũ wa kwĩkĩa ngũa na kwĩyanakavya. (Soma 1 Timotheo 2:9, 10.) Vaulo eekie kũweta myolooto mĩna nĩ kana onany’e Mũklĩsto aĩle kwĩkĩa ngũa syaĩlĩte, syĩ na ndaĩa, na syĩkwonany’a e na kĩlĩko kĩanĩu. Ĩndĩ ndaatalany’a nĩ ngũa syĩva mũndũ waĩle kwĩkĩa na nĩ syĩva ũtaĩle kwĩkĩa. Nĩweesĩ kana Aklĩsto me na ũthasyo wa kwĩkĩa ngũa ila mekwenda ethĩwa iileanĩte na kĩla Maandĩko mawetete. Kwoou atumĩa matanataa mũndũ, nĩmaĩle kwamba kũsisya kana ngũa ila wĩkĩaa syĩ na ndaĩa na nikwonany’a e na kĩlĩko kĩanĩu.

10. Nĩ kyaũ twaĩle kwĩkala tũlilikene nĩ kana tũikese kũlikĩlĩĩla motwi ma ala angĩ?

¹⁰ Nĩ ũndũ wa vata tũlilikane kana Aklĩsto elĩ aimu kĩ-veva no meke motwi me kĩvathũkany’o, ĩndĩ ũyĩthĩa kĩla ũmwe ekĩte ũtwi mũseo. Tũyaĩle kũthing’ĩĩsya angĩ meke kĩla ithyĩ twonaa takyo kĩseo.—Alo. 14:10.

11-12. Ethĩwa kwa w’o Mũklĩsto mũna nĩwaĩle kũtawa, nĩ makũlyo meva mũtumĩa waĩlĩte kwĩkũlya, na nĩkĩ?

¹¹ Ethĩwa vai na nzika kana Mũklĩsto mũna nĩwaĩle kũtawa, ĩkũlyo yĩla yĩatĩĩe nĩ, Nũũ waĩle kũmũtaa? Mũtumĩa atanamba kũtaa mwĩĩtu-a-asa mũtwae kana mwana ũte wake, nũseo akamba kũneena na mwene mũsyĩ, nũndũ nũtonya kwona nĩ kavaa akeka ũu newe. * Kana ethĩwa ti ũu, mwene mũsyĩ nũtonya kwona wĩ ũseo ethĩwe vo mũtumĩa ũsu ainengane ũtao ũsu. Na o tondũ vonanĩtw’e  kalungunĩ ka 3, ve mavinda amwe ũtonya kwĩthĩwa wĩ ũndũ mũseango mwĩĩtu-a-asa wa mũika atawe nĩ mwĩĩtu-a-asa mũkũangũ.

¹² Na ve ũndũ ũngĩ mũtumĩa waĩle kwamba kũsũanĩa. No ekũlye-ĩ, ‘Yo ninyie naĩle vyũ kũnengane ũtao ũsu, kana ve ũngĩ ũtonya kũũnengane na akethukĩĩw’a nesanga  kwĩ inyie?’ Kwa ngelekany’o, mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa ũng’ang’anaa na mesilya ma kwĩw’a ate wa vata nũtonya kwĩthukĩĩsya nesanga mũtumĩa wakwatiwe nĩ ũndũ ũsu kwĩ mũtumĩa ũtaakwatwa nĩw’o. Mũtumĩa ũla wakwatiwe nĩ ũndũ ta ũsu nũtonya kwĩthĩwa na tei mwingangĩ, na eka ũu, kĩla ũkũweta nĩkĩtonya kũatĩĩwa na mĩtũkangĩ. O na ũu wĩ o vo, atumĩa onthe me na kĩanda kya kũthangaasya ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo na kũtũmĩa Maandĩko mamekĩe vinya meke moalyũku ala mekwendeka. Kwoou kĩla kya vata nĩ Mũklĩsto anengwe ũtao o na ethĩwa mũtumĩa ũla ũkũmũtaa ndaakwatwa nĩ ũndũ ũla ũmũkwatĩte.

13-14. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata mũtumĩa ambae kwĩthukĩĩsya ũla ũkwenda kũtaa?

¹³Ĩthĩwa wĩyũmbanĩtye kwĩthukĩĩsya. Yĩla mũtumĩa ũkwĩyũmbanĩsya kũtaa mũndũ, aĩle kwĩkũlya atĩĩ: ‘Nĩ maũndũ meva nĩsĩ ĩũlũ wa mwana-a-asa wakwa? We ethĩĩtwe aikomana na maũndũ meva? No ethwe aendeee kũng’ang’ana na mathĩna ndesĩ? Nĩ kyaũ wĩ na vata mũno nakyo yu tũĩ?’

¹⁴ Mwolooto ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Yakovo 1:19 no ũtetheesye mũno ala mekwenda kũnengane ũtao. Yakovo aandĩkie: “Kĩla ũmwe no nginya ethĩwe e mĩtũkĩ ya kwĩthukĩĩsya, ate na mĩtũkĩ ya kũneena, na atathataa mĩtũkĩ.” Mũtumĩa no asũanĩe ta wĩsĩ maũndũ onthe ĩũlũ wa mwana-a-asa wake, ĩndĩ ũu nĩ w’o? Ĩandĩko ya Nthimo 18:13 yĩtũlilikanĩtye atĩĩ: “Ũla ũsũngĩaa atanamba kwĩw’a, kwake nĩ ũtumanu na nthoni.” Kwoou nĩ ũseo ũkakwata ũvoo w’onthe kuma kwa ũ mũndũ mwene. Na kĩu kyendaa wambe kũmwĩthukĩĩsya nesa ũtanaweta kaũndũ. Lilikana kĩla mũtumĩa ũla tũwetie mwambĩĩonĩ wa ĩsomo yĩĩ weemanyĩisye. Eethĩie kana vandũ va kwambĩĩa ũneenany’a wake kwa kũweta maũndũ ala woombanĩtye, aaĩle kwamba kũkũlya mwĩĩtu-a-asa ũsu makũlyo ta: “Wĩthĩĩtwe ndũkomana na maũndũ meva?” na “Ndonya kwĩka ata nĩ kana ngũtethye?” Yĩla atumĩa moosa ĩvinda makwate ũvoo w’onthe ĩũlũ wa kĩla kĩendeee, methĩawa matonya kwĩkĩa vinya na kũtetheesya ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo nesanga.

15. Atumĩa matonya kũtũmĩa ata mwolooto ũla wĩ nthĩnĩ wa Nthimo 27:23?

¹⁵Manya nesa malondu ala me ungu waku. O tondũ twonie mwambĩĩonĩ, nĩ kana tũnenge mũndũ ũtao ũtonya kũmũtethya, ve maũndũ angĩ twaĩle kwĩka eka o kũsoma maandĩko kauta kana kũmũtavya kaũndũ kamwe kana o twĩlĩ waĩle kwĩka. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ nĩmaĩle kwĩw’a kana nĩtũũmathĩnĩkĩa, nĩtũũmaelewa, na nĩtũkwenda kũmatetheesya. (Soma Nthimo 27:23.) Kwoou atumĩa nĩmaĩle kwĩka kyonthe kĩla matonya matume ndũũ ngamu na ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo.

16. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya atumĩa manenge mũndũ ũtao ũtonya kũmũtethya?

 ¹⁶ Atumĩa nĩmaĩle kwĩsiĩĩa vyũ maikatume ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo masũanĩa kana maneenaa namo o yĩla meeka ũndũ ũtaĩle. Vandũ va ũu, nĩmaĩle kwĩkĩa kĩthito maeae ngewa namo, na maimonasya nĩmeũmathĩnĩkĩa yĩla makwatwa nĩ mathĩna. Mũtumĩa ũmwe wĩ na ũmanyi aĩtye atĩĩ ĩũlũ wa ũndũ ũsu: “Weeka ũu, nũtumaa ndũũ ngamu mũno namo. Na ĩndĩ ĩvinda yĩla wesa kwenda kũmanenga ũtao, ndũkew’aa ve vinya kwĩka ũu.” Na vate nzika, o nake ũla ũkũnengwa ũtao ndakew’aa ve vinya kũũatĩĩa.

17. Nĩ ĩvinda yĩva mũno mũno mũtumĩa waĩle kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo na tei?

¹⁷Ĩthĩwa na wũmĩĩsyo na tei. Mũtumĩa nĩwaĩle kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo na tei, na mũno mũno ethĩwa mũndũ ũla wanenga ũtao ndekwenda kũũatĩĩa na mĩtũkĩ. Nĩwaĩle kwĩsiĩĩa vyũ ndakathate yĩla ũtao ũla wanengane waema kwĩtĩkĩlwa kana kũatĩĩwa na mĩtũkĩ. Mbivilia yathanie ũũ ĩũlũ wa Yesũ: “Ndakatumbanga mũangi mũkonze, na vaiĩ kaũtambi keũtoa ũkavosya.” (Mt. 12:20) Kwoou yĩla mũtumĩa ũsu ũkũvoya e weka, no amũkũlye Yeova atetheesye ũla wamũnenga ũtao nĩ kana aelewe nĩkĩ ũtao ũsu ũmwaĩle na aiũtũmĩa. No kwĩthĩwa mwana-a-asa ũla watawa ayenda kavinda nĩ kana asũanĩe kĩla watavw’a. Mũtumĩa eethĩwa na wũmĩĩsyo na tei, akatetheeasya ũla ũkũtaa ndakasũanĩe mũno nzĩa ĩla watũmĩa kũmũtaa, na vandũ va ũu, aitũnga kĩlĩko ũtaonĩ ũla wamũnenga. Na vate nzika, mavinda onthe ũtao waĩle kwĩthĩwa wumĩte Ndetonĩ ya Ngai.

18. (a) Nĩ ũndũ wĩva twaĩle kũlilikana yĩla tũũnengane ũtao? (b) O tondũ visa ũla ũneeneete kasandũkũ wonanĩtye, asyai aa meneenea kyaũ?

¹⁸Ĩkĩa kĩthito ndũkatũngĩlĩĩle mavĩtyo maku. Nũndũ twĩ ene naĩ, tũyĩsa kũtũmĩa nesa vyũ maũndũ ala twaneenea ĩsomonĩ yĩĩ. (Yak. 3:2) Tũiema kũvĩtũũkany’a, ĩndĩ vathi ũu, no twĩkĩe kĩthito tũikatũngĩlĩĩle mavĩtyo maitũ. Yĩla ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ mamanya kana nĩtũmendete, nĩmatonya kwĩw’a wĩ ũndũ wĩ laisi kũtũekea yĩla twaneena kana  tweeka ũndũ twamaũmĩsya.—O na ĩngĩ, sisya ĩsandũkũ “ Kĩmanyĩthya kwa Asyai.”

19. Nĩ ũndũ wĩva tũtonya kwĩka tũkatanĩthya ngoo sya ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ?

¹⁹ O tondũ twoona, ndwĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi kũnengane ũtao ũtonya kũtethya. Ithyĩ twĩ ene naĩ; o na ala tũũnenga ũtao nĩ ene naĩ. Ĩndĩ lilikana myolooto ĩla twaneenea ĩsomonĩ yĩĩ. Ĩkĩĩthya kana wĩnenga mũndũ ũtao nũndũ nũmwendete. O na ĩngĩ, ĩkĩĩthya kana ve vata wa kũnengane ũtao ũsu, na kana nue waĩle vyũ kũũnengane. Ũtanataa mũndũ, amba kũmũkũlya makũlyo na ũimwĩthukĩĩsya nesa nĩ kana ũelewe maũndũ ala ũkomanĩte namo. Tata ũelewe mawoni make. Ĩthĩwa na tei, na ũyĩkĩa kĩthito vyũ ũtume ndũũ ngamu na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maku. Tweeka ũu, tũkanengae angĩ ũtao ũtonya kũmatethya na ‘ũũtanĩthya ngoo’ syoo.—Nth. 27:9.