Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUŊGƐI PƐƐKƐI 8

Baa mi Sila Ŋ Ke Waŋndo wo Tosa pa Mbo “Naŋ Kɔl”?

Baa mi Sila Ŋ Ke Waŋndo wo Tosa pa Mbo “Naŋ Kɔl”?

“Mɛɛ chuɛiyaŋ a siɛndiiyaŋ ma tosa nuaa mi wana naŋ kɔl lɛ, lende sila chaaŋ num o sila num a kɔl ndɔɔ kpou wo o tosa ni ma naŋ kɔl.”—PULƆ. 27:​9.

CHONDII 102 Mala Wanaa Nɔ Kpaaya le Wa

SƆƆŊ KULLOŊ O BUŊGƐI HEI NIŊ *

1-2. Yɛɛ puaapilɛnɔ pilɛ pɛɛku yɛ te o hiŋ pɛ a silaa yɔŋgoo okɔɔ?

O WƆSIŊ hiou woŋ niŋ, mi bɛnduaa kundaa a ŋiɔɔŋ kua ndepilɛnɔ wa bɔŋaŋndaŋ biondɔɔ wo yilɔɔ kɔl dɛɛniaa. Nduyɛ mi bɛndu kunda wa chilaŋ chuaa o suukaŋ koŋ niŋndo, soliŋ bolii Baabui bɔɔbɔɔ kpeku i soo a kɔlaŋ o bɔŋaŋndaŋ okɔɔ ve. Mɛɛ nda chii, mbo yiyaŋ maa o ke ndepilɛnɔ koŋ kɔl dɛɛniaa o yeema wo. Kɛ mɛɛ nda wa kɔŋndaŋ, mi ndepilɛnɔɔ dimul nda aa: “La sina bahawɛi cho ya choo wo le.” Mi puaapiliaa kaŋ ke ndepilɛnɔ koŋ silaa mi che bɛɛ a nyuna ndu le mbo chɔm nda bahawɛila wa ndu choo laŋ te. Nduyɛ fulamakɔɔlioo wa ni, mi ndepilɛnɔɔ hoo tambu kɔl tau kanifuule, o sɔla mala ndoo yeema wo le.

2 Mɛɛ bɛndu kunda wa chilaŋ chuaa o suukaŋ koŋ niŋndo yiyaŋ a nyɛ yɔŋnuŋndo okɔɔ, mbo dimi aa: “A teleŋ koŋ, mi yiyaŋ maa ndepilɛnɔ koŋ ke naa lebɛɛ le. Kɛ mɛɛ ya chɔɔlu yiyaŋ lechoo, mi sina maa mi che bɛɛ mi soliŋ bolii Baabui kpeekpei soo a kɔlaŋ o bɔŋaŋndaŋ okɔɔ ve kpeku, kɛ o kpeekpei niŋ, yaa nɔ fɛŋ mi soliŋ nyunala bɛnda laŋ kpeku mɛɛ laŋ la cho nuaa yɛ: ‘Vɛɛ sɔɔŋ cho yɛ a num o yoomoo niŋ? Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa le miŋ mala num?’” Mi bɛndu kundaa hoo pɛɛku tau o nyɛ yɔŋnuŋ koŋ ndo niŋ. Nduyɛ suŋ suŋ niŋ, bɛndu kunda inyiɛɛyo o cho ni.

3. Nɛɛnɛ nɔ yɛ mbo ke acheleŋnda silaa o kundaa niŋ?

 3 Maa wanaa mandaa lasaa, bɛnduaa kundaa nɔ kalaŋndo ni le waŋndo silaa kioo a teleŋ o yeema ndu wo. Kɛ lepum, i wa suɛi sɔvɛ le mi wanaa cheleŋ o kundaa niŋ bɛɛ tosa hei. Le tamaseliiyo, puaapilɛnɔɔ ɔɔ ndepilɛnɔɔ nɔla mbo ke chaaŋ ndɔ sila tɔlnuŋ o Baabuiyo choo wo. (Sam 141:​5; Pulɔ. 25:​12) Ɔɔ ndepiliaa yuwɛiya tiuba ma sila chuaa laanduaa a sɔɔŋ Taitɔɔ 2:​3-5 soo a muŋ okɔɔ wo. Nduyɛ kalaŋ chuauwa nɔ ma wa chuauwaa ndaa silaa le nda miŋgioo o nɛi. Lelaŋ, mi che bɛɛ le bɛnduaa kundaa buŋgɛi hei cho ni, kɛ naa kpou cho tɔnɔɔ sɔla te o hiŋ pɛ a mɛɛ naŋ ke acheleŋnda silaa yɛ okɔɔ vɛlɛ a le sabu naŋ ke nda ndu wo. Nduyɛ i cho naa vɛlɛ chɔm mɛɛ naŋ ke waŋndo silaa mbo “naŋ kɔl” a ndu yɛ.—Pulɔ. 27:​9.

4. Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi hei niŋ?

4 O buŋgɛi hei niŋ, ŋ cho nyunalaŋ la hiɔɔlu yaasiaa a silaa yɔŋgoo okɔɔ. Laŋ la cho ni: (1) Le sabu yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ sila waŋndo? (2) Baa ŋ nɔ pa miŋ ke wana koŋ silaa? (3) Nɛɛnɛ nɔ yɛ mbo ke wana koŋ silaa? (4) Vɛɛ ŋ ke yɛ waŋndo sila mala ndu wo?

LE SABU YƐƐ NAŊ NƆ YƐ MIŊ SILA WAŊNDO?

5. Le yɛɛ i wa yɛ tɛtɛlɛ le mi waŋndo chɛl sila bɛndu kundaa ke ndu wo? (1 Kɔliŋtiaŋ 13:​4, 7)

5 Bɛnduaa kundaa kaala puaapiliaa a ndepiliaa ndaa. Nduyɛ lepum, ma chɔm waŋndo kaalaa sanaa a ndu sila o nɔ mbo sɔla wo kioo, te a che ndu pɛ kɔlaŋ o nɛi wɔɔŋndo choo. (Kalee. 6:​1) Kɛ tuupa mi bɛndu kundaa ke waŋndo silaa, o nɔ fɛŋ mbo yiyaŋ o sɔɔŋ Pɔɔl soo a kaalaa okɔɔ woŋ choo. Mi Pɔɔl poonyiaa aa: “Wana nɔ kaalaa wo biunuŋ, nduyɛ o nɔ kɛndɛi. . . . Wana nɔ kaalaa wo vi ŋdial o isɔɔ o isɔɔ niŋ te. O laalaŋ nyɛ o nyɛ, o tiindaŋ nyɛ o nyɛ, o biunuŋ nyɛ o nyɛ.” (Nuawɔ 1 Kɔliŋtiaŋ 13:​4, 7.) Yiyaŋndo o sɔɔŋ muŋ choo mala bɛndu kundaa mbo yaasiaa le sabu o nɔ mbo ke waŋndo silaa wo, nduyɛ mbo nɔ yiyaŋ kɛndɔɔ te o wa pɛ ndu kɔlaŋ silaa. Te wana o ke silaa wo che pɛ maa bɛndu kunda koŋ buulaŋ a ndu okɔɔ, mi keŋ tosa ndi tɛtɛlɛ le mbo chɛl sila koŋ.—Luomaŋ. 12:​10.

6. Tamaselii kɛndɛ kuɛɛ kiilanɔɔ Pɔɔl kɛsi yɛ?

6 Bɛndu kundaa kiilanɔɔ Pɔɔl wa ni, nduyɛ mbo kɛsi tamasi kɛndɛ kɛndɔɔ te o hiŋ pɛ a silaa yɔŋgoo okɔɔ. Le tamaseliiyo, mɛɛ o che maa Kilisiɔŋnda o Tɛsalonaika niŋ ndaa nɔ ma sɔla silaa, o dounuŋ tamala le. Mbo ke nda sila ndaa nɔ ma sɔla wo. Kɛ tuupa mbo ke nda silaa, mbo suaa a sɛmbɛ nda wa dɔwɔɔ le loo o laalaŋ ndaa choo wo okɔɔ, wali kala kala nda wa tosaa wo a biuwɔŋ ndaa. Mbo yiyaŋ vɛlɛ a nyɛpalaa waŋnda wa nda tusioo choo wo okɔɔ, nyɛkindilaa wa nda choo wo, nduyɛ mbo cha kpendekele maa sɔɔŋ ve bɛɛŋ bɛɛŋ o yoomu ndaa niŋ te. (1 Tɛsa. 1:​3; 2 Tɛsa. 1:​4) Mbo dimul pɛŋ Kilisiɔŋnda haa maa a cho tamaselii kɛndɔɔ kɛsioo le acheleŋnda. (1 Tɛsa. 1:​8, 9) Yiyaŋndɔ mɛɛ nda wa a kɔl kɛndɛ yɛ mɛɛ nda veelu diomndaŋ o yau Pɔɔl yɔŋ nda wo niŋ, nduyɛ ma cha mɛɛ o nɔ balika melaa le wali nda wa tosaa wo yɛ. I cho kpendekele maa, Pɔɔl ndoo kaala puaapiliaa nduaa tau. Lelaŋ o poonyiaa silala mala ndalaŋ o yaula o poonyial ndalaŋ niŋ ni.—1 Tɛsa. 4:​1, 3-5, 11; 2 Tɛsa. 3:​11, 12.

7. Yɛɛ tosa yɛ mi waŋndo dɔunuŋ tumbe te a ke ndu pɛ silaa?

7 Yɛɛ yɔŋnuŋ yɛ te ŋ ke pɛ waŋndo silaa o nɛi bɛnda le wo choo? Mi bɛndu kunda pilɛ nɔ taasioo tau wo dimi aa: “Mi waŋnda apum dɔɔnuŋ tumbe o cho le sila nda ke nda wo le, kɛ le mɛɛ nda ke nda ndu o nɛi kaalaa niŋ te yɛ.” Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o hei niŋ? I wa tɛtɛlɛ le mi waŋndo chɛl sila naŋ ke ndu wo te ŋ tosa ndi pɛ o nɛi kaalaa niŋ, kɛ o ve a tumbe le.

BAA Ŋ NƆ PA MIŊ KE WAŊNDO SILAA?

8. Nyunala kuɛɛ bɛndu kundaa nɔ yɛ mbo nyunaŋ tuupa mbo ke waŋndo silaa?

8 Bɛnduaa kundaa nɔ ma lau le waŋndo silaa le. Tuupa mi bɛndu kundaa kuɛ le waŋndo silaa, o nɔ mbo nyunaŋ aa: ‘Baa I nɔ pa kpeekpei mi sila waŋndo hoo? Baa nyɛ o cho tosaa wo cho pa suɛi wɔɔŋ? Baa sawa Baabuiyo o tɛɛmbuu ni? Ɔɔ baa le mɛɛ nyɛ o tosa wo cho teŋgeŋ a nyɛ ya tosa wo yɛ ya nɔ ni mi sila ndu?’ Bɛnduaa nɔ ma ‘hiu keleŋa a sondo le.’ (Pulɔ. 29:​20) Te bɛndu kundaa wa pɛ kiisaŋndo te o nɔ pɛ mbo sila waŋndo, mɛɛ o nɔ mbo nyuna bɛndu kunda cheleŋ a suɛi keŋ okɔɔ le mi ndu bɛɛ chɔm yiyaŋ ndɔɔ, te wana koŋ tɛɛmbuu pɛ sawa Baabuiyo, nduyɛ te o nɔ pɛ mbo sɔla silaa.—2 Timo. 3:​16, 17.

9. Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ Pɔɔl o ba te o hiŋ pɛ a silaa yɔŋgoo a chuɛɛnɔŋndo okɔɔ? (1 Timoti 2:​9, 10)

9 Ŋ tofaŋndɔ tamaseliiyo hoo. Ŋ dimi wɔ maa, bɛndu kundaa che maa mɛɛ chaaŋ ndɔ wana laalaŋndo chuɛɛnuŋ yɛ bɛnda kposoŋ te. Bɛndu kunda koŋ nɔ mbo nyunaŋ aa: ‘Baa Baabuiyo soo pa a nyɛ ya yeema dimioo wo okɔɔ?’ Te bɛndu kundaa yeema mi sila o yeema yɔŋgoo wo tɔlnuŋ o yiyaŋ ndɔɔ choo le, mɛɛ o nɔ mbo dimul bɛndu kunda cheleŋ ɔɔ Kilisiɔŋnɔ kendu o Mɛlɛka piɛiyo niŋndo a suɛi keŋ okɔɔ, le halikpeŋ mi ndu bɛɛ chɔm yiyaŋ ndɔɔ. Nduyɛ naapum, nda ŋiɔɔŋ kpou tiuba ma tofa nyɛ Pɔɔl dimi a chuɛɛnɔŋndo okɔɔ wo. (Nuawɔ 1 Timoti 2:​9, 10.) Mi Pɔɔl chɔm sawala mandaalaŋ a mɛɛ Kilisiɔŋnɔɔ nɔ mbo chuɛɛnuŋ chuɛɛnɔŋ lebiɔɔ, nduyɛ mi chuɛɛnɔŋ ndɔɔ wa tuuleŋ ndo okɔɔ. Kɛ Pɔɔl chɔm nyɛla naŋ nɔ miŋ wounuŋ a la naŋ nɔ miŋ wounuŋ te laŋ te. Ndoo sina maa, Kilisiɔŋnda nɔ dioo le ma hɛli nyɛ nda wounuŋndo, nduyɛ ma tosa a sabu maa chuɛɛnɔŋ ndaa tɛɛmbuu niŋ sawa Mɛlɛkaa le. O hei niŋ, bɛnduaa nɔ ma yiyaŋ te wana koŋ nɔ pɛ mbo sɔla silaa a chuɛɛnɔŋ ndɔɔ okɔɔ.

10. Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ kɛsiŋ o kɔl te o hiŋ pɛ a kɛɛsiaala naŋ tosalaŋ okɔɔ?

10 Ŋ nɔ miŋ kɛsiŋ o kɔl maa Kilisiɔŋaa kendu o Mɛlɛka piɛiyo niŋ nda bɛɛ tosa kɛɛsiaala pilɛ le. Nduyɛ mi kɛɛsiaala nda tosalaŋ kpou la wa la kɛndɛ. Ŋ nɔ miŋ baŋ chaaŋaa naa laalaŋnda le ma tol yiyaŋ naa kɔɔli le.—Luomaŋ. 14:​10.

NƐƐNƐ NƆ YƐ MBO KE WAŊNDO SILAA?

11-12. Te bɛndu kundaa che pɛ maa waŋndo nɔ mbo sɔla silaa, nyuna kuɛɛ o nɔ yɛ mbo nyunaŋ, nduyɛ le yɛɛ?

11 Mi che bɛɛ i cho suɛi kɛndɛ le miŋ ke waŋndo silaa, kɛ nyunaa cho ni maa, nɛɛnɛ nɔ yɛ mbo ke ndu silaa? Te bɛndu kundaa che pɛ maa ndepilɛnɔ cho o nɔɔ wo ɔɔ chuaambɔ pɔmbɔɔ tosa suɛi bɛnda le ve, tuupa mbo ke wana koŋ silaa, o nɔ fɛŋ mbo dimul wana cho yuŋgoo bolleŋndo. Naapum, wana koŋ tiuba mbo yɔŋgu sila bɛnda wo. * Ɔɔ te koŋ te, wana koŋ tiuba mbo dimul bɛndu kundaa maa o yeema mbo wa o hɔlndɔ le ndu silaa. Nduyɛ a mɛɛ naŋ che o  pɛl 3 niŋ yɛ, teleŋnda bɔɔbɔɔ o bɛnda mi ndepilɛnɔ yuwɛiyo sila ndepilɛnɔ feleŋgɔnɔɔ.

12 Nyɛ cheleŋ cho vɛlɛ o naŋ nɔ miŋ yiyaŋ choo wo. Bɛndu kundaa nɔ mbo nyunaŋ aa: ‘Baa ya kpeekpei nɔ ni mi ke waŋndo hoo silaa ɔɔ baa wana cheleŋ?’ Le tamaseliiyo, te waŋndo cheŋnuŋ pɛ maa o cho wana sɔvɛ le, o bɛnda bɔɔ mi bɛndu kunda ndoo nɔ yiyaŋ koŋ paandu a ndupila okɔɔ wo sila wana koŋ. Kanifuule bɛndu kunda koŋ nɔla mbo tuiinuŋ ndu inyiɛɛ, nduyɛ mbo soo diomnda nɔla mi la mala ndu laŋ. Keŋ tosa mbo chɛl sila nda ke ndu wo. A koŋ kpou, bɛnduaa kundaa nɔ kalaŋndo ni le ma dɛɛniaa puaapiliaa a ndepiliaa ndaa le halikpeŋ ma tosa yɛlɛmiaala chɛlaŋ a Diom Mɛlɛkaa laŋ. Lelaŋ, i cho suɛi sɔvɛ le mi bɛndu kundaa sila wana tosa suɛi wɔɔŋnde wo, o yɔŋ bɛɛ mi suɛi waa lende komallɔ ndu le.

VƐƐ NAŊ KE YƐ WAŊNDO SILA MALA NDU WO?

Le yɛɛ bɛnduaa kundaa nɔ yɛ ma “wa chɔ chɔ le suɛi tueiyɔɔ”? (Tofa pɛl 13-14)

13-14. Le yɛɛ i cho yɛ suɛi sɔvɛ le mi bɛndu kundaa yaŋ fɛŋ wana o yeema silaa wo nilaŋ?

13Wa o bɛɛndiaŋ le nilaŋ yaŋɔɔ. Te bɛndu kundaa wa pɛ bɛɛndiaŋndo le kɔlaŋ waŋndo silaa kioo, o nɔ mbo nyunaŋ aa: ‘Vɛɛ kpɛ ya sina yɛ a bahawɛi puaapilɛnɔɔ hoo okɔɔ? Sɔɔŋ kuɛɛ cho yɛ ndu komallo o yoomu ndɔɔ niŋ? Baa simultaŋ la cho ndu pa choo la ya sina le laŋ? Yɛɛ o yeema yɛ suŋ suŋ?’

14 Wanaa ke acheleŋnda silaa wa nɔ ma dɔu sawa mandaa cho o Chemisi 1:​19 niŋndo o wali niŋ. Mi Chemisi poonyiaa o bolle Baabuileŋ niŋ aa: “La wa chɔ chɔ le suɛi tueiyɔɔ, kɛ la keleŋa isɔɔ le. Nduyɛ la keleŋa tumbe dɔɔnɔŋ te.” Naapum mi bɛndu kundaa yiyaŋ maa, o sina bahawɛi cho puaapilɛnɔ koŋ choo wo. Kɛ baa tonya pa keŋ cho ni? Pulɔwaa 18:​13 loonuŋ naa aa: “Wana o wana muli nyunaa pɛ, mbo yeŋ fɛlɛŋ nyuna kalaa lani le, o tosa diɔmii bɛndu, nduyɛ siɔmbulaŋ la wa le ndu ni.” I cho bɔɔ suɛi kɛndɛ le miŋ nyuna wana suɛi keŋ yɔŋnuŋndo, le halikpeŋ miŋ sina tonyaa leniŋ. Keŋ sim ni maa, ŋ nɔ fɛŋ miŋ yaŋ wana koŋ nilaŋ malaŋ naŋ suaa. Loonuŋ nyɛ bɛndu kunda naŋ soo a ndu okɔɔ o buŋgɛi hei kandɔŋndo wo pɛɛku wo. Mi bɛndu kundaa hoo mɛɛlu sina maa, tuupa mi ndoo veelul ndepilɛnɔ koŋ diomndaŋ o Baabuiyo niŋ, ndoo nɔ fɛŋ mbo nyuna ndu nyunala waa nuaa: “Vɛɛ sɔɔŋ cho yɛ num choo? Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa le miŋ mala num?” Te bɛnduaa chua pɛ teleŋndo le ma sina sɔɔŋ cho puaapiliaa a ndepiliaa choo woŋ, keŋ cho tosa ma mala nda, nduyɛ ma dɛɛniaa nda kɔltaŋ.

15. Vɛɛ bɛnduaa kundaa duau yɛ sawa mandaa cho o Pulɔwaa 27:​23 niŋndo o wali niŋ?

15Kindiŋ ma sina puaapiliaa a ndepiliaa numnda. A mɛɛ naŋ che o buŋgɛi hei kandɔŋndo yɛ, le miŋ ke waŋndo sila mala ndu wo, ŋ nɔ ko miŋ ke ndu nɛi chɔmaa ɔɔ miŋ soliŋ bolii Baabuiye kpeku le ndu malaa le. Puaapiliaa a ndepiliaa naa nɔ ma sina maa, ŋ bii nda bila, ŋ buulaŋ le nda, nduyɛ maa ŋ nɔ yeemɛi le nda malaa. (Nuawɔ Pulɔwaa 27:​23.) Bɛnduaa kundaa nɔ ma kindiŋ le waa o chaŋyɛi kpɛɛluŋnde niŋ a puaapiliaa a ndepiliaa ndaa.

Yɛɛ tosa yɛ ndi tɛtɛlɛ le mi bɛnduaa kundaa ke waŋndo silaa? (Tofa pɛl 16)

16. Yɛɛ mala yɛ bɛnduaa kundaa le ma ke puaapiliaa a ndepiliaa ndaa sila mala nda wo?

16 Bɛnduaa nɔ ma tosa mi puaapiliaa che nda maa lawɔŋgu le. Kanifuule le mi waŋndo nyuna le wɔŋgoo, mɛɛ mbo yeema le ndu piondɔɔ. Hei sim ni maa, o cho ko teleŋ puaapilɛnɔɔ tosa biondɔŋndo wo le nda nɔ ma kuɛ ndu yilɔɔ le. A nɔ ma wa suukaŋndo a puaapiliaa a ndepiliaa ndaa teleŋ o teleŋ, nduyɛ ma chɔm yeemɛi kpeekpeiye o nda niŋ taama taama te sɔɔŋ palaŋ wa nda pɛ choo. Mi bɛndu kunda pilɛ nɔ taasioo tau wo dimi aa: “Hei tosaa cho naa mala miŋ nɔ chaŋyɛi kpɛɛluŋnde a puaapiliaa a ndepiliaa naa. Nduyɛ te a yeema pɛ puaapilɛnɔɔ silaa, i wa tɛtɛlɛ le ndi tosaa.” Hei tosa vɛlɛ mi puaapilɛnɔ koŋ che ndi tɛtɛlɛ le sila koŋ chɛlɔɔ.

Le yɛɛ bɛndu kundaa nɔ yɛ mbo nɔ kaa biuwaŋndo, nduyɛ mbo wa wana ikɛndɛ te o wa pɛ waŋndo silaa? (Tofa pɛl 17)

17. Teleŋ kuɛɛ kpeekpei bɛndu kundaa nɔ yɛ mbo nɔ kaa biuwaŋndo, nduyɛ mbo wa wana ikɛndɛ?

17Nɔ kaa biuwaŋndo, nduyɛ ma wa wana ikɛndɛ. Hei cho suɛi sɔvɛ taama taama te waŋndo kɛɛ pɛ sila tɔlnuŋ o Baabuiyo choo wo o tasela ndɔ. Bɛndu kundaa nɔ mbo fafaŋ tumboo dɔɔnɔŋndo te o ke pɛ waŋndo silaa, mi wana koŋ kɛɛ sila koŋ dɔwɔɔ o wali niŋ. Mi Baabuiyo dimi a Chiisu okɔɔ aa: “O kendi niŋ bilte hiŋ niŋ le kendiŋndo leŋ te, nduyɛ o nyumi niŋ yiŋnde hiŋ niŋ le nyumndo leŋ te.” (Maa. 12:​20) Lelaŋ te bɛndu kundaa wa pɛ piɛileŋ a ba ndɔ, o nɔ mbo nyuna Chɛhowa le mbo dɔu wana nɔ koŋ mbo sɔla silaa wo sala, nduyɛ mbo mala ndu mbo bii sabu o nɔ mbo yaŋ sila koŋ nilaŋ ndo bila vɛlɛ mbo dɔu ndu o wali niŋ. Naapum wana koŋ nɔ mbo chua teleŋndo le mbo yiyaŋ o sila nda ke ndu wo choo. Te bɛndu kundaa wa pɛ wana biuwaŋ nduyɛ mbo wa wana ikɛndɛ, mi keŋ tosa wana o ke silaa wo hendu kɔllo a mɛɛ o ke ndu silaa yɛ le. Kɛ mbo handu kɔl ndɔɔ o sila o ke ndu wo choo. Nduyɛ teleŋ o teleŋ, sila naŋ ke waŋndo wo nɔ mbo tɔlnuŋ o Diom Mɛlɛkaa choo.

18. (a) Te ŋ wa pɛ waŋndo silaa kioo, yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ kɛsiŋ o kɔl? (b) A mɛɛ fotueiyo o kɔfoo niŋ cho chɔmndo yɛ, yɛɛ pɔnɔɔ a lanɔ koŋ cho yɛ suukaŋndo choo?

18Pɛɛku o biondɔŋnda numndaŋ niŋ. Le mɛɛ naŋ cho wanaa lahakiaa yɛ, ŋ tiu niŋ ba miŋ dɔu sɔɔŋ cho o buŋgɛi hei niŋndoŋ o wali niŋ o nɛi walaŋndo choo le. (Chemi. 3:​2) Nduyɛ ŋ nɔ miŋ kɛsiŋ o kɔl maa, ŋ cho wa biondɔŋndaŋ tosaa. Te keŋ yɔŋnuŋ pɛ, ŋ nɔ miŋ kindiŋ miŋ pɛɛku nyɛ o laŋ niŋ. Te puaapiliaa a ndepiliaa naa che pɛ maa ŋ kaala nda, keŋ cho tosa mi i wa tɛtɛlɛ le ma mal naa haki te ŋ tosa pɛ isɔɔ ɔɔ te ŋ dimi pɛ isɔɔ i tɛɛmbuu nda kɔllo ve.—Tofa vɛlɛ kɔfoo hoo, “ Nyɛ Kalaŋ Chuauwa Nɔ Ma Tosa Wo.”

YƐƐ NAŊ PƐƐKU YƐ O BUŊGƐI HEI NIŊ?

19. Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa le mi puaapiliaa a ndepiliaa naa naŋ kɔl a sila naŋ ke nda wo?

19 A mɛɛ naŋ pɛɛku yɛ, i cho bɛɛŋ le miŋ ke waŋndo sila mala ndu wo le. Wanaa lahakiaa naŋ cho ni, nduyɛ wanaa naŋ ke silaa wa bɛɛ wanaa lahakiaa nda cho ni. Lelaŋ, kɛsiŋ sawala mandaala naŋ yaasiaa o buŋgɛi hei niŋndaŋ o kɔl. Kindiŋ ma nɔ sabu sɔviɔɔ le waŋndo silaa kioo. Kɛsiŋ vɛlɛ o kɔl maa, mɛɛ mi waŋndo tosa fɛŋ suɛi o nɔ mbo sɔla silaa ve malaŋ ŋ sila ndu. Nduyɛ yiyaŋ te num kpeekpei nɔ ni ma ke ndu sila koŋ. O faŋaŋ okoŋ kɔɔli, tuupa ma ke waŋndo silaa, a nɔ ma nyuna ndu nyunalaŋ lapum, nduyɛ ma yaŋ ndu nilaŋ le halikpeŋ ma sina sɔɔŋ cho ndu choo woŋ. Kindiŋ ma bii ndu bila, nduyɛ duaunuŋ tumbe chɔ chɔ le. Tosa a sabu ma nɔ chaŋyɛi kpɛɛluŋnde a puaapiliaa a ndepiliaa numnda. Kɛsiŋ hei o kɔl. Kpeleŋ naa cho ni maa, o cho ko le mi sila naŋ ke waŋndo wo mala ndu le, kɛ le miŋ tosa mbo “naŋ kɔl” a sila koŋ.—Pulɔ. 27:​9.

CHONDII 103 Wanaa Mandaa Lasaa Mɛlɛka Ke Naa Wa

^ pɛl. 5 Lepum, i ve bɛɛŋ bɛɛŋ le waŋndo silaa kioo le. Te ŋ wa pɛ waŋndo silaa kioo, yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa le mi sila koŋ mala ndu, nduyɛ mbo dɛɛniaa ndu kɔllo? Buŋgɛi hei cho bɛnduaa kundaa mala le ma sina mɛɛ nda nɔ ma sila waŋndo mbo yaŋ nilaŋ, nduyɛ mbo dɔu ndu o wali niŋ yɛ.

^ pɛl. 11 Tofa buŋgɛi hei, “Chɛhowa Ke Bɛnduaa Kundaa Dioo le Ma Chua Chilaŋ o Kundaa Niŋ” o Bandu Mɛŋgɛlaa hoo niŋ, Doŋdoŋndo 2021.