1-2. Adieyi mpangi mosi kalongoka mu kuma kia vana e longi?

 SE VIOKA mvu miayingi, akuluntu wole bakingula mpangi mosi ankento ona wayambula kwenda mu tukutakanu mu fikolo. O nkuluntu ona wavita o ntu muna moko, watangila mpangi ankento ulolo wa sono ivovelanga o mfunu wakalanga muna tukutakanu. O nkuluntu ndioyo wayindula vo nkingula yambote bavanga, kansi ekolo yandi yo nkuluntu ankaka bavaikanga, mpangi ankento wavova vo: “Ampangi, oyeno ke nuzeye ko e mpasi inuananga zau.” Akuluntu awaya bavana e longi kwa mpangi ankento lembi kunyuvula e mambu mampasi kanuananga mau. Muna kuma kiaki, e longi diau ke diasadisa mpangi ankento ko.

² O nkuluntu ona watangila mpangi ankento e sono, wavova vo: “Muna kolo kiokio yayindula vo mpangi ankento luzitu katukondwa. Kansi, vava yatoma yindula, yabakula vo edi kaka yatokanena i yindula e sono mfwete kuntangila vana fulu kia yindula e yuvu yamfunu mfwete kumvanga nze: ‘Nkia diambu diampasi onuananga diau?’ ‘Aweyi ndenda kusadisila?’” O nkuluntu ndioyo diambu diamfunu kalongoka muna nkingula yayi. Muna kuma kiaki, o unu, nkuluntu ndioyo se nkwa zola ye wakubama mu sadisa ampangi.

3. Aki nani muna nkutakani balenda vana e longi?

 ³ Nze avungudi, akuluntu bena ye mbebe ya vana e longi kw’ampangi vava dikalanga o mfunu. Kansi, muna nkutakani mpe vekalanga ye ntangwa ina mpangi zankaka balenda vana e longi kwa muntu. Kasikil’owu, mpangi ayakala yovo ankento olenda vana longi ditukidi muna Bibila kwa nkundi andi.  (Nku. 141:5; Nga. 25:12) O mpangi ankento una vo nunu olenda “longa ndumba” mambu meyikwanga muna Tito 2:3-5. Dialudi vo nkumbu miayingi mase bevananga e longi yo tumba wan’au. Kana una vo e longi diadi akuluntu divovela, yeto awonso tulenda vua e nluta muna fimpulula e mpila tulenda vanina e longi dia lukasakeso yo ‘mwesa ntim’a muntu e kiese.’—Nga. 27:9.

4. Nkia mambu tulongoka mu longi diadi?

⁴ Mu longi diadi, tubaka e mvutu za yuvu yá mu kuma kia vana e longi: (1) Nkia kani difwete kumfila mu vana e longi? (2) Nga mfwete kikilu vana e longi? (3) Nani ofwete vana e longi? (4) Aweyi olenda vanina e longi diambote?

5. Nkia kani dilenda fila nkuluntu mu vana e longi kw’akaka? (1 Korinto 13:4, 7)

⁵ Akuluntu bezolanga e mpangi zau. Ezak’e ntangwa, besonganga o zola kwaku muna vana e longi kwa mpangi ozolele vengomoka muna nzila. (Ngal. 6:1) Kansi, vitila o nkuluntu kamokena yo mpangi, kafwete fimpa e maka mambu Paulu wa ntumwa kayika mu kuma kia zola. “O zola kuna yo luzindalalu ye ngemba. . . . Kuzizidila mawonso, kukwikila mawonso, kusila mawonso e vuvu, kuzindalela mawonso.” (Tanga 1 Korinto 13:4, 7.) Obadika e sono kiaki kia Bibila kisadisa o nkuluntu mu toma fimpa e kani dikumfilanga mu vana e longi kwa mpangi andi yo kwenda mokena yandi kuna zola. Avo mpangi ovewanga e longi obakwidi vo o nkuluntu wete diandi ketokanenanga, diasazu dikala mu tambulwila e longi.—Roma 12:10.

6. Nkia mbandu ambote Paulu wa ntumwa katusisila?

⁶ Paulu wa ntumwa mbandu ambote kasisa kwa akuluntu. Kasikil’owu, vava ampangi kuna Tesalonika bavuanga e longi o mfunu, Paulu kakatikisa ko muna kubavana dio. Kansi, muna nkanda kabasonekena, entete Paulu wabasanisina mu kuma kia salu kiau kia lukwikilu, mfuntuka au a zola yo luzindalalu lwau. Wayindula mpe mambu mampasi banuananga mau yo bakula vo lubangamu bazizidilanga. (1 Tes. 1:3; 2 Tes. 1:4) Wabazayisa nkutu vo mbandu ambote basonganga kwa Akristu ankaka. (1 Tes. 1:8, 9) Ekwe kiese bamona vava Paulu kabasanisina! Ke lukatikisu ko vo Paulu watoma zolanga mpangi zandi. Kiaki i kuma kavanina malongi mamfunu muna nkanda miole kasonekena ampangi kuna Tesalonika.—1 Tes. 4:1, 3-5, 11; 2 Tes. 3:11, 12.

7. Nki kilenda fila mpangi mu badikila e longi mu mpila yambi?

⁷ Nkia diambu dilenda bwa avo ke tuvene longi mu mpila yambote ko? Nkuluntu mosi wazikuka wavova vo: “Akaka bebadikilanga e longi mu mpila yambi, ke mu kuma kia sia ko vo longi diambi kaveno, kansi i mu kuma kia sia vo, e longi ke divaninu kuna zola ko.” Adieyi tulenda longoka muna mvovo mia nkuluntu ndioyo? Diasazu kwa mpangi mu tambulwila e longi avo obakwidi vo e longi ke divaninu ku makasi ko kansi kuna zola.

8. Nkia yuvu o nkuluntu kafwete kukiyuvula mu zaya kana vo kafwete vana e longi kwa mpangi?

⁸ Akuluntu ke bafwete vanang’e longi ko kwa mpangi lembi teka yindula. Vitila o nkuluntu kavan’e longi, kafwete kukiyuvula: ‘Nga mfwete kikilu vova e diambu? Nga ngina ye ziku vo dina mpangi kavangidi diambi kikilu? Nga nkanikinu a Bibila kakulwidi? Yovo ngindu zaswaswana kaka tuna zau muna diambu diadi?’ O nkuluntu una vo nkwa ngangu,  ovenganga e fu kia ‘vova lembi teka yindula.’ (Nga. 29:20) Avo nkuluntu kena ye ziku ko vo mpangi kingandi kafwete vewa e longi, nanga dikala diambote mu yuvula nkuluntu ankaka kimana kazaya kana vo dina mpangi kavangidi nsiku a Bibila dikulwidi ye kafwete vewa kikilu e longi.—2 Tim. 3:16, 17.

9. Aweyi e mvovo mia Paulu muna 1 Timoteo 2:9, 10, milenda sadisila akuluntu vava bevananga e longi mu kuma kia vuata yo kuyikubika?

⁹ Badika e nona eki. Yindula vo nkuluntu mosi otokananga mu kuma kia mpila mpangi mosi kevuatilanga yovo kuyikubikila. O nkuluntu olenda kukiyuvula: ‘Nga e mpila ina mpangi kevuatilanga nkanikinu a Bibila ikululanga?’ Wau vo nkuluntu kazolele sadila ngindu za yandi kibeni ko muna vana e longi, olenda zaya e ngindu za nkuluntu ankaka yovo mpangi mosi wazikuka. Yau awole balenda fimpulula e longi dia Paulu mu kuma kia mpila ya vuatila yo kuyikubika. (Tanga 1 Timoteo 2:9, 10.) Paulu wayika e miaka nkanikinu misonganga vo e mvuatu mia Akristu mifwete kalanga miambote ye mialuzitu. Kansi, Paulu kasikidisa ko e mvuatu tulenda vuata ye mina ke tulendi vuata ko. Wazaya wo vo Akristu balenda sola e mvuatu bazolele kansi ke mifwete kulula nkanikinu mia Bibila ko. Muna kuma kiaki, muna zaya kana vo mpangi kafwete vewa e longi yovo ve, akuluntu bafwete zaya kana vo e mvuatu mia mpangi ndioyo miambote ye mialuzitu.

10. Adieyi tufwete sungamenanga mu kuma kia nzengo za akaka?

¹⁰ Diambote twasungamenanga vo Akristu wole bazikuka balenda baka nzengo zaswaswana muna diambu dimosi, kansi e nzengo za konso muntu zilenda kala zambote. Muna kuma kiaki, ke tufwete komekenanga ngindu zeto ko kwa mpangi ye mpil’eto yavangila mambu.—Roma 14:10.

11-12. Nkia yuvu o nkuluntu kafwete kukiyuvula avo longi kazolele vana? Ekuma?

¹¹ Avo nkuluntu omwene vo mpangi mosi longi kikilu kavuidi o mfunu, e kiuvu kiankaka kafwete kukiyuvula i kiaki: ‘Nani ofwete vana e longi diadi?’ Vitila nkuluntu kavana e longi kwa mpangi ankento wasompa yovo kwa nleke, dikala diambote mu yuvula kwa yakala yovo mase ma nleke. Nanga o yakala yovo se omona vo diambote yandi kibeni kavana e longi diadi. * Yovo, balenda kala vana ndambu ekolo nkuluntu kevana e longi. Nze una tuyikidi kala muna  tini kia 3, ezak’e ntangwa diambote kwa akuluntu balomba kwa mpangi ankento una vo mbuta kimana kavana e longi kwa mwan’a ndumba.

¹² Vena ye diambu diankaka tufwete yindula. O nkuluntu mpe kafwete kukiyuvula: ‘Nga  mono mfwanukini mu vana e longi diadi yovo diambote mu sola muntu ankaka?’ Kasikil’owu, nanga dilenda kala diasazu kwa mpangi okuyimwenanga vo kena mfunu ko mu tambulwila e longi ditukidi kwa nkuluntu ona wanuana kala ye diambu diadi. Diasazu dikala kwa nkuluntu mu bakula mpangi ndioyo ye diasazu dikala kwa mpangi mu tambulwila e longi. Kansi, diamfunu mu sungamena vo akuluntu awonso mbebe bena yau ya kasakesa yo fila ampangi mu vanga e nsobani mun’owu wa nkanikinu mia Bibila. Muna kuma kiaki, diamfunu kikilu mu vana e longi kwa mpangi, kana nkutu vo ke vena nkuluntu ko wawanana kala ye diambu diodio.

13-14. Ekuma dinina o mfunu kwa nkuluntu mu toma winikinanga?

¹³ Toma winikinanga. Vava nkuluntu kekuyikubikanga mu vana e longi, kafwete kukiyuvula: ‘Nga ntomene zaya mpangi ndioyo? Nkia mambu kenuananga mau muna zingu kiandi? Nga vena ye diambu kenuananga diau owau dina kizeye ko? Nkia lusadisu kavuidi o mfunu owau?’

¹⁴ O nkanikinu uyikwanga muna Yakobo 1:19, ulenda sadilwa kwa awonso bevananga e longi kwa akaka. Yakobo wasoneka vo: “Konso muntu yambula kakalanga ye nzaki za wá, kansi kakadinge ye nzaki za vova ko, kafunginge mpe makasi mu nzaki ko.” O nkuluntu olenda vova vo ozeye mambu mawonso ma zingu kia mpangi ndioyo, kansi nga ozeye kikilu? Muna Ngana 18:13, tutanganga vo: “Ovana e mvutu lembi teka wá, dia uzowa ye nsoni.” Ozevo, diangangu mu yuvula kwa mpangi ndioyo kimana yandi kibeni kazayisa mambu kenuananga mau. Ediadi divava vo o nkuluntu katoma winikina vitila kavova. Sungamena dina kalongoka o nkuluntu ona tuyikidi kuna lubantiku lwa longi diadi. Wabakula vo vana fulu kiayantikila e nkingula muna tanga e sono kakubikidi, entete wadi yuvula mpangi ankento yuvu nze: “Nkia mambu onuananga mau muna zingu?” “Nkia lusadisu ndenda kuvana?” Avo akuluntu bavaudi e ntangwa muna zaya mawonso o muntu kenuananga mau, bekala bakubama muna kasakesa yo sadisa ampangi.

15. Aweyi akuluntu balenda sadila nkanikinu una muna Ngana 27:23?

¹⁵ Toma zayanga mpangi zaku. Nze una tuyikidi kuna lubantiku, muna vana longi diambote ke divavanga kaka ko vo twatanga sono yakete yovo zayisa muntu dina kafwete vanga. Tuzolele vo mpangi zeto babakula vo wete diau tutokanenanga, tutoma kubabakulanga ye tuzolele kubasadisa. (Tanga Ngana 27:23.) Muna kuma kiaki, akuluntu bafwete vanga mawonso muna vanga kikundi ye ampangi.

16. Nki kilenda sadisa akuluntu mu vana longi diambote?

¹⁶ Akuluntu bafwete venga e fu kia songa  kwa ampangi vo e ntangwa bemokenanga yau i mu kubavana kaka e longi. Dialudi vo, akuluntu bemokenanga ye mpangi zau ntangwa zawonso yo tokanena mambu benuananga mau muna zingu. Nkuluntu mosi wazikuka wavova vo: “Avo ovangidi wo, okala se nkundi ambote kwa ampangi. Vava divava vo wabavana e longi, ke dikala diampasi ko mu vanga wo.” Ndiona mpe ovewa e longi, diasazu dikala mu tambulwila dio.

17. Nkia ntangwa kikilu divavanga vo o nkuluntu kasonga luzindalalu ye ngemba?

¹⁷ Songanga luzindalalu ye ngemba. Diamfunu kikilu mu songanga luzindalalu ye ngemba, musungula avo mpangi kuna lubantiku kazolele tambulwila ko e longi ditukidi muna Bibila. O nkuluntu kafwete venga e fu kia funga makasi avo mpangi kavene e longi katambulwidi dio ko vana vau. Bibila kivovanga mu kuma kia Yesu vo: “E tutu diabosoka ke tolola dio ko, o nsing’a mwinda ufwitanga o mwisi ke zima wo ko.” (Mat. 12:20) Muna kuma kiaki, o nkuluntu olenda tanginina luzindalalu ye ngemba kasonga o Yesu muna samba kwa Yave vo kasambula mpangi ndioyo ovuidi e longi o mfunu yo kunsadisa mu bakula e kuma kavaninu e longi yo sadila dio. Nanga mpangi oveno e longi ntangwa kavuidi o mfunu mu toma yindula dina kavoveso. Avo nkuluntu osongele luzindalalu ye ngemba, o mpangi oveno e longi ke sia sungididi ko muna mpila divaninu e longi, kansi osia sungididi muna dina divovelo. Kieleka, konso ntangwa tuvananga e longi, difwete tukanga muna Diambu dia Nzambi.

18. (a) Vava tuvananga e longi, nkia diambu tufwete sungamenanga? (b) Nze una usonganga e foto ye babu, nkia diambu mase bemokenenanga?

¹⁸ Longoka e diambu muna vilwa waku. Wau vo tu wantu alembi lunga, diampasi mu toma sadila mawonso mayikilu mu longi diadi. (Yak. 3:2) Tulenda vanga vilwa, kansi avo ediadi divangamene, tuzolele longoka diambu muna vilwa wau. Avo mpangi zeto babakwidi vo zola tutoma kubazolanga, diasazu dikala muna kutuloloka avo tuvangidi yovo  vova diambu dibakendelekele.—Tala e babu “ Luludiku kwa Mase.”

19. Aweyi tulenda mwesesela ntim’a mpangi zeto e kiese?

¹⁹ Nze una tulongokele, ke diasazu ko mu vana e longi diambote kwa muntu. Tu wantu alembi lunga, awana mpe tuvananga e longi wantu alembi lunga. Kansi, sungamenanga e mambu tubadikidi mu longi diadi. Kala ye ziku vo e longi mu mpila yambote divaninu. Vava ozaya kana vo mpangi ndioyo longi kikilu kavuidi o mfunu ye ongeye i muntu ofwanukini muna vana dio. Vitila wavana e longi, vanga e yuvu yo toma winikina kimana watoma bakula e mambu mampasi kenuananga mau o mpangi. Vava kuyisia vana fulu kiandi. Songa e ngemba yo vanga kikundi ye ampangi. Sungamenanga vo e kani dieto ke vana kaka longi diambote ko kwa mpangi, kansi i ‘mwesa ntim’andi e kiese.’—Nga. 27:9.