1-2. Ngano mpangi yimosi nti kalongoka mu musamu wutariri mpila ya hana malongi?

 MU MIVU miyôkele, bakuluntu bole baye tala mpangi ya yikento yayôkesa mwa ntangu ya lembo vutu bâka ku tukutakanu. Mukuluntu weri twarisaka timoko wazonzela verse zazingi zitindisaka mu bâka ku tukutakanu. Wabanza ti timoko tio tiatindisa mpangi’awu, kâ mu ntangu yi beri dingaka mu kwenda, mpangi ya yikento yatâ ti: “Beno bampangi, misamu mie nani ka luzebi’â mio ko na kani fioti.” Bakuluntu bo bahana malongi, kâ ka bayula misamu mieri na mpangi yo ko. Buna, wamona ti malongi mawu ka mabâ salu ko.

² Mu bungu dia musamu wo, mukuluntu weri twarisaka timoko têle ti: “Ntangu zakaka, mbo ndieri banzaka ti mpangi yo ka yeri’â na buzitu ko. Kâ bu nayizi tomo banza mu musamu wo, nayizi bakula ti, verse za delakana nasarila kani nasarila biyuvu bia delakana ntiana: ‘Ngano ntia misamu ta bwabana na mio mu luzingu lwaku?’ ‘Bwe ndendi ku bakisila?’” Mpangi yo ya mukuluntu yabaka malongi mu musamu wo wayôka. Lumbu ti mukuluntu wena we na tiari tia bakaka mpe wubakisaka bampwana’andi.

3. Nani mu timvuka lendi hana malongi?

 ³ Mu bungu ti mivungi miena, bakuluntu dema die nawu dia hana malongi tala ti wufwanakane. Kâ, ntangu zakaka mbo wufwanakanaka ti mpangi zakaka za mu timvuka zahana malongi. Mu tifwani, mpangi ya yikento peleko ya yibakala yilendi hana malongi masikamanaka mu Bibila kwe ndiku’andi. (Mik. 141:5; Bin. 25:12) Peleko mpangi ya yikento ya kula yilendi longa mpangi ya yikento ye muleke mu misamu mi bazonzelaka  mu Tite 2:3-5. Bibuti mpe, nsatu yibâka nawu ya longa bala bawu. Buna, ni bu sa ti timoko ti bakuluntu ba mu timvuka tita vulu zonzela, beto bansoni tulendi longoka mpila ya mbote ya hanaka malongi mafwanakane, matindisaka mpe mayangirikaka mutima.​—Bin. 27:9.

4. Nti tutaluzula mu timoko ti?

⁴ Mu timoko ti mbo tutaluzula misamu miyà mitariri malongi: 1) Nti bifweti tu tuma mu hana malongi? 2) Ngano malongi mo mfunu mena? 3) Nani fweti hana malongi? 4) Bwe tulendi hanina malongi mabakisaka?

5. Tala ti mukuluntu wuheni malongi na luzolo lwalwansoni, mu bungu dia nti wulembo bêla musamu wa mpasi kwe bantu mu tambula mo? (1 Bisi-Korente 13:4, 7)

⁵ Bakuluntu luzolo lwe nawu mu mpangi zawu. Ntangu zakaka, mbo basongelaka luzolo lo bu bahanaka malongi kwe muntu wuta zolo diatila mu mpila ya mbi. (Nga. 6:1) Kâ ntete kahana malongi kwe muntu, mukuluntu wulendi taluzula misamu miakaka mia luzolo mia zonzela Paulo. ‘Luzolo vivirila luvivirilaka mpe lwa mbote lwena. [. . .] Miamiansoni lukorelaka, miamiansoni lukwikilaka, miamiansoni lusilaka vuvu, miamiansoni luvivirilaka.’ (Tanga 1 Bisi-Korente 13:4, 7.) Dimbitila mu verse zo mbo kubakisa mukuluntu mu zaba ka nti bita mu tuma mu hana malongi na mu zonza kwe mpangi mu mpila ya mbote. Muntu wuta wirikila malongi kamana mona ti mukuluntu lwaka kamubelokelaka, ka wubâ musamu wa mpasi ko kwe yandi mu tambula malongi.​—Rom. 12:10.

6. Ntumwa Paulo ntia tifwani tia mbote kahana?

⁶ Ntumwa Paulo tifwani tia mbote tieri tia bakuluntu. Mu tifwani, mpangi za ku Tesalonike bu zabâ na nsatu malongi, Paulo ka tîna ko mu ba hana mo. Kâ mu mikanda mi katsoneka, Paulo watoko ba sîka mu bungu dia tisalu tiawu tia kwikama, luzolo lwawu lu beri songelaka mu tisalu tiawu na tifu tiawu tia korela. Wakipa mpe misamu mi beri bwabanaka na mio, wazaba ti luzingu lwawu lwa mpasi lweri, mpe nkwamusu beri korelaka. (1 Tes. 1:3; 2 Tes. 1:4) Wabatêla mpe ti tifwani tia mbote beri songelaka kwe Bakristo bakaka. (1 Tes. 1:8, 9) Diangana nsayi yatomo ba baka bu bawâ masîka mo matûka kwe Paulo! Ntembe kâni, Paulo mpangi zandi za katomo zolo. Ntiangu kabâ na lenda dia ba hana malongi mabakisaka mu mikanda miandi mia miole kwe Bisi-Tesalonike.​—1 Tes. 4:1, 3-5, 11; 2 Tes. 3:11, 12.

7. Mu bungu dia nti muntu wulendi bongela malongi mu mpila ya mbi?

⁷ Ngano nti biyôka tala ti tuheni malongi mu mpila ya mbi? Mukuluntu wumosi watâ ti: “Bantu bakaka, mbo babongelaka malongi mu mpila ya mbi, ka wena ko ti malongi ka mena ma mbote ko, kâ mu bungu ti ka babahanini’â mo mu luzolo ko.” Ntia malongi tuta baka? Ka wubâ musamu wa mpasi ko kwe muntu mu tambula malongi tala ti tumuhanini mo mu luzolo, kani tamuhanina mo mu nkesi.

8. Mukuluntu ntia biyuvu kalendi tiyula bu kabonga nzengolo ya longa muntu peleko kâni?

⁸ Bakuluntu ka bafweti’â babâka na tîta ko mu hana malongi. Ntete kahana malongi, mukuluntu wufweti toko tiyula: ‘Ngano wufwanakane natâ musamu? Ngano lukwikulu lwe nani ti misamu mi yirikiri muntu mia mbi miena? Ngano ntumunu ya Bibila kalembolo tumamana? Peleko mabanza meto kwa me ma swaswana?’ Bakuluntu mbo basaka keba mu bâ na tîta dia zonza. (Bin. 29:20) Tala ti mukuluntu ka wuta zaba ko tala ti fweti longa muntu, lendi yula mabanza ma mukuluntu  wakaka tala ti mpangi misamu mitâka Bibila kalembolo tumamana, mpe nsatu malongi ye nandi.​—2 Tim. 3:16, 17.

9. Ngano nti tuta longoka mu mpila Paulo yi kahanina malongi mu musamu wutariri ndwatulu na wa kipa nitu? (1 Timote 2:9, 10)

⁹ Tabongeno tifwani. Mukuluntu we na lwaka mu mpila yi lwatilaka mpangi peleko yi katikipilaka. Mukuluntu wulendi tiyula: ‘Ngano verse ye kô yita kuntuma mu kwe mu zonzela musamu wo?’ Ngatu mukuluntu ka wuhanandi mabanza ma yandi beni, lendi kwe yula mukuluntu wakaka peleko mpangi yakaka ya yela. Tintwari balendi taluzula malongi ma hana Paulo mu musamu wutariri ndwatulu na mpila ya kipila nitu. (Tanga 1 Timote 2:9, 10.) Paulo wazonzela mitieno mia nguri bu katâ ti Mukristo wufweti lwata binkuti bilembo bebesa nkumbu ya Yehova. Kâ Paulo ka hana liste ko ya binkuti bilendi lwata muntu peleko bi kalendi lembo lwata. Wazaba ti Bakristo timpwanza tie nawu tia sola binkuti bi bazololo mu lwata tintwari na mitieno mia Bibila. Buna, mu zaba tala ti wufwanakane mu hana malongi, bakuluntu bafweti taluzula mu zaba tala ti nsololo yisiri mpangi ka yita yôkesa ndilu ko, mpe ya sungama yena.

10. Nti bitubakisa mu zitisa nsololo zi saka bampwana’eto?

¹⁰ Musamu wa mbote wena mu bambukaka ti mpangi zole za yela zilendi sa nsololo za swaswana zilembolo za mbi. Ka tufweti’â tatumaka mpangi zeto ko mu ngolo mu yirikila misamu mu mpila yi tumonaka ti ya mbote yena peleko ya mbi yena.​—Rom. 14:10.

11-12. Tala ti wufwanakane mu hana malongi, ngano mukuluntu ntia tiyuvu wulendi tiyula, mpe mu bungu dia nti?

¹¹ Tala ti wufwanakane mu hana malongi, tiyuvu eti mfunu tiena, nani fweti hana malongi? Ntete kahana malongi kwe mpangi ya yikento ya kwela peleko kwe mwana, mukuluntu wulendi monekena mfumu-kanda, kampe mfumu-kanda yo mbo kazolo mu hana malongi mo yandi beni. * Peleko mfumu-kanda lendi dinga mu bâ ho mu ntangu mukuluntu yi kahana malongi. Mpe ntiana bu tumweni wo mu  paragrafe 3, ntangu zakaka bubote bwingi kwe mpangi ya yela ya yikento mu hana malongi kwe mpangi ya yikento ya ntwenia.

¹² Musamu wakaka tufweti bambukilaka. Mukuluntu wulendi tiyula: ‘Ngano ni meno mfwanakane mu hana malongi, peleko bubote bwingi muntu wakaka kaheni mo?’ Mu tifwani, muntu wumonaka ti kena salu ko, wulendi kulu tambula malongi mata tûka kwe mukuluntu wabwabana na musamu wo, kani matûka kwe mukuluntu walembo bwabana na musamu wo. Mukuluntu wabwabana na musamu wo  wulendi tomo songela tiari tiatingi, mpe misamu mi katâ ka mibâ mpasi ko mu tambula. Kâ, bakuluntu babansoni dema die nawu dia tindisa bampangi mu sarilaka misamu mi lombaka Bibila. Buna, tala ti wufwanakane mu hana malongi, bafweti ma hana ni bu sa ti ka kwena mukuluntu ko wabwabana na musamu wo.

13-14. Mu bungu dia nti we mfunu kwe mukuluntu mu wirikila?

¹³ Bâ wa kubama mu wirikila. Mukuluntu bu wukubama mu hana malongi, wufweti tiyula: ‘Ngano ntia misamu nzebi mu mpangi yo? Ntia misamu mie nandi mu luzingu lwandi? Ngano misamu mia mpasi kata bwabana na mio mi ndembolo zaba? Ngano nti bie nandi nsatu bwawu bu?’

¹⁴ Diangana mutieno we mu Zaki 1:19 mbo wutarilaka bantu bahanaka malongi. Zaki watsoneka ti: “Muna muntu fweti bâka na manzangu ma wirikila, mande ma zonza na mande ma baka nkesi.”(NWT) Mukuluntu wulendi banza ti misamu miamiansoni mia kazebi, kâ ngano wa matieleka wena? Bingana 18:13 mbo yitubambulaka ti: ‘Muntu wuvutulaka mvutu mu musamu wu kalembolo toko wâ, bo buzoba, mpe nsoni kwe yandi.’ Bubote bwena mu yula misamu kwe muntu wuta bwabana na mio. Wuzololo tâ ti fweti wirikila ntete wazonza. Bambukila malongi ma baka mukuluntu wu tuzonzele ku mbatukulu. Wabakula ti kani kabatikila timoko mu misamu mi kakubika, wafweti yula mpangi ya yikento biyuvu bia mpila eyi: “Ngano ntia misamu ta bwabana na mio mu luzingu lwaku?” “Ngano bwe ndendi ku bakisila?” Tala ti bakuluntu babongele ntangu yayingi mu zaba misamu, mbo bakwizi bâ na lenda diadingi mu hana lubakusu na mu tindisa mpangi zawu.

15. Ngano bwe bakuluntu balendi sarila mutieno we mu Bingana 27:23?

¹⁵ Longoka mu zaba bimeme. Ntiana bu bazonzele wo ku mbatukulu, tala ti tuzololo tahana malongi mabakisaka, ka wufwanakane’â ko kwa tatanga mwa verse, mpe tahana mabanza ma lendi sarila muntu, peleko tasarila mpila zo za zole. Mpangi zeto bazololo bamona ti bawu tubelokelaka lwaka, bawu tubakulaka, mpe tuzololo tababakisa. (Tanga Bingana 27:23.) Bakuluntu bafweti sa miamiansoni mu bâ na tindiku tia ngolo na mpangi zawu.

16. Nti bilendi bakisa bakuluntu mu hana malongi mabakisaka?

¹⁶ Bakuluntu bafweti saka keba mu zonzaka na mpangi zawu mu ntangu yi badingaka kwa mu ba hana malongi. Kani basila bo, ntangu zazansoni bafweti zonzaka na mpangi zawu mu ba songela ti bawu babelokelaka lwaka mu misamu mie nawu. Mpangi yimosi ye mukuluntu tûka ntama yatâ ti: “Wamana sila bo, mbo lubâ na tindiku tia mbote. Buna mu ntangu yi dinga mu hana malongi, ka wubâ musamu wa mpasi ko.” Mpe ka wubâ musamu wa mpasi ko kwe wô baka malongi mu tambula mo.

17. Mu ntia ntangu mukuluntu wutomo bâka na nsatu ya luvivululu mpe na nsayi?

 ¹⁷ Bâ na luvivululu mpe na nsayi. Luvivululu na nsayi mbo bibâka mfunu nsungula mu ntangu muntu yi kakalaka malongi masikamanaka mu Bibila. Mukuluntu wufweti saka keba mu lembo kulu bakaka nkesi tala ti malongi ma kaheni ka bakululu’â ma tambula ko peleko ka bakululu’â ma sarila ko. Bibila diatâ ebu mu bungu dia Yezu: ‘Yandi ka tiamuna roseau ya fumbama ko, yandi ka dima mulaku wa mwinda wuta dinga mu fwa ko.’ (Mat. 12:20) Buna, bu kasambilaka yandi kaka, mukuluntu wulendi lomba kwe Yehova kasakumuna muntu we na nsatu malongi, ngatu kamubakisa mu bakula ka mu bungu dia nti ke na mo nsatu mpe kafweti ma sarila. Mpangi yi baheni malongi yilendi bâ na nsatu ya ntangu mu dimbitila mu malongi ma bamuheni. Tala ti mukuluntu luvivululu lwe nandi na nsayi, ka wubâ musamu wa mpasi ko kwe muntu wu kata hana malongi mu mu wirikila. Wa matieleka, ntangu zazansoni malongi mafweti sikamanaka mu Zu dia Nzambi.

18. a) Bu tuhanaka malongi, ntia mabanza mafweti bâka neto mu mutu? b) Ntiana bu ta wasongela tifwani na kaku, ntia misamu bibuti bifweti zonzela?

¹⁸ Longoka mu makuba maku. Mu bungu ti bantu ba masumu twena, ka tubâ na lenda ko dia sarila mabanza me mu timoko ti mu mpila ya lunga. (Zaki 3:2) Mbo tutâ makuba, kâ bu tutâ mo, tufweti saka ngolo mu bakila mo malongi. Tala ti mpangi zeto zimweni ti bawu tuzololo, ka wubâ musamu wa mpasi ko mu tu lemvokela mu ntangu yi tubafwemesaka mu nzonzolo peleko mu ndiatulu.​—Tala mpe kaku tie na mutu-diambu “ Musamu wa mfunu kwe bibuti.”

19. Bwe tulendi yangirikila mitima mia mpangi zeto?

¹⁹ Ntiana bu tumweni wo, ka wena musamu wa fioti ko mu hanaka malongi ma delakana. Bantu ba masumu twena, mpe bô ba tuhanaka malongi bantu ba masumu bena. Bambukilaka mitieno mi tulongokele mu timoko ti. Bâka na lukwikulu ti mabanza ma mbote mata kutuma  mu hana malongi. Bâ mpe na lukwikulu ti malongi ma hana mfunu mena, mpe nge ni muntu wa mbote wufwanakane mu hana mo. Ntete wahana malongi, yula biyuvu kwe muntu wuta hana malongi mpe tomo wirikila ngatu wazaba misamu mi kata bwabana na mio. Yêla mu mwina misamu buna bu kata mia mwina yandi. Bâ wa lembama, mpe sa tindiku tia ngolo na mpangi zaku. Bambukilaka kani edi: Tuzololo ti malongi meto mabakisaka, kâ mpe mayangirikaka mutima.​—Bin. 27:9.