1-2. Ndolome umo walilongesele bika ha kunangula bakwabo?

MYAKA imo kunima, bakulunu babali bendelele ndokazi uje walikelele kukunguluka. Hakati kaba bakulunu, umo wasimutwiyiye na uje ndokazi ha bisoneka byabingi bije byendekele ha kukunguluka. Munima ya kusimutwiya, ou mukulunu wasinganyekele ngwendi nakwasa mwamubwa uje ndokazi. Oloni mubasalesele, uje ndokazi wabalekele ngwendi: “Bandolome kumuzibuka bukalu bunjili na kuliwana nabwo.” Aba bandolome, banangwile uje ndokazi simbu kanda bamwihule bukalu bwakele nabwo. Ngeci, walizibile ngwendi byuma bibamunangwile kubyamukwasele.

² Mu kwita kwa simbu, mukulunu uje watandelele uje ndokazi bisoneka wendekele ngwendi: “Ha simbu yatulekele aje majwi, njasinganyekele ngwange kakandelelele ku byuma bitunamuleke. Oloni munjasinganyekeseseleho, njanangukile ngwange njapandele tahi kwihula uje ndokazi bihula bimo simbu kanda njimutandele bisoneka byabingi. Njapandele kumwihula ngwange: ‘Bukalu muka bumuli na kuliwana nabwo?’ ‘Twasa kumikwasa bati?’” Ou mukulunu walilongeseleko bimo ku byuma byalingiwile. Ha simbu ino, napu kanyungi wamubwa, co akazibila bakwabo mema ku mbunge.

3. Beya banapande kunangula bakwabo mu cikungulukilo?

 ³ Ha kupwa tunyungi, bakulunu banapande kunangula bakwabo nga bamona seho ya kulinga ngoco. Oloni ha bisimbu bimo bandolome na bandokazi mu cikungulukilo banasa kunangula bakwabo. Cakumwenako, ndolome nambe ndokazi nasa kunangula  kabusamba kendi kupangesa Mbimbiliya. (Myaso 141:5; Visi 25:12) Ndokazi wa kukola nasa kunangula mumbanda ha byuma bya kufwa ngwe bije bibanendeka ku mukanda wa Tito 2:3-5. Co bisemi nabo banapande kunangula na kulongesa bana babo. Cino cilongesa banacibwahesela bakulunu mu cikungulukilo, oloni citukwasa tubaboshe. Citukwasa tunangule bakwetu mu ngila ije ibakanyamesa na ‘kubazibisa kubwaha ku bimbunge.’—Visi 27:9.

4. Bika bitusimutwiya muno mu cilongesa?

⁴ Muno mu cilongesa tusimutwiya ha bihula biwana bije binakundama ku kunangula bakwetu: (1) Bika binapande kutushongangeya tunangule bakwetu? (2) Kuma tunapande kubanangula bene ndi? (3) Beya banapande kubanangula? (4) Mwasa kunangula bati munu mu ngila ije imukwasa manene?

5. Kukala na biyongola byabibwa ha kunangula banu kukwasa bati mukulunu anangule mu cizemo? (1 Kolinte 13:4, 7)

⁵ Bakulunu bazema bandolome na bandokazi babo. Simbu imo bakamwesa eci cizemo ha kunangula munu uje ashaka kusebuka. (Ngala 6:1) Simbu kanda banangule munu, bakulunu banapande kwanuka byuma byendekele Paulu ha cizemo. Kapositolo Paulu wendekele ngwendi. ‘Cizemo cili na lukakateya na kutetela. . . . Cikafwiki byuma byoshe, cikulahela byuma byoshe, cilabelela byuma byoshe, cikakolesa mu byuma byoshe.’ (Tandeni 1 Kolinte 13:4, 7.) Nga mukulunu asinganyekesesa ha majwi awa a mu Mbimbiliya, co amukwasa anangule munu mu cizemo na kasingimiko. Nga munu ibanangula ananguka ngwendi bakulunu bamuzema na kumwaka mbunge, co kumupwila kwakwasi kupangesa byuma bibanamunangula.—Loma 12:10.

6. Kapositolo Paulu natumwesa mwanja muka waubwa?

⁶ Kapositolo Paulu namwesa bakulunu mwanja waubwa. Cakumwenako, mukwatondekele kunangula bandolome ba ku Tesalonika, Paulu kakwatakwatele ku masinde. Oloni mu mikanda yabasonekelele, washangumukile tahi kubashangazala ha bipangi byabo bya kukulahela na kuundangana kwabo mu cizemo na kukolesa. Co lalo, wasinganyekesesele ha bukalu bubakele na kuliwana nabwo. Wazibukile ngwendi bapwile ba kukolesa nameme bakele na kuyanda. (1 Tesa 1:3; 2 Tesa 1:4) Walekele lalo baje bandolome ngwendi bamwesele bakwabo baka-Kilistu mwanja waubwa. (1 Tesa 1:8, 9) Babwahelelele manene Paulu mwabashangalele. Paulu wazemene manene bandolome bendi mukemwo wanangwile mwamubwa baka-Kilistu ba ku Tesalonika mu mikanda yoshe yabasonekelele.—1 Tesa 4:1, 3-5, 11; 2 Tesa 3:11, 12.

7. Bika byasa kwonowesa munu kutolilila ku byuma bitumunangula?

⁷ Bika byasa kulingiwa nga kutunangula munu mwamubwa? Mukulunu umo wendekele ngwendi: “Bamo banasa kulubala nameme tubanangula ha byuma byabibwa mwafwa kutwabanangwile mu cizemo.” Bika bitulilongesa ku byuma byanendeka ou mukulunu? Munu itunangula kumupwila kwakwasi kutolilila ku byuma bitumunangula nga tumunangula mu cizemo keti oku tunalubala.

8. Bihula muka byanapande kulihula mukulunu simbu kanda anangule munu?

⁸ Bakulunu kubapandele kuzambwila kunangula munu. Simbu kanda mukulunu anangule munu, napande kulihula ngwendi: ‘Kuma njinapande kwendekaho bimo ndi? Njili na bukaleho bumwesa ngwabwo byali na kulinga byabibi ndi? Kuma Mbimbiliya imwesa ngwayo byuma byali na kulinga binapu byabibi ndi? Indi yange lika njinamono ngwange  kalingile byuma mu ngila yaibwa?’ Bakulunu bakasinganyekesesa simbu kanda bendeke. (Visi 29:20) Nga mukulunu kazibuka mwamubwa indi napande kunangula munu, co nasa kwihulako mukwabo mukulunu mangana amukwase kuzibuka indi byuma byali na kulinga owo munu kubilitombola na Bisoneka.—2 Tima 3:16, 17.

9. Bika bitulilongesa kuli Paulu omwo tunangula munu ha zalesi na sholwesi? (1 Timateo 2:9, 10)

⁹ Tucisimutwiyeni ha cakumwenako eci. Hamo mukulunu umo aliziba ngwendi zalesi na sholwesi ya muka-kwambulula umo mu cikungulukilo kuyesi mwamubwa. Ou mukulunu napande kulihula ngwendi: ‘Kuma kuli Cisoneka cinjasa kupangesa mu kumunangula ndi?’ Kapandele kwendeka lika biyongola byendi. Oloni nasa lalo kwihulako mukwabo mukulunu nambe muka-kwambulula wa kukola ku sipilitu. Co boshe banapande kwituluka mu cinangulo ca Paulu cije cendeka ha zalesi na sholwesi. (Tandeni 1 Timateo 2:9, 10.) Paulu wendekele ha binangulo bije bikwasa baka-Kilistu bangule zalesi na sholwesi yaibwa. Paulu katungile mashiko amwesa mubanapande kuzalela banu nomwo mubanapande kusholokela. Wamwene ngwendi baka-Kilistu basa kulyangwila bizalo na sholwesi ije inalitombola na Bisoneka. Ngeci, simbu kanda bakulunu banangule munu banapande kumona indi obyo byuma byanangula bimwesa kasingimiko, co lalo binalitombola na Bisoneka.

10. Bika bitukwasa tusingimike byuma bibanalyangwila bakwetu?

¹⁰ Tunapande kwanuka ngwetu baka-Kilistu babali ba kukola ku sipilitu basa kwangula byuma bya kuliseza, oloni byoshe binabwaha. Kutwapandele kusindiya bandolome na bandokazi betu balinge byuma bitumona yetu ngwetu bikebyo byabibwa.—Loma 14:10.

11-12. Nga mukulunu nananguka ngwendi kuli munu ibanapande kunangula, napande kulihula bihula muka, co mwafwa bika?

¹¹ Nga twananguka ngwetu munu umo banapande kumunangula, co tunapande kulihula ngwetu: ‘Beya banapande kumunangula?’ Simbu kanda mukulunu anangule ndokazi ali mu bulo nambe mwanike, napande tahi kwihula mutwe wa naanga. Hamo ikeye asa kwana cinangulo cinapande. * Indi hamo ou mutwe wa naanga nasa kulomba ngwendi akaleko ha simbu ibanangula mwebwendi nambe munendi. Co lalo, ngwe mutunamwena mu  palagilafu 3, simbu imo kunasa kupwa kwakubwa nga ndokazi wa kukola ikeye anangula ndokazi wa mumbanda.

¹² Kuli byuma bikwabo byanapande kwanuka mukulunu simbu kanda anangule munu. Napande  kulihula ngwendi: ‘Kuma yange njinapande kunangula ou munu indi beka banapande kumunangula?’ Cakumwenako, munu uje akatwalelelaho kuliziba ngwendi keti wa seho, banasa kumunangula mwamubwa kuli mukulunu uje walizibile ngoco simbu imo. Ou mukulunu nasa kuzibila ngozi na kuzibisisa munu yali na kunangula, co byuma byendeka byasa kumweta mwamubwa ku mbunge. Nameme ngoco, bakulunu boshe bali na cipangi ca kutakamesa na kukwasa bandolome na bandokazi babo bangule byuma bije bilitombola na Bisoneka. Ngeci, bakulunu balinga mwamubwa kunangula munu nameme kubaliwanene na bukalu bwanaliwana nabwo.

13-14. Mwafwa bika mukulunu napande kutolilila mwamubwa?

¹³Pweni baka-kutolilila bababwa. Simbu kanda mukulunu anangule ndolome napande kulihula ngwendi: ‘Bika binjizibuka hali ou ndolome? Bika byali na kuliwana nabyo mu kuyoya? Kuma kuli bukalu bwali na kuliwana nabwo buje kunjizibuka ndi? Bika byasa kumukwasa manene ha simbu ino?’

¹⁴ Cinangulo cili ku mukanda wa Yakomba 1:19 cikwasa manene baje banangula bakwabo. Yakomba wasonekele ngwendi: “Munu woshe napande kuzambula kuziba, oloni eshwale kukumbulula na kwishwala kulubala.” Mukulunu nasa kuliziba ngwendi azibuka byuma byoshe hali ndolome yashaka kunangula. Kuma ali na bukaleho bwa kushula ndi? Mukanda wa Visimo 18:13 utwanukisa ngwawo: “Nga ukumbulula omwo kanda uzibisise ulikokela lika shwamwa na bulema.” Mukulunu napande kuziba bukaleho kuli munu yanangula keti mu lingwabo embwe. Ngeci napande kumutolilila mwamubwa simbu kanda endeke. Anukeni byalilongesele mukulunu umo itunabanga kwendeka ku mashangumukilo a cino cilongesa. Ou mukulunu wanangukile ngwendi kapandele tahi kutandela ndokazi Bisoneka. Oloni wapandele kumwihula bihula bya kufwa ngwe: “Bukalu muka bumuli na kuliwana nabwo?” “Twasa kumikwasa bati?” Nga bakulunu batondesesa mwamubwa bukaleho, co kubapwila kwakwasi kukwasa na kushongangeya bandolome na bandokazi babo.

15. Bakulunu basa kupangesa bati cinangulo cili ku mukanda wa Visimo 27:23?

¹⁵Zibukeni mwamubwa butanga. Ngwe mutunabanga kusimutwiya kuli byuma byabingi byalibungila mu kunangula mwamubwa, keti kutandela lika munu Bisoneka na kumuleka hanapande kupangela. Bandolome na bandokazi betu banapande kunanguka ngwabo twabaka mbunge, tubazibisisa, co lalo tushaka kubakwasa. (Tandeni Visimo 27:23.) Bakulunu banapande kulinga mubasela mwoshe kulikwatasana manene na bandolome na bandokazi mu cikungulukilo.

16. Bika bikwasa bakulunu banangule bandolome na bandokazi mwamubwa?

¹⁶ Bakulunu kubapandele kulingisa bandolome na bandokazi babo basinganyeke ngwabo banapande kusimutwiya lika nabo  nga kunasholoka bukalu. Oloni simbu yoshe banapande kusimutwiya na bandolome na bandokazi babo na kumwesa ngwabo bashaka kubakwasa mu bukalu bubali nabwo. Ndolome umo uje napu mukulunu ha myaka yaingi wendekele ngwendi: “Nga mulinga ngoco, co mukanyamesa busamba bweni na bandolome na bandokazi. Co lalo kumipwila kwakwasi kubanangula.” Kutundaho, bandolome na bandokazi kubapwila kwakwasi kupangesa byuma bimubanangula.

17. Mwafwa bika mukulunu napande kukala na mbunge ya kubandamena na ngozi?

¹⁷Kaleni na mbunge ya kubandamena na ngozi. Nga munu abyana kupangesa bitunamunangula mu Mbimbiliya, co tunapande kukala na mbunge ya kubandamena na ngozi. Mukulunu kapandele kulubala nga ndolome nambe ndokazi yananangula kapangesele byuma byanamunangula. Bupolofweto bumo bwendekele hali Yesu ngwabwo: “Kakapokola lihongo lya kutepama nambe kuzima mulangi wa kutsitsibala mu ndeya.” (Mateo 12:20) Ngeci, mu malombelo endi a ku bushweke mukulunu napande kulomba kuli Yehova akwase uje munu yananangula amone seho ya byuma byanamunangula na kubizibisisa na kubipangesa mu buyoye bwendi. Ndolome ibananangula napande kuwana simbu ya kusinganyekesesa ha byuma bibanamunangula. Nga mukulunu endeka mu kuwa mbunge na ngozi, co ndolome yali na kunangula kumupwila kwakwasi kutolilila ku cinangulo. Byoshe bitunangula bakwetu binapande kutunda mu Lijwi lya Njambi.

18. (a) Bika bitunapande kwanuka omwo tunangula bakwetu? (b) Kwesekesa na cipalo, bika bibali na kusimutwiya bisemi bali mu cikupulo?

¹⁸Lilongeseni ku byuma bimunasebuka. Simbu imo kunasa kutukaluwila kupangesa mwamubwa binangulo bitunasimutwiya muno mu cilongesa mwafwa kutwalumbunukile. (Yako 3:2) Tunasa kusebuka, oloni tunapande kulilongesako bimo ku kusebuka kwetu. Nga bandolome na bandokazi betu bananguka ngwabo twabazema, co kubapwila kwakwasi kutukonekela nga twendeka na kulinga byuma bije bibalubalesa.—Taleni lalo cipalo ca “ Bibanapande Kulinga Bisemi.”

19. Twasa kuzibisa bati bandolome na bandokazi betu kubwaha ku bimbunge?

¹⁹ Ngwe mutunamwena, kunangula bakwetu mu ngila yaibwa keti kwakwasi. Kutwalumbunukile, co lalo na banu batukanangula kubalumbunukile. Anukeni binangulo bitunasimutwiya muno mu cilongesa. Cizemo cikeco cinapande kumishongangeya kunangula munu. Munapande kumona indi cili bene owo munu munapande kumunangula, co lalo indi yeni munafwila kumunangula. Simbu kanda munangule munu, mwihuleni na kumutolilila mwamubwa mangana muzibuke bukalu bwali na kuliwana nabwo. Esekeni kuzibisisa mwali na kumwenamo byuma. Pweni bababotsi, co likuteni busamba na bandolome na bandokazi beni. Anukeni ngweni cilengo cetu cinapu ca kunangula bakwetu mu ngila yaibwa ije ibazibisa kubwaha ku mbunge.—Visi 27:9.