1-2. Lupua umo waasambiliile ki palua kupeelana masoke?

 MIAKA ingi yaapitile, bakote babili baaile kumwendela nkazi umo asibanga waya ku kulonghaana mu kipindi kimo. Mukote umo pakati kabo waamulangiliile ozo nkazi maleembo paleepale alandiile palua kuya ku kulonghaana. Ozo mukote waatontonkaniizie nangue miilo ya busuungi yaailesie buino, inzi weene pamo ni ozo lupua ubaali nakue lubaali basyafuma, ozo nkazi waabalandile eevi: “Mwe balupua, te mumanine ata kantu palua maavia ane.” Babo balupua baatendekele kufumia masoke bila kumwipuzia ozo nkazi maavia abanga wali nao. Keekio kyaalengiizie eyunvue nangue masoke aabamupeele te aamukwasiizie.

² Olia lupua waamusomeene ozo nkazi lileembo, waalanda eevi: “Mu ozo musita naamwene nangue ozo nkazi tali na mukinzi. Inzi, naafikiile kwinika nangue naatontonkaniiziesie palua maleembo apalile a kubombia, kuliko kumutontonkaniizia ozo nkanzi. Naali napalile kukeba bintu byaasaakeene ni ozo nkazi mu buikazi bwakue ni vya kumukwasia.” Ozo mukote waasambiliile lisomo lya mana kupitila bintu byaaimweneene. Loonu ozo mukote ni musuungi ali waemenana, kabili ali wakwasia.

3. Mu kilonghaano, masoke kunti afumiiwa na baani?

 ³ Bakote bali ni miilo ya kufumia masoke kine kyapala, paantu beene ni basuungi. Anzia evio, nsita inge balupua ni bankazi ba mu kilonghaano kunti bafumia masoke. Kwa mufuano, lupua ao nkazi kunti wamupeela mwinakue masoke aswapiile Bibilia. (Malum. 141:5; Tus Maf. 25:12) Nkazi umo akotele kunti ‘wamusambilizia [wamusoka] mukaziana’ palua kintu kimo pa beelia bili mu lileembo lya Tito 2:3-5. Kabili lingi  baviazi bakabiile kubasoka baana babo. Kansi, anzia kine leeli lyasi lilandiile saana palua bakote ba mu kilonghaano, fwe bonse kunti twanoonkelamo kupitila kutoosia kabili nzila ya kufumia masoke ali akwasia, kabili ali akinkizia ni ‘kulengia mutima usaansamuke.’​—Tus Maf. 27:9.

4. Tuli kulondoluela ki mu leeli lyasi?

⁴ Mu leeli lyasi, tuli kulondoluela biipuzio bina palua kufumia masoke. (1) Ni nsaambu ki iweeme ili yalengia kufumia masoke? (2) Eba, paapa papalile kufumia Masoke? (3) Naani apalile kufumia masoke? (4) Kunti wafumia siani masoke apalile?

5. Juu ya ki bantu kunti baitabilasie lubilo kine mukote wafumia masoke mu nzila ya ntono? (1 Bakorinto 13:4, 7)

⁵ Bakote bali basaangua babatonene balupua ni bankazi babo. Nsita inge bali balangilila ntono ya evio kupitila kumusoka muntu asyali wakeba kuponena mu lwendo lubiipile. (Bag. 6:1) Inzi, ntaanzi ya kufumia masoke, kili buino kine mukote watontonkania palua bintu paleepale byaalandile mutumua Paulo palua ntono. ‘Ntono ili yasipikizia, iweeme . . . ili yaya yateekameene mu byonse, ili yaya yaketekeele mu bintu byonse, kabili ili yaya yasipikiziizie mu bintu byonse.’ (Soma 1 Bakorinto 13:4, 7.) Kutontonkania ezio milongo ya Bibilia kunti kwamukwasia mukote kutoosia kintu kyamukinkizia afumie masoke, kabili kunti kwamukwasia aye amumone lupua wakue wali ni malanga aweeme. Kine muntu wapeelua masoke kunti waiunvua nangue mukote ali mukumwemena, keekio kunti kyamukwasia saana etabile musoko.​—Bar. 12:10.

6. Mutumua Paulo waatubikiile mufuano ki uweeme?

⁶ Mutumua Paulo waatubiikiile mufuano uweeme, paantu abanga mukote. Kwa mufuano, musita balupua ba ku Tesalonika lubaali bakabiile masoke, Paulo taatiinine kubasoka. Anzia evio, mu mikanda yakue, Paulo waatendekelenke kubatasia palua miilo yabo ya kisinka ni ya ntono pamo ni kusipikizia kwabo. Kabili, waatontonkaniizie palua buikazi bwabo, ni kubalanda nangue waali wamanine nangue baali basipikizia mu kisinka. (1 Bat. 1:3; 2 Bat. 1:4) Kisia, waabalandile babo balupua nangue babanga bali mifuano iweeme ku Bakristu bange. (1 Bat. 1:8, 9) Kakiine, baasekeleele saana kutasiiwa na Paulo! Keekio, kunti kyalangilila nangue Paulo waali wabatonene saana balupua bakue. Keekio i kyaalengiizie aviinde kufumia masoke apalile mu mikanda yakue ku Batesalonika.​—1 Bat. 4:1, 3-5, 11; 2 Bat. 3:11, 12.

7. Juu ya ki bange kunti baandua kukoonka masoke?

⁷ Kunti kwaaluka ki kine te tufumiizie masoke mu nzila iweeme? Mukote umo ali ni kibeelezio walanda eevi: “Bantu bange bali baandua kukoonka masoke, apana paantu mu azo masoke muli ni kintu kibiipile, inzi paantu te afumiiziwe mu nzila ya ntono.” Twasambilila ki kupitila ezio milandu? Masoke ali asaangua aleengele kukoonka kine afumiiwa kwa ntono, apana kine muntu wafumia masoke wasasile.

8. Mukote apalile kwiipuzia siani kine akebele kumusoka muntu unge?

⁸ Bakote te bapalile kuya bafumia masoke lubilo-lubilo. Ntaanzi ya kufumia masoke, mukote apalile kwiipuzia eevi: ‘Eba, kakiine paapa paantu mpalile kulandapo ni kantu? Eba, nsininkiziizie nangue kintu kili mukukita muntu ozo kibiipile? Eba, Bibilia ili yalanda nangue kintu kyali mukukita kibiipile? Ao eba, kintu kyali mukukita kiibeleelesie  ni keelia kindi natona kukita?’ Bakote bali balangilila mulangue kupitila kutiina kuya bali bantu ‘ba kasonto mu kulanda [kwabo].’ (Tus Maf. 29:20) Kine mukote tasininkiziizie nangue muntu apalile kusokua, kunti waya kumwipuzia mukote unge kine ni weene ali watontonkania nangue ozo lupua ali wakita kintu kipuseene ni Bibilia, kabili apalile kusokua.​—2 Tim. 3:16, 17.

9. Ni masomo ki atwasambilila kuli Paulo musita utwafumia masoke palua kuvuala ni kwipamba? (1 Timoteo 2:9, 10)

⁹ Mona ozu mufuano. Tulande, mukote umo ali mukwema juu ya nzila ili yasaakwilamo muzumizi nakue maubo ao vyali waipamba. Mukote kunti waiipuzia eevi: ‘Eba, kuli ni nsaambu iswapiile Maleembo ili kulengia ndandepo ni kantu?’ Paantu mukote tatonene kufumiasie malanga akue, kunti waya kumumona mukote unge ao kasimika unge akosele kimupasi eevi amwipuzie malanga akue. Bali kutoosia pamo musoko wakue Paulo palua kusukua ni kwipamba. (Soma 1 Timoteo 2:9, 10.) Paulo waalandilesie mu kifupi mafunde apalile kutoosia Mukristu eevi asininkizie nangue maubo ali wavuala teezi kulengia Yehova alandilue bintu bibiipile. Inzi Paulo taaleetele ntantiko ya maubo apalile ao asipalile kuvuala muntu. Paulo waamanine nangue balupua ao bankazi kunti bavuala maubo onse abali kutona, kinesie te apingeene na beelia bilandile Bibilia. Pakaako, musita bakote lubali bapingula kumusoka muntu, bapalile kusininkizia nangue nzila ya kusaakula yakue ozo muntu ilangiliile nangue ateekameene ao ali ni malanga aweeme.

10. Ni kiki kitupalile kuya twalangulukile palua kusaakula kwa kila muntu palwakue?

¹⁰ Kili buino kulanguluka nangue Bakristu babili bakosele kimupasi kunti basaakula bintu mu nzila ipuseene, inzi keekio te kilangiliile nangue umopo ali ni nsaambu ni unge tali na nsaambu. Te tupalile kubapatikizia balupua betu bakite bintu beelia bitumwene nangue i biweeme.​—Bar. 14:10.

11-12. Kine kipalile kufumia musoko, mukote apalile kwiipuzia biipuzio ki, kabili juu ya ki?

¹¹ Kine kimwenekele paswetele nangue kipalile kufumia masoke paleepale, kiipuzio kinge kya kwiipuzia ni keeki: Naani apalile kufumia masoke? Ntaanzi ya kumusoka nkazi opilue ao muana muniini, mukote kunti walondolola ni mutue wa nsesi. Paange ozo mutue wa nsesi kunti watona kupuisia bobo buavia wenka muine. * Ao paange mutue wa nsesi kunti watona kusaanguapo musita mukote lwali kuya wafumia masoke. Kabili, nga vikilangiliilue mu  lifungu lya 3, kunti kyapala nsita inge nkazi akulile amusoke nkazi mukaziana.

 ¹² Kabili, mukote apalile kutontonkania kintu kinge. Mukote kunti waaiipuzia eevi: ‘Eba, neene i apalile kufumia musoko ao kunti kyakila kuwaama kine musoko wafumiiwa na muntu unge?’ Kwa mufuano, muntu ali ni malanga a kuya waimwene nangue tapalile, kunti waitabila buino musoko kufuma ku mukote waaisaangile kale mu aali ya evio. Mukote waaisaangile kale mu ezio aali, kunti waibiika saana mu ezio aali, kabili ni beelia byali kulanda paange kunti byaitabilua lubilo saana. Anzia evio, bakote bonse bali ni nsaambu ya kubakoselezia ni kubakinkizia balupua ni bankazi babo eevi baalulule aali kampanda kukoonkana ni Maleembo. Pakaako, ni kitu kya mana saana musoko ufumiiwe anzia kine mukote muine wafumia ozo musoko tanaisaange mu ezio aali.

13-14. Juu ya ki ni kintu kya mana mukote kuya watuilizia?

¹³ Uye waleengele kutuilizia. Kine mukote ali mukwiteania kuya kusokana, apalile kwiipuzia eevi: ‘Neene manine ki palua aali yakue lupua? Weene ali mukusaakaana ni aali ki mu buikazi bwakue? Eba, kuli ni maavia aali mukusaakaana nao ansimanine? Ni kiki kyakabiile saana loonu?’

¹⁴ Mafunde ali mu Yakobo 1:19 kakiine ali abomba ku bantu bali bafumia masoke. Yakobo waaleembele eevi: “Kubalua muntu apalile kuya waleenga kunvua . . . wakataliile mu kulanda ni asili waleenga kufiitua.” Mukote kunti walanda nangue amanine aali yonse, inzi, eba kakiine amanine aali yonse? Lileembo lya Tuswalo ni Mafunde 18:13 lyatulangulusia eevi: “Kine muntu waasuka ntaanzi ya kunvua mulandu wiine, bobo ni bupuba kabili ni busoni.” Kili buino saana kumwipuzia muntu muine vili aali iine. Pakaako, mukote apalile kutuilizia ntaanzi ya kulanda. Languluka bintu byaasambiliile mukote utwazimbulanga ku ntendeko ya leeli lyasi. Ozo mukote waainikile nangue, kuliko kutendeka bulondolozi na bintu byaateaniizie weene, waali wapalile kumwipuzia ozo nkazi biipuzio nga beebi: “Buikazi bobe buli siani?” “Kunti nakukwasia siani?” Kine bakote bapisia nsita bali mukukeba kumana vili aali, paange keekio kunti kyabakwasia kubakoselezia balupua ni bankazi babo.

15. Bakote kunti babombia siani mafunde ali mu Tuswalo ni Mafunde 27:23?

¹⁵ Mana vili libumba lyobe. Nga vitwamonanga ku ntendeko, kufumia masoke kubiikile mukati bintu bingi, kulikosie kusoma maleembo aniini ao kuleeta musoko umo ao masoke abili. Balupua ni bankazi betu bakabiile kwiunvua nangue tuli mukubeemena, tumanine aali yabo kabili nangue tutonene kubakwasia. (Soma Tuswalo ni Mafunde 27:23.) Bakote bapalile kukita maka abo onse eevi kukosia bukibuza pamo ni balupua ni bankazi babo.

16. Ni kiki kili kubakwasia bakote kufumia masoke apalile?

¹⁶ Bakote bapalile saana kutiina kwilangilila  nangue bali ni miilo ingi ya kukita, ni kumoneka nangue bapalilesie kumoneka kine kuli buavia bupalile kukwasiiwa. Inzi, bali balondolola lingi pamo ni balupua ni bankazi, kabili bali babalangilila nangue bali babeemena kine kwaaluka maavia. Mukote umo ali ni kibeelezio walanda eevi: “Kine wakita evio wakaba kwaluka kibuza wabo. Kisia musita lukyakaba kupala kufumia musoko, wakaba kumona kyaleengele kukita evio.” Kabili olia wasokua, wakaba kumona kyaleengele kukoonka masoke azo.

17. Ni musita ki upalile saana mukote kulangilila mibeele ya kupembelela ni ya buwaame?

¹⁷ Langilila mibeele ya kupembelela ni ya buwaame. Kipalile kulangilila mibeele ya kupembelela ni ya buwaame, kine muntu ku ntendeko wamoneka nangue tatonene kukoonka masoke aswapiile Bibilia. Mukote tapalile kufiitua kine lupua ao nkazi tetabiile ao tabombiizie masoke abamupeela. Bibilia ili yalanda eevi palwakue Yesu: “Litete litifukile takalitiona, ni lutambi luli lwafunka byunsi takaluzimia.” (Mat. 12:20) Pakaako, mukote lwali wapepa pa bunke, kunti wamuloomba Yehova amupaale muntu apalile kusokua, kabili amukwasie ozo muntu enike nsaambu ilengele apeelue musoko, kabili aubombie. Kunti kyatwama musita eevi lupua atontonkanie palua masoke aakipeelua. Kine mukote ali ni mibeele ya kupembelela ni ya buwaame, muntu ali mukukwasiiwa na ozo mukote, taviinda kutoosia nzila yafumiiziwangamo musoko, inzi ali kupooza maano ku mpunda. Kakiine lyonse, musoko upalile kuya waswapiile Mulandu Wakue Leeza.

18. (a) Musita utuli twafumia musoko, ni kiki kitupalile kuya twalangulukile? (b) Nga vilangiliile foto pamo ni kisanduku, baviazi bali mukulondoluela palua ki?

¹⁸ Sambilila kupitila bilubo byobe. Paantu te tupuililikile, tetukaba kuviinda kubombia mu nzila ipuililikile masoke ali mu leeli lyasi. (Yak. 3:2) Twakaba kuya twakita bilubo, inzi kine twakita evio, tupalile kwikwinda kusambilila kupitila bilubo bebio. Kine balupua ni bankazi betu bamona nangue tubatonene,  paange kunti bamona kyaleengele kutweleela musita utwakita ao utwalanda kintu kyakulengia bafiitue.​—Mona ni kisanduku kilandile “ Bintu Bipalile Kulanguluka Baviazi.”

19. Kunti twasaansamusia siani mutima wa balupua ni bankazi betu?

¹⁹ Nga vitwamona, tekileengele kufumia masoke apalile. Fwe bonse pamo ni baalia batuli twasoka te tupuililikile. Languluka mafunde atwasambilila mu leeli lyasi. Sininkizia nangue wafumia masoke ni mutima wali buino. Kabili sininkizia nangue, ozo i musita ukabiile kufumia masoke, kabili nangue weewe i muntu apalile kufumia azo masoke. Ntaanzi ya kufumia masoke, tuilizia wapoozeleko maano eevi umane maavia ali na ozo muntu uwakeba kusoka. Ezia kumona vyali wamona bintu. Ikwinde kuya wali muntu ali buino, kabili ikwinde kukita bukibuza bwa peepi pamo ni balupua ni bankazi bobe. Languluka ozu mupaango: Tutonene masoke etu aye apalile kabili aye ‘alengia mutima usaansamuke.’​—Tus Maf. 27:9.