Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

SARNAQÄWI

Doctoräñat sipansa jukʼamp sumäki ukwa jikjjatta

Doctoräñat sipansa jukʼamp sumäki ukwa jikjjatta

“¡KUNTÏ wawäkasin munkayäta uka toqetwa parlasipkistajja!” sasaw 1971 maran qollayasir jutapkäna uka chacha warmirojj wali kusisit sayäta. Ukhanakakiw doctorjam trabajiñ qalltaskayäta, mä clínica jistʼararakiyäta. ¿Uñjayasir jutapkäna ukanakajj khitinakäpjjänsa, ukat kunsa wawäkasin munayätjja? Uka chacha warmimp parlkayäta ukhat aksarojja, kunatï jakäwijan nayrankkäna ukajj janiw nayrankjjänti. Wawatpach kuntï munkayäta ukajj niyaw phoqasini sasajj kunatsa sista uka toqenakat jichhajj cuenttʼapjjäma.

París (Francia) markanwa 1941 maran nasta, familiajajj janiw walja qollqenïkänti. Yateqañajj walpun gustitäna, ukampis tunka maranëjjayäta ukhajja, tuberculosis usumpiw usuntayäta. Walpun llakisiyäta, janirakiw escuelarus mä qhawqha tiempojj sarkayätti. Pulmonanakam waliptañapkamajj ikiñanwa samartʼañama sasaw doctoranakajj sapjjetäna. Ukhamïpansti walja phajjsinakaw mä diccionario liytʼayäta, Radio Sorbona ischʼukirakiyäta, uka radiojj Universidad de París ukankänwa. Kunapachatï doctoranakajj janiw usutäjjtati, escuelarojj kuttʼjjasmawa sasin sapjjetäna ukhajj walpun kusisiyäta. “Kuntï doctoranakajj lurapki ukajj khusarakisä” sasaw amuyarakiyäta. Ukhat aksarojj usutanakar qollañwa amtta, jilsjjäta ukhajj kuns luräta sasin papitujajj jisktʼirïtu ukhajj “doctoräñwa munta” sasaw sirïta. Doctoräñ munañaw jakäwijan nayrankjjäna.

CIENCIA TOQET YATJJATAÑAW DIOSAR JAKʼACHASIYITU

Familiajankirinakajj catolicöpjjänwa, ukampis nayajj Diosat mä jukʼakwa yatiyäta. Walja jisktʼanakanirakiyätwa. Universidadan doctoräñ toqet yatjjatkasaw mä lurirejj utjaskapuniwa sasin amuyjjayäta.

Mä kutejja, tulipán sat panqaran celulanakapwa microscopiomp wali jakʼat uñjayäta. Kunjamsa uka celulanakajj caloratsa thayatsa jarkʼaqasipjje uk uñjañajj walpun musparayitäna. Célula manqhankir citoplasma ukajj jayur uchatajj jiskʼaptiwa, suma umar uchatasti jachʼaptarakiwa, ukwa uñjarakta. Ukanaka ukat yaqha ukhamanakaw celulanakarojj kunayman lugaranakan jakañatak yanaptʼi. Celulanakajj kunja suma lurtʼatasa uk uñjasajja, jakañ vidajj janiw aleq ukhamatak utjkiti sasinwa amuyjjayäta.

Doctoräñatak pä mara estudjjayäta ukhajja, jukʼampinak yatjjatañaw Diosajj utjaskapuniwa sasin amuyañatak yanaptʼitäna. Jaqen cuerpopat yatjjatkasajja, mujllit aynacharojj kunjam lurtʼatasa ukajj lukʼananak cheqaptayañataki ukat dobltʼañatakiw yanaptʼi, ukwa yateqawayta. Kunjamsa musculonakasa ankunakas chʼakhanakamp mayachthapisi ukajj wali musparkañawa. Mujlli aynachan utjki uka mä musculopat lukʼan chʼakhakam sarki uka ankojja, payaruw jaljti, jaljtki uka cheqnamajj yaqha ankuw lukʼan puntakam puri. Ukhamatwa uka ankojj lugarapat jan mistkiti. Janiw ukakïkiti, chʼollqhe tejidonakaw ankunakajj chʼakhanakat jan saraqañapatak yanaptʼi. Lukʼananakasatï jan ukham lurtʼatäkaspajja, lukʼananakasajj janiw dobltʼaskaspati, ina cheqakëjjaspawa. Ukanak uñjasajja, cuerpos lurirejj wali yatiñanïtapwa qhan amuyayäta.

Mä wawajj nasjje ukhajj kunjamsa samsuñ qallti uk yatjjatañaw taqe kun luririt jukʼamp musparayitäna. Janïr naskasajja mä wawajj cordón umbilical toqew taykapat saman katoqe. Pulmonanakanjja jiskʼa globonakar uñtasitanakaw utji, ukajj alvéolos satawa. Janïr wawajj naski ukhajja, janïraw uka globonakajj infltʼaskiti. Wawan janïr naskipanjja, jiskʼa globonakajj manqhat mä grasampjamaw lluchʼikipasi, ukajj surfactante satawa. Wawajj nasjje ukhajja, nayrïr kuti samanajj pulmonanakapar mantki ukhajj wali musparkañanakaw pasi. Wawan lloqop manqhan mä pʼiyajj utjki ukajj jistʼthapisiwa, ukhamatwa wilajj pulmonanakan funcionjje. Uka ratuw surfactante sasin uñtʼatäki ukajj jiskʼa globonakan airemp phoqantasiñapatak yanaptʼi. Ukatsti wawajj samsuñatakejj wakichtʼatäjjewa.

Uka musparkañanak luririrojj uñtʼañwa munayäta, ukatwa Biblia taqe chuyma liyiñ qalltta. 3.000 jila maranak nayraw Diosajj israelitanakar qʼomäñ toqet leyinak churatayna, ukajj walpun musparayitäna. ‘Baño lurañ munapjjäta ukhajja, mä pʼiya pʼiysupjjañama ukatjja imjjatapjjañamarakiwa’ sasaw Diosajj säna. Sapa kutiw jarisipjjañama, maynejj contagioso usunïni ukhajja, cuarentenaruw uchapjjañama sasaw sarakïna (Lev. 13:50; 15:11; Deut. 23:13). Walja maranak nayraw ukanakat Biblian qellqatäjjäna, ukampis cientificonakajj aka qhepa 150 maranakanakwa kunjamatsa usunakajj sarti uka toqenakat yatisipki. Levítico libron chacha warmi ikintasiñ toqet parlki uka leyinakas Israel markan qʼomäpjjañapatakiw yanaptʼäna (Lev. 12:1-6; 15:16-24). Taqe kun Lurirejj israelitanakan askipatakiw uka leyinak churäna, uka leyinak istʼirinakarus bendisirakïnwa, ukwa amuyta. Bibliajj Diosan amuytʼayatawa sasaw amuyjjarakiyäta. Ukampis uka Diosan sutip janïraw yatkayätti.

ESPOSAJARU UKAT JEHOVÁ DIOSARUW UÑTʼAWAYTA

Lydie esposajamp casarasipkta uka uru, 3 de abril, 1965.

Doctoräñatakiw universidadan estudiaskayäta, ukhaw Lydie tawaqorojj uñtʼawayta. Uñtʼasisajj 1965 maranwa casarasipjjta. Ukhajj universidadan chika estudionkaskayätwa. Sojjta wawanïpjjtwa, 1971 marakamajj kimsa wawanëjjapjjayätwa. Esposajajj trabajojansa familiansa walpun yanaptʼawayitu.

Janïr mä clinicajj utjkitäna ukhajja, kimsa maranakaw mä hospitalan trabajiyäta. Mä qhawqha tiempotjja, qalltan parltʼaniwayapksma uka chacha warmiw clinicajar jutapjjäna. Esposopatak mä receta niya qellqtʼañampïskayäta ukhajja, esposapajj akham sitänwa: “Doctor, mirä amp suma, jan wilanïki uka qolla recettʼarapitäta” sasa. “¿Cheqapuni? ¿Kunata?” sasaw wali musparat jupar jisktʼayäta. Jupasti “nanakajj Jehová Diosan Testigonakapäpjjtwa” sasaw sitäna. Janipuniw kunapachas Jehová Diosan Testigonakapat parlir istʼirïkti, wila toqet kunsa amuyapjje uks janirakiw yatkayätti. Ukatsti kunatsa wila jan uchayasiñ munapki ukwa Bibliapan uñachtʼayitäna (Hech. 15:28, 29). Uka chacha warmejja Diosan Reinopaw tʼaqesiñanaksa, usunaksa, jiwañsa chhaqtayani sasaw qhanañchtʼapjjetäna (Apoc. 21:3, 4). Wali kusisitaw jupanakar akham sayäta: “¡Kuntï wawäkasin munkayäta uka toqetwa parlasipkistajja! ¡Jaqenakar yanaptʼañ munasaw doctoräñatak estudiawayta!” sasa. Niyakejjay wali kusisitächiyätjja, mä hora chikataniw parlapjjta. Uka chacha warmejj sarjjapjjäna ukhajja, janiw catolicöñ munjjayätti. Wal musparaykitäna uka taqe kun Lurirejj sutinïtaynawa, Jehová satawa.

Kimsa kutiw clinicajar jutapjjäna, sapa kut jutapkäna ukhajj mä hora jilapuniw parlapjjerïta. Bibliat jukʼamp parltʼaskakiñatakejja, utaruw jupanakar invittʼayäta. Esposajas nanakamp Biblia estudiañatakejj iyawsarakïnwa, ukampis iglesian yatichapkitäna ukanakat yaqhep yatichäwinakapajj kʼarïtap janiw creyiñ munkänti. Ukatwa tatacurar utajar invittʼayäta, kuntï católica iglesiajj yatichki ukanakatjja, Biblia sapampikiw arumkam parltʼapjjayäta. Uka qhepatsti Jehová Diosan Testigonakapakiw cheq yatichapjje sasaw esposajajj sisjjäna. Ukhat aksarojj Jehová Diosar munasipjjatajajj jukʼampiw jiljjattäna, 1974 maranwa bautisasjjapjjarakta.

DIOSARUW JAKÄWIJAN NAYRAR UCHTA

Diosajj jaqenakatak kuna amtanisa uk yateqañaw kunas jakäwijan nayrankañapa uk amtañatak yanaptʼawayitu. Esposajampitaki nayampitakejj Jehová Diosar nayrar uchañaw taqe kunat sipansa wali importantejja. Wawanakajarojj Biblian leyinakaparjam yatichañwa amtapjjayäta. Diosar munasipjjañapataki, jaqenakar munasipjjañapatakiw yatichapjjarakiyäta. Ukaw familian mayachtʼatäñatakejj yanaptʼawayapjjetu (Mat. 22:37-39).

Esposajampejja janiw yaqh yaqha amtapjjerïkti, uk wawanakajajj yatipjjänwa. Ukanakat amtasajj awisajj lartʼasipjjtwa. Utanjja kuntï Jesusajj siskäna ukarjam lurañwa amtapjjayäta, jupajj akham sänwa: “‘Jïsa’ sapjjsta ukhajja phoqapjjam, ‘janiwa’ sapjjsta ukhasti janiraki” sasa. Uk wawanakajajj yatipjjänwa (Mat. 5:37). Mä kutejja, 17 maranïkäna uka phuchajajj amigonakapampiw sarañ munäna, ukampis esposajajj janiw khitañ munkänti. Uk yatisajja maynïr amigapajj akham sänwa: “Mamitamatï jan khitañ munkstam ukhajj papitumar jisktʼam” sasa. Uk satasti, “inamayakiw jisktʼaskirista, jupanakajj mä pachpa amtanikïpjjewa” sasaw phuchajajj säna. Esposajampejj Biblian leyinakaparjamaw lurapjjayäta, uk taqpach wawanakajaw yatipjjäna. Familiajat waljaniw Jehová Diosar servisipkta, ukatwa jupar wal yuspärapjjta.

Biblian cheqa yatichäwinakapajja, Diosar nayrar uchañatakiw yanaptʼawayitu. Ukampis kuntï qollañ toqet yateqkayäta ukampejja, jilat kullakanakaruw yanaptʼañ munayäta. Ukatwa París markankir Betelar voluntariot sarayäta, Louviers cheqan machaq Betelajj luraskäna ukarus qhepat sararakiyätwa. Niya 50 maranakaw Betelar sarjjta. Ukan waljanimpiw wali suma amigöpjjta. Jupanakat yaqhepajj 90 jila maranëjjapjjewa. Mä urojj mä machaq betelitaruw uñtʼta, 20 maranak nayrajja, nayaw mamitaparojj jupar ususiñapatak yanaptʼatätjja, ukwa jupajj yatiyitäna.

JEHOVÁ DIOSAJJ MARKAPAR WALI SUM UÑJI UKWA UÑJTA

Kunjamsa Jehová Diosajj markap toqejj servirinakapar jarkʼaqe irparaki uk uñjañajja, marat maratjam jupar jukʼamp munasiñatakiw yanaptʼawayitu. 1980 mara qalltanakanjja, Cuerpo Gobernantejj Estados Unidos markan mä programa apsüna, ukhamat kunatsa testigonakajj wila jan uchayasipki uk doctoranakaru yanapirinakaparu sum amuyañ yanaptʼañataki.

1988 maransti Cuerpo Gobernantejj Servicios de Información sobre Hospitales siski uka departamentwa Betelan uñstayäna. Qalltanjja uka departamentow Comités de Enlace con los Hospitales siski ukan yanaptʼirinakajj kunjamsa lurañanakap phoqasipki uk uñjäna. Uka departamentojja, kunjamsa testigonakajj jan wilani qollanakamp qollayasipjjaspa ukan yanaptʼañatakiw Estados Unidos markan uttʼayasiwayi. Uka departamentojj walja markanakanwa utj-jjäna, Francia markans utj-jjarakïnwa. Jehová Diosan markapajj kunjamsa usut jilat kullakanakarojj munapki ukhapun munasiñamp yanaptʼi uk uñjañajj wal musparayitu.

AMTAJAJJ PHOQASIWA

Diosan Reinopat suma yatiyäwinak yatiyañajj gustasipkakituwa.

Nayrajja taqe kunat sipans doctoräñaw nayatakejj nayrankäna, ukampis kunas jakäwijan nayrankañapa uk sum amuytʼasajja, jaqenakar jakañ churiri Jehová Diosar uñtʼapjjañapataki, jupar servipjjañapataki yanaptʼañaw jukʼamp importantejja, ukwa amuyayäta. Jubilasjjayäta ukhajja, precursor regularat serviñwa esposajampejj qalltapjjayäta, sapa phajjsiw walja horanak Diosan Reinopat yatiyapjjayäta, ukhamat jaqenakajj vidap salvasipjjañapataki. Uk lurañatakejj chʼamachasisipkaktwa.

Lydiempi nayampi, 2021 marana.

Usutanakarojj usupat mä jukʼa samartʼapjjañapatakejj yanaptʼaskaktwa. Ukampis wali suma doctoranakas janiw taqe usunak chhaqtayapkaspati, janirakiw jiwañsa chhaqtayapkaspati, ukwa amuyta. Niyaw usuyasiñasa, usunakasa, jiwañas chhaqtjjani, uk jankʼak puriniñap wal munta. Jakʼachasisinki uka machaq oraqenjja, Diosan luratanakapat jukʼamp yateqañatakejj walja tiempow utjitani. Jaqejj kunjam musparkañ lurtʼatätansa uksa jukʼamp yatjjataskakïwa. Kuntï wawäkasin munkayäta ukajj mä partekiw phoqasiski, ukampis niyaw taqpach phoqasini.