Me nga bialé mbu 1941, e Paris, tisone ya France. Nda bôte jangan é nji be é bili abui moné. Me mbe me nye’e sikôlô abui, ajô te, me nga wô’ô abé éyoñ be nga bi ma ékoé nda biañ, valé me bili mimbu awôm, amu ôkon ôte ô nga bo na me bo te beta ke sikôlô. Bedokita be nga jô me na, ma yiane bômbô si éyoñ ése amu bisaa bi nlem biam bi nji be mvo’é. Me nga tabe nalé ngone zangbwal, nté ôte ôse me mbe me lañe’e dictionnaire, me vô’ôlô’ô fe Radio Sorbonne ya université ya Paris. Éyoñe dokita a nga jô na me ntoo mvo’é a na me nto ve bulan sikôlô, me mbe me ye’e wu a mevak. Ane me nga jô mamiene na: ‘Bedokita ba bo angôndô ya mbamba ésaé!’ Ataté môs ôte, me nga bi nsôñane ya saé bôt aval akon ese. Éyoñ ése ésaa wom a mbe a sili’i ma jôm ma kômbô bo éyoñ mé bo nya môtô, me mbe me va’a nye fo’o ve éyalane jia: “Ma kômbô bo dokita.” Ataté éyoñ éte, e bo dokita a nga bo nsôñan ô mbe ô dañ mfi ényiñe jam.

Nda bôte jangan ése é mbe katôlôs. Ve me nji be me yeme’e abui mam a lat a Zambe. Me mbe fe me bili abui minsili, ve teke biyalan. A ne éyoñ me nga taté na ma yé’é ésaé dokita université nje me nga bi ndi nleme na ényiñ é nga tééban.

Ma simesan éyoñ ôsu me nga yene becellule ya sam éziñ microscope. Me mbe fe’e ne vema éyoñ me mbe me yene’ aval avé becellule bete ba kamane bebien éyoñe be ne vôm aveb e né a vôm ayôñ e né. Me nga yene fe ane cytoplasme (jôm éziñ é ne  cellule été) a mane wutan éyoñe ba futi nye nku été, a avale a mane bo ndam éyoñ ba futi nye mendim me ne mfuban. Avale mam ete nde da bo na bitétéa bi ne tyôtyoé bi bo ngule ya nyiñe mefôla mese. Éyoñ me nga yen avale cellule ase a ne mbamba nkôman, me nga yemelane na ényiñ é nga tééban teke vaa nge beté.

Mbu baa me nga lôte sikôlô, me nga yene mam mefe ma bo’olô na Zambe a ne. Éyoñ bi nga yé’é avale nyule môt é ne nkôman, me nga yen aval avé akule wo da volô anyui na e sameban a nyi’iban. Avale minsôn mi ne nlatan a bives a avale biôm bite bise bia saé nsamba, é ne fo’o évemba jam. Me nga yé’é na éndañete ja lat nsôn ôse ya akule wo a évese baa ya ônyui ôse, éndañete éte ja salé zañ asu na é bo nja ndemben éndañete éfe jé lôte valé asu na é ke kui mesu m’ anyui. Minsône mife mia late bindañete bite fefele bivese ya anyui. Nge menyui mangan me nji be nkômane nalé, wônaa bindañete ya été bi nga ye bo nsaman a ñyemelan; nde fe, bi nji ye kui na bi belane menyui mangan avale da yian. Me nga kôme yene na, môt a nga té nyule môt a ne angôndô ya fek.

Me nga tu’a nye’e ésaé Nté biôm a nga bo éyoñe be nga liti bia avale mon a ndeme bialé a bo asu na a taté na a vebe. Me nga yé’é na éyoñ mon a ngenan abum été, a bi oxygène a zene ya ngob. Éyoñe te, bisaa bi nlem bié bi ngenan teke jaé a évuñulu. Ane môse ya bialé wo subu bebé, bisaa bi nleme bié bia kuli jôm ba loone na surfactant. Éyoñe te môs a bialé, abui mam da boban nyule jé été asu na a taté na a vebe. Mbil éziñ wo feteban nlem mon été, a bo na metyi me ke bisaa bi nlem. Surfactant nnye a bo na bisaa bi nlem bi ji’a jaé a évuñulu. Été été, mon émien a bi ngule ya taté na a vebe.

Me mbe me yi na me yem môt a nga té bitua bi mam bite bise, ajô te me nga taté na ma lañ Bible mban. Me mbe fe’e ne vema éyoñ me nga yene metiñe Zambe a nga ve ayoñ Israël a lat a mvo’é ya minsôn den a nto mimbu 3 000. Zambe a nga jô bone b’Israël na, éyoñ môt a ke éduk, a yiane fa’a si a jame mebi. Ba yiane wobane mendim mban, a bo na môt a bili ébubua ôkon a bo teke fulan a bôte bevok. (Lv. 13:50; 15:11; Dt. 23:13) Kalate Zambe a nga ve metiñe mete mintete mimbu ôsusua na beyeme mam ba zu bo’olô me. Me nga yeme fe na metiñe kalate Lévitique a nga ve bone b’Israël a lat a mam bisôk me nga volô ayoñ Israël na e bo mvo’é minsôn. (Lv. 12:1-6; 15:16-24) Ane me nga yeme na metiñe Nté biôm a nga ve bone b’Israël me mbe asu mfi wop, a nga botane fe môt ase a nga tôñe me. Me mbe me too ndi na Bible a ne Kalate Zambe akusa bo me mbe me ngenane teke yem éyôlé Zambe ate éyoñe te.

Nté me mbe me bo’o sikôlô bedokita université, me nga nye’e ngone minga éziñ é to jôé na Lydie. Bi nga lu’an mbu 1965, valé a li’iya ma bone mimbu asu na me kui sikôlô. Mbu 1971, bia Lydie bi mbe bi mbili bone  belal, ve bi nga su’ulane bi bone belal befe. Lydie a nga su’u ma angôndô ya abui ataté ésaé dokita jam akekui nda bôte jangan.

Me nga saé nda biañ éziñ mimbu milal ôsusua na ma yoé énjam. Mvuse mon éyoñ, môt éziñ ba ngal, mimkôkon ma te jôô mie yôp, mi nga zu saéban nda biañ jam. Éyoñ me mbe me nga zu tili ordonance asu nnôme wé, nde minga a nga kate ma na: “Éngôngol a dokita, bia nyoñe ki metyi.” Me nga kam ajô ete, nde me nga sili nye na: “Nalé aa? Amu jé?” Ane a nga yalane na: “Bi ne Bengaa be Yéhôva.” Me mbe me ngenane teke wô’ô ajô Bengaa be Yéhôva môs éziñ, nge avale ba yene metyi. Minga ate a nga yooé Bible a liti ma amu jé be nga tyi’i na ba ye ke nyoñe metyi. (Mam. 15:28, 29) Mvuse ya valé, ba nnôme wé be nga liti ma mam Éjôé Zambe ja ye bo; ja ye vaa minjuk, akon a awu. (Nli. 21:3, 4) Nde me nga kam a jô be na: “Jam mia kate ma le e ne jam ma kômbô bo aso mongô! Me nga tob ésaé dokita asu na me volô bôt ba tôbane minjuk.” Me mbe mevak aval e mbe na, bi nga laan e kui awolo da a étun. Éyoñe bi nga kandan, nleme wom été, me nji be me ngenane mone katôlôs, A me nga yé’é na Nté biôm me mbe me nye’e a bili éyôlé: Yéhôva!

Me nga beta laan a môt ate a minga wé biyoñ bilal nda biañ jam. Éyoñ ése, minlañ miangan mi mbe mi bo’o bebé awolo nkolo da. Ane me nga bañete be nda jam asu na bi bi abui éyoñe ya laan minlañ ya Kalate Zambe. Akusa bo Lydie a mbe a za’a tabe a bia biyoñ biziñ, a nji be a kañese’e na bedo’oten béziñe ya katôlôs be ne minsos. Mvuse ya valé, me nga bañete fata nda jam. Bi nga kobô ajô bedo’otene ya katôlôs akekui zañ alu, bi bela’ane ve Bible étam. Minlañ mite mi nga liti Lydie na Bengaa be Yéhôva mbe ba ye’ele benya mejô. Ataté môs ôte nye’an bia nye’e Yéhôva ô nga tu’a nen. Bia bese bebaane bi nga baptizôban mbu 1974.

Mam me nga yé’é a lat a nsôñane Yéhôva asu bone be bôt me nga bo na me telé mam mefe ôsu ényiñe jam. Bia Lydie bi nga telé ésaé Yéhôva ôsu ényiñe jangan. Bi nga nyoñe ntyi’an ya yale bone bangan benya mejôô été. Bi nga ye’ele be avale be ne nye’e Zambe a bôte bevok. Nalé a nga bo na nda bôte jangan é bo nlatan.​—Mt. 22:37-39.

Bia Lydie bi wô’ô woé éyoñe bia simesane avale bone bangan be mbe be yene’ élat  é ne zañe jangan. Be mbe be yeme’e na, atiñ e ne nda bôte jangan e mbe atiñe Yésus a nga ve na: “Nkobô wônan ô bo’o ve yaa, yaa; momo, momo.” (Mt. 5:37) Éve’an é ne na, éyoñ ngo jangan é nga bi mimbu 17, Lydie a nji kañese na a kui a nsamba bisoé éziñ. Ane ésoé éziñ é nga jô nye na: “Nge nyia wôé a bene na ô kui a bia, kele’e sili ésaa wôé!” Ane ngo jangan é nga yalane nye na: “Bia jañele éyoñ zezé, be ne kom ése ve tyiñe jia.” Bone bangan besaman be nga yeme na, bi ne tyiñe jia éyoñ bia tôñe miñye’elane ya Kalate Zambe. Bia ve Yéhôva akiba amu den abui bibu’a ya nda bôte jangan da bo Yéhôva ésaé.

Akusa bo benya mejôô be nga tyendé minsôñane miam, me mbe me kômbô’ô belane mam me nga yé’é sikôlô bedokita asu na me volô bebo bisaé be Yéhôva. Ane me nga taté na ma bo ésaé dokita asu Béthel ya Paris, mvuse ya valé asu Bethel ya Louviers. Ma su’u ésaé ja bobane Béthel den a nto mimbu 50. Nté ôte ôse, me nga bi angôndô ya abui bemvôé. Ba béziñe ya été be bili mimbu 90 éyoñe ji. Môs éziñ, me nga laan ésoé béthelite é bili mimbu 20, ane me nga yemelane na, ma me nga bialé nyia wé éyoñ a nga biaé nye!

Ane mimbu mi nga lôt, nye’an ma nye’e Yéhôva ô nga ke ôsu a nen éyoñ me nga yen ane Yéhôva a nyoñe ngap a bebo bisaé bé a ba’ale be. Zia mimbu 1980, Tin ékôan é nga bo nta’ane mam États-Unis asu na é volô bedokita a bôte ba saé menda me biañ na be kôme wôk amu jé Bengaa be Yéhôva ba nyoñe ki metyi.

Mvuse ya valé, mbu 1988, Tin ékôan é nga té ngume wofis e Béthel ba loone na Wofis asu mam me tyii a menda me biañ (CLH). Atata’a, wofis ôte ô mbe ô tebele’e bimo’o bia su’u bobejañ ba ke menda me biañ États-Unis. Éyoñ be nga telé bimo’o bite si se, be nga bo fe de France. Me mbe fe’e ne vema éyoñ me nga yen ane ékôane Yéhôva ja su‘u bobejañ a besita ba kon, a ba ba yi mvolan!

Aso mongô, ma nye’e ésaé dokita, ve me nga su’ulane tyendé minsôñane miam. Me nga yene na jame da dañe mfi e ne na me volô bôte na be yem a kañ Anjeñe ya ényiñ, Yéhôva Zambe, a lôte na me volô be ane dokita. Éyoñe me keya awo’one bisaé, bia Lydie bi nga nyoñ ésaé nkpwa’a mefan. Bia lôt abui mewolo ngon ése asu na bi kañete mbamba foé ya Éjôé Zambe. Bi ngenane bi va’a ngule jangan ése azukui den na bi bo ésaé éte, amu ja nyii bôt.

Me ngenan me kele’ ôsu a bo abime me ne ngule ya bo asu na me saé bôt. Ve ma yeme na to’o dokita a dañe bedokita bese a vo’o kui na a mane saé akon ese, nge ke vaa wu. Ajô te, ma yange a ôjeja’a ôse môse minjuk, akon a awu bii man. Mfefé si ôte ô nto bebé, vôme mé nyiñe nnôm éto, a yé’é abui mam a lat a bitétéa bi Zambe aval ane nyule môt. Nsôñane me mbe me bili aso mongô ô ngenane teke mane tôéban, ve me too ndi na wé tôébane.