Kɔ no mu nsɛm no do

Kɔ no mu nsɛm a wɔahyehyɛ no do

ASETSENA MU NSƐM

Muhun Biribi A Ɔsom Bo Kyɛn Dɔkta Edwuma

Muhun Biribi A Ɔsom Bo Kyɛn Dɔkta Edwuma

“ASƐM a hom rekã kyerɛ me yi, ofitsi mo mbofrase na mahwɛ kwan araa dɛ ɔbɛba mu!” Medze enyigye kãa dɛm asɛm yi kyerɛɛ awarfo bi a wɔyar a wɔbaa m’ayarsabea wɔ afe 1971. Aber a wɔgyee me too mu dɛ mubotum ayɛ dɔkta no, dɛm ayarsabea no na midzii kan buei. Awarfo a wɔbaa ayarsabea hɔ no nna wɔyɛ woananom? Nna ebɛnadze na morohwɛ kwan dɛ ɔbɛba mu no? Nkɔmbɔ a menye awarfo no bɔe no sesaa dza nna mepɛ dɛ meyɛ wɔ m’asetsena mu no. Afei so, ɔmaa mebɛgyee dzii dɛ dza nna ofi mo mbofrase mahwɛ kwan araa nko no, ɔrennkyɛr ɔbɛba mu. Ma menkã iyi ho asɛm nkyerɛ wo.

Wɔwoo me afe 1941 wɔ Paris wɔ France. Nna hɛn ebusua no nnyi sika pii. Nna m’enyi gye adzesua ho paa. Naaso, aber a midzii mfe du no minyaa nsaman waw (tuberculosis) ma ntsi nna ɔwɔ dɛ migyaa skuul. Ɔbaa dɛm no, m’abaw mu buu paa! Osian mo horɔhorɔw (lungs) a nna ayɛ mberɛw ntsi adɔktafo no kãa kyerɛɛ me dɛ menda na mengye m’ahom. Ɔbaa no dɛm no, medze abosoom dodow bi kenkaan nsɛm asekyerɛ nwoma. Nna mitsie radio do dwumadzi bi a University of Paris yɛ wɔ Radio Sorbonne do. Aber a dɔkta a ɔhwɛ me no kãa kyerɛɛ me dɛ matse apɔw na mubotum akɔ skuul bio no, m’enyi gyee papaapa. Dza mekãe nye dɛ, ‘Dza adɔktafo tum yɛ no yɛ nwanwa o!’ Ofi dɛm aber no rokɔ no, medze sii m’enyi do dɛ mara so mebɛsa nkorɔfo yarba. Ntsi, aber biara a nna me papa bebisa me edwuma a minyin a mebɛyɛ no, nna asɛm kor no ara na mekã. Nna mekã dɛ, “Minyin a mepɛ dɛ meyɛ dɔkta.” Ntsi, dɔkta a mepɛ dɛ meyɛ no, bɛyɛɛ adze tsitsir wɔ m’asetsena mu.

ABƆDZENYANSAHU TWEE ME BƐƐN NYANKOPƆN

Nna hɛn ebusua no yɛ Romanfo. Naaso, nna minnyim Nyankopɔn ho nsɛm pii. Afei so, nna mowɔ nsɛmbisa pii a morohwehwɛ ho mbuae. Aber a mehyɛɛ ase dɛ murusũa eduyɛ ho adze wɔ skuulpɔn mu no na mebɛgyee dzii dɛ saana obi na ɔbɔɔ nkwa.

Mekaa ber a odzi kan a medze microscope hwɛɛ nkwambowa a wɔwɔ nhyiren bi a wɔfrɛ no tulip mu no. Sɛ efa nkwambowa no mu kor biara a, mbrɛ nna ndzɛmba bi a ɔwɔ mu no si yɛ hɔn adze aber a adzehyew anaa adzenwin aka hɔn no yɛɛ me nwanwa paa. Afei so, muhun dɛ cytoplasm (biribi a ɔwɔ nkwabowa mu) ka mua ano aber a nkyen aka no, na ɔyɛ kɛse aber a wɔdze ato nsu mu no. Dɛm ndzɛmba yi nye pii a ɔkeka ho no ma abɔdze nketsenketse tum tsena ase. Aber a muhun mbrɛ ndzɛmba nketsenketse a wɔwɔ nkwabowa mu si yɛ edwuma no, mebɛgyee too mu dɛ Ɔbɔadze bi wɔ hɔ.

Aber a midzii mfe ebien wɔ eduyɛ ho adze a nna murusũa no mu no, muhun adanse pii a ɔkyerɛ dɛ Nyankopɔn wɔ hɔ. Aber a yesũaa nyimpadua no ho adze no, yehun kwan a hɛn abasa si boa hɛn ma yetum tsen hɛn nsatseaba mu anaa yɛkoa mu. Mbrɛ wɔdze hɛn honam na hɛn ntsin afemfam hɛn mbiew ho ma ɔyɛ edwuma no yɛ nwanwa ankasa. Ɔwodze ma yɛmfa hɛn nsa dɛ mfatoho. Musũaa dɛ, sɛ iyi hɛn kokrobetsir no si nkyɛn a, mbiew ahorow ebiasa bi na ɔwɔ hɛn nsatseaba biara mu. Na ahoma bi a ɔhyɛ hɛn abasa mu na oesuo mbiew a otsĩa ebien wɔ hɛn nsatseaba no mu. Dɛm ahoma no mu kyɛ ebien, na ɔma kwan ma ahoma kor bi a ɔkɔ hɛn nsatseaba n’ano no tum fa n’ase. Afei, nam ahorow bi a ɔyɛ dzen paa so ka ahoma ahorow no fam mbiew a wɔwɔ hɛn nsatseaba mu no ho dzendzenndzen. Sɛ wɔannyɛ hɛn nsatseaba no wɔ dɛm kwan yi do a, nkyɛ dɛm ahoma ahorow yi bɛyɛ bawee bi wɔ hɛn nsamu, na ɔremma hɛn nsatseaba no nnyɛ edwuma yie. Iyi maa muhun dɛ, Nyia ɔyɛɛ nyimpadua no aben paa. 

Aber a musũaa mbrɛ wosi wo abofra no ho adze no, enyisɔ a mowɔ ma Ɔbɔadze no yɛɛ kɛse. Mubohun dɛ, sɛ abofra hyɛ ne maame ne yafun mu a, onya oxygen fi ne maame hɔ. Dɛm oxygen yi fa ahoma bi mu na ɔkɔ abofra no mu. Adze nketsenketse bi wɔ hɛn horɔhorɔw mu a mframa gyina mu. Osiandɛ abofra no nya oxygen fi ne maame hɔ ntsi, ebɔhwɛ no nna ɔno nedze no dze mframa biara nnyi mu. Aka kakra ma wɔaawo abofra no, adze nketsenketse a ɔwɔ hɛn horɔhorɔw mu a mframa gyina mu no, abofra no nedze no dze, nsu soronko bi na wɔdze ayɛ no mu nyinara. Afei so, sɛ wɔwo abofra no na ɔgye ahom a odzi kan a, ndzɛmba ahorow bi a ɔyɛ nwanwa kɔ do wɔ ne nyimpadua mu. Tokur bi a ɔwɔ abofra n’akoma mu no ka to mu, na ɔma bɔgya tum kɔ horɔhorɔw no mu. Afei so, osiandɛ adze nketsenketse a ɔwɔ hɛn horɔhorɔw mu a mframa gyina mu no, abofra no nedze no dze nsu soronko bi na wɔdze ayɛ mu ntsi, wɔmmfam enyim, na iyi boa ma mframa kɔ mu. Iyi boa abofra a wɔawo no fofor no ma nankasa tum gye ahom amonmu hɔ ara.

Nna mepɛ dɛ muhu Nyia ɔbɔɔ adze a ɔyɛ nwanwa dɛm no, ntsi mehyɛɛ ase kenkaan Bible no kɔr ekyir. M’enyi gye ahotsew ho mbra a Nyankopɔn dze maa Israelman no ho paa. Bɔbor mfe 3,000 nye yi na ɔdze dɛm mbra yi maa hɔn. Nyankopɔn kãa kyerɛɛ Israelman no dɛ, sɛ worikegya hɔn anan a wontutu famu, na sɛ wowie a wɔnkata do. Afei so, ɔkãa dɛ ɔyɛ a wɔntaa nguar, na sɛ obi nya nsanyarba bi so a wonyi no mfi hɔn mu. (Lev. 13:50; 15:11; Deut. 23:13) Bɛyɛ mfe 150 a etwa mu yi ara na abɔdzenyansahufo ruhu mbrɛ yarba si tserɛw. Naaso, nna Bible no akã ho asɛm dadaada. Bio so, muhun dɛ nda ho mbra a Nyankopɔn dze mae wɔ Leviticus nwoma no mu no bɔɔ Israelfo no hɔn apɔwmudzen ho ban. (Lev. 12:1-6; 15:16-24) Ntsi dza muhunii nye dɛ, Ɔbɔadze no hyɛɛ da ara dze dɛm mbra yi maa Israelfo no ama woeesi hɔn yie. Afei so, ohyiraa hɔn a wɔdze dɛm mbra yi yɛɛ edwuma no. Iyi maa mebɛgyee dzii dɛ ɔyɛ Nyankopɔn na ɔmaa wɔkyerɛɛw Bible no ampa. Naaso dɛm aber no, nna minnyim ne dzin mpo.

MIHYIAA MO HOKAFO NA MUHUN JEHOVAH

Menye Lydie wɔ da a yɛwaree no, April 3, 1965

Aber a nna meda ho ara wɔ skuulpɔn no, mihyiaa akataasia bi. Nna wɔfrɛ no Lydie na metsewee hwee no dɔ mu. Afe 1965 na yɛwaree. Dɛm aber no, nna aka kakra ma meewie skuul. Menye Lydie awo mba beesia. Wɔ afe 1971 mu no nna yeedzi kan awo hɔn mu baasa. Lydie dze, ɔaboa me paa nkanka m’edwumayɛ mu nye ebusua no mu.

Medze mfe ebiasa yɛɛ edwuma wɔ ayarsabea bi ansaana mara murubue medze. Mubuee medze no, annkyɛr na dɛm awarfo a medzi kan akã hɔnho asɛm no baa hɔ. Aber a meyɛɛ dɛ merekyerɛw edur ama banyin no, ne yer no kãa dɛ: “Dɔkta, meserɛ wo, mma mma mo kun edur a bɔgya wɔ mu.” Asɛm no yɛɛ me nwanwa ntsi mibisaa no dɛ: “Ei dɛm a? Ebɛnadze ntsi a?” Ɔkãa kyerɛɛ me dɛ: “Yɛyɛ Jehovah Adasefo.” Nna menntsee Jehovah Adasefo ho asɛm da. Nna minnyim so dɛ wɔnngye bɔgya. Basia no kyerɛɛ me siantsir a wɔnngye bɔgya wɔ ne Bible mu. (Andw. 15:28, 29) Ɔno ekyir no, ɔnye no kun maa muhun dza Nyankopɔn n’Ahendzi no bɛyɛ. Mubohun dɛ, Nyankopɔn n’Ahendzi no beyi yaw, yarba, nye owu efi hɔ koraa. (Nyi. 21:3, 4) Ntsi mekãa dɛ: “Asɛm a hom rekã kyerɛ me yi, ofitsi mo mbofrase na mahwɛ kwan araa dɛ ɔbɛba mu! Mebɛyɛɛ dɔkta mbrɛ ɔbɛyɛ a mebɛsa nkorɔfo yarba.” M’enyi gyee asɛm no ho araa ma yɛbɔɔ nkɔmbɔ dɔnhwer kor na fã. Aber a yɛdze nkɔmbɔ no baa ewiei no, misii mo bo dɛ moronnkɔ Roman asɔr no bio. Afei so, mubohun dɛ Ɔbɔadze a nna morohwehwɛ n’ekyir kwan no wɔ dzin. Ne dzin dze Jehovah!

Menye Adasefo awarfo no hyiaa mprɛnsa wɔ m’ayarsabea hɔ, na aber biara a yebehyia no, nna yɛbɔ nkɔmbɔ bɔbor dɔnhwer kor. Mbrɛ ɔbɛyɛ a yebenya mber pii dze abɔ Bible mu nkɔmbɔ no, motoo nsa frɛɛ hɔn dɛ wɔmbra me fie. Lydie gyee too mu dɛ ɔnye me bɔbɔ mu ma yeesũa Bible no dze, naaso nna ɔnngye nnto mu dɛ Roman asɔr no ne nkyerɛkyerɛ no bi wɔ hɔ a ɔnnyɛ nokwar. Dɛm ntsi motoo nsa frɛɛ Roman sɔfo bi dɛ ɔmbra fie ma yɛmbɔ nkɔmbɔ. Yɛdze asɔr no ne nkyerɛkyerɛ totoo dza Bible no kã ho. Bible no nkotsee na yɛdze dzii dwuma na yɛbɔɔ nkɔmbɔ araa ma adze sae. Dɛm nkɔmbɔ no boaa Lydie ma ɔbɛgyee dzii dɛ Jehovah Adasefo na wɔkyerɛkyerɛ nokwar no. Ɔdɔ a yɛwɔ ma Jehovah Nyankopɔn no yɛɛ kɛse paa, na wɔ afe 1974 mu no, wonumaa hɛn.

MEDZE JEHOVAH DZII KAN WƆ M’ASETSENA MU

Musũaa Nyankopɔn ne tsirmpɔw ma nyimpa ho adze. Dɛm a meyɛe no boaa me ma muhun dza nna ɔwɔ dɛ medze dzi kan wɔ m’asetsena mu. Ofitsi dɛm aber no, dza nna ohia emi na Lydie paa nye dɛ yɛdze Jehovah no som bedzi kan wɔ hɛn asetsena mu. Yesii hɛn bo dɛ yɛdze Bible mu ngyinadonsɛm bɛtsetse hɛn mba. Yɛdze Bible mu asɛm a ɔkã dɛ yɛndɔ Nyankopɔn na hɛn nyɛnko no kyerɛkyerɛɛ hɔn. Ɔno boaa hɛn ma koryɛ baa hɛn ebusua no mu.​—Matt. 22:37-39.

Nna hɛn mba no nyim dɛ aber biara menye Lydie hɛn adwen hyia wɔ ndzɛmba ho. Sɛ ɔyɛ na yɛkaa nsɛm a ɔtsetse dɛm a, menye me yer serew. Nna wonyim paa dɛ wɔ hɛn ebusua mu dze, yɛdze Jesus n’asɛm a ɔnye dɛ yɛmma hɛn nyew nyɛ nyew, na hɛn oho nyɛ oho no yɛ edwuma. (Matt. 5:37) Nhwɛdo kor bi nye yi. Aber a hɛn mbabaa no mu kor dzii mfe 17 no, aber bi nna ɔpɛ dɛ ɔnye n’anyɛnkofo bi pue, naaso Lydie amma no kwan. Hɛn babaa no ne nyɛnko kor kãa kyerɛɛ no dɛ, “Sɛ wo maame remma wo kwan ma enye hɛn mmpue a, ɔnodze kã kyerɛ wo papa ɛ!” Naaso, hɛn babaa no kãa kyerɛɛ no dɛ: “Hwɛ, orinnkesi hwee. Dɛm nkorɔfo yi, hɔn adwen yɛ kor o.” Ntsi nna hɛn mba beesia no nyim dɛ Bible mu asɛm dze, yɛdze yɛ edwuma aber biara. Ndɛ, hɛn ebusuafo no mu pii rosom Jehovah. Yɛda Jehovah ase paa!

Nokwar no a musũae no sesaa dza nna medze esi m’enyi do no. Naaso nna mepɛ dɛ medze nyimdzee a mowɔ dɛ dɔkta no boa Nyankopɔn n’asomfo. Ntsi meyɛɛ dɛ mobɔboa Bethel fie a ɔwɔ Paris no, na ekyir yi, mokɔboaa wɔ Bethel fie fofor a ɔwɔ Louviers no so, dɛ dɔkta. Mifi fie na mokɔboa Bethel edwuma no, na mayɛ dɛm bɛyɛ mfe 50 nye yi. Ofi ber a mehyɛɛ ase dɛ moroboa Bethel edwuma no, menya anyɛnkofo pii. Binom wɔ hɔ mpo a woedzi mfe 90 na kakra. Da kor bi, mihyiaa onua bi a nna ɔaba Bethel fofor. Ɔkãa kyerɛɛ me dɛ, bɛyɛ mfe 20 a abɛsen kɔ no, emi na megyee ne maame awoo aber a wɔrowo no no. Hwɛ anwanwasɛm!

MEHU DƐ JEHOVAH DWEN NO NKORƆFO HO

Mfe pii nye yi, ɔdɔ a mowɔ ma Jehovah no ayɛ kɛse, osiandɛ mehu dɛ Jehovah nam n’ahyehyɛdze no do ma no nkorɔfo akwankyerɛ na ɔbɔ hɔnho ban. Wɔ afe 1980 n’ahyɛse no, Akwankyerɛ Kuw no yɛɛ nhyehyɛɛ fofor bi wɔ United States. Wɔyɛɛ dɛm nhyehyɛɛ yi mbrɛ ɔbɛyɛ a, ɔbɔboa eduyɛfo ma wɔaatse siantsir a Jehovah Adasefo nngye bɔgya no ase.

Ɔno ekyir no, wɔ afe 1988 mu no, Akwankyerɛ Kuw no tseew dwumadzibea fofor bi wɔ Bethel. Nna wɔfrɛ dɛm dwumadzibea yi Hospital Information Services. Ahyɛse no dze, nna dɛm dwumadzibea yi na ɔhwɛ Ayarsabea Ntamu Nkitahodzi Egyinatukuw ahorow (HLC) a ɔwɔ United States no do. Nna Ayarsabea Ntamu Nkitahodzi Egyinatukuw ahorow no boa Jehovah Adasefo a wɔyar no ma wonya eduyɛfo a wɔgye hɛn gyinaesi a ɔfa bɔgya ho no to mu. Aber a wɔtseew HLC ahorow wɔ wiadze nyina no, wɔtseew bi so wɔ France. Jehovah n’ahyehyɛdze no fi ɔdɔ mu boa hɛn nuanom a yarba ama hɔnho akyer hɔn no. M’enyi sɔ dɛm nhyehyɛɛ yi paa!

DZA NNA OSI M’ENYI DO NO BAA MU

Yɛda ho ara dze enyigye rekã Nyankopɔn n’Ahendzi no ho asɛmpa no

Nna dɔkta edwuma no nye adze a ɔda m’akoma do paa. Naaso, mesanee susuu dza nna medze esi m’enyi do no ho, na mubohun dɛ no ho hia paa dɛ moboa nkorɔfo ma wohu Nyia ɔbɔɔ nkwa no, Jehovah Nyankopɔn na wɔsom no. Nna iyi ho hia kyɛn dɛ mobɔboa hɔn a wɔyar ma wɔaatse apɔw. Aber a mebaa ahomgye mu no, menye Lydie soom dɛ daa akwampaaefo. Nna yɛdze ndɔnhwer pii kã Nyankopɔn n’Ahendzi no ho asɛm bosoom biara. Merekasa yi, yɛda ho ara yɛ dza yebotum biara wɔ edwuma a ɔgye nkwa yi mu.

Menye Lydie, 2021

Meyɛ dza mubotum biara dze boa hɔn a wɔyar no ma wonya ahotɔ kakra. Naaso minyim dɛ, sɛ dɔkta bi nyim edwuma dɛn ara mpo a, onnkotum eyi yarba na owu efi hɔ. Ntsi, morohwɛ kwan dzendzenndzen dɛ da bi bɛba a, yaw, yarba, nye owu befi hɔ koraa. Ɔnnkɛkyɛr, Nyankopɔn no wiadze fofor no bɛba. Na mibenya ho kwan eesũa Nyankopɔn n’abɔdze, nye kwan a ɔyɛ nwanwa a ɔfaa do bɔɔ hɛn nyimpadua no ho adze afebɔɔ. Nokwasɛm nye dɛ, dza nna ofitsi mo mbofrase no osi m’enyi do no, kakraabi pɛ na aba mu. Megye dzi paa dɛ mbrɛana ayarsa papanara reba a!