An fèt an 1941, é fanmi an mwen té ka rété an Frans, a Pari. Yo pa té ni onlo lajan. An té enmé aprann tout kalité biten. Alò, zò ka tou konprann jan an té tris lèwvwè an trapé on maladi é kè akòz dè sa an té oblijé arété ay lékòl ! An té ni 10 an a moman-lasa. Sé mèdsen-la di-mwen kè fò an té rété kouché pas poumon an mwen té malad. Akòz dè sa, an rété plizyè mwa ka pasé tout tan an mwen ka li on diksyonnè é ka kouté Radio Sorbonne. Radyo-lasa sé té radyo a Linivèwsité Pari. Lèwvwè mèdsen an mwen di-nou kè an té géri é kè an té pé viré lékòl, a pa ti kontan an té kontan ! An tchè an mwen an di : « Sé mèdsen-la ka fè on travay èstraòwdinè toubònman ! » Dépi jou-lasa, sèl biten an té anvi fè sé géri moun-malad. Sé té rèv an mwen. Chakfwa pap’an mwen té ka mandé-mwen ka an té vlé fè adan lavi, an toujou té ka réponn menm biten-la : « An vlé vin mèdsen ! » Kifè, sa ki té pli enpòwtan adan vi an mwen sé té vin mèdsen.

Fanmi an mwen té katolik, men an pa té konnèt granzafè asi Bondyé. An té ka pozé-mwen onlo kèsyon men an pa té ka rivé touvé sé répons-la. Sé enki lèwvwè an ay linivèwsité pou vin mèdsen kè an vin sèten kè ni on moun ki kréyé toutbiten.

An ka sonjé prèmyé fwa an gadé sélil a on plant adan on aparèy. Lè an vwè jan sélil-la té ka réyaji lè i té ka fè cho é jan i té ka réyaji lè i té ka fè fwèt, an rété èstèbèkwè. An ni lokazyon gadé osi on biten ki adan sélil-la yo ka kriyé « cytoplasme » an fransé. É an vwè kè lèwvwè ou ka mèt sèl asi-y, i ka vin toupiti é lèwvwè ou ka mété-y adan on dlo èspésyal kè sé laboratwa-la ka itilizé, i ka gwosi. Konm on sélil  kapab fè sé biten-lasa é plen dòt biten ankò, sa ka pèwmèt sé pli piti biten-la ki ka viv la adapté-yo adan plizyè sitiyasyon diféran. Lè an vwè tousa sélil-la kapab fè, an vin sèten kè lavi pa enn parèt konsa.

Lè an té ka fè dézyèm lanné étid an mwen, an dékouvè dòt biten ki ka montré kè Bondyé ka ègzisté. Nou étidyé jan kò a lòm fèt. Nou vwè kijan bra a on nonm ka pèwmèt-li wouvè é fèmé men a-y. Jan-la sé misk-la é zo a dwèt an nou ka travay ansanm èstraòwdinè toubònman. Pa ègzanp, an aprann kè ni on sòt dè ti kòd ki ka sòti adan yonn adan sé misk-la ki adan bra-la pou ay asi dézyèm zo-la ki anmitan a dwèt-la. Kòd-lasa ka séparé-y an 2 pou fè on sòt dè pon ki ka pèwmèt ondòt kòd glinsé anba a-y pou ay jis an bout a dwèt-la. É sé grasa pon-lasa, kè kòd-la ki k’ay jis an bout a dwèt-la ka rété an plas a-y. Anplisdisa, ni dòt biten ki la pou fè ansòt kè sé kòd-la rété toupré a zo a dwèt an nou. Si men an nou pa té fèt konsa, nou pa té’é pé pliyé dwèt an nou. Pou mwen sa té klè, moun-la ki fè kò an nou la entélijan toubònman.

An aprann kijan on tibébé ka komansé rèspiré lèwvwè i sòti an vant a manman-y. An touvé sa èstraòwdinè toubònman. An di kè moun-la ki fè sa la fò toubònman. An aprann kè lè on tibébé an vant a manman-y, i pa bizwen rèspiré piskè sé manman-y ki ka ba-y òksijèn. Adan poumon an nou ni onpakèt ti sak. É lèwvwè nou ka rèspiré, lèw ka rantré adan sé ti sak-lasa. Men konm on tibébé ki an vant a manman-y po’o jen rèspiré, lèw po’o jen rantré adan sé ti sak-la ki adan poumon a-y la. É kèlkè simenn avan bébé-la fèt, ni on likid èspésyal ki ka vin asi sé ti sak-lasa. Yo ka kriyé likid-lasa « surfactant » an fransé. É lèwvwè bébé-la ka fèt é kè i ka rèspiré pou prèmyé fwa, onlo biten èstraòwdinè ka fèt. Ni on tou ki andidan tchè a bébé-la ki ka fèmé. Sa ka oblijé san-la pasé adan poumon a bébé-la. Moman-lasa vréman enpòwtan pou bébé-la pas sé ti sak-la ki adan poumon a-y la ka ranpli onsèl kou èvè lèw-la nou ka rèspiré-la. Sa posib grasa likid èspésyal-la nou palé talè la ki ka anpéché sé ti sak-la rété kolé. É lèwgadé, bébé-la ka rèspiré tousèl a-y.

An té vlé aprann konnèt moun-la ki kréyé tout sé bèl biten-lasa, kifè an komansé li Bib an mwen oséryé menm. Lè an vwè sé lwa-la Bondyé té ba sé Izraélit-la ni plis ki 3000 an pou yo pa té tonbé malad, mésyé, an té èstèbèkwè. Bondyé té di sé Izraélit-la kè si yo té bizwen fè kabiné, fò-yo té fouyé on tou é lè yo té fin, fò-yo té kouvè-y. I té di-yo osi kè fò-yo té lavé men a yo toutlè é kè si on moun té ni on maladi é kè i té pé kontaminé dòt moun, fò-yo té mété-y apa (Lév. 13:50 ; 15:11 ; Dét. 23:13). Sa ka fè 150 an apépré sèlman kè sé syantifik-la dékouvè jan maladi ka kouri alòskè Labib té ja ka palé dè sa dépi on bèl moman. Anplisdisa, an rann-mwen kont kè sé lwa-la Bondyé té ba sé Izraélit-la asi rèlasyon sèksyèl adan liv a Lévitik té ka édé-yo ni on bon santé (Lév. 12:1-6 ; 15:16-24). Sa édé-mwen konprann kè sé lwa-la Kréyatè-la té ba sé Izraélit-la sé té pou byen a yo é kè i té ka béni-yo siwvwè yo té ka kouté komandman a-y. An vin sèten kè sé Bondyé ki enspiré sé moun-la ki té maké Bib-la menmsi a moman-lasa an pa té konnèt non a-y.

Pannan an té ka kontinyé étid an mwen pou vin dòktè, an jwenn on bèl ti dèmwazèl yo té ka kriyé Lydie, é an tonbé malad a-y. Nou mayé an 1965. A moman-lasa té ka rété-mwen plizyè lanné étid a  fè ankò. An 1971, Lydie é mwen nou té ja ni 3 timoun. Anfinaldikont, nou fè 6 timoun. Lydie té toujou la pou ban-mwen on bèl fòs, ki sé adan travay an mwen lè an vin dòktè, ki sé pou pran swen a fanmi an nou.

An travay adan on lopital pannan 3 an avan an té komansé travay pou mwenmenm. Tibwen tan apré, on misyé é madanm a-y vin vwè-mwen pou an té swangné-yo. Sé prèmyé fwa an té ka vwè-yo é sé dè yo kè an té ka palé an koumansman a awtik-la. An té k’ay fè òwdonans a mari-la lèwvwè madanm-la di-mwen : « Souplé, dòktè, ban-nou médikaman ki pa ni san adan. » An pa konprann, alò an mandé-y : « Oséryé ? Men pou ki biten ? » I réponn : « Nou Témwen a Jéova. » An poto’o jen tann palé dè Témwen a Jéova avan é an pa té sav yo pa té ka pran san. Alò madanm-la pran Bib a-y é i montré-mwen on vèwsé pou èspliké-mwen poukwa yo désidé pa pran san (Akt 15:28, 29). Aprésa, yo montré-mwen ka wayòm a Bondyé ké fè : lanmò pé ké la ankò, pé ké tini maladi ankò é ponmoun pé’é ka soufè ankò (Rév. 21:3, 4). Tèlman an té kontan, an di-yo konsa : « Men ka zò ka di’an la ? Sé rèv an mwen dépi an toupiti ! Si an vin mèdsen sé pou éséyé swangné moun ki ka soufè. » Tèlman ti kozé-la té agou an mwen, nou rété ka palé pannan 1 è-é-dèmi. É lèwvwè yo pati, pou mwen an pa té katolik ankò, an té sav kè Kréyatè-la ki fè tout sé biten-la an té ka touvé èstraòwdinè la, sé té Jéova !

Misyé-la é madanm a-y wouvin owa an mwen a 3 rèpriz é a chakfwa nou rété plis ki 1 èdtan ka palé. Alò an di-yo vin akaz, konsa nou té ké ni plis tan pou nou pé sa palé dè Labib. Lè an té ka étidyé, Lydie té ka vin èvè nou, men i pa té ka rivé admèt kè sèwten biten légliz katolik té ka anségné pa té bon. Kifè, an di on labé vin akaz pou nou pé sa diskité dè Labib. Nou rété on bèl moman ka diskité asi Labib dè sé ansègnman-la légliz katolik té ka anségné la. É lè nou fin, lannuit té ja asi nou dépi lontan. Apré nou té fin palé èvè labé-la, Lydie té sèten kè Témwen a Jéova ka anségné lavérité. É aprésa, tèlman nou vin enmé Jéova fò, nou désidé pran lèbatèm. Sé té an 1974.

Lè an aprann sa Bondyé ni lentansyon fè pou limanité, ondòt biten vin pli enpòwtan pou mwen : sé té fè volonté a Bondyé é sé sa ki té pli enpòwtan pou Lydie osi. Nou té byen désidé a suiv prensip a Labib pou lévé timoun an nou. Nou aprann timoun an nou enmé Bondyé é enmé pwochen a yo. Sa édé fanmi an nou vin pli soudé (Mat. 22:37-39).

Dépawfwa lè mwen é Lydie ka sonjé sèwten biten ki pasé adan vi an nou, sa ka fè-nou ri. Siwtou lèwvwè  nou ka sonjé jan timoun an nou té ka réyaji pas yo té ka rann-yo kont kè lèwvwè mwen é Lydie nou té ka pran on désizyon, nou toujou té dakò. Yo té sav kè nou toujou té ka suiv sa Jézi té ka di. Lèwvwè nou té ka di « wi » sé té « wi » men lèwvwè nou té ka di « non » osi sé té « non » (Mat. 5:37). Pa ègzanp, on jou on fi an nou ki té ni 17 an té bizwen sòti èvè déotwa jenn é Lydie té di-y non. Alò, yonn adan sé jenn-la di fi an nou : « Men si manman-w vé pa ou vin, ay mandé pap’a-w ! » Men fi an nou réponn-li : « Sa pa’a sèvi ayen ! Lè yonn ka di koupé, lòt-la ka di haché. » Wi, 6 timoun an nou té ka vwè kijan mwen é Lydie té ka mèt sé prensip-la ki an Bib-la an pratik é kijan nou pa té ka lésé ayen anpéché-nou rété soudé. Jòdijou, tout timoun an nou é fanmi a yo ka sèvi Jéova é nou ka di Jéova mèsi pou sa.

Lè an vin konnèt lavérité, a pa swangné moun ki té pli enpòwtan adan vi an mwen ankò. An té vlé sèvi èvè sa an aprann fè antankè dòktè pou édé pèp a Bondyé. Alò an mandé Bétèl-la si yo pa té bizwen on moun adan domenn-lasa. A moman-lasa, Bétèl-la té ka touvé-y Pari é plita yo mété-y Louviers. An rété volontè adan Bétèl-la pannan près 50 lanné. An touvé dé bon zanmi adan fanmi a Bétèl-la é jòdijou onlo adan yo ja ni plis ki 90 an. On jou an kontré on nouvo bétélit. Sé té on bèl siwpriz pou mwen pas ni 20 an dè sa, sé an men an mwen timoun-lasa fèt !

An té ka vwè jan Jéova té ka gidé pèp a-y é pwotéjé-y é pi an té ka vwè sa, pi an té ka vin enmé-y fò. Lè lézanné 1980 komansé, Komité santral la pran sèwten dispozisyon pou édé sé moun-la ki ka swangné sé Témwen a Jéova la konprann plibyen poukwa yo pa’a pran san.

Aprésa an 1988, Komité santral la kréyé on nouvo sèwvis adan Bétèl-la é non a sèwvis-lasa sé té sèwvis ki ka bay enfòwmasyon anrapò èvè sé lopital-la. Odépa, sé li ki té ka okipé-y dè sé komité-la pou fè lyannaj èvè sé lopital-la (CLH) o Zétazini. Sé sé komité-lasa ki té ka édé sé frè é sè la touvé on dòktè ki té ké rèspèkté désizyon a yo dè pa pran san. Aprésa, yo mèt CLH tibwen toupatou asi latè é sé konsa vin ni plizyè CLH an Frans. Lè an ka vwè kijan òwganizasyon a Jéova ka soutyenn sé frè é sè la èvè onlo lanmou lèwvwè yo an détrès, an ka touvé sa bèl toubònman !

Vin mèdsen sé prèmyé biten an té vlé fè. Men lè an pran tan réfléchi asi sa ki pi enpòwtan adan lavi, an rann-mwen kont kè a pa géri moun-malad, men sé édé sé moun-la aprann konnèt Jéova é fè volonté a-y pas sé li ki sé sous a lavi. Lèwvwè an pran rètrèt an mwen, toulémwa, mwen é Lydie, nou té ka pasé onlo tan ka préché bon nouvèl a Wayòm-la pas nou té pyonyé pèwmanan. Jòdijou osi, nou ka fè tousa nou pé pou kontinyé préché pas nou sav kè travay-lasa ka sové vi a moun.

An ka kontinyé fè sa an pé pou édé moun ki malad, men an sav byen kè menm plibon dòktè-la pé pa géri tout maladi ki ka ègzisté é i pé pa anpéché moun mò nonplis. A pa ti présé an présé vwè jou-la ponmoun pé’é ka soufè ankò, ponmoun pé’é ka tonbé malad ankò é ponmoun pé’é ka mò ankò. Talè mond nouvo la ké la, é lè i ké la, an ké ni tout létèwnité pou aprann plis biten asi tout sé biten èstraòwdinè la Bondyé kréyé la, kon pa ègzanp jan-la i fè kò an nou la. Lè an té piti, an té anvi vin dòktè é vwè soufrans disparèt. Sé vré, rèv-lasa pa réyalizé anplen men pli bèl la ka vin dèyè !