Nda beè mèà gbẹá Paris ea di France, mm̀ gbáá 1941, vaá pá beélè tọ náa beè ié gyọ́. A beè kpèḿ ló gè nó nu, sõò kà agẹbá kom beè bã ló nà pyõ̀ tṍó em ni tóólá òb gbáá naa ní e ním beè láá siná tọọ̀ kpá! Gbò dóm biè beè kọ ḿ gbẹá boo váí tọọ̀ biè kọbé ním náà tọ́ọ̀ kà nu ea é tãagẽ nà pyõ̀. Vó beè naa kọ ḿ tú gã́bug ẽ́ bùgmà dictionary, nè ge pãane tṍ ló gbò nu e bà gé nóòmà gbẹá Pọ̀b Tọọ̀ Kpá Ea Di Paris tenmá boo rédiò. Tṍó e nen ea géè bóm kọ́ nèm kọọ̀ lóóm a válí vaá m̀ é gbóó láá òòà kil tọọ̀ kpá, nyíém beè palàge ẹẹ. M beè kọ́ nè nà bá kọọ̀, ‘Tóm e gbò dóm biè gé sí palàge dú dũ̀ùnè!’ Lọl tṍóá ààmà, m beè gbóó dààmà togó gè bugi togó boo gè bó zọ̀ló lọl ló gbò nen. Kọ̀láá tṍó e ńdáà tẹ̀ bĩ́ínám nu em gbĩ́ gè dú mm̀ dùm, áá gè “dú neǹ dóm biè” ní em ólò kọ́ nèe ẽ́. Níà nu ea beè naa kọ á tànim gè dú neǹ dóm biè e.

Pá beélè tọ beè olòó sí tọ Bàrì Fádá. Sõò ním beè nyimá gã́bug nú ea kil ló Bàrì, vaá ním beè ié ààla ea kil ló gbò bíb ea ólò tãagém. Áá tṍó em nóò nu ea kil ló biè gbẹá pọ̀b tọọ̀ kpá ní em beè gbóó láá àgala boo kọọ̀ à íe nen ea beè dèm gbò nu ea di dùm ẽ.

M̀ kẽèa boo túá tṍó em beè tú microscope ẹ̀bmà gbò ké dùm ea ólò di mm̀ té (tulip cells.) Nyíém beè palàge ẹẹ tṍó em monì bé e gbò ké dùmí kpenà ba bá naa tṍó e kẽ bẹà sã́ nè tṍó ea dú tọ́ọ. M beè mòn nàgé kọọ̀ cytoplasm (ea dú nu ea di mm̀ ké dùm) ólò bììà tṍó e ló íná ló, vaá  gbuu tṍó e bà tẹ́lẹ mm̀ múú ea õoà. Ba lábví nè gã́bug dõòna kà sĩ́deè bé e bà ólò labmá láb naa náa kọọ̀ gbò nu ea di dùm á láá nyaaá nyoone bé e dìtõ̀ò nyááá naa.

Tṍó em ni tú bàà gbáá noomá nu ea kil ló biè, m beè gbóó àgala boo kọọ̀ Bàrì dì. Tṍó e géè nó nu ea kil ló bé e buù ketõ̀ò ea di ló nen ólò siá tóm naa, e beè nó bé e gbónó bá ólò naa kọ é láá ulí vaá le-le bá naa. Bé e zọ́ọ́, kpóó, nè ní gbááá ló siá tóm naa dú dũ̀ùnè. Dì belí nu dòòmà bá, m beè nó kọọ̀ ní ea gbá ene kà gbàà gbò zọ́ọ́ ea di gbónó bá nen bií ló ní ea égè bàà kà kpóó ea di ló nvéé bá nen dõoà bàà kà naa ní e dõòna kà ní é láá sí tení kẽ bã byṍ nvéé bá nen, níí baatẽ́ nu ea ólò naaá ló buù kà nvéé bá nen daalá lọl ló pọ̀b ból nvéé bá. À íe nagé kpóó ní ea palàge agaló ea bã́ ló kpó nvéé bá nen. Beè bẹẹ nvéé bá náa beè mèà naa vó, à gáẹ̀ beè lèlà naa ní e bè née é láá ulí bá. M beè gbóó mòn kọọ̀ nen ea beè dèm nen palàge nyimá nu.

Tóm Neǹ Dèmnù beè kpáá palàge kpèḿ ló tṍó em nóò nu ea kil ló bé e nvín ólò dààmà togó gè sẹẹgẹ séi naa tṍó ea meà. M beè nó kọọ̀ tṍó e nvín di gbàà kà, à íe kpóó fá ea ólò tení ààẹ́ ló óó bã ló kà ea ólò naa kọọ̀ séi á bã̀é m tṍó e kà sẹẹgẹ séi. Níà nu ea náa vaá séi náa ólò di mm̀ nu ea meà belí bẹ̀lẹ̀, ea kọlà alveoli, ea ólò di mm̀ pyõ̀ tṍó e nvín meà ẽ. Sìgà sè ea nyoone tṍó e nvín é gé mèà, à íe múú-múú nu ea kọlà surfactant, ea ólò gbóó kọ̀l mm̀ buù kà bẹ̀lẹ̀ ea di mm̀ pyõ̀a. Tṍó e nvín meà vaá sẹẹgẹ túá tóm séi, à íe nu ea ólò naaá. Deè ea di mm̀ nyíè nvíná ólò bììà naa ní ea é tã́ mii nvee ló pyõ̀. Tṍóá, surfactant e beè kọ̀a ólò gbóó naa kọọ̀ pyõ̀ á gá davá ló ene tṍó e séi bã́ m. Tẽ̀ènè tṍóá, nvíná ólò gbóó láá sẹẹgẹ séi.

M beè gbĩ́ gè nyimá ló nen ea beè dèm gbò nu ea dú dũ̀ùnèí, boo béè vó, m beè gbóó tú gè bugi Kpá Káí kolmá nu. Log ea kil ló gè õ̀òa ló e Bàrì bee nè pá Ízràẹ̀l nu ea é sígá ló 3,000 gbáá ea kil nvéeá beè palage kpèḿ ló. Bàrì beè kọ́ nè pá Ízràẹ̀l kọ bàá ùb bànà tú nu ea dú vá gbàà nvee m, nè ge olòó tú múú logmá bá, vaá kpòòlà nen e kom ea ólò zilá di ló lọl gbàà gbò nen. (Lìv. 13:50; 15:11; Dìt. 23:13) Kpá Káí baatẽ́ bé e kom ólò zilá naa, boo tṍó e kóló 150 gbáá ea kil nvéeá ní e gbò e bà gé nó nu ea kil ló sã́ìns nyímáé. Nagé, log ea kil ló gbaa ló mà kẽ ea di zẹ̀ẹ̀ gbálà nè bia ea di mm̀ kpá Lìvítikọ̀s beè nvèè bá naa kọọ̀ zivèkà dóá á di õ̀òa. (Lìv. 12:​1-6; 15:​16-24) M beè mòn kọọ̀ Neǹ Dèmnù beè nè gbò logí pá Ízràẹ̀l kọbéè nu lée vá ló, vaá a beè tãanè dee bá gbò e bà gbantṍ ló gbò a log. M beè gbóó àgala boo kọọ̀ Kpá Káí beè ẽá aa mm̀ bug e Bàrì ne​—⁠ea dú Bàrì e nda ním beè nyimá a bée tṍó ea kil nvéeá.

Tṍó em beè di pọ̀b tọọ̀ kpá em géè nó nu ea kil ló biè, m beè mòn ene kà nvín ãa bia ea bée kọlà Lydie, em palàge vùlè. E beè ilá mm̀ gbáá 1965 tṍó em gáà beè aa pọ̀b tọọ̀ kpá. È íè ọ̀ọ̀lẹ̀ kà nvín, sõò e beè ié taa kà besĩ́ à kalá dú gbáá 1971. Lydie a palàge  nvèè bá nèm mm̀ nà tóm dì belí neǹ dóm biè nè mm̀ bẹẹ tọ.

M beè tú taà gbáá siimá tóm tọọ̀ biè besĩ́ m̀ kalá kùùlà ńda. Pọ́ì ḿkem̀ tṍó aa ló tṍóá, dóm nè va e kpá ló va géè zọ̀ em beè kọ́ nu ea kil ló dàà togóá beè dú ló bóa. Tṍó em beè dì em gé émí íb bóa e bàé ne ńpágbálà, a va beè kọ́ nèm kọọ̀: “Sóo sóo mii á gá di gbàà.” A beè bọọ ḿ ló naa ní em bĩ́ìnàe kọọ̀: “Kà kà gé? Ló éé?” À aalá kọọ̀: “Beele dṹùnà Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà.” M̀ gáà beè dã tọ́ọ̀ nu ea kil ló Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà àbèè ge nyimá nu e bà nóòmà ea kil ló mii. Pábiaá beè tú Kpá Káí vaá zogèm gbò nu ea náa vaá bà beeláfùl kọ bà náa é nveàè mii ló. (Tóm 15:​28, 29) Tṍó ea náa vó lọ̀l, a dóm nè ẹ̀ẹ̀ beè gbóó zogèm gbò nu e Boǹ Méné Bàrì é beè naa; àé lọl mòn tã̀àgã̀, zọ̀ló, nè ú. (Kùùà 21:​3, 4) M beè tú ẹ́ẹ́-ẹẹ̀ nyíe kọọmá kọọ̀: “Nu eo gé kọ́i nemií ní em géè bugi togó boo lọ̀l gé tṍó em beè di pá nvín ẽ́! M beè dú neǹ dóm biè boo béè ge dùùlà gbò nen lọl bá tã̀àgã̀.” A beè ẹẹlẹ̀m nyíe naa ní e túù ene kà ávà nè báàsĩ́ loomá sọ́l. Tṍó e dóm nè vaí aà, náa beè tàn nàm gè siná Tọ Bàri Fádá, vaá m beè gbóó nyimá kọọ̀ Neǹ Dèmnù ea beè palàge leemámá íe bée​—⁠ea kọlà Jìhóvà!

Taà tóm e dóm nè vaí beè dú nà tọọ̀ biè, vaá buù tṍóá, è ólò tú nu ea é sígá ló ene kà ávà loomá sọ́l. M beè kọ́ nèva kọ bàá dú ńdáà be naa ní eé láá tú gã́bug tṍó loomá sọ́l boo Kpá Káí. Lydie beè zìgà ge zọ̀i noá Kpá Káí, sõò náa beè zìgà kọọ̀ sìgà nòò-mànù pá Tọ Bàrì Fádá dú lọ̀. Boo béè vó, m beè kolí enè neǹ dòbá pá Fádá kọ á dú nà be. E beè tú áá Kpá Káí loomá bel boo nu e tọ Bàrì ólò noòmà dọ̀ kpã́á tóm bílá dee. Loa sọ́lá beè naa kọọ̀ Lydie á àgala boo kọọ̀ Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà géè noòmà kà kà bel. Pọ́ì ńkem̀ tṍó aa ló tṍóá, e beè gbóó palàge vùlè Jìhóvà naa ní e pálaa bẹ̀ì diìa múú mm̀ gbáá 1974.

Nu em nóò kilma ló tóm̀ bùlà e Bàrì íe ló gbò nen beè nyaaná nà nu sẹ̀ẹ̀a sĩ́. Lydie nè nda beè gbóó ká bùlà gbẹẹ́ boo gè sí tóm nè Jìhóvà. E beè beeláfùl ge bumá bẹẹ gbò nvín dẹ̀ẹ̀a boo gbò nòòkúu ea di mm̀ Kpá Káí. E beè noòmà bẹẹ gbò nvín kọ bàá vùlè Bàrì nè gbò nen, vaá a beè gbá pá bẹẹ tọ naamá tẽ̀ènè kà.​—⁠Máát. 22:​37-39.

Lydie nè nda ólò màngã̀ tṍó e kẽèa boo bé e bẹẹ gbò nvín beè olòó kọ́ nu ea kil ló bé  e bẹẹ béèlàfùl ólò dú tẽ̀ènè kà naa dì belí tẹ̀ nè kà. Ba beè nyimá kọ è ólò tõó boo ã̀àne e Jíízọ̀s beè nèa, ea kọ́ọ̀ “zigai nu eo é náanii vaá ò aalii ló ge zigai ní e bè nóo é náanii.” (Máát. 5:37) Dì belí nu dòòmà bá, tṍó e ene kà bẹẹ nvín pábia beè toolá 17 gbáá, Lydie náa ólò zìgà kọ á zọ̀ gbò nvín ãa bìlà kyẽè. Enè nen ea di zẹ̀ẹ̀ pá a kóòa beè kọ́ nèe kọọ̀, “Beè o kà náa zigà kọ ó nyoonéi, bĩiná o tẹ̀!” Sõò bẹẹ nvín pábia beè aalá nèe kọọ̀: “Níá náa é kálẹ̀ tọ́ọ̀ nu. Ba bel ólò dú tẽ̀ènè kà.” Dénè bẹẹ ọ̀ọ̀lẹ̀ kà nvín beè mòn kọ è ólò tõó boo gbò nùùkúu ea di mm̀ Kpá Káí. Nyíéi palàge ẹẹ ló Jìhóvà kọọ̀ nieí, beele dṹùnà pá tọ e bà gé fã́e.

Náa kal ló béè kọọ̀ kà kàí a nyááná nà nu sẹ̀ẹ̀a sĩ́, a beè tànim gè tú nà tóm biè nvèèmà bá nè gbò gyóòlo Bàrì. Boo béè vó, m beè nè lóó gè dú neǹ dóm biè gbẹá Bẹ́tẹẹ̀l ea di Paris, vaá tṍó e tṍó téní, m beè sí tóm ãa boo beè Bẹ́tẹẹ̀l ea di Louviers. M beè tú nu ea é láá toolá 50 gbáá siimá tóm Bẹ́tẹẹ̀l. Mm̀ gbò tṍóá, m beè bã̀àà kóò gbò e bà gé sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l, kátogóí, sìgà ọ̀và a sígá ló 90 gbáá. Nyíém beè palàge ẹẹ nagé enè deé em beè zọ̀ nen ea ã́àa sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l nyòònà. Nda ní em beè mànè nvín a kà deé e ẹlẹ beè mèà 20 gbáá ea kil nvéeá ẽ́!

Ge mòn bé e Jìhóvà gé nóòmà nuù pá a gbò vaá kpènà va tení dú ló a bõ̀ònatõ̀ò naa a náa kọ ḿ kpáá palàge vùlèe. Dààmà togó gbò gbáá 1980, à íe nòònù e Gbò Ge Tulè tóm beè nvee kẽ ea é nveè bá nè gbò dóm biè kọ bàá nyimá béèlafùl e Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà ne ea kil ló gè nvèà mii ló.

Tṍó ea dú gbáá 1988, Gbò Ge Tulè Tóm beè gbóó ié ãa tọọ̀ tóm ea di Bẹ́tẹẹ̀l ea kọlà Hospital Information Services. Túá ból, tọọ̀ tómí ní ea géè ẹ̀b nú ea kil ló Hospital Liaison Committee (HLC) e ba beè nvee kẽ gbẹá United State ge nvèèmà bá nè pá vígà e kpá ló va zọ kọ bàá ié lé bóa ẹ́. Tṍó e bà ténmá kọọ̀ dénè dó á ié HLC, ba beè gbóó nvee France. A beè palàge bọọ ḿ ló ge mòn bé e bõ̀ònatõ̀ò Jìhóvà gé nveè bá nè pá vígà e kpá ló va zọ naa!

Ge dú neǹ dóm biè ní ea beè dú nà túá kà nu sẹ̀ẹ̀a sĩ́é. Sõò tṍó em bugì togó boo, m beè gbóó nyimá kọọ̀ nu ea palàge dú bíi dú gè nvèè bá nè gbò nen kọ bàá nyimá ló Nen e dùm aa bá, ea dú Jìhóvà Bàrì vaá sí tóm nèe. Tṍó e nà gbáá gè siimá tóm bèkéè é gé iná kùbmà, Lydie nè nda beè bã boo víl gyà deèsĩ́ tóm dénè tṍó vaá tú gã́bug ávà vèèmà lé kpẹ̀a ea kil ló Boǹ Méné Bàrì. È dì e gé piigà bé e bẹẹ kpóó sim tùlà naa gè sí tóm gè dùùlà gbò není tẹlẹ̀ kátogóí.

M̀ é kilsĩ́ gè pììgà bé e nà kpóó sim tùlà naa gè nvèè bá nè gbò zọ̀ló. Sõò m̀ nyímà kọọ̀ kọbèè neǹ dóm biè ea nyímá biè lọ̀l vaá à lee náa é láá bó dénè zọ̀ló àbèè ge naa kọọ̀ nen á gá ù. Vóà naa, m̀ gé ẹbmà dẽè tṍó e nyaa ló, zọ̀ló, nè ú náa é di nà. Mm̀ ãa bàlà boo ea gé dú àla, m̀ é nó nú ea kil ló gbò nú e Bàrì beè dèm dọ̀ọ̀mà dè-dè, bií ló bé e Bàrì dem gbò ketõ̀ò ea di ló nen mm̀ sĩ́deè ea dú dũ̀ùnè naa. Mm̀ kà kà, dénè nu em géè bugi togó boo lọ̀l gé tṍó em beè di pá nvíná gáà naaa, sõò àé beè gé naaá!