Áño 1941-pe anase vaʼekue Paríspe peteĩ família ndaiplatahetáivape. Che astudiaseterei vaʼekue voi, péro peteĩ vuéltape ndavyʼaieterei vaʼekue chejagarrárõ guare mbaʼasypoʼi ha ahejámante la che eskuéla, hiʼarive upérõ 10 áñonte areko kuri. Umi doktór orrekomenda chéve apytuʼúnte hag̃ua pono chekaneʼõiterei pórke la che pulmón nombaʼapoporãvéi. Upémarõ che añepyrũ alee diksionário ha ahendu pe rrádio orekóva pe Universida de París, ha ajapo voi upéva heta mésere. Upéi pe doktór heʼírõ guare chéve akueramaha, avyʼaiterei ikatúma haguére aha jey eskuélape. Chemanduʼa haʼe hague chejupe: “¡La umi doktór ojapóva ningo ndaijojahái!”. Upe guive la che suéño aipytyvõse umi héntepe okuera hag̃ua. Ha che túa oporandu jave chéve: “¿Mbaʼépa oikóta ndehegui ndetuicha rire?”, che katuete haʼe vaʼerã chupe: “¡Doktór oikóta chehegui!”. Upe guive la medisína la iñimportanteve vaʼekue chéve g̃uarã.

Che famíliape ningo che katóliko vaʼekue. Péro upérõ che ndaikuaáiti vaʼekue heta mbaʼe Ñandejáragui, ha hetaiterei pregúnta areko. Upéi añepyrũ rire astudia medisína fakultápe, añekonvense oĩha peteĩ okrea vaʼekue opa mbaʼe.

Chemanduʼa primera ves amaña porãrõ guare peteĩ mikroskópiope umi plánta sélulare. Ahecharamoiterei mbaʼéichapa umi sélula ojeprotehe tahaʼe pe ára hakúgui térã pe roʼýgui. Ahecha avei mbaʼéichapa peteĩ sustánsia oĩva pe sélula ryepýpe michĩve oñemoĩramo hese juky ha tuichave oñemoĩramo y potĩme. Ha koʼã mbaʼe oipytyvõ umi plántape ojadapta hag̃ua la ambiéntere. Amañávo mbaʼeichaitépa oreko heta mbaʼe káda sélula, añekonvense de ke la vída noñepyrũi hague ijehegui reínte.

 Ajapórõ guare pe segundo áño de medisína, atopa hetave pruéva ohechaukáva Ñandejára oexistiha. Rostudiárõ guare pe kuérpo umáno, rohecha mbaʼéichapa ofunsiona ñande jyva ha ñande po. Ahecharamoiterei ningo mbaʼéichapa umi ñane múskulo oja ñane kanguére ha ombaʼapo porãiterei oñondive. Ikatu hag̃uáicha jaavri ha ñamboty ñande po ñanepytyvõ hína pe ñande rajygue osẽva ñande jyvágui ha oho ñane kuã púnta peve. Ha la ñande rajygue ani hag̃ua osẽ ilugárgui, jareko hína ñane múskulo ha ligaménto umía ojokóva chupe hendag̃uaitépe. Ndojejapóirire péicha, ñane kuã umía hatãmbáta kuri ha ndaikatumoʼãi ñamonguʼe. Upévare ahechakuaa kuri álgien iñintelihentetereívamante oiméne hague ojapo raʼe la kuérpo umáno.

Aaprendérõ guare mbaʼéichapa peteĩ mitãraʼy oñepyrũ orrespira onase rire, ahecharamoitereivéntema pe okrea vaʼekuépe opa mbaʼe. Por ehémplo aaprende pe mitã onase mboyve, natekotevẽiha orrespira pórke isy retepýpe voi haʼe orresivi hína pe oxíheno. Péicha rupi umi áire ryru orekóva ipulmónpe neʼĩra gueteri oñemyenyhẽ áiregui orrespira hag̃ua. Péro unas kuánta semána onase mboyve pe mitã, peteĩ líkido espesiál ojekarga umi mbaʼyruʼípe ani hag̃ua isekopa ha ojapa ojuehe primera ves orrespirávo. Upéi pe mitãraʼy onasévo ha oñepyrũvo orrespira, oiko hetaiterei mbaʼe ñanesorprendetereíva. Peteĩ kuaraʼi oreko vaʼekue pe mitãraʼy korasõ oñemboty ikatu hag̃uáicha pe tuguy og̃uahẽ umi ipulmónpe. Pe líkido espesiál oĩ rupi umi áire ryrúpe, pyaʼeterei ikatu henyhẽ áiregui umi ipulmón. Upe guive pe mitã ikatúma orrespira ijeheguieténte.

Che ningo aikuaase vaʼekue mávapa pe okrea vaʼekue koʼã mbaʼe ijojahaʼỹva, upémarõ añepyrũ alee la Biblia. Ahecharamoiterei umi léi Ñandejára omeʼẽ vaʼekue umi israelítape ipotĩ hag̃ua, hiʼarive ojapóma mas de 3.000 áño omeʼẽ hague chupekuéra umi léi. Por ehémplo Ñandejára omanda vaʼekue umi israelítape ojaty hag̃ua pe oĩ hague váñope, pyʼỹinte ojahu hag̃ua ha oñemoĩ hag̃ua en kuarenténa umi orekóvape umi mbaʼasy ikontahiósova (Lev. 13:50; 15:11; Deut. 23:13). La Biblia ymaitereíma oñeʼẽ hague koʼã mbaʼére, péro umi sientífiko ramoiténte odeskuvri hague mbaʼéichapa umi mbaʼasy ikatu ova ha isarambi. Pe lívro de Levíticope oĩ avei umi léi oñeʼẽva umi rrelasión sexuál rehe, ha upéva oipytyvõ vaʼekue pe nasión de Israélpe hesãi hag̃ua (Lev. 12:1-6; 15:16-24). Ahechakuaa Ñandejára omeʼẽ hague koʼã léi umi israelítape ivenefisiorãnte ha ovendesi hague umi osegívape koʼã mandamientokuéra. Koʼã mbaʼe chekonvense la Biblia ouha Ñandejáragui, péro upérõ che ni héra gueteri ndaikuaái vaʼekue.

Aimérõ guare fakultápe aikuaa peteĩ kuñataĩ héravape Lydie ha añenamora hese. Ore romenda áño 1965-pe amoalamita jave la che fakulta. Áño 1971-pe Lydie ha che mbohapýma orefamília, péro upéi roreko en totál 6. Amombaʼeterei ningo mbaʼéichapa Lydie cheapoja che traváhope ha ore famíliape.

Che ambaʼapo kuri peteĩ ospitálpe 3 áño amoĩ mboyve la che klínika. Upe riremínte peteĩ matrimónio ou okonsulta chendive. Ha che askrivíta jave ameʼẽ hag̃ua la rreséta pe karaípe, la hembireko osẽ heʼi chéve: “Por favór doktór, anína erreseta oréve tuguy ore tratamientorã”.  Añesorprendeterei ha aporandu chupe: “¡Anichéne! ¿Mbaʼéreiko?”. Ha pe kuñakarai heʼi chéve: “Ore ningo testígo de Jehová”. Che núnka nahendúiva mbaʼeve umi testígo de Jehovágui, ha ndaikuaái avei kuri haʼekuéra nomoĩkaiha tuguy. Pe kuñakarai ojagarra la ibíblia ha ohechauka chéve umi téxto heʼíva mbaʼérepa haʼekuéra nomoĩkái tuguy (Hech. 15:28, 29). Upéi haʼe ha iména ohechauka chéve mbaʼépa Ñandejára Rréino ojapóta, oipeʼaitetaha sufrimiénto, mbaʼasy ha ñemano (Apoc. 21:3, 4). Upépe che asẽ haʼe chupe: “La peẽ pejéva chéve hína haʼe vaʼekue voi che suéño chemitãite guive. Chehegui oiko vaʼekue doktór ikatu hag̃uáicha aipytyvõ la héntepe anive hag̃ua osufri”. Amombaʼeterei ningo la omombeʼúva chéve hikuái ha upévare ropyta voi roñemongeta una óra imédiarupi. Ha pe matrimónio osẽrõ guare oho, che nañanduvéima haʼeha peteĩ katóliko, ha aaprende pe Kreadór che amombaʼetéva heraha Jehová.

Che konsultóriope oho 3 vése voi upe matrimónio ha káda ves roñemongeta mas de una óra jepi. Upéi ainvita chupekuéra oho hag̃ua ógape ikatu hag̃uáicha roñemongetave la Bíbliare. Lydie oremoirũramo jepe rostudia hag̃ua la Biblia, haʼe ndoaseptaséi vaʼekue oĩ vaiha heta mbaʼe omboʼéva umi katóliko. Upévare ainvita pe paʼípe ore rógape ha roñemongeta pyharepyte peve pe iglésia omboʼévare, ha upearã roipuru la Biblia. Upe konversasión roreko vaʼekue okonvense Lýdiepe testígo de Jehová haʼeha la rrelihión verdadéra. Upéi rohayhuve rupi Jehovápe, mokõivéva rojevautisa áño 1974-pe.

Aikuaávo umi mbaʼe Ñandejára oprometéva ñandéve g̃uarã, okambia umi mbaʼe amotenondéva che rekovépe. Upe guive Lydie ha chéve iñimportantetereive opa mbaʼégui roservi Jehovápe. Ore ningo rojedesidi voi rosegitaha la Biblia heʼíva romongakuaa hag̃ua ore família. Ore romboʼe voi chupekuéra ohayhu hag̃ua Ñandejárape, ha upéicha rupi ore famíliape rojogueraha porãiterei (Mat. 22:37-39).

Igustoiterei ningo oréve Lydie ndive oremanduʼa mbaʼéichapa romongakuaa vaʼekue ore familiakuéra. Haʼekuéra ningo ohecharamoiterei vaʼekue mbaʼéichapa ore siémpre roime de akuérdo umi mbaʼe rodesidívape. Haʼekuéra oikuaa Jesús omanda hague ‘jaʼéramo “Si” si vaʼerãha, ha jaʼéramo “No” no vaʼerãha’, upéva haʼe vaʼekue la rrégla rorekóva ógape (Mat. 5:37). Por ehémplo, peteĩ che rajy orekórõ guare 17 áño, Lydie nomeʼẽi chupe permíso osẽ hag̃ua iñamigokuérandi. Ha oĩ vaʼekue la heʼíva che rajýpe: “La nde sy nomeʼẽiramo  ndéve permíso, ejeruréna nde túape”. Péro che rajy heʼi chupe: “Rei ningo ajapóta upéva, haʼekuéra siémpre oĩ de akuérdo”. Umi 6 ore familiakuéra ningo ohecha mbaʼéichapa ore rojapo la heʼíva la Biblia. Roagradeseterei ningo Jehovápe ore familiakuéra oservi haguére hína chupe.

Aikuaa rire Jehovápe, ndahaʼevéima che traváho la iñimportantevéva chéve g̃uarã, péro lomímonte asegi aipuru la medisína aipytyvõ hag̃ua umi héntepe. Añepyrũ ambaʼapo kómo voluntário Betel de Paríspe, ha upéi katu pe Betel pyahu oĩvape Lóuvierspe. Ojapóma hína 50 áño aservi hague péicha, ha upe aja akonsegi hetaiterei amígo ahayhuetereíva família Betélpe, oĩ voi umi orekómava mas de 90 áño. Ha peteĩ díape chesorprendeterei aikuaávo peteĩ betelita pyahúpe, pórke 20 áño atrás che aipytyvõ rakaʼe isýpe haʼe onase hag̃ua.

Umi áño ohasa vaʼekuépe ahayhuve Jehovápe, pórke ahechakuaa mbaʼeichaitépa haʼe ogia ha oprotehe ipuévlope iñorganisasión rupive. Por ehémplo áño 1980 rire, pe Kuérpo Governánte omoñepyrũ peteĩ prográma Estados Unídospe. Ko prográma oipytyvõ umi doktórpe ontende hag̃ua mbaʼérepa testígo de Jehová ndoipurúi tuguy.

Upéi 1988-pe, pe Kuérpo Governánte omoĩ Betélpe peteĩ departaménto hérava “Departamento de Información sobre Hospitales”. Ko departaménto oñenkarga umi Komite de Enláse oñemoĩ vaʼekuére Estados Unídospe, ha koʼãva oipytyvõ Testigokuérape otopa hag̃ua umi doktór otratátava chupekuéra oipuruʼỹre tuguy. Ko prográma oñemoĩ rire ko múndo tuichakuére, Fránciape oñepyrũma vaʼekue avei ombaʼapo umi Komite de Enláse. Ahecharamoiterei ningo mbaʼéichapa Jehová organisasión mborayhúpe oipytyvõ umi ermanokuéra hasykatúvape oikotevẽ jave.

Ymaite guive ningo chéve chegustaiterei vaʼekue la medisína. Péro upéi ajepyʼamongeta umi mbaʼe amotenondévare, ha ahechakuaa iñimportanteveha ñaipytyvõ la héntepe oikuaa hag̃ua Jehovápe, oñemoĩ porã jey hag̃ua hendive. Upévare ajehuvila rire, Lydie ha che rojapo ore prekursorádo rregulár ha ropredika heta óra káda mes. Ha koʼág̃a peve la ore posivilida omeʼẽmiháicha ore rosegi roipytyvõ la héntepe ojesalva hag̃ua.

Che asegi gueteri aipytyvõ la héntepe ikatu hag̃uáicha ojaliviami sapyʼami jepe la imbaʼasýgui. Péro ahechakuaa peteĩ doktór ivaletereíva jepe ndaikatumoʼãiha omonguera opaichagua mbaʼasy ni oipeʼaite la muérte. Hiʼãitereíma ningo chéve og̃uahẽ pe tiémpo opatamahápe umi mbaʼasy, ñemano ha sufrimiénto. Ha añetehápe pe múndo pyahu koʼẽrõitéma og̃uahẽta hína, ha che ikatúta aikove pára siémpre aaprendeve hag̃ua Jehová kreasióngui, umíva apytépe mbaʼéichapa ojejapo vaʼekue pe kuérpo umáno. Añetehápe pe suéño areko vaʼekue chemitãite guive, oñekumpli en pártente. ¡Ha ajerovia ñaneraʼarõha umi mbaʼe iporãvéva amo gotyove!