Ị mam la ẹka nya 1941 ịị Paris, France. Ugbiyegu nyahị-ị́ kpụdụ ka. Ang ọjẹ́jẹ kaa kpụm ịpyọ yẹẹyẹẹ, ma ụka ọlẹ kam gu ẹka iwo, m̀ jụ́ ẹdụrụ nyịlẹhị-ịlẹhị lẹ m̀ hwabwọ la ube-ụpwụ ọkaka. Angị họ utoji ya am nyị nune ị-ịBẹdị ụka myị́ ụka chajị òdù ohúkóhúkó nyam-ḿ lọngịrị nwà ka. Lẹ ẹ-ẹpwụ nya ọya lụmẹ-lụmẹ, m̀ kaa kpa ụka nyam wa ụpwụ ọ-da omyi ẹla wụlẹ bala o-ke ụrụ wo ẹla ọlẹ ká Ube-ụpwụ Ọgbẹgbịlẹ nya ala Paris kaa ya u-uhye nya ube-ụpwụ bwu iRediyo. M̀ chị ọkẹkẹnị yẹẹyẹẹ ụka ká ọngọ họ utoji nyam ya am nyị hágụ bala ọ-ka tịrẹkpẹ ka ube-ụpwụ myị́ lẹ. M̀ kaa kụ irya ju ịlọm nyori, ‘Ụkụrwọ ọtụka angị họ utoji a kaa họ lẹ!’ O-bwu ụka ọwe, m̀ kaa kụ irya nyọka họ alẹdụrụ uda. Ụka myị́ ụka ká adam-ḿ tom wo nya ang ọlẹ kam tịtọ nyọka họ la ọhịhị nyam ị-ịlahị, ọwẹwẹ nyam kaa la okpokpo pyịyọọ nyori, “M̀ tịtọ kam ka ri ọngọ họ utoji.” Lẹ ọ-ka ri ọngọ họ utoji m hu kụ ịlahị ọ-ọhịhị nyam wuu ẹẹ.

Alugbiyegu nyam kaa ka ịchọọchị nya ịfada. Ma ḿ jẹ́ ang gbuu u-uhye nya Ohe ka, ịtọ ẹla lụmẹ-lụmẹ ji kam ye ọwẹwẹ nyaa ka. Ụka ọlẹ kam dọmwụ nyọka jẹ́ ang chajị nya utoji uube-ụpwụ ọgbẹgbịlẹ kpá, m̀ jẹ́ myị̀myị̀ nyori ọngọhẹ juwa kọ họ ọhịhị lẹ.

M̀ kpịtịya nya ụka ọhọhẹ ọlẹ kam kụ ẹhị yẹ ajẹ nya ang ịhịhị ịlẹpwụ nya ekeji rige-rige. Ọ lam ẹbyẹbyị nyọka yẹ jaabwọ ká ajẹ ịịwa kaa chewu ke ịlaa hi ọchịpwuu bala ohu. M̀ myịmyị yẹ jaabwọ ká ịngịhyẹ ẹ-ẹpwụ nya ajẹ ịịwa kaa tụ́ pyịrị ụka kị ya ju ịma bala ọ-pyẹ maa ụka kị ya ju enyi ocheri-cheri. Ẹlẹwẹ bala ang ịkịla lụmẹ-lụmẹ du ká ang ịhịhị ichiche-ichiche jẹ́-ẹ nwụhọ pwoku iwe-ahụrụ nya ẹga kị ji. Ụka kam yẹ abwọlẹ ká ẹjẹ ọnyọnyọọnyị la ẹbyẹbyị kaka ba, m̀ yẹ nyori ọhịhị-ị́ wẹ ka ji lịlọmwụ ịịwẹ ka.

 La ẹka oheeye nyam uube-ụpwụ nya angị họ utoji, m̀ yẹ ang ẹjẹẹ gụ ọọwa nyori Ohe ji ịnyịlẹhị. Ụka kahị wẹẹ kụ ẹhị yẹ ịnyịrọ nya ọngịnyị ehe, ahị jẹ́ ang u-uhye nya abwọlẹ ká ụbwọ nya ọngịnyị kaa họ ụkụrwọ du ká akachụ jẹ́-ẹ mwụba bala ọ-nịra. Jaabwọ ká ekpiiji bala ekpinegu bwu hịla awụlẹ bala ọ-kaa họ ụkụrwọ lawụlẹ la ẹbyẹbyị lụmẹ. Ọọwa mẹ ang ọlẹ kọ juwa họ ụ-ụkụchụ ọnyọnyọọnyị jẹ datị hi ụkụchụ ọtụdụgba. M̀ wẹ ka jẹ́ nyori ori ọhẹ da bwu ukpoji ọlụbwọ nyahị ọhẹ kaka wu ukpunogu oheeye nya ụkụchụ nyahị. Ori ọwẹ chebwo imiiye du kọ yẹ ka ri akwa ọlẹ kọ ya ẹga da ha ori ọkịla ọlẹ kọ da ka ocheju nya ụkụchụ kọ ka bwu ekpeleji nyamwụ. Iri ịwẹ bala ekpinegu ịla ụkụchụ tụ́ ju awụlẹ chwẹẹ yẹẹyẹẹ. Kori kị họ akachụ nyahị ụ-ụgbẹyị ọlịịwẹ ka aalẹ, iri ịwẹ ka tụ́ pyịrị bala ọ-la kpụrụrụ. Ọọwa tị ka du ká akachụ nyahị ka jẹ́-ẹ họ ụkụrwọ yẹẹyẹẹ ka. Ọ lam gbagbịla nyori Ọngọlẹ kọ họ ịnyịrọ nya ọngịnyị ehe jẹ́ ang yẹẹyẹẹ.

Ụkụrwọ nya Ọngọ họ ọhịhị dọmwụ gum o-olegu gụ ọọwa ụka kam jẹ́ ang u-uhye nya abwọlẹ ká ọnyị onyeewe kaa bwu dọmwụ nyọka da ịhụ ụka kị mọọ kpá. Ụka kọ juwa o-oruma wẹẹ, ọ́ baba nyọka da ịhụ lịlọmwụ ka chajị ọ kaa ye ọhụ bwu ẹga nya ịnamwụ. Ịnyị à dudu ká ọhụ-ụ́ ka ju ang ichiche ịlẹ kị lala ịbang nya ọhụ egbachị nyamwụ ka lẹ. Ma ẹ-ẹpwụ nya epwihi ịmanyị-ịmanyị ene kị ka ma ọnyị ọwẹ, enyi ụma ọdatị ọhẹ kaa mịla/myị ẹpwụ nya ang ị-lala ịbang ịwẹ. Lẹ ụka kị mọọ kọ da ịhụ ka ẹpwụ họhẹ-họhẹ, ang ịlẹbyẹbyị kaa họ. Iwa ọhẹ ọ-ọkịlẹtụ nya ọnyị ọwẹ kaa tụ́ ku. Ọọwa tịị du ká ịwọ kaa mwụ ka egbachị nyamwụ lagbụrụ. Ọhụ kaa ju ka ẹpwụ nya ang ị-lala ịbang ịla egbachị nyamwụ ahyaahị ọọlajị nya enyi ụma ọdatị ọhẹ ọlẹ kọ juwa ene-ene lalẹ. Ọọwa ọnyị onyeewe à jẹ́-ẹ da ịhụ lịlọmwụ ahyaahị lẹlẹ.

M̀ tịtọ kam ka jẹ́ Ọngọlẹ kọ họ ang ịlẹbyẹbyị ụma ịlịịwẹ, lẹ m̀ dọmwụ nyọka chịla ju ịBayịbụụ ọwawa. Ehile nya ocheri-cheri ịlẹ ká Ohe ya ha ala Isirẹlụ lala ẹka ụnọ ịta (3,000) kẹkpẹ lẹ, lam ẹbyẹbyị lụmẹ. Ohe da ala Isirẹlụ ehile nyị chị ịpyị ba ẹkpang nyaa, hyo enyi ụka myị́ ụka bala ọ-chị ọngọlẹ kọ la ẹdụrụ ọlẹ kọ ka jẹ́-ẹ chị kịla angịkịla myị́ ebwo. (Liv. 13:50; 15:11; Ehile. 23:13) ỊBayịbụụ ya ẹla u-uhye nya ang ịlịịwẹ, ma angị chị ang ehe tị wẹ ka jẹ́ jaabwọ ká ẹdụrụ kaa bwu chị kịla angịnyị ẹ-ẹpwụ nya ẹka ohu da iwo ịrụ (150) ịkpangjẹ wẹẹ ịnyị. Ịnyịnyị, ehile nya ẹga nya awụlẹ ọkaka ọlụpwụ nya Ala iLivayị da ẹpwụma nya Isirẹlụ lẹpwụ-lẹpwụ ụbwọ nyọka la ogogo. (Liv. 12: 1-6; 15: 16-24) M̀ chị ẹlẹwẹ eju i-irya nyam nyori Ọngọ họ ọhịhị ya ehile ịwẹ ha ala Isirẹlụ chajị nya ọ-hágụ nyaa ịnyị, ọ tị kaa wahị kụrụ angịlẹ kị ju ihi nya ehile nyamwụ. M̀ wẹ ka jẹ́ myị̀myị̀ nyori ịBayịbụụ ri omyi ẹla nya Ohe ịnyị​—Ohe ọlẹ kam jẹ́ ẹnyị nyamwụ lụka ọwẹ lẹka.

Ụka ọlẹ kam ju uube-ụpwụ ọgbẹgbịlẹ wẹẹ jẹ́ ang chajị nya utoji, m̀ tọ ọyẹẹnọ ọhẹ ká ẹnyị nyamwụ ri Lydie, kọ tị hám yẹẹyẹẹ. M̀ yoo la 1965 ụka ọlẹ kam jẹ chẹẹ uube-ụpwụ lẹ. La 1971, am bala ahụ nyam ma anyị ịta lẹpwụ nya anyị ịrwọnyẹ nyahị lẹ. Lydie ahụ nyam kaa dam ụbwọ yẹẹyẹẹ ẹ-ẹga nya ụkụrwọ nya utoji ọhọhọ nyam bala ẹpwụ nya ugbiyegu.

M̀ họ ụkụrwọ uube-utoji pwụ ẹka ịta ene kaam wụrụ ịnyịlọm. Nyọlẹ kọ nọ pyịnyẹng lẹ, ahụ bala  ọrụ ịlẹ kam ya ẹla rụ bwu ọmwụ ọdada lalẹ à wẹ ọ-la utoji ọhọhọ ẹẹ. M̀ wẹẹ ka da etiji ha ọrụ lẹ, ọọwa ahụ à byim yẹkẹẹ: “Ọngọ họ utoji, chuchuu a da etiji i-ju ịwọ ka.” Ọ lam ẹbyẹbyị, lẹ m̀ towo yẹkẹẹ: “Ịnyịlẹhị? Ịyẹ tị́ du?” Ọ wẹ byim yẹkẹẹ: “Ahị ri Alibeenu nya iJihova.” Ḿ wo ẹnyị nya Alibeenu nya iJihova lee ọ-jẹ́ ẹla ọlẹ kị mẹjẹ u-uhye nya ịwọ ẹnẹnẹhẹ lẹka. Ọnyang ọwẹ gba ịBayịbụụ nyamwụ kpehe lẹ ọ-mẹ ang odudu kị kaa ye ịwọ ka jẹ́m bwu Ụpwụ Ịgọgọ lẹlẹ. (Ụkụr. 15:28, 29) Ọwa bala Ayịbamwụ kịnyaa la ọ-ya ẹla jem u-uhye nya ang ọlẹ ká Ịpyị-Adịrahụ nya Ohe Oluhye ka họ, lala ọ-ka myị́ akama, ẹdụrụ bala igu. (Ọwụ. 21:3, 4) M̀ byaa la ọkẹkẹnị yẹkẹẹ: “Ẹla ọlẹ kọ kaa ri ahị ọdahile nyam bwu onjwo-onjwo anụ wẹẹ ya jem lẹ! M̀ wẹ ka ri ọngọ họ utoji chajị m̀ tịtọ nyọka myị́ akama nya angịnyị ịnyị.” Ẹla ọọwa kpụm ịpyọ lụmẹ lẹ ahị ya ẹla lala awa okpokpo bẹhya myị́. Ụka ọlẹ ká ahụ bala ọrụ ịwẹ rụ kpá lẹ, ḿ tịtọ nyọka ri ala ịchọọchị nya ịfada kaka. M̀ myịmyị wẹ ka jẹ́ nyori Ọngọ họ ang ịlẹ kị lẹẹ lam ẹbyẹbyị lụmẹ la ẹnyị, ọwa à ri iJihova lẹ!

M̀ tọ ahụ bala ọrụ ịwẹ lala ụka ịta uube-utoji nyam. Ụka ịta ịwẹ wuu, ahị kaa ya ẹla gụ awa okpokpo myị́. M̀ wụraa wẹ ẹpwa nyam chajị kahị ka jẹ́-ẹ ye ụka ya ẹla bwu ịBayịbụụ yẹẹyẹẹ. Ịnọ ahụ nyam myọnụ nyọka ye jụlahị ụka nya ịBayịbụụ ọjẹ́jẹ, ma ọ́ myị nyori ịhọhọ ịhyẹ nya ịchọọchị nya ịfada ịlẹ kị mẹjẹ́ẹhị nyị tịpyọ ka. Lẹ m̀ wụrụ olegbeju nyaa ọhẹ wẹ ẹpwa nyahị. Ahị kpa ịBayịbụụ kem ya ẹla yẹẹyẹẹ u-uhye nya ịmẹjẹ nya ala ịchọọchị gbee da ka alepwodu. Ẹla oyaya nyahị ọọwa du ká Lydie ahụ nyam myị nyori ẹlịlẹhị Alibeenu nya iJihova à wẹẹ mẹjẹ lẹ. Ọháha nyahị ẹ-ẹga nya iJihova kịnyaa la ọ-nwà kịlahị gbee kaahị angị imimiiye hu enyi Ohe la 1974.

Ẹla ọlẹ kam jẹ́ u-uhye nya irya ọlẹ ká iJihova la ẹ-ẹga nya angịnyị ehe du kam hu ang ọkịla kụ ịlahị ọ-ọhịhị nyam. Ọ-ka gbịgba ha iJihova à ri ang ọlẹ kọ baba gụgụ wuu ham bala ahụ nyam lẹ. Ahị cheje nyọka kpa anyị nyahị nwà la ẹla ọla ịBayịbụụ. Ahị mẹ ang jáa nyọka la ọháha ha Ohe bala angịnyị ịkịla. Ọọwa du kahị tụ́ ju awụlẹ chwẹẹ yẹẹyẹẹ ugbiyegu nyahị.​—Mat. 22:37-39.

Ụka kahị kụ irya kẹkpẹ, am bala ahụ nyam kaa chị ụmwẹhụ u-uhye nya abwọlẹ ká o-cheje okpokpo lawụlẹ nyam bala ọwa gu anyị nyahị. Ị jẹ́ nyori ahị kaa kpa ẹla ọmẹjẹ nya iJisọsị ọlẹ ko ya nyori, “ẹla ọmyịmyị nyanụ wuu a ri, ‘Ee’ kem, ká ẹla ọpwapwa nyanụ . . . wuu a ba, ọọ ‘Ehe’ kem, ịnyịnyị me” họ ụkụrwọ ẹ-ẹpwa nyahị. (Mat. 5:37) Ọ-chụ pwokwita, ụka ká ọnyị nyahị ọnyang gu ẹka 17, ahụ nyam-ḿ myị ya ẹga da họọ ọ kpehe  bala anjwo ikolobya bala ịyẹẹnọ ịhyẹ ka. Ọyẹẹnọ ọhẹ bwu ẹpwụ nyaa byi ọnyị nyahị nyori, “Kori ká ịnang á myị ya ẹga da hang kaka lẹ, à bịlẹ adang mẹ!” Ọnyị nyahị wọọ yẹkẹẹ: “Ọdatị-ị́ ja ji ka. Ị kaa myọnụ ju awụlẹ ụka wuu.” Anyị nyahị ịrwọnyẹ wuu yẹ gede-gede nyori ahị kaa la irya okpokpo ẹ-ẹga nya ọ-kpa ẹla ọla ịBayịbụụ họ ụkụrwọ. Ahị ji iJihova obe lụmẹ nyọlẹ ká iru nya alugbiyegu nyahị wẹẹ gbịgba họọ alẹ.

Nanana nyori ẹlịlẹhị du kam yẹ ang ọlẹ kam hu kụ ịlahị da, m̀ tịtọ nyọka kpa ẹla ọlẹ kam jẹ́ u-uhye nya utoji da angịnyị nya Ohe ụbwọ. Lẹ, m̀ hu ịlọm ha nyọka họ ụkụrwọ nya utoji ị-ịBẹtẹlụ ọla Paris bala onyeewe ọla Louviers ị-ịlahị nyọọwa ịnyịnyị. M̀ kaa bwu ẹpwa nyịlọm ka họ ụkụrwọ ị-ịBẹtẹlụ tụ́ ahị ju ẹka iwo ịrụ myị́. Lụka ọwẹ, m̀ ri oligu nya aanahị ịhyẹ la apatabwọ kiwa ka ị-ịBẹtẹlụ. Angịhyẹ nyaa dọmwụ gu ẹka iwo ihikichu da uhye myị́ lẹẹlẹẹ lẹ. Ẹla ọ-kpụm ịpyọ ọlẹbyẹbyị ọhẹ họ ẹnẹhẹ nyọlẹ kam tọ ọngọ onyeewe ọhẹ kọ wẹ ịBẹtẹlụ. Ahị wẹ ka jẹ́ nyori, am à ri ọngọ họ utoji ọlẹ kọ da ịnamwụ ụbwọ mọọ lala ẹka iwo imiiye kam kẹkpẹ lẹ.

Jaabwọ ká ẹka wẹẹ chịpwụrụ, ọháha nyam ẹ-ẹga nya iJihova juwa nwà ịnyịnyịịnyị ụka kam yẹ abwọlẹ kọ wẹẹ bwu kpa angịnyị nyamwụ ụgbẹyị bala ọ-chewu kaa bwula ogu nyamwụ. La ọmwụ ọdada nya 1980 kịlahị, Angị Kpẹhị Rịrị Ogu dọmwụ nya iprogram ọhẹ ịị United States nyọka da angị họ utoji bala alụkụrwọ nyaa ụbwọ jẹ́ ang odudu ká Alibeenu nya iJihova ịlẹ kị jụ́ ẹdụrụ kaa cheje nyọka ye ịwọ ka.

La 1988 lẹ, Angị Kpẹhị Rịrị Ogu à ya ebwo ọhe yeji ị-ịBẹtẹlụ ko ri Hospital Information Services lẹlẹ. Ụka nya ọgbanyẹ, alebwo ọwẹ kaa kpẹhị rịrị ụkụrwọ nya ala Hospital Liaison Committees (HLC) ọlẹ kị ya yeji ịị United States ịnyịnyị nyọka mwahị nya angị họ utoji ịlẹ kị ka chẹkpẹ ju eje ọchịchị nyahị u-uhye nya ẹla nya ịwọ. Ụka kị dọmwụ nyọka wụrụ HLC ịwẹ ụpa ịkịla nya odehe wuu, ị ya yeji ịị France ịnyịnyị. O gum o-olegu yẹẹyẹẹ nyọka yẹ jaabwọ ká ogu nya iJihova kaa da aanahị ịlẹ kị jụ́ ẹdụrụ ụbwọ ẹ-ẹpwụ nya ọháha lụka nya ọbaba nyaa!

Ọ-ka ri ọngọ họ utoji m hu kụ ịlahị ọ-ọhịhị nyam ụka nya ọgbanyẹ lẹ. Ma nyọlẹ kam kụ irya ju ang ọlẹ kam wẹẹ ku, m̀ wẹ ka yẹ nyori ọ-ka da angịnyị ụbwọ jẹ́ iJihova Ohe Oluhye, Ọngọlẹ ko ri emwenyi nya ọhịhị bala ọ-gbịgba họọ baba gụ ọ-daa ụbwọ la ogogo ẹ-ẹpwụ nya ịnyịrọ. Ahyaahị nyọlẹ kam mwịịnyọ bwu ụkụrwọ, am bala ahụ nyam ye ịlahị nya ụgbẹyị kpụrụrụ kaa kpa ụka nyahị lụmẹ-lụmẹ ẹ-ẹpwụ nya ọya ọnyị myị́ ọnyị ya ẹrụ ọnyịịla nya Ịpyị-Adịrahụ nya Ohe. Ahị kaa họ jaabwọ kahị ka jụ́ họ myị́ kaka ba ẹ-ẹpwụ nya ụkụrwọ nya ọ-chị ọhịhị da ọwẹ daalẹ wẹẹ.

M̀ kaa kịnyaa la ọ-da alẹdụrụ ụbwọ jaabwọ kam ka jụ́ họ myị́ wẹẹ, ma m̀ jẹ́ ịnyịnyị nyori ọngọ họ utoji ọlẹ kọ dọmwụ jẹ́ ang gụgụ wuu á ka jẹ́-ẹ myị́ ẹdụrụ wuu lee igu ogbugbu myị́ ka. Lẹ m̀ wẹẹ yẹhị rịrị gbe ụka ọlẹ ká ajụjụ, ẹdụrụ bala igu á ka ji kaka. Ẹ-ẹpwụ nya odehe onyeewe ọlẹ kọ wẹẹ ju chwẹẹ gụ ọọwa, m̀ ka la iwe nyọka jẹ́ ang gboyi myị́ oyi u-uhye nya ang ịlẹ ká Ohe họ, tụ́ abwọlẹ kọ bwu họ ịnyịrọ nya ọngịnyị ehe ụ-ụgbẹyị ọlẹbyẹbyị. Ahị ọdahile nyam bwu onjwo-onjwo ka họ jịra ọlam-ọlam lụka okpii. M̀ jẹ́ myị̀myị̀ nyori ọhịhị ọlẹ kọ há gụgụ wuu juwa ị-ịlahị!