Skip to content

Skip to table of contents

MYAND YILONG MU SHIKACIL

Nady Muhet Bwaal Bulengel Bweeh Buhitok bu Dokteer

Nady Muhet Bwaal Bulengel Bweeh Buhitok bu Dokteer

“MYAND yinuyaayambil i myand yinaakady mutekemen nacyaakady mutofw!” Naleebel may aam ni musangeel kudy babeedy babidy mu muvw a 1971. Nacyaakady natwaadijiloh kukal mudimw bwa musang a mim wa kuuhal bu Dokteer mukumban. I bangany baakady babeedy, ni i biny byaakady bu cilot bwa mim? Lekaay ninwambil mudy mwiisamb mushiitulul myand ya buseeb yinaakady nalang mu shikacil ni kabingil kanudy mwa kwiitabij neey: bwaal bunaakady nalang ku bwaan bwiiyil kaabaak bwa biin-biin.

Iibaalel mu muvw a 1941, mu Paris, cimamend a bukaleng cya cibunj cya France mu cisak cyaakady ni shikacil mulengel. Naakady mukat kulong, nook Nalaalang munaakady mumvw bibiih hanacyaakady ni mivw diikumy, nabeelel lubeel lwa cyaady ni byaakady bikaam bwa nimanyik kulong kalaas! Dokteer waakady muyambil bwa mim kushaal mu bulaal, bwaal bisul-sul byaam byaakady biiy kukooyel. Nook mukacy mwa suuny yivul, naakady nahitij diib dyaam mu kubal kwa diksiioneer ni naakady nalond program wa myand yaakadyobw balongweesh ku cisanj cya Sorbonne cya mu Iniversiteh wa mu Paris. Hiiyil dokteer kujaadikil neey: nabumvw bilengel ni nakumbeen bwa kuy mu kalaas, numvwiil musangal i mwiin weeh. Naleebel mu mucim aam neey: ‘Cidy Dokteer muleeb eecy i bwaal bulengel menmen!’ Kutwaadijil teng diib aady, natadil cyaakady mwa kufikil baat banwaan fwaak bwa mabenj maababw. Haakady taat mwiiyihanguj bwa ciiniiyiiy kukat bwa kulong mu shikacil aam, dyaalabul dyaam dyaakady teng neey: “Nakaakaam kushaal Dokteer.” Nook, kwiikal Dokteer, kwiiyiil bwaal bwa buseeb buvul mu shikacil.

MYAND YA SIYANS YAAKADY YIFWEEJ HABWIIH MENMEN NI MAWEJ

Mu cisak ciitut, twaakady biin Katolik. Ki katwaakadyoh bend bamanyik myand yivul habitaatal Mawej, ni naakady ni majooj mavul manaakady ciy mwaanj kuhet maalabul. Naheetelok maalabul makwaabw teng hanamanyin kulong kalaas kaam ka bumungang ku Iniversiteh, ki haniiyil kujaadik neey: biit i bihang.

Navuuvuluk bwa musang a kuuhal, hanatadil biit bidiidiish mutond mu mikroskop. Nakemen mudy ciit cidiidiish mutond ciilam ku cyuuy ni ku mashik. Natadil cikwaabw mudy (biit bidy mund mwa cidiish biibaabak ciit cidy ni buumy) bilong bwa ciit eecy cyuum, ni cifyaatalal hadyobw bicyumb mukel, ni ciiy kutam hadyobw biicyumb mu mwanz. Bwa bukash oobw ni myand yikwaabw yiloolong bwa tubiit tukeeh tudy ni buumy twiibidilangan ni shikacil yitufiifikil. Hanataatal tubidiish tukeeh tudiidiish biit bidy ni buumy, nady mwiiy kutwiishiibw neey: buumy kabwiish bwiilongekel kaayaabw.

Mu muvw aam mwiibidy unalongel kalaas ka bumungang, niiyil kuhet bijaadik ya biin-biin bya kwiikalok kwa Mawej. Mu dilongweesh ditulongel ditaatal kumanyik nyeet ya muut, tudy bakontonon mudy kubok wiitwambulwiish bwa kubuny min yiitut ni kwiiyoolol. Mushind udy nyam yilamat ku mikuh, ni bikeekemesh bwa mushind udy bituh byoos bikal mudimw haakaabumw. Cileejel, nady mulong bwa kumanyik mudy mijil yilaalamakaj misuny yoos ya ku kubok ku misuny ya mukuh mwiibidy a mun yikaakabulul mun a kuuhal ni mwiibidy, bilong bwa mijil yiyaay ku nsong ya min bwa kaay yiikal yilamatangan ni yiikal yoololok biheehel. Iikaleby neey: Min yiitut kayiish yilong mu mushind oow, mijil yaakady mwa kwiikal teng yitandabuk ni yoololok, ni min yiitut kayaady mwa kukal mudimw bilengel. Niiyil kutal neey: kudy muut a meej mavul udy mulong nyeet ya muut.

Nakemen cikwaabw bikasakan bwa mudimw udy Cyakahang mulong hanalongel mudy mwaan mutook-tok utwaadij kuwiim hadyobw bamulel. Ni nalongel neey: hady mwaan mund mwa maamend hadyobw kabay banj kumulel, utwiitwiimin ku luheeh luheehet maam indiy ku dyambulwiish dya moofw. Ki bwabiny, tulamin twa luheeh mu bisul-sul, katwiin twanj kwiiwul teh ni luheeh. Hady ciisang cya kumulelobw cifweej habwiih, diisaby kaayaady dya mund ki didy dijik tujil twa mwaan. Ki hadyobw balel mwaan, ki hadyey utwaadij kutwiin bwa musang a kuuhal, ni bineeby, i myand yikasakan yiloolongek. Njil waakady uy ku mucim a mwaan wiikaakang, hadyeby bilongek nook, biloolong bwa mash may ku bisul-sul. Ciisang cya buseeb eecy, bifut-fut bya mund biyaay cyaab cyaakady mwaan ni biiwuloh ni luheeh. Musang umw, mwaan-mutook-tok udy ni mushind a kutwiimey kaayend.

Nakaamin kumanyik Muut udy muhang biit bikeekemesh eeby, nook, natwaadijil kubal Bibl ni cisumy. Nakemen bwa mikenj yitaatal myand ya mankend yaakady Mawej mwaakish biin Izaleel, kukaady mivw yihit ha binun 3 000. Mawej wambil biin Izaleel bwa kwiikalobw band cind bwa kubwiikilobw bunyaw bwaababw, bwa kwiikalobw ni ciibidil cya koow mwaanz ku bikam, ni kuteek muut woos udy ni bimanyin bya lubeel lwambambulukilangan ha kaayend. (Lev 13:50; 15:11; Mmu. 23:13) Bibl wiitwambambulwiish bwa kumanyik mushind udy lubeel lwambulukilangan bikasakan, ni bwaal oow i biiy kwiibumanyik teng mu siyekel yishaaley kudy biin myand ya siyans. Nady mwiiy kumanyik cikwaabw neey: May ma Mawej habitaatal koonyek ha nyeet kwa mwaan-mulum ni mwaan-mukaj kudyobw bateel mu mukand a biin Leevy kwaakady kwambulwiish biin Izaleel boos bwa kwiikalobw ni makand ma nyeet. (Lev 12:1-6; 15:16-24) Niiyil kujaadik neey: Cyakahang waakishil biin Izaleel mikenj eey bwa kwiikalobw ni makand ma nyeet malengel ni waakady mubenesh aab baakady bakooyel may mindiy. Myand eey yiiyil kujaadikil neey: Bibl i mukand mufundish ku spirit a Mawej​—Mwiin diijin dinaakady ciy mumanyik koos ook.

MUNADY MUHET MUKAJ AAM NI MUNADY MUMANYIK YEHOW

Mim ni Lydie diifuk ditulongel maluw, mu dya 3/suuny 4/1965

Ciisang cinaakady natungunuk ni tulaas twaam twa Iniversiteh bwa kushaal dokteer, naakady mutwiilangan ni sangikaj diijin dindiy waakady Lydie, ni niiyil ku mukat. Tulongel maluw mu muvw a 1965 hanacyaakady nalong tulaas. Mu cidimw cya 1971, mim ni Lydie twaakady ki tukaady ni baan basat. Kaabaak tudy naabw basambombw: baan-balum basat ni baan-bakaj basat. Mukaj aam Lydie waakady muuyambulwiish bilengel byeeh mu mudimw aam wa bu dokteer ni bwa myand yikwaabw yitaatal cisak ciitut.

Naakady nakal mudimw mu lupitady mukacy mwa mivw yisat kuuhal kwaamim kushaal dokteer. Mafuk makeeh, natadil biin maluw babidy bahyaabahy, batukaady bateel ku butambwiil bwa ciin bwaal eecy, bend biiy bwa kwiibondah. Naakady habwiih bwa kufundil mwaan-mulum mang mindiy kwangat, ook mukaj indiy wend uusanjil neey: “Dokteer weet, kumwaakishoh bend mang madyobw balong ni mash bwaal.” Dokteer ukemen, ni umwiihangujil neey: “Cya biin eeny? Bwabiny uleeleeb naak?” Umwaalabwiil neey: “Tudy Batemw ba Yehow.” Ciin mwanj kumvwoh cidyobw baleeb bwa Batemw ba Yehow eecy malongweesh maababw habitaatal mash. Mwaan mukaj oow wangacil Bibl indiy ni kuleejey mufund uleeleej bwabiny i bangat dyangahadik dya kulek kudy mash. (Yil. 15:28, 29) Yiy ni mbaayend baaleejel cikwaabw myand yiikal Bukaleng bwa Mawej mwa kwiiy kukumbaj; Bwiiyiiy kuful makeng moos, mabenj, ni lufw. (Yis. 21:3, 4) “Myand yinuyaayambil i yiy yinaakady mutekemen nacyaakady mutofw yinendend ni kutal yend yikumban!” Nakemen bikasakan. “Niiyil Dokteer bwa kwambulwiish baat bwa makab maabab.” Naakady ni musangal muvul weeh hatwiisambil naabw diib dijim ni cituh. Kutangil an ciisang cyaakady biin maluw babidy aab biitushiy, cyaakady mukat kwiikal cikwaabw mwiin Katolik, ni nalongel ni namanyikil neey: Cyakahang unaakady mukat bikasakan, diijin dindiy i​—Yehow!

Nahetelangan ni biin maluw aab Batemw misang yisat ha cyaab cinaakady nondahil, ni diib dyoos ditwaakady tuhetangan naab, twaakady twiisamb diib dimw ni cituh. Nibabiikeen kwaam bwiitut kwiisamb bikasakan ha myand ya mu Bibl. Cikwaabw, Lydie wiitabil bwa kutweeley byend mu mwiisamb bwa kulong myand ya mu Bibl, kaakadyoh bend mwa kwiitab neey: mamw malongweesh miitulongweeshelobw mu Katolik maakady mabiih. Nook, nabiikeen Abeh kwaam. Twiisambil nend ha malongweesh ma citendeleel teng ni bufuk, tukal mudimw teng ni Bibl. Mu mwiisamb aabab aaw, Lydie wiiyil kujaadik neey: Batemw ba Yehow baakady balongweesh myand ya biin-biin. Hahicil mafuk, lukat lwiitut bwa Yehow Mawej lwiiyiil kukasakan ni lulongel bwa tut boos babidy tufik teng ni kukuhet baatiisumw mu muvw 1974.

NADY MUTEEK YEHOW HA CYAAB CYA KUUHAL

Binalongel habitaatal myand yidy Mawej mulongolweel bukwabaat i biiteng ni i bishaal bwaal bwa buseeb buvul mu shikacil aam. Bwaamim ni Lydie, kukadil Yehow mudimw i kushaal bwaal butam mu shikacil iitut. Tudy biiswiik bwa kukashish baan biitut bilondeshel mikenj ya mu Bibl. Tudy balongweesh baan biitut may matam ma mu Bibl habitaatal kukat Mawej ni baat, ni kulong nook, i kulong bwa cisak ciitut ciikal mu kacyumw.​—Mat. 22:37-39.

Min ni Lydie hatuhiihingij meej haanyim, tuseesek teng kusek bwa mushind utadil baan biitut kacyumw katwaakady naak tut balel baababw. Bamanyikill mubel a Yeez wa neey: Leebaay bituh ney: Ing , biikaleby bikaam kwiitab; ecy, Waakweeh, biikaleby bikaam kulek. Ki Diiy dya kulond ditwaakady naady kwiitut. (Mat. 5:37) Cileejel, haakady umw wa ku baan biitut baan bakaj mukumbaj mivw 17, Lydie waakady mumulekesh bwa kwiikaley wendakan ni cikong cya baasand baan-balum ni baan-bakaj. Sangiikaj mukwaabw wa mu cikong cya baan-bakaj wambiil mwaan iitut sangiikaj neey: “Iikal maam iibuh mulek bwiibuh kwiiyobw neet, lomb taat iibuh!” Ki mwaan-iitut mwaan-mukaj oow wiibaleejel neey: “Kakwiinoh bend mushind a kulong naak. Ki cidyobw baswiik.” Ing, baan biitut basambombw batadil mu twaakady mu kacyumw ha kulond May matam ma mu Bibl. Tufwiifwiijok Yehow leel oow mudy cisak ciitut ciikal ni baat bavul bamukaakadil mudimw.

Nook, myand ya biin-biin yishiitulwiil myand yinaakady muteek ha cyaab cya kuuhal, nakacil bwa kukal mudimw ni diimany dinahetel dya budokteer bwa kwambulwiish baat ba Mawej. Nakacil bwa kwiikal mwiin bukish ha kukal mudimw bu Dokteer mu Betel wa mu Paris ni hahicil mafuk, naakadil mudimw mu Betel muhyaamuhy wa mu cibunj cya Louviers. Naakady nay teng ku Betel mukacy mwa mivw habwiih ni 50. Ciisang aacy, nahetel balund balengel beeh mu cisak cya Betel, bamw ba ku bab bady kaabaak ni mivw yihit ha 90. Cikwaabw niiyil kwiikal ni musangal muvul bwa bwaal bunaakady ciy mutakamin hanaakady mutwiilangan diifuk dikwaabw ni mwiin ku Betel muhyaamuhy. Namanyikil neey: I mim dokteer waakady mwambulwiish maam indiy bwa kumulelobw, kukaady kuhit mivw 20!

NADY MUTAL MUDY YEHOW WAMBULWIISH BAAT BINDIY

Hahicil mivw yivul, lukat lwaam bwa Yehow lukasakeen hanady mutal mudy Yehow ulombol ni ulam baat bindiy ku dyambulwiish dya Bulongolody bwindiy. Ku butambwiil kwa muvw a 1980, Biin mu kasumbw kaludik balongel program mu Etats-unis bwa kwambulwiishobw baadokteer ni bakaakalobw naabw mudimw bwa kumvwobw bilengel dihandik dya Temw a Yehow uleelek bwa kumumbwobw mash.

Cikwaabw, mu muvw a 1988, biin mu Kasumbw Kaludik bateekel cibambal cihyaacihy ku Betel cibiibikanobw neey: Cibambal Citaatal Myand ya Londah. Ku butambwiil, biin mu cibambal eecy baakady batal Komiteh Yitaatalangan ni Bamingang (KYB) yaakady yilong mu Etats-Unis bwa kwambulwiish baadokteer bwa kuneemekobw dihangadik dya Temw uleelek bwa kumumbwobw mash. Haakadyobw balong program oow bwa kwiikaley ha bulab bututul, Komiteh yitubiibikan neey: KYM yaakady yikal mudimw mu cibunj cya France. Nakeekem hakutal mudy bulongolody bwa Yehow bwambulwiish baan baabw baan-balum ni baan-bakaj babeebeel ciisang cikaakaamobw dyambulwiish!

BWAAL BUNAAKADY NALANG BWIIYIL BWA BIIN-BIIN

Tutuutungunuk ni kwiikal ni musangal bwa kwambulwiish baat ni musah mulengel a Bukaleng bwa Mawej

Bumungang i bwaal bwa kuuhal bunaakady mukat. Ki hanalangil habitaatal myand yinaakady nakaam kulong, niiyil kutal neey: bwaal bwa buseeb buvul i kondah kwa mu spirit​—i bwiin kuleeb neey: kwambulwiish baat bwa bamanyik Humb a buumy, Yehow Mawej ni bwa bamukadil mudimw. Kuuhal kwa mim kwiimanyik midimw, mim ni Lydie twaakady baaseb’ aa njil, twaakady tuhitij meeb mavul ku suuny woos mu kudiil baat Musah Mulengel a Bukaleng. Tucituutungunuk ni kwiidit mu mudimw ukukuuloh baat ha kwiibadiil musah ning mutukaady katuciy ni makand bu kuuhal.

Min ni Lydie, mu muvw a 2021

Nacituutungunuk ni kulong cinady mukumban bwa kulong hakwambulwiishok baat babeebeel. Ki nataatal neey: ning dokteer udy baat baleeb neey: i mumanyik kondah menmen, kiinoh bend ni bukash bwa kondah mabenj moos eecy udy mwa kulong bwa neey: muut kaay waafw. Nook, nady mutakamin ciisang kuuhal ook, ciikal: biitiit kabiciyok, mabenj kamaciyok, ni lufw kaluciyok. Mu bulongolody buhyaabuhy bukaady habwiih oobw, niiyiiy kuhet mushind a kulongel ha myand buyiil habitaatal biit bidy Mawej muhang, ni myand yikeekemesh bwa mushind udyey muhang bituh bya nyeet ya muut. Nook, bwaal bunaakady mutekemen kacy ku bwaan bwaamim, bwiiyiiy bukumban biin-biin mu kalung kakeeh oomw. Nady mutwiishibw neey: myand yilengel yeeh, yiiyiiy teng kukumban!