Munu butukaka na mvula 1941, na mbanza ya Paris, na France. Dibuta na beto vuandaka na mbongo mingi ve, na yau munu lembaka mpenza nzutu ntangu munu zabaka ti munu kele na maladi ya tuberculose ntangu munu vuandaka na bamvula 10, mpe yasalaka ti munu lemba kukuenda na kalasi! Munganga zabisaka munu munu bikana kaka na mfulu samu bapumon na munu vuandaka ya mbote ve. Na bangonda mingi yina munu salaka, munu lutisaka ntangu na munu na kutangaka diksionere, mpe kulanda baprogame ya radio Sorbonne ya iniversite ya Paris. Ntangu munganga na munu zabisaka munu ti munu mebeluka mpe munu lenda banda kukuenda na kalasi, munu kumaka na kiese mingi. Munu kukitubilaka, ‘diambu yina munganga mesala, kele mpenza mbote!’ Banda na ntangu yango, munu bakaka lukanu ya kubelusa bantu yina kele na maladi. Konso ntangu yina tata na beto vuandaka yuvusa munu yina munu kesepela kusala na luzingu na munu, mvutu na munu vuandaka ntangu nionso, “Munu kele na nsatu ya kukuma munganga.” Na yau, kukuma munganga vuandaka diambu ya ntete yina munu vuandaka zola mingi.

Dibuta na munu vuandaka sambila na dibumbu ya Catholique. Kasi munu zabaka mambu mingi ve na diambu metadila Nzambi, mpe munu vuandaka na biuvu mingi yina munu vuandaka bakila ve bamvutu. Kaka na manima ya kubanda kalasi na munu ya kukuma munganga na iniversite, nde munu ndimaka ti luzingu semuaka.

Munu kena kuzaba diaka samu na mbala ya ntete munu monaka ba cellules de tulipe na microscope. Yakamuisaka munu kumona mutindu ba cellules yango kesalaka samu na kukitanina na tiya mpe na madidi. Munu monaka diaka ti kima yina kevuandaka na kati  ya ba cellules (Cytoplasme) vuandaka kangama kana yamebaka mungua mpe mutindu yavuandaka zibuka kana bametula yau na maza ya bunkete. Mambu yango mpe mambu mingi yankaka kesalaka ti bisemua ya fioti fioti mesana na kisika yina yakele. Ntangu munu monaka mutindu cellule mosi mosi kesalaka, munu ndimisamaka ti luzingu bandaka yau mosi ve.

Na mvula ya zole ya kalasi na munu ya kimunganga, munu monaka bidimbu mingi yina monisaka ti Nzambi kele. Ntangu beto vuandaka longuka nzutu ya muntu, beto monaka mutindu diboko kesadisaka beto samu na kukomvika mpe kusungika misapi na beto. Yakele diambu ya kukamua kumona mutindu misuni mpe bivisi mekanganaka mpe yakena kusala kintuadi. Na kifuani, munu longukaka ti yakele na singa mosi yina kekangikisaka misuni na beto na kivisi ya zole ya musapi, singa yango mekabuka na bitini zole, mpe yakesalaka pon mosi yina kesadisaka singa yankaka yina kekuendaka tii na nsuka ya musapi samu yaningana mpe yavuanda ya kusiama. Yakele diaka na misuni ya ngolo yina kesalaka ti basinga yango yakangana na bivisi ya misapi. Kana misapi na beto salamaka mutindu yina ve, basinga yango zolaka vuanda ya kusungama mpe ya kufietama mpe misapi na beto zolaka sala mbote ve. Munu monaka puelele ti yakele na muntu ya mayele mingi yina salaka nzutu ya muntu.

Dikebi na munu bendamaka diaka mingi na Mvangi ntangu munu longukaka mutindu muana kebandaka kupema na manima ya kubutuka na yandi. Munu longukaka ti ntangu muana kele ntete na matrise, yandi kevuandaka na nsatu ya kupema samu yandi kebakaka oksijene ya mama na yandi na nzila ya singa ya nkumba. Na yau, mua basaki ya fioti ya mupepe yina kevuanda na bapumon na yandi kevuandaka ve na mupepe na kati. Kasi mua basabala tekila kubutuka ya muana, maza mosi bakebokidilaka surfactant kefulukaka na konso saki mpe na manima yakubutuka ya muana, kana yandi mepema samu na mbala ya ntete, mambu ya kukamua kesalamaka. Didusu mosi kevuandaka na ntima ya muana kekangamaka, yau ketindaka menga banda kutambula tii na bapumon. Na ntangu yango ya mfunu, surfactant kepekisaka mua basaki yango kangasana samu yakefulukaka mbala mosi na mupepe. Mbala mosi, muana yina mebutuka kekumaka na dikoki ya kupema yandi mosi.

Munu vuandaka na nsatu ya kuzaba mambu yango ya kukamua. Na yau munu bandaka kutanga Biblia na mpinda. Dikebi na munu bendamaka na bansiku metadila bunkete yina kele na kati ya luwawanu yina Nzambi salaka na bana ya Yisaele yameluta bamvula kana 3 000. Nzambi zabisaka Bayisaele ti bafueti zika matuvi na bau, kuyobila mbala na mbala na maza, mpe kutula ntama muntu yina kele na bidimbu ya maladi yina ketambakanaka. (Lev. 13:50; 15:11; Kul. 23:13) Biblia tubilaka mambu yango, kasi yameluta kaka bamvula 150 nde bantu ya sianse bakusaka mutindu maladi ya yimbi kemuanganaka. Mpe bansiku yina metadila kusangisa nzutu yina kele na mukanda ya Levi, yataninaka dibuta nionso ya Yisaele samu bavuanda na mavimpi ya mbote. (Lev. 12:1-6; 15:16-24) Munu bakusaka ti Mvangi pesaka bana Yisaele bansiku yango samu na mambote na bau mosi. Munu ndimisamaka ti Biblia pemamaka na Nzambi—Nzambi yina munu zabaka ve nkumbu na yandi na ntangu yina.

Ntangu munu vuandaka tanga na iniversite samu na kukuma munganga, munu kutanaka na ntuenia mosi ya nketo na nkumbu ya Lydie, nketo yina munu bandaka kuzola. Beto kuelanaka na mvula 1965 ntangu munu kumaka na katikati ya kutanga bakalasi na munu. Na mvula 1971, Lydie mpe munu, beto kumaka na bana tatu, mpe bubu yayi beto kele na bana 6. Lydie sadisaka munu mingi na kisalu na munu ya kimunganga, mpe na dibuta.

Munu salaka na opitale yankaka banda bamvula tatu tekila munu zibula opitale na munu. Ntangu fioti na  manima, bankuelani mosi kuizaka baka tretema, yavuandaka nde bambevo zole ya yimpa yina munu tubilaka na ebandeli. Ntangu munu vuandaka sonikina bakala bilongo, nketo na yandi tubaka: “Nlemvo, munganga, beto zola ve bilongo yina mesangana na menga.” Yakamuisaka munu, mpe munu yuvusaka: “Ya kedika? Samu na yinki?” Yandi vutusaka: “Beto kele Bambangi ya Yehova.” Munu salaka kuwa ntete ve mambu metadila Bambangi ya Yehova to malongi na bau samu na menga. Yandi bimisaka Biblia na yandi mpe yandi monisaka munu baverse yina metadila nzengolo na bau ya kumanga menga. (Bis. 15:28, 29) Na manima, yandi mpe bakala na yandi, bamonisaka munu mambu yina Kimfumu ya Nzambi kekokisa; yakemanisa bampasi, maladi, mpe lufua. (Kus. 21:3, 4) Munu tubaka na kiese nionso “Mambu beno kena kuzabisa munu, yau nde vuandaka lukanu na munu banda bumuana!” “Munu kumaka munganga samu na kubomba bantu na bampasi na bau.” Munu vuandaka mpenza na kiese samu beto sololaka wola mosi na ndambu. Na manima, ntangu bankuelani yango kuendaka, na ntima na munu munu vuandaka diaka ve muntu ya Catholique, mpe munu bakusaka ti Mvangi yina munu vuandaka zola, vuandaka na nkumbu—Yehova!

Munu kutanaka na bankuelani yango mbala tatu na opitale na munu, mpe mbala nionso yina beto vuandaka kutana, beto vuandaka solola kana wola mosi. Munu bokidisaka bau na yinzo na munu samu beto baka ntangu mingi samu beto solola na mambu metadila Biblia. Atako Lydie ndimaka kusangana na beto na ndongokolo ya Biblia, yandi vuandaka ndima ve ti malongi yankaka ya dibundu ya Catholique yina balongaka beto vuandaka luvunu. Na yau, munu bokidisaka mupe mosi na yinzo na beto. Beto sololaka mingi na mambu metadila malongi ya mabundu tii na mpipa ya ngolo, na kusadilaka kaka Biblia. Masolo yango ndimisaka Lydie ti Bambangi ya Yehova kelongaka kedika. Banda vana, nzola na beto samu na Yehova Nzambi kumaka ngolo mpe yanataka beto tii na kubaka mbotama na mvula 1974.

Mambu yina munu longukaka na diambu metadila lukanu ya Nzambi samu na bantu salaka ti munu tadila mambu yina munu fueti tula na kisika ya ntete na luzingu na munu. Samu na Lydie mpe munu, kusadila Yehova kumaka diambu yina meluta mfunu na luzingu na beto. Beto bakaka lukanu ya kuyundula bana na beto na nguizani na bansikudukusu ya Biblia. Beto longaka bana na beto bazola Nzambi mpe bafinangani, mpe nzola yango salaka ti dibuta na beto vuanda na bumosi.—Mat. 22:37-39.

Kana munu kena kukanisa diaka, munu mpe Lydie, beto kesekaka bantangu yankaka samu mutindu bana na beto vuandaka tula dikebi na bumosi yina beto bibuti na bau beto kevuandaka na yau na diambu metadila kubaka banzengolo mpe kusadila yau. Balongukaka ti malako ya Yesu yina metuba ‘bika bampova na beno ‘Ee’ sasila ee, ‘Ve’ na beno, ve’ vuandaka malako yina vuandaka tuadisa yinzo na beto. (Mat. 5:37) Na kifuani, ntangu muana na beto mosi ya nketo kumaka na  bamvula 17, Lydie pesaka yandi ve yinsua ya kukuenda tambula kintuadi na grupe ya bantuenia yankaka. Ntuenia mosi ya grupe yango zabisaka muana na beto ti, “Kana mama na beno memanga nge bima, lomba nzila na tata na beno!” Kasi muana beto ya nketo vutusaka: “Tata na beto mpe kemanga kupesa munu nzila. Bau nionso zole bakevuandaka na dibanza mosi.” Ya kedika, bana na beto 6 vuandaka mona mutindu beto vuandaka na bumosi samu na kusadila bansikudukusu ya Biblia. Beto kele na butondi mingi na Yehova samu bubu yayi beto kele na dibuta ya nene yina kena kusadila Yehova.

Atako kedika sobaka mutindu na munu ya kutadila mambu yina munu fueti tula na kisika ya ntete na luzingu na munu, munu vuandaka na nsatu ya kusadila nzayilu na munu ya kimunganga samu na mambote ya bisadi ya Nzambi. Na yau, munu ndimaka kusala lokola volontere na kisalu ya kimunganga na Betele ya Paris, mpe na manima na Betele ya yimpa na Louviers. Munu vuandaka kuenda sala na Betele samu na bamvula kana 50. Na ntangu yango, munu kumaka na bankundi ya mbote na kati ya dibuta ya Betele, mpe bubu yayi ndambu na bau mekokisa bamvula 90. Kilumbu mosi munu vuandaka na kiese ya kukutana na betelite mosi ya yimpa. Yamonanaka ti munu nde munganga yina sadisaka mama na yandi samu na kubuta yandi yameluta bamvula 20!

Yameluta bamvula, nzola na munu samu na Yehova kulaka ntangu munu vuandaka mona mutindu yandi ketuadisaka mpe ketaninaka bisadi na yandi na nzila ya nkubukulu na yandi. Na ebandeli ya bamvula 1980, Kimvuka ya Ntuadisi tulaka programe mosi na États-Unis samu ti nguizani ya mbote vuanda kati na Bambangi ya Yehova mpe minganga.

Na manima, na mvula 1988, Kimvuka ya Ntuadisi tulaka departema ya yimpa ya Betele na nkumbu ya Services d’information hospitaliers. Na ebandeli, departema yango vuandaka tuadisa Bakomite samu na kusolola na minganga, yina salamaka na États-Unis samu na kusadisa bambevo yina vuandaka Bambangi ya Yehova samu na kubaka lusadusu ya munganga yina mefuana. Ntangu nkubukulu yango kumaka na yinza ya mvimba, Komite samu na kusolola na minganga kumaka mpe na France. Munu kele na kiese kumona mutindu nkubukulu ya Yehova kesadisaka na nzola nionso bampangi ya banketo mpe ya babakala yina kele na maladi samu na kubaka lusadusu yina bakele na yau nsatu!

Kimunganga vuandaka kisalu ya ntete yina munu vuandaka zola mingi. Kasi ntangu munu kanisaka na mambu yina munu fueti tula na kisika ya ntete, munu bakusaka ti kuvukisa bantu na kimpeve nde lutaka mfunu—kusadisa bantu babongisa nguizani na bau na Yehova Nzambi, yinto ya luzingu. Na manima ya kubaka pansion na munu, munu mpe Lydie, beto lutisaka bawola mingi konso ngonda samu na kusamuna nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi lokola bampasudi nzila ya ngonda na ngonda. Beto kena kutatamana kusala mingi na kisalu ya kuvukisa baluzingu ya bantu.

Munu kena kutatamana kusala yina munu lenda samu na kusadisa bantu ya maladi. Kasi munu mebakusa ti ata baminganga yina mezaba kisalu mbotembote kele ve na makoki ya kubelusa maladi nionso to kupekisa lufua. Na yau munu kena kuvingila na nsatu ya ngolo ntangu yina mpasi, maladi mpe lufua kevuanda diaka ve. Na yinza yango ya yimpa yina kena kuiza na nsualu, munu kevuanda na ntangu yina mekondua nsuka samu na kulonguka mambu mingi yina metadila nsemono ya Nzambi, sangisa diaka mutindu ya kitoko yina yandi sadilaka nzutu ya muntu. Lukanu na munu ya bumuana kekokisama na mvimba na yau ntama mingi ve. Munu mendimisama ti mambu mingi ya mbote kekokisama nde na bilumbu kena kuiza!