Mvua muledibue mu 1941 mu Paris, mu ditunga dia France. Dîku dietu kadivua dia bena kantu ku bianza to. Mvua munange kulonga bikole. Kadi pangakakumbaja bidimu dikumi ngakatuadija kusama disama dia tshiadi, bobu kungimanyikijija kalasa. Biakambungamija bikole menemene. Doktere uvua muambe ne: bivua bikengela ngikale anu muladile panshi, bualu bisulusulu bianyi bivua bitekesha kudi disama. Munkatshi mua ngondo ya bungi, dîba dianyi dionso dikavua dijikila anu ku diksionere ne ku diteleja ndongamu ivuabu benza ku tshisanji tshia Sorbonne kudi bena mu iniversite wa Paris. Ndekelu wa bionso pakamba doktere ne: nkavua mumvue bimpe ne mvua mua kupingana mu kalasa, ngakumvua disanka dia katshia. Ngakadiambila ne: ‘Ba doktere badi benza malu malenga a dikema!’ Kutuadijila anu ku dîba adi ngakapeta dijinga dia kulua muondapi wa bantu. Misangu yonso ivua tatu ungebeja tshimvua musue kulua pangakola, mvua anu mmuandamuna ne: “Ndi musue kulua doktere.” Ke mushindu uvua kuikala doktere kulue ne mushinga wa bungi mu nsombelu wanyi.

Kuetu tuvua bena katolike. Kadi tshivua mumanye malu a bungi pa bidi bitangila Nzambi to. Kabidi tshivua ne mandamuna a nkonko ya bungi to. Ngakalua kutuishibua ne: bavua bafuke bintu bidi ne muoyo anu pankavua mubuele mu tulasa tua malu a luondapu ku iniversite.

Ndi mvuluka musangu wa kumpala ungakatangila selile idi mu tshilongo kampanda (tulipe) ku tshiamu tshia mikroskope. Biakankemesha bikole pangakamona tshivua tshienzekela tuselile atu pavuatu muaba uvua luya anyi uvua mashika. Ngakamona kabidi muvua luayiyi lua munda mua selile ludibonda pavualu mu mukele ne muvualu ludilekelela pavualu mu mâyi a kazeza. Bimvua mumone abi ne bikuabu kabidi ke bitu bienza bua tuntu  tukese tudi ne muoyo katufu to, nansha padi malu ashintuluka miaba iditu. Pangakamona mudi selile ne selile yonso muenza mu mushindu udi ukemesha, biakanjadikila ne: muoyo kauvua mufike ku dikalaku ku mpukampuka to.

Pangakabuela mu tshidimu tshibidi tshia tulasa tua malu a luondapu, ngakamona malu makuabu akanjadikila ne: Nzambi utuku. Patuvua tulonga mubidi wa muntu, tuakamona mutu mifungu ya mu diboko ituambuluisha bua kubunya minu ne kuyolola. Mushindu udi mifungu mituangaja ne mifuba ne mudibi bionso bienza mudimu pamue udi ukemesha. Tshilejilu ngakamanya ne: bijilujilu bidi bituangaja mufungu umue wa mu diboko ne mufuba muibidi wa ku tshianza mbiabuluke mu bitupa bibidi. Bijilujilu bia mufungu mukuabu mbipitshile lua muinshi muabi amu, biabuluke pabi mu tujilujilu tukese tudi tuye too ne ku minu mikuabu. Tujilujilu atu ntulamate ku mifuba ya minu bikole menemene. Bu bobu kabayi benze minu ya ku tshianza mushindu au, tujilujilu atu tuvua mua kuikala tupape kakuyi mushindu wa kubunya minu ne kuyolola to. Ngakafika ku dimona ne: Mufuki wa mubidi wa muntu udi ne meji a bungi.

Ngakakatshila kabidi bikole bua midimu ya Mufuki pangakafika ku dimanya mutu muana mutoke utuadija kupuyakana padibu bamulela. Tuvua balonge ne: patshidi muana munda utu upuyakana kapepe kadi kafumina kudi mamuende kabuelela ku mufu. Ke bua tshinyi mu bisulusulu bia muana utshidi munda kamutu kapepe to. Mbingu mikese kumpala kua muana kuledibua mâyi kampanda atu abuela mu bisulusulu biende. Pashishe padibu bamulela ne upuyakana kapepe ka pambelu bua musangu wa kumpala, malu kampanda a dikema atu enzeka. Disoso kansanga ditu ku muoyo wa muana didi dikangika, bienza bua mashi atuadije kubuela mu bisulusulu. Owu mâyi au ke atu enza bua kapepe kabuele mu bisulusulu bia muana. Dîba adi muana udi utuadija kudipuyakena nkayende.

Mvua musue kumanya Mufuki wa bintu bionso bidi bikemesha ebi, nunku ngakatuadija kubala Bible ne lubatshi. Mikenji ya mankenda ivua Nzambi muelele bena Isalele kukadi bidimu bipite 3 000 yakansankisha bikole. Nzambi uvua mubambile bua kuikala kujiika bunyawu, kuôwa mâyi misangu yonso, ne bua kuteka muntu yonso uvua ne disama dia tshiambu pa muaba wa nkayende. (Lew. 13:50; 15:11; Dut. 23:13) Bible ukavua muakule bua malu aa, kadi bamanyi ba malu a bia panu bobu mbalue kumanya mutu disama diambulukilangana anu mu bidimu 150 bishale ebi. Mvua mulue kumanya kabidi ne: mikenji idi itangila mankenda a bitupa bia lulelu idi mu mukanda wa Lewitiki ivua miambuluishe bua kuepula bena mu Isalele bonso ku masama. (Lew. 12:1-6; 15:16-24) Ndekelu wa bionso meme kujingulula ne: Mufuki uvua muelele bena Isalele mikenji eyi bua diakalenga diabu ne uvua ubenesha bavua batumikila mêyi ende. Ngakatuishibua ne: Bible uvua mufundisha ku bukole bua nyuma wa Nzambi. Nzambi umvua tshiyi mumanye dîna diende dîba adi to.

Tshikondo tshimvua ndonga bua kulua doktere atshi ngakatuilangana ne nsongakaji mukuabu diende Lydie, tuetu kunangangana nende. Meme kumusela mu 1965 pankavua ne tulasa tuanyi munkatshinkatshi. Mu bana basambombo batudi balele tukavua ne basatu mu 1971. Lydie uvua ungambuluisha bikole mu dîku ne mu mudimu wanyi wa bu doktere.

Ngakenza mudimu mu lupitadi kampanda munkatshi mua bidimu bisatu kumpala kua meme kukangula luanyi lupitadi. Matuku makese pashishe ke pakalua mulume ne mukajende batukadi bakuile  kuulu eku bua kudiondopesha. Pankavua nsua kufundila mulume buanga mukajende wakangambila ne: “Doktere wetu kutufundidiku buanga budi ne mashi munda to.” Ngakakema meme kumuebeja ne: “Udi wambidilamu anyi? Bua tshinyi?” Yeye kungandamuna ne: “Tudi Bantemu ba Yehowa.” Tshivua muanji kumvua bakula bua Bantemu ba Yehowa peshi bua tshitubu balongesha bua mashi to. Mukaji wakangata Bible kundejaye mvese uvua mubasake bua kuangata dipangadika dia kubenga mashi. (Bien. 15:28, 29) Pashishe yeye ne bayende bakandeja malu alua Bukalenge bua Nzambi kukumbaja; nebumbushe makenga, masama ne lufu. (Buak. 21:3, 4) Ngakatua tshikemu meme kumuambila ne: “Tshiudi ungambila etshi ke tshivua dijinga dianyi dia katshia ku buana! Ndi mulue munganga bualu mvua njinga kujikija makenga a bantu.” Bivua binsankishe bikole tuetu kubuyukila munkatshi mua dîba dijima ne minite ndambu. Pakaya mulume ne mukajende au, munda muanyi tshivua kabidi ndiangata bu muena katolike to. Ngakafika ku dimanya ne: Mufuki umvua nganyisha bikole au uvua ne dîna, diende nYehowa.

Ngakatuilangana ne mulume ne mukajende au misangu isatu mu lupitadi luanyi. Misangu yonso ayi tuvua tuyukila tupitshisha pa dîba dijima. Ngakababikidisha kuanyi bua tupete mushindu wa kuyukila malu a bungi a mu Bible. Nansha muvua Lydie muanyishe bua kulonga pende Bible pamue netu, kavua witaba nansha kakese bua bambe ne: malongesha kampanda a mu katolike avua a dishima to. Nunku ngakabikidisha mumpele mukuabu kumbelu. Tuakayukila bua malongesha a mu tshitendelelu too ne butuku menemene, tutangila bionso anu mu Bible. Lydie wakatuishibua panyima pa muyuki au ne: Bantemu ba Yehowa bavua balongesha bulelela. Pashishe tuakalua kunanga Yehowa Nzambi bikole, tuetu kubatijibua bonso babidi mu 1974.

Tshimvua mulonge bua malu adi Nzambi mulongolole bua kuenzela bantu tshiakakajilula mmuenenu wanyi wa tshindi ne bua kuteka pa muaba wa kumpala mu nsombelu wanyi. Kuenzela Yehowa mudimu ke kuakalua bualu bua mushinga mu nsombelu wetu meme ne Lydie. Tuvua badisuike bua kukolesha bana betu bilondeshile mikenji ya mu Bible. Tuakabalongesha bua kunanga Yehowa ne kunanga bantu bakuabu. Biobi kuenza bua dîku dietu dikale mu buobumue.​—Mat. 22:37-39.

Meme ne Lydie tutu tuseka patutu tuvuluka misangu yonso muvua bana bumvua pavuabu bamona tupetangana ku mêyi patuvua tuangata mapangadika. Bavua bamanye ne: mu nzubu muetu tuvua tulonda mukenji wa Yezu wa ne: “Dîyi dienu dia ne: ‘Eyowa,’ dikale anu eyowa; dia ne: ‘Tòo,’ dikale anu tòo.” (Mat. 5:37) Tshilejilu, dimue dituku pakavua muananyi wa bakaji mukulumpe ne bidimu 17,  Lydie kavua mumuanyishile bua kuyaye mu diendakana ne bansonga nende bakuabu to. Umue wa ku bansonga abu wakambila muananyi au ne: “Mama webe yeye mukubengele bua kupatuka, lomba papa webe!” Kadi muananyi wakamuandamuna ne: “Aku nkudiela kamue. Bobu bonso mbena kambaja.” Bushuwa bana banyi bonso basambombo bavua bamona ne: patuvua tutumikila mêyi manene a mu Bible, tuvua anu mu buobumue. Tudi tuela Yehowa tuasakidila bualu lelu eu bena mu dîku dietu ba bungi badi bamutendelela.

Nansha muvua bulelela bungambuluishe bua kumanya tshimvua ne bua kuteka pa muaba wa kumpala mu nsombelu wanyi, mvua musue anu kuambuluisha bantu ba Nzambi ne bimvua mulonge mu tulasa tua malu a luondapu. Nanku ngakaya kuambuluisha bu doktere ku betele wa mu Paris, pashishe ku Louviers pakaluabu kutuma betele mu nzubu mipiamipia kuntu aku. Mvua muenze bidimu bitue ku 50 nya kuambuluisha ku betele aku. Mu bidimu bionso abi mvua mudie bulunda ne bena mu dîku dia betele, bamue ba kudibu bakadi ne bidimu 90 ne bia mu njila. Dimue dituku ngakasanka bikole pangakatuilangana ne muanetu kampanda utshivua uluilaku ku betele. Ngakalua kumanya ne: pavuabu bamulele kukadi bidimu 20 meme ke doktere uvua muleleshe mamuende.

Mu kupita kua bidimu ngakalua kunanga kabidi Yehowa bikole pamvua mmona mudiye ukuata mudimu ne bulongolodi buende bua kulombola batendeledi bende ne kubakuba. Patuakabuela mu bidimu bia 1980, bena mu Kasumbu kaludiki bakalongolola programe kampanda mu États-Unis bua kuikala kuambuluisha ba doktere ne baminganga bakuabu bua bamanye bimpe tshitu Bantemu babengela mashi padibu basama.

Mu 1988, bena mu Kasumbu kaludiki bakenza tshibambalu tshipiatshipia ku betele tshivuabu babikila ne: Tshibambalu tshia malu a mpitadi. Kumpala tshibambalu atshi ke tshivua tshitangila Komite ya diumvuangana ne mpitadi ivuabu benze mu États-Unis bua kuambuluisha Bantemu bua kupeta ba doktere badi banemeka dipangadika dietu dia kubenga mashi patudi tusama. Pakenzabu komite eyi mu matunga makuabu a pa buloba, bakayenza kabidi ne mu France. Bidi binsankisha bikole bua kumona mudi bulongolodi bua Yehowa bukuatshisha bana betu ne dinanga dionso padibu basama.

Kuikala doktere ke kumvua munange bikole. Kadi pangakela meji a malu avua ne bua kuikala pa muaba wa kumpala ngakalua kujingulula ne: kuambuluisha bantu bua bamanye Yehowa Nzambi udi Mpokolo wa muoyo ne bamutendelele ke kuvua ne mushinga wa bungi kupita dibondopa padibu basama. Pangakangata pansio, meme ne Lydie tuakalua bampanda-njila ba pa tshibidilu, tuenza mêba a bungi mu mudimu wa diyisha lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi ku ngondo ne ku ngondo yonso. Tutshidi anu tudifila mu mudimu udi upandisha mioyo ya bantu eu muetu mutudi tukokeshila.

Ntshidi anu ngenza tshindi nkokesha bua kuondopa bantu badi basama. Kadi ndi mumanye ne: nansha doktere wa kalanda musenga kena mua kuondopa masama onso peshi kukanda lufu nansha. Nunku ndi mutekemene anu tshikondo tshikala bintu bidi bisama, ne masama, ne lufu kabitshiyiku kabidi to. Mu bulongolodi bupiabupia bukadi pabuipi abu, nengikale ne muoyo wa tshiendelele bua kulonga bintu bidi Nzambi mufuke, kulonga kabidi mushindu wa dikema udiye muenze mubidi wa muntu. Bushuwa dijinga dianyi dia katshia ku buana ki ndikumbane dionso to. Ndi mutuishibue ne: bia dikema ne dianyina mbigindile kumpala eku!