Nonyuola e higa mar 1941 e taon mar Paris, e piny France. Joodwa ne ok gin joma omewo. Nahero somo ahinya, omiyo, ne litna ka ne tuo mar kahera (TB) ogoya mochuna weyo skul ka ne an mana jahigni 10 kende! Lakteche nowacho ni ayue ayueya e wi kitanda mondo oboyega kik jony. Kuom dweche mang’eny, nasomoga mana diksonari kendo winjo programbe mag redio ma nilando e stesen mar Sorbonne ma ne en mar University of Paris. Gikone ka laktar nonyisa ni koro nasechango kendo ni nanyalo dok e skul, namor matek. Nawacho e chunya ni, ‘Lakteche timo tich maber manadeni!’ Chakre kanyo, nachako gombo ahinya tij thieth. Sa asaya ma wuonwa nopenja ni dagomb timo ang’o ka abedo ng’at maduong’, ne ajamiye mana dwoko achiel kende ni, “Adwaro bedo laktar.” Mano e kaka nachako gombo bedo laktar.

Joodwa ne gin Jo-Katholik. Kata kamano, nang’eyo gik matin ahinya e wi Nyasaye, kendo ne an gi penjo mang’eny ahinya ma ne chanda. To bang’e, ka nachako somo weche thieth e yunivasiti, e ka nabedo gadier ni kare nitie ng’ama nochueyo ngima.

Anyalo paro chieng’ ma nahango neno sel (cells) mag yien moro e microscope. Namor ahinya neno kaka gik manie i selgo lokore kendgi sama liet ng’eny kod sama ng’ich ng’eny, mondo kik gikethre. Naneno bende kaka gimoro miluongo ni cytoplasm manie i sel ng’wonyga sama okete e chumbi kod kaka okuot sama okete e pi maler. Gik ma kamago kod mamoko mang’eny e ma miyo gik mangima timoga lokruok ma dwarore sama giyudore e alwora mopogore gi ma ging’iyogo.  Ka naneno yo makende molosgo sel ka sel, nafwenyo ni onge kaka gima kamano nyalo pore kende ma onge ng’ama ochueye.

E higa mar ariyo ka ne pod adhi nyime somo weche thieth, naneno gik momedore ma nyiso ni Nyasaye nitie. Ka ne wasomo dend dhano, ne wanono kaka yo mochuego bad dhano e ma miyo lith lwetene nyalo dolore kendo riere. Yo ma leche kod tonde moko mag del makorego kuom choke, kod kaka gitiyo kanyachiel e yo maber, en gimiwuoro ahinya. Kuom ranyisi, napuonjora ni tonde ma chomo leche kuom chogo mar ariyo e lith lwedo pogorega nyadiriyo mondo olos olalo moko ma tonde ma dhi nyaka e wi lith lwedo nyalo kaloe mayot kendo bedo motegno. Nitie ring’o moko matek ma mako tondego kuom choke mag lith lwedo. Ka di ne bed ni ok ochue lwedo e yo ma kamano, lwetewa dikoro oridore kendo lith lwetwa dikoro otal. Nanyalo neno maler ni ng’ama nochueyo dend dhano en ng’at mariek ahinya.

Hera ma nasechako herogo Jal ma nochueyo ngima nomedore e kinde ma nachako somo kaka nyathi gamo muya mokwongo sama onyuole. Napuonjora ni sama nyathi pod ni e ich, ogamoga muya moyueyo kuom min-gi kokalo e pende. Nikech mano, ofuke matindo tindo manie i oboye monego oting’ga muya pod niga nono. Kodong’ jumbe matin to inyuole, nitie pi moro makende ma bet e i ofuke matindo tindogo. Kae to sama onyuol nyathino mogamo muya mokwongo, nitie gik mang’eny makende ahinya ma timore e dende. Kuom ranyisi, nitie bur moro e adundone ma dinore mondo koro remo ochak dhi e oboye. Sama mano timore, pi manie ofuke matindo tindoka konyo mondo ofukego kik makre sama muya chako donjo kuomgi. Mana gikanyono, nyathino koro bedo gi nyalo mar gamo muya en owuon.

Nadwaro ng’eyo Jal ma nochueyo gik makendego, omiyo, nachako somo Muma gi kinda. Namor ahinya gi chike ma tayo weche mag ler ma ne Nyasaye omiyo Jo-Israel higni 3,000 gi wiye mokalo. Bende, Nyasaye nonyiso Jo-Israel ni giyik losruokgi, gilwokrega nyading’eny, kendo giket tenge ng’ato ang’ata ma ne nigi tuo ma landore. (Lawi 13:50; 15:11; Rap. 23:13) Muma nowacho wechego chon, to jo sayans to nyoro-nyoro kae e ka ofwenyogi. Nafwenyo bende ni chike ma tayo weche mag nindruok moler e bug Tim Jo-Lawi, ne miyo ngima Jo-Israel bedo maber. (Lawi 12:1-6; 15:16-24) Nachako neno ni Jachuech nochiwo chikego mondo ngima Jo-Israel odhi maber, kendo noguedhoga ng’ato ang’ata ma noyie luwogi. Nochopo kama nabedo gadier chuth ni Muma en buk mowuok kuom Nyasaye, en mana ni pok nang’eyo nying Nyasaye gie kindeno.

Ka ne pod asomo weche thieth e yunivasiti, naromo gi nyako moro ma nyinge Lydie ma nomako wang’a. Ne wakendore e higa mar 1965 ka nachiegni tieko somba. Chop higa mar 1971, ne wasenyuolo nyithindo adek. Higni moko bang’e, ne wanwang’o nyithindo mamoko adek. Lydie osesira ahinya e tija mar laktar, to kod e ngimawa mar joot.

Natiyo e osiptal moro kuom higni adek, e ka bang’e nabedo gi klinik ma mara. Mapiyo  bang’ mano e ma jotuo ariyo ma nawuoyo kuomgi e chak mbakani nobiro thieth e klinikna. Ne en dichwo moro gi chiege. Ka naomo ni achako ndiko ne dichwono yath, chiege nokwaya ni, “Laktar, kik indikne yath molos gi remo.” Nahum ma apenje ni, “Nikech ang’o?” Nodwoka ni: “En nikech wan Joneno mag Jehova.” Pok nang’eyoga Joneno mag Jehova kata paro ma gin-go e wach remo. Miyono nowuodho Muma monyisa ndiko momiyo ok giyie gi thieth mitiyoe gi remo. (Tich 15:28, 29) Kae to en kaachiel gi chwore ne gilerona gik ma Pinyruodh Nyasaye biro timo. Ne ginyisa ni Pinyruodhno biro tieko ne dhano chandruok, tuoche, kod tho. (Fwe. 21:3, 4) Nanyise ka amor ni, “Parie ni gima inyisano e gima asebedo ka agombo chakre tinna!” Namedone ni, “Gimomiyo nabedo laktar en ni nagombo tieko ne ji chandruok.” Mbakano ne mitna ahinya, omiyo, ne wawuoyo kuom sa achiel gi nus te. Ka ne giwuok, e chunya ma iye nadong’ ka koro ok an Ja-Katholik, kendo napuonjora ni Jachuech ma nasebedo ka amorgocha kare nigi nyinge, ma en Jehova!

Dichwono gi chiege nobiro e klinikna didek, to e moro ka moro kuom limbegi, ne wago mbaka kuom sa achiel gi bathe. Narwakogi e oda mondo koro wabed gi thuolo malach mar goyo mbak Muma. Kata obedo ni Lydie noyie puonjore Muma kodwa, ne ok odwar winjo gimoro ni puonj moko mag Katholik ne gin miriambo. Kuom mano, nagwelo padri e odwa. Ne wanono puonj mag Katholik nyaka e chuny otieno ka watiyo mana gi Muma kende. Mbaka ma ne wabedogono nomiyo Lydie oyie ni Joneno mag Jehova e ma puonjo adiera. Ne wamedo hero Jehova, kendo e higa mar 1974, nobatiswa.

Weche ma napuonjora e wi dwach Nyasaye ne dhano, nomiyo aloko ahinya paro ma ne an-go e wi gik ma nonego aket mokwongo e ngimana. Ne wang’ado gi Lydie ni koro tiyo ne Jehova e ma ne wadhi keto mokwongo e ngimawa. Ne waramo ni ne nyaka wakony nyithindwa mondo gin bende gidong ka ging’eyo puonj mag Muma. Ne wapuonjogi gimomiyo ne dwarore ni giher Jehova kendo giher dhano wetegi bende. Timo mano nomiyo wamedo bedo machiegni ahinya kaka joot.​—Mat. 22:37-39.

An gi Lydie seche moko wajanyieroga ka waparo kaka ranyisi ma ne waketo ne nyithindwa mar bedo gi paro achiel e weche duto nokonyogi ahinya. Ne gidongo ka ging’eyo ni e odwa ne nyaka watim mana kaka Yesu nowacho ni, “‘Ee’ maru mondo obed mana ee, to ‘Ooyo’ maru obed  mana ooyo.” (Mat. 5:37) Kuom ranyisi, chieng’ moro ka nyarwa ma ne jahigni 17 ne dwaro dhi bayo gi osiepene moko, Lydie notame. Achiel kuom osiepenego nonyise ni, “Ka minu odagi, donge idhi ipenj wuonu!” Kata kamano nyarano noduoke ni, “Mano adhi ketho mucha kayiem. Jogo pachgi chal ma werigo.” Ee, nyithindwa auchielgo duto ne neno maler ni ne wan gi paro achiel e tiyo gi puonj mag Muma. Wagoyo ne Jehova erokamano ni sani thoth joodwa tiyo ne Jehova.

Kata obedo ni adiera noloko ahinya yo ma nanenogo gik ma nonego aket mokwongo e ngimana, nadwaro ni ati gi lony ma ne an-go e weche thieth e konyo jotich Nyasaye. Kuom mano, nachiwora bedo laktar e Bethel ma ne ni Paris kendo bang’e e Bethel ma noger manyien Louviers. Asebedo ka adhiga tiyo e Bethel ka wuok e oda kuom higni ma koro hawo 50. Kuom hignigo duto, asemako osiep gi jo Bethel mang’eny, ma moko kuomgi sani koro johigni 90 gi wiye. Chieng’ moro, gimoro nomora ahinya ka naromo gi ja Bethel moro manyien. Bang’ goyo mbaka kode, nafwenyo ni an e ma nacholo min-gi higni 20 motelo ka ne inyuole!

Kuom higni duto ma asetiyonego Jehova, aseneno kaka otayo joge kendo ritogi maber kokalo kuom riwruok mar ogandane. E chak higni mag 1980, Bura Matayo noloso chenro moro e piny Amerka mondo okony Joneno mag Jehova e tudore gi lakteche sama weche thieth mitiye gi remo osieko.

Kae to e higa mar 1988, Bura Matayo noloso migawo moro manyien e Bethel ma niluongo ni Migawo mar Weche Osiptal. Ka nochak migawono, notayo bende migawo machielo ma iluongo ni Komiti Matudore gi Osiptende ma bende nolos Amerka mondo okony Joneno matuo yudo lakteche mochiwo luor ne yiero ma wan-go e wach remo. Ka ne oyar chenrono mondo okwak piny mangima, nolos Komiti Matudore gi Osiptende e piny France bende. Amor ahinya gi kaka riwruok mar oganda Jehova oikore siro owetewa gi nyiminewa sama gituo!

Thieth e gima nakwongo hero ahinya e ngimana. Kata kamano, kaka namedo nono gik ma nonego aket mokwongo e ngimana, e kaka nafwenyo ni thieth maber mogik en thiedho chuny ji to ok mana dendgi, tiende ni konyogi mondo gilos osiep e kindgi gi Jehova Nyasaye ma e Wuon ngima. Bang’ ritaya, an gi Lydie ne wadhi nyime lando wach maber mar Pinyruodh Nyasaye kuom seche mang’eny ka watiyo kaka jopainia mapile. Sani pod watimo duto ma wanyalo e timo tij lendo ma reso ngima ji.

Pod adhi nyime konyo matin tin e weche thieth. Kata kamano, gima ang’eyo en ni kata mana laktar molony manade ok nyal thiedho tuoche duto kata geng’o tho. Omiyo, agombo ahinya dak e kinde ma rem, tuoche, kod tho ok nobedie kendo. E piny manyien ma koro chiegnino, abiro bedo gi thuolo mar nono chuech mag Jehova, moriwo nyaka dend dhano nyaka chieng’. En adier ni aseyudo gima nasebedo ka agombo chakre tinna. Kata kamano, an gadier ni machiegnini, adhi yudo gima nasebedo ka agombono e okang’ maber chuth!