Nakwasilwe mu 1941, ku Paris, mu France. Ulupwa lwitu lutalinji nkani ni ndalama. Nakunzile nkaninye ukuya ku sukulu. Nomba ku cawulanda, pano nalinji ni myaka 10 nizile indwala e TB swinya nalesile ukuyako. Pamulandu wakuti wapwapwa watalinji icete, wa dokota wanenile ukuti nalala vye, ntati nacita icili consinye. Fwandi pa myezi imivule nawazyangavye e dikishonali nukuteyelezya ku maprogramu ya pa redyo aya pa mulawasa wa Sorbonne uwa ku University ya Paris. Pano wa dokota wanenile ukuti mpozile swinya ningatalika nu kuya ku sukulu, nakunzile nkaninye. Nelenginye ukuti, ‘Wa dokota wakawomba imilimo imicindame nkaninye!’ Ukufuma palyanye natalisile ukwelenganya vye pa kuwomba umulimo wakupozya awantu. Lyonsinye e tata nga wankolowozya pevino nkalonda ukuwomba mu wumi, namunenanga ukuti “nkalonda ukuwa ne dokota.” Fwandi cino nizile incindamika sana mu wumi akutalika ukuwomba wu dokota.

Mu lupwa lwitu twalinji swe wa Katolika. Lelo nanti ciwe wo-o, ntamanyile nanti cimwinye pe Leza swinya nalinji na mawuzyo amavule. Pano natalisile ukusambilila wu dokota pa university, apano nilusile ukuti kwawa wino welewuzile ivintu.

Nkakwizuka pa wanda wakutalicila pano nawomvizye e mayikulosikopu ukulolecesya nkaninye pa lusandesande lwa cimelwa. Nazungusile nkaninye ukulola vino insandensande zikayinjilila ku cilungula na kukutalala. Cinji cino ca nzungusizye, akulola vino tumwi tuno twawa mu lusandesande tukacita. Nga watuwika mu mucele tukanyala ne nga watuwika mu minzi amaswepe tukatutumuka. Vyonsinye vyo-o na vinji vino vyawa mu lusandesande vikalenga ivya wumi ukupiluka ukulingana ni micele. Ukulolecesya sana vino ulusandesande longa na longa  lukawomba kwalenzile nsinincizye ukuti ivintu vitizile aviwakovye ivyeneco, kwawa wino wavyelewuzile.

Mu mwaka waciti wili pano nasambililanga ivya wu dokota, naweni navinjinye vino vyanjavwizye ukusinincizya ukuti kwawa e Leza. Pano twasambililanga pa muwili wamuntu, twizile atulola vino ikasa likalenga twakolola iminwe nu kuzipetamika. Vino wakapafu wiza walemenkana kwi fupa na vino vyonsinye vikawombela ponga, aca kuzungusya. Ku cakulolelako, nasambilizile ukuti umulimba wumwi uwa kwikasa wuno walema kwi fupa lya citi wili ilya munwe, wapawunkana pawili. Wo-o vino wacita, wasya imfwasi pakasi pano piza papita imilimba yino yaya ku tuminwe. Yo-o imilimba yikakambatila nkaninye kwi fupa lya ku nsalala. Wanga amakasa yitu yatapangwa mwe yo-o inzila, imilimba nga yakalila swinya na makasanye nga yasiwomba icete. Ukwelenganya pe vyonsinye vyo-o kwalenzile insinincizye ukuti wino wapanzile umuwili wa muntu wawa namano nkaninye.

Kwalinji icintu nacinzinye cino canzungusizye pe Kelewula, pano nasambilizile pevino vikacitika pakuti umwana atalike ukuyifutila umweneco nga wakwatwa. Nasambilizile ukuti pano umwana atani akwatwe akapocelela umuza wakufuta ukufuma kwe nyina ukupitila mu musofu. Wo-o awuli umulandu wuno mwe toto tuno tukasunga umuza tuno twawa mwapwapwa musiwela umuza. Tukalanga atufwawalale nke lyo tutani tuputike. Umwana nga wapalamila mukukwatwa, momo muno mukaya umuza mukakwiza mukuwa tumwi tuno tukawa ngati aminzi, tuno tukalenga umuza wapita icete. Swinya umwana nga wakwatwa, kukakwiza mu kucitika icintu cimwi ica kuzungusya nga wafuta umuku wakutalicila. Icipongolo cakumwezo wamwana cikakwiyalika, nga cawa wo-o apano uwazi wukatalika ukuya kwapwapwa. Vyonsinye vyo-o nga vyacitika, toto tuno tukasunga umuza tuno twawa mwapwapwa tukaputika. Swinya tuno tukawa ngati aminzi tuno tukapangwa pano umwana atani akwatwe tukalenga utupongolo muno mukakwikala umuza tutalemekana ponga. Nga cawa wo-o umwana akatalika ukuyifutila paponye.

Nalondanga ukumanya wino welewuzile vyo-o ivintu vya kuzungusya, acino natalisile ukuwazya sana e Baibolo. Nazungusile nkaninye pa masundo yano yalandanga pa wusaka yano Yehova wapile awina Israeli, imyaka 3,000 yino yapitapo. E Leza wanenile awina Israeli ukuti wavucila uwusali, wasamba lyonsinye, swinya wawika nu muntu wenga wino walola ukuti akuloleka ngati ali ni ndwala yino yikakwambucila. (Lev. 13:50; 15:11; Amasu. 23:13) E Baibolo yalanzile kaali pe vyo-o, lelo papisile vye imyaka 150 pano wasayansi wizile wazana vino indwala zikasalangana. Swinya amasundo yano yalandanga pakupanga icupo yano yawa mwi buku lye Levitikasi yavwanga uluko lonsinye ukuwa ulwa wusaka. (Lev. 12:1-6; 15:16-24) Nizile inzana ukuti e Kelewula wapile ya-a amasundo ku wina Israeli pakuti ivintu vya wazipila. Swinya walambulanga wonsinye wano wakonkanga yanye amasundo. Nizile insinincizya ukuti e Baibolo yafuma kwe Leza, wino ntamanyile izina pe yoyo impindi.

Pano nasambililanga ivya wu dokota pa university, apano ninzile indola umukazyana wizina lya kuti Lydie. Namukunzile nkaninye. Twatwaline mu 1965, lyo nafika pakasi na masambililo yane. Pano cafikanga mu 1971, lyo twapapa awana watatu pa wana wonsinye 6 wano twapapa. E Lydie wantunjililanga nkaninye pano nawombanga wudokota namukusakamala ulupwa.

 Nawomvile imyaka yitatu ku cipatala pano ntani njikwatile icipatala cane. Patazimvile, kwizile awatwalane wano tendanzilepo pakutalika. Nomba pano natalisile ukulembela umulume umulembo, umuci wanenile ukuti: “Twazina, tusakulonda umulembo muno muli uwazi.” Nazungusile nkaninye natili: “Musakulonda uwazi? Nga cani?” Wanjasusile ukuti: “Swe Nte zya kwe Yehova.” Nsitela njivwepo pa Nte zya kwe Yehova nanti vino wakasambilizya pa wazi. We-e umwanaci wasenzile e Baibolo nukundanjizya Amawaliko yano yakalanda pa mulandu wuno wakakanila ukuwikwamo uwazi. (Imili. 15:28, 29) We-e umwanaci nu mulume wandanjizizye vino Uwufumu wa kwe Leza wulicita ukuti wulifumyapo uwuyimvi, indwala, ni mfwa. (Ukuwu. 21:3, 4) Paponye nalanzile ukuti “coconye acino navwambisyanga ukufuma ku wutici! Natalisile wudokota pakuti ncefyeko uwuyimvi.” Nivwile icete, icakuti twalanzinye ukucila pi awala lyonga ne yafu. Pano wa-a awatwalane wapisile, ntalondangapo ukuwa ne Katolika, swinya nasambilizile ukuti izina lye Kelewula wino nalondesyanga ukumanya, we Yehova!

Wa-a awatwalane wizile pa cipatala cane imiku yitatu, swinya pe yonsinye yo-o imiku nga wiza, twalanzyanyanga ukucila pi awala lyonga. Acino nawanenile ukuti wize wize ku ng’anda pakuti twize tutwalilile ukulanzyanya nawo ivya mu Baibolo. Nanti acakuti e wakwane wazumizile ukuti awazanwapo pano tukusambilila Baibolo, atazumilanga ukuti ivisambilizyo vimwi vino watusambilizyanga ku Katolika vyalinji avya wufi. Acino nasozilepo ukwita e simapepo wa ku Katolika ukwiza ku ng’anda. Twawomvizye e Baibolo pano twalanzyanyanga ivisambilizyo vya ku calici vino wasambilizyanga mpaka kwafiita. Ko-o ukulanzyanya kwavwizye e wakwane e Lydie ukusinincizya ukuti vino Inte zya kwe Yehova wakasambilizya avyacisinka. Ukufumilila palyanye twizile atukunda nkaninye e Yehova, icakuti swensinye swewili twizile atubatizwa mu 1974.

Ukusambilila pevino Yehova akalonda ukucitila awantu kwalenzile imbike ukulonda kwakwe inkolelo. Acino nene ne Lydie twizile atucindamika nkaninye ukuwombela Yehova mu wumi witu. Swinya twasozilepo ukukuzya awana witu ukulingana navino Baibolo yikalanda. Twasambilizizye awana witu ukuti wazipizile ukukunda Yehova nu kukunda awantu wanji, naco-o calenzile tulemenkane nkaninye mulupwa.—Mat. 22:37-39.

Lyonsinye nga twizuka vino twavwizye awana ukumanya ukuti twalemenkana, tukaseka nu kuseka. Wonsinye pa ng’anda wamanyile ukuti isundo lino Yesu walanzile ilyakuti “ukuwa lekani e ‘Awe’ awe we awe ne ‘Eta’ awe we eta” alino lyawombanga pa  ng’anda. (Mat. 5:37) Ku cakulolelako, pano umwana witu e katote umukazyana lyo ali nimyaka 17 walondanga ukuya mukwizya na wawuye, e mama wakwe wamulesizye. Wumwi pa wawuye watili, “Mama wako nga wakana, pitanga vye kwe tata wako!” Nawe wamwasusile ukuti: “Lyo nkuyisumbila vye impindi. Wakazumilizyanya mwe vyonsinye.” Awana wonsinye 6, waweni ukuti twalemenkine mukukonka ivisinka vya masundo ya mu Baibolo. Tukasalifya nkaninye e Yehova amuno swensinye mu lupwa tukawombela Yehova.

Nanti acakuti ukusambilila icine kwalenzile napiluka mwe vino nalondanga ukucita mu wumi, nalondesyanga ukuwomvya vino nasambilizile mu wu dokota kukwavwa awantu wa kwe Yehova. Natalisile ukwavwilizya wudokota pa musambo wa ku Paris swinya mukupita kwa mpindi nizile intalika ukuwombela pa musambo wa ku Louviers. Nkakwiza mukuwombela pa musambo ukufuma ku ng’anda ku mwane. Nomba papita ni myaka 50 pano natalicizile ukwiza mukuwombela penepo. Napanga iviwuza ivivule pa musambo, wamwi pe wa-a wali ni myaka mu ma 90. Wanda wumwi nivwile icete nkaninye ukumanyana nu mwanawitu wumwi wino wizile mukuwombela pa musambo. Nizile nzana ukuti imyaka 20 yino yapitapo anemuno napapisizye e mama wakwe pakuti wenye umwanawitu akwatwe!

Imyaka yonsinye yino yapitapo yalenga nkundileko sana e Yehova amuno nalola vino akasakamala nu kucinjilila awantu wakwe ukupitila mwi wungwe lyakwe. Mukutalika kwa ma 1980, Iwumba Lino Likatungulula lyapinguzilepo ukuti ku United States kuwe awanawitu awakwavwilizya wa dokota ukwivwicisya umulandu wuno Inte zya kwe Yehova wakakanila ukuwikwamo uwazi.

Mu 1988, Iwumba Lino Likatungulula lyapanzile e dipatiment yino wakakwita ukuti Hospital Information Services. Pakutalicila, yo-o dipatimenti yavwanga Amakomiti ya Kwivwanilamo ni Vipatala yano yapanzilwe mu United States, ukwavwa awanawitu na wankazi ukuzana wa dokota wano wacindisile insambu zitu izya kukanawikwamo uwazi. Pano wazumilizizye ukuti e Komiti ya Kwivwanilamo ni Vipatala yiweko insi yonsinye, wizile awazumilizya ukuti na ku France yiweko. Nkakwivwa icete nkaninye ukulola vino iwungwe lya kwe Yehova likasakamala awanawitu na wankazi awalwale!

Nalondesyanga sana ukuwa ne dokota. Lelo pano nizile injelenganyapo sana pe vino nalondanga ukucita mu wumi, nizile inzana ukuti cino cacindamisya, akwavwa awantu ukumanya e Yehova, e Kelewula witu. Acino nalile napoka penshoni, nene ne Lydie twasozilepo ukutalika ukuwomba wupayiniya wa mpindi zyonsi. Twawombanga amaawazi amavule ukuwizya pa Wufumu wa kwe Leza. Na peyonye impindi tucili tukawombesya nkaninye ukufika pano papelezile amaka yitu mwe wo-o umulimo wakupususya awantu.

Kweni natwalilila ukwavwa awalwale. Lelo namanya ukuti nanti e dokota angasambilila wulinye, atanga apozye indwala zyonsinye nanti akulesya umuntu ukufwa. Acino nkalondesya sana ukwizalola kuno uwulumila, indwala ni mfwa vikufumapo ku ciyayaya. Mu nsi mpya yino yipalamizile, ndiwa nu longo ulwakusambilila ivivule pe vino Yehova welewula, ukuwikako na vino wapanga umuwili witu mu nzila ya kuzungusya. Namanya ukuti vino navwambisyanga ukucita ukufuma ku wutici, vyandi vicitike nombanye. Nsivwilika nanti katicinye ukuti ivizima vicili vikwiza!