Ir al contenido

Ir al índice

ÑA̱ NÁTÚʼUN XA̱ʼA̱

Nda̱ni̱ʼíi̱ iin ña̱ va̱ʼaníka nu̱ú ña̱ koi̱ doctor

Nda̱ni̱ʼíi̱ iin ña̱ va̱ʼaníka nu̱ú ña̱ koi̱ doctor

“ÑA̱ NÁTÚʼUNNDÓ xíʼi̱n kúú ña̱ xi̱kuni̱i̱ nda̱a̱ tá loʼi̱”. Ña̱yóʼo kúú ña̱ ni̱ka̱ʼi̱n xíʼin na̱ yiví na̱ ni̱xa̱a̱ nu̱úi̱ ña̱ ixatátai̱nna. Ña̱yóʼo ku̱uña tá ku̱i̱ya̱ 1971, tá sa̱kán ki̱xáʼíi̱ kúi̱ doctor ta sa̱kán nda̱kunái̱ iin clínica. ¿Ndáana xi̱kuu na̱ yiví yóʼo, ta ndáaña kúú ña̱ xi̱kuni̱i̱ nda̱a̱ tá loʼi̱? Ná natúʼi̱n xíʼinndó ndáaña na̱túʼunna xíʼi̱n, ta ndáa ki̱ʼva chi̱ndeétáʼanña xíʼi̱n ña̱ ki̱xáʼíi̱ ndíʼi̱-inii̱ xa̱ʼa̱ inka ña̱ ndáyáʼvika, ta nda̱chun kándíxai̱ ña̱ si̱lóʼoní kúma̱ní ta xi̱nu ña̱ xi̱kuni̱i̱ nda̱a̱ tá loʼi̱.

Ka̱kui̱ tá ku̱i̱ya̱ 1941 chí París (Francia), ta su̱ví na̱ kúikáví níxi̱kuu na̱ veʼi̱. Xi̱kutóoníi̱ kaʼvii̱ soo tá xi̱kuumiíi̱ u̱xu̱ ku̱i̱ya̱ nda̱kavaní-inii̱ saáchi ki̱ʼi̱n kue̱ʼe̱ tuberculosis, ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo va̱ása níkivika ku̱ʼi̱n escuela. Ta na̱ doctor ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼi̱n ña̱ ná kandúʼi̱ nu̱ú xi̱to, saáchi va̱ása vií níxi̱ndakiʼi̱n ta̱chíi̱. Ña̱kán, ku̱a̱ʼá yo̱o̱ ka̱ʼvii̱ iin diccionario ta saátu xi̱xiniso̱ʼi̱ iin programa ña̱ xi̱sayáʼa na̱ universidad ti̱xin radio. Ta ni̱kusi̱íní-inii̱ tá ni̱ka̱ʼa̱n na̱ doctor xíʼi̱n ña̱ kǒoka kue̱ʼe̱ kúúmiíi̱ ta kivi ndandikó tukui̱ escuela. Tasaá nda̱kanixi̱níi̱: “Va̱ʼaní chiñu kúú ña̱ kéʼé na̱ doctor”. Ta nani saá ki̱xáʼíi̱ kúni̱i̱ sandáʼi̱ na̱ ndeéndóʼo. Ta tá xi̱nda̱ka̱tu̱ʼun yivái̱ yi̱ʼi̱ ndáaña kúni̱i̱ keʼíi̱ tá ná kuchéi̱, ña̱yóʼo xi̱ndakuii̱n yuʼúra: “Doctor kúni̱i̱ koi̱”. Ña̱kán, ña̱ koi̱ doctor kúú mií ña̱ xi̱ndayáʼvika nu̱úi̱.

ÑA̱ SA̱KÚAʼI̱ XÍʼIN ÑA̱ CIENCIA SA̱KÚYATINKAÑA YI̱ʼI̱ NU̱Ú NDIÓXI̱

Na̱ católico xi̱kuu na̱ veʼi̱, soo loʼoníva xi̱kunda̱a̱-inii̱ xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Ña̱kán, xi̱kuni̱i̱ kunda̱a̱-inii̱ xa̱ʼa̱ ku̱a̱ʼání ña̱ʼa. Ta tá xa̱a̱ ki̱xáʼíi̱ káʼvii̱ xa̱ʼa̱ ta̱tán ti̱xin universidad, saáví ni̱xa̱i̱ ka̱ndíxai̱ ña̱ íyo iin na̱ i̱xava̱ʼa ndiʼi ña̱ʼa.

Ndákaʼíi̱n tá xi̱toi̱ célula ña̱ kúúmií yita ña̱ tulipán xíʼin tú microscopio. Nda̱kanda̱ní-inii̱ tá xi̱nii̱ ndáaña kéʼé célula yita yóʼo tá vi̱xin á tá niʼní. Ta saátu nda̱kanda̱ní-inii̱ tá xi̱nii̱ nduta̱ tá ñúʼu ini célula yóʼo tá naní citoplasma, saáchi ndúloʼorá tá ndákutáʼanrá xíʼin ñi̱i̱, ta tá ndákutáʼanrá xíʼin ti̱kui̱í ndúku̱a̱ʼárá. Ta xa̱ʼa̱ ña̱ nása̱ma ki̱ʼva ña̱ íyo célula yóʼo, ña̱yóʼo chíndeétáʼanña xíʼin inkaka ña̱ʼa ña̱ va̱ʼa kuaʼanuña nda̱a̱ ndáaka lugar. Tá xi̱nii̱ ña̱ ndíchiní ku̱vaʼa célula yóʼo, saá ki̱ʼi̱n kuenta ña̱ íyo iin na̱ i̱xava̱ʼa miíyó.

Tá xa̱a̱ ku̱a̱ʼa̱n u̱vi̱ ku̱i̱ya̱ ndíka̱i̱ universidad, saá sa̱kúaʼi̱ xa̱ʼa̱ inkaka ña̱ʼa ña̱ chi̱ndeétáʼan xíʼi̱n kandíxai̱ ña̱ íyova Ndióxi̱. Tá kúú, tá ka̱ʼvii̱ xa̱ʼa̱ ki̱ʼva ña̱ na̱kuva̱ʼayó, sa̱kúaʼi̱ ña̱ va̱ʼaní na̱kuva̱ʼa ndaʼa̱yó saáchi chíndeétáʼanña xíʼin nduku ndaʼa̱yó ña̱ va̱ʼa ndataʼnu̱ña ta ndaka̱a̱ña. Nda̱kanda̱ní-inii̱ tá na̱kunda̱a̱-inii̱ ndáa ki̱ʼva na̱kuva̱ʼa ku̱ñu ndaʼa̱yó, ta saátu ndáa ki̱ʼva tíin táʼan tu̱chu ña̱ ñúʼu iniña. Ku̱nda̱a̱-inii̱ ña̱ íyo iin tu̱chu ña̱ ndáchi̱táʼan ku̱ñu ndaʼa̱yó xíʼin leke nduku ndaʼa̱yó, ta u̱vi̱ ndáta̱ʼví tu̱chu yóʼo, ta ma̱ʼñú tu̱chu yóʼo yáʼa inka tu̱chu ña̱ xáa̱ nda̱a̱ nu̱ú nduku ndaʼa̱yó. Ta xa̱ʼa̱ ki̱ʼva ña̱ ndíka̱a̱ tu̱chu yóʼo, chíndeétáʼanña xíʼin tu̱chu ña̱ ndáchi̱táʼan ku̱ñu ndaʼa̱yó xíʼin leke nduku ndaʼa̱yó ña̱ va̱ása kitaña nu̱ú ndíka̱a̱ña. Saátu va̱ʼaní tíin táʼan tu̱chu ndaʼa̱yó xíʼin leke ndaʼa̱yó, chi íyo tu̱chu válí ña̱ chíndeétáʼan xíʼinña ña̱ kútu̱ní ndaku̱táʼanña. Tá kǒo tu̱chu válí yóʼo va̱ása kivi ndataʼnu̱ nduku ndaʼa̱yó. Xíʼin ña̱yóʼo na̱kunda̱a̱-inii̱ ña̱ ndíchiní íyo ta̱ i̱xava̱ʼa miíyó.

Inka ña̱ nda̱kanda̱ní-inii̱ xíʼin kúú ña̱ sa̱kúaʼi̱ ndáaña ndóʼo na̱ va̱lí tá kákuna. Sa̱kúaʼi̱ ña̱ tá ndíka̱a̱kana ti̱xin siʼína, tu̱chu ña̱ tíin sandina (chalina) kúú ña̱ chíndeétáʼan xíʼinna ña̱ ndakiʼinna ta̱chína. Ña̱kán, ña̱ naní alvéolo ña̱ ñúʼu ini pulmónna ña̱ íyo táki̱ʼva íyo globo válí kǒo ta̱chí iniña. Ta tá xa̱a̱ kúyatin kaku na̱ va̱lí yóʼo, ti̱xin ña̱ alvéolo yóʼo ndákutú nduta̱ tá naní surfactante. Ta tá xa̱a̱ kákuna ta ndákiʼinna ta̱chína íyo iin ña̱ kúu chí inina. Kíxáʼa ndáku̱ndasi iin ya̱vi̱ ña̱ íyo níma̱na, tasaá kíxáʼa ni̱i̱ ku̱a̱ʼa̱nña nda̱a̱ pulmónna. Ta tá kúu ña̱yóʼo, nduta̱ tá naní surfactante ndándikará ini ña̱ alvéolo ña̱ va̱ʼa ki̱ʼvi ta̱chí iniña, ta ña̱yóʼo chíndeétáʼanña xíʼin na̱ va̱lí yóʼo ña̱ va̱ʼa kixáʼana ndakiʼinna ta̱chína.

Xi̱kuni̱i̱ sakúaʼi̱ xa̱ʼa̱ ta̱ i̱xava̱ʼa ndiʼi ña̱yóʼo, xa̱ʼa̱ ña̱kán ki̱xáʼíi̱ káʼvii̱ Biblia. Nda̱kanda̱ní-inii̱ xíʼin ley ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ ndaʼa̱ na̱ ñuu Israel xa̱a̱ yáʼaka 3,000 ku̱i̱ya̱. Ndióxi̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ ñuu Israel ña̱ sandúxu̱nna ña̱ xi̱tatána, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ xi̱niñúʼu kuchina ta saátu ndaʼána, ta saátu tá xi̱kuumiína iin kue̱ʼe̱ xíkun, xi̱niñúʼu koo xíkana 40 ki̱vi̱ nu̱ú inkana (Lev. 13:50; 15:11; Deut. 23:13). Xa̱a̱ ya̱chi̱ví xi̱ka̱ʼa̱n Biblia ndáaña xi̱niñúʼu keʼé iin na̱ yiví ña̱ va̱ása sakíʼinna kue̱ʼe̱ inkana, soo sa̱kán íyo 150 ku̱i̱ya̱ ku̱nda̱a̱-ini na̱ científico xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Ta ley ña̱ xi̱ka̱ʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása níxi̱xiniñúʼu keʼéna tá xi̱kisi̱nna xíʼin yiína á ñá síʼina, xi̱chindeétáʼanña xíʼinna ña̱ va̱ása kiʼinna kue̱ʼe̱ (Lev. 12:1-6; 15:16-24). Tasaá ni̱xa̱i̱ ku̱nda̱a̱-inii̱ ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ ley yóʼo ndaʼa̱na xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuni̱ra chindeétáʼanra xíʼinna, ta ku̱a̱ʼání ña̱ va̱ʼa ta̱xira ndaʼa̱ na̱ xi̱ndiku̱n ley yóʼo. Ta ni̱xa̱i̱ ku̱nda̱a̱-inii̱ ña̱ tu̱ʼun mií Ndióxi̱ kúú ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia. Soo va̱ása níxi̱kunda̱a̱-inii̱ ndáa ki̱ʼva naníra.

TÁ XI̱NITÁʼI̱N XÍʼIN ÑÁ SÍʼI̱ TA SAÁTU TÁ SA̱KÚAʼI̱ XA̱ʼA̱ JEHOVÁ

Tá 3 tí abril ña̱ ku̱i̱ya̱ 1965, tá ti̱ndaʼíi̱ xíʼin ñá Lydie.

Tá ndíka̱i̱ universidad saá xi̱nitáʼi̱n xíʼin iin ñá loʼo ñá naní Lydie. Ku̱tóo táʼanndi̱ ta ti̱ndaʼa̱ndi̱ tá ku̱i̱ya̱ 1965, tá tiempo yóʼo xa̱a̱ ku̱a̱ʼáva ku̱a̱ʼi̱n káʼvii̱. Ta tá ku̱i̱ya̱ 1971 xa̱a̱ u̱ni̱ kúú se̱ʼendi̱, ta tá ni̱ya̱ʼaka ku̱i̱ya̱ ka̱ku inka u̱ni̱ se̱ʼendi̱. Ñá síʼi̱ va̱ʼaní xi̱chindeétáʼanñá xíʼi̱n ta saátu va̱ʼaní xi̱ndaañá se̱ʼendi̱, ta nda̱a̱ tiempo vitin kéʼéñá ña̱yóʼo.

U̱ni̱ ku̱i̱ya̱ ka̱chíñui̱ ti̱xin iin hospital tasaá nda̱kunái̱ iin clínica. Tá ni̱ya̱ʼa loʼo ña̱ nda̱kunái̱ clínica yóʼo, ni̱xa̱a̱ iin ta̱a xíʼin ñá síʼíra ña̱ kutátanna, na̱yóʼo kúú na̱ xa̱a̱ na̱túʼi̱n xa̱ʼa̱ xíʼinndó. Ta tá ki̱xáʼíi̱ káʼyii̱ iin receta taxii̱ ndaʼa̱ra, ñá síʼira ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼi̱n: “Doctor, va̱ása kúni̱ndi̱ ta̱tán ña̱ kúúmií ni̱i̱”. Nda̱kanda̱ní-inii̱ xíʼin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nñá, ta ni̱nda̱ka̱tu̱ʼíi̱nñá: “¿Nda̱chun va̱ása kúni̱ndó ta̱tán ña̱ kúúmií ni̱i̱?”. Tasaá, ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼi̱n: “Testigo Jehová kúúndi̱”. Tá tiempo saá va̱ása níxi̱kunda̱a̱-inii̱ xa̱ʼa̱ na̱ testigo Jehová, ta saátu va̱ása níxi̱kunda̱a̱-inii̱ ña̱ va̱ása níxi̱ndee ni̱i̱ miína. Tasaá ta̱váñá Biblia ta ni̱na̱ʼa̱ñá iin texto nu̱úi̱ ña̱ káʼa̱n nda̱chun va̱ása níxindee ni̱i̱ miína (Hech. 15:28, 29). Tándi̱ʼi, u̱vi̱ saána na̱túʼunna xíʼi̱n xa̱ʼa̱ ña̱ keʼé Reino Ndióxi̱: ña̱ sandíʼi-xa̱ʼa̱ña ña̱ sáxo̱ʼvi̱ miíyó, ta saátu sandíʼi-xa̱ʼa̱ña kue̱ʼe̱ ta va̱ása kuvikayó (Apoc. 21:3, 4). Tasaá ni̱ka̱ʼi̱n xíʼinna: “Ña̱ nátúʼunndó xíʼi̱n kúú ña̱ xi̱kuni̱i̱ nda̱a̱ tá loʼi̱. Ña̱kán ni̱xa̱i̱ ku̱i̱ doctor ña̱ va̱ʼa chindeétáʼi̱n xíʼin na̱ yiví na̱ ndeéndóʼo”. Ta xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱tóoníi̱ ña̱ na̱túʼunna xíʼi̱n, ki̱ʼva iin hora sava na̱túʼunndi̱. Ta tá nda̱kiʼinna ku̱a̱ʼa̱nna va̱ása níxi̱kuni̱kai̱ koi̱ católico. Ta ni̱xa̱i̱ ku̱nda̱a̱-inii̱ ña̱ ki̱vi̱ ta̱ i̱xava̱ʼa ndiʼi ña̱ʼa kúú: Jehová.

U̱ni̱ yichi̱ ni̱xa̱ʼa̱nna nu̱úi̱ ta yáʼaka iin hora na̱túʼunndi̱, soo va̱ʼaka ni̱ka̱ʼi̱n xíʼinna ña̱ ná ku̱ʼu̱nna veʼi̱ ña̱ va̱ʼa natúʼunkandi̱ xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Ñá Lydie ka̱ndíxavañá kaʼviñá tu̱ʼun Ndióxi̱ xíʼinndi̱, soo tá ni̱xa̱a̱ñá ku̱nda̱a̱-iniñá ña̱ su̱ví ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ sánáʼa̱ na̱ veʼe-ñu̱ʼu, ki̱xáʼañá ni̱xi̱ka-iniñá. Ña̱kán ka̱nai̱ iin ta̱ su̱tu̱ ni̱xa̱a̱ra veʼendi̱, ta na̱túʼunndi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ sánáʼa̱ na̱ veʼe-ñu̱ʼu ta Biblia kuití xi̱niñúʼundi̱ ña̱ na̱túʼunndi̱ xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Ña̱ na̱túʼunndi̱ yóʼo chi̱ndeétáʼanña xíʼin ñá síʼi̱ ña̱ ni̱xa̱a̱ñá ka̱ndíxañá ña̱ ndiʼi ña̱ sánáʼa̱ na̱ testigo Jehová ña̱ nda̱a̱ kúúña. Ta naní saá ki̱xáʼandi̱ kúʼvi̱níka-inindi̱ xínindi̱ Jehová, ta nda̱kuchindi̱ tá ku̱i̱ya̱ 1974.

KI̱XÁʼÍI̱ NDÍʼI̱NÍKA-INII̱ XA̱ʼA̱ CHIÑU JEHOVÁ

Tá ni̱xa̱a̱ndi̱ sa̱kúaʼandi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱ Jehová keʼéra chí nu̱únínu, saá ki̱xáʼandi̱ ndíʼi̱-inindi̱ xa̱ʼa̱ mií ña̱ ndáyáʼvi va̱ʼaka: ña̱ kachíñundi̱ nu̱ú Jehová. Ta saátu chi̱ka̱a̱-inindi̱ sanáʼa̱ndi̱ na̱ va̱lí se̱ʼendi̱ xa̱ʼa̱ tu̱ʼun Ndióxi̱. Ña̱kán, sa̱náʼa̱ndi̱na ña̱ kuʼvi̱-inina kuninara ta kuʼvi̱-inina kunina na̱ yiví, ta ña̱yóʼo kúú ña̱ chi̱ndeétáʼan xíʼinndi̱ ña̱ viíní kutáʼanndi̱ (Mat. 22:37-39).

Na̱ va̱lí se̱ʼendi̱ xi̱kunda̱a̱-inina ña̱ inkáchi íyo ña̱ xi̱ndaka̱xii̱n keʼíi̱ xíʼin ñá Lydie, ta xáku̱ndi̱ tá ndákaʼánndi̱ xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Na̱ va̱lí se̱ʼendi̱ xi̱kunda̱a̱-inina ña̱ xi̱ndiku̱nndi̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús tá ka̱chira: “Tá xa̱a̱ káʼa̱nndó keʼéndó iin ña̱ʼa, keʼéndóña. Tá xa̱a̱ káʼa̱nndó ña̱ kǒo keʼéndóña, va̱ása keʼéndóña” (Mat. 5:37). Tá kúú, tá kúúmií iin ñá loʼo se̱ʼendi̱ 17 ku̱i̱ya̱, ñá síʼi̱ va̱ása nítaxiñá ku̱ʼu̱nñá xíʼin na̱ migoñá. Tasaá iin ñá loʼo ñá kítáʼan xíʼinñá ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinñá: “Tá va̱ása xíín siʼún taxiñá ku̱ʼún xíʼinndi̱, va̱ʼaka ka̱ʼa̱n xíʼin yiváún ná taxira ku̱ʼún”. Tasaá nda̱kuiin ñá loʼo se̱ʼendi̱ yuʼúñá: “Nda̱chunví ka̱ʼi̱n xíʼinra, va̱ása taxivíra ku̱ʼi̱n chi inkáchi íyo ña̱ káʼa̱nra xíʼin siʼíi̱”. I̱ñu̱ saá na̱ va̱lí se̱ʼendi̱ xi̱kiʼinna kuenta ña̱ inkáchi xi̱ndiku̱nndi̱ ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱. Táxiníndi̱ tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ Jehová saáchi ku̱a̱ʼání na̱ veʼendi̱ ki̱xáʼana káchíñuna nu̱úra.

Tu̱ʼun Ndióxi̱ chi̱ndeétáʼanña xíʼi̱n kundi̱ʼi̱-inii̱ xa̱ʼa̱ mií ña̱ ndáyáʼvi va̱ʼaka. Soo xi̱kuni̱i̱ kuniñúʼi̱ ña̱ sa̱kúaʼi̱ ña̱ va̱ʼa chindeétáʼi̱n xíʼin na̱ hermano. Ta xa̱ʼa̱ ña̱ xínii̱ ixatátai̱n, ki̱xáʼíi̱ chíndeétáʼi̱n xíʼin na̱ hermano ti̱xin Betel ña̱ París, ta tándi̱ʼi ki̱xáʼíi̱ káchíñui̱ ti̱xin Betel xa̱á ña̱ ku̱va̱ʼa chí Louviers. Xa̱a̱ yáʼaka 50 ku̱i̱ya̱ xáʼi̱n káchíñui̱ yóʼo, ña̱kán va̱ʼaní kítáʼi̱n xíʼin ku̱a̱ʼání na̱ káchíñu ti̱xin Betel ta sava na̱yóʼo xa̱a̱ yáʼaka 90 ku̱i̱ya̱na. Iin yichi̱ xi̱nitáʼi̱n xíʼin iin ta̱ loʼo ta̱ kúúmií 20 ku̱i̱ya̱, ta̱ sa̱kán ni̱xa̱a̱ Betel, ta nda̱kanda̱ní-inii̱ tá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n ña̱ yi̱ʼi̱ kúú ta̱ chi̱ndeétáʼan xíʼin siʼíra tá ka̱kura.

XA̱A̱ KÍʼI̱N KUENTA ÑA̱ VA̱ʼANÍ NDÁA JEHOVÁ NA̱ ÑUURA

Tá xítoi̱ ndáa ki̱ʼva ndáa Jehová na̱ ñuura ta níʼira yichi̱ nu̱úna, ña̱yóʼo kúú ña̱ chíndeétáʼan xíʼi̱n ña̱ kuʼvi̱níka-inii̱ kunii̱ra. Tá kúú, tá ku̱i̱ya̱ 1980 na̱ Cuerpo Gobernante ke̱ʼéna iin programa chí Estados Unidos ña̱ va̱ʼa chindeétáʼanña xíʼin na̱ doctor ña̱ kunda̱a̱-inina nda̱chun kúú ña̱ va̱ása ndée ni̱i̱ na̱ testigo Jehová.

Tá ku̱i̱ya̱ 1988 na̱ Cuerpo Gobernante ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ ná koo iin departamento xa̱á ti̱xin Betel ña̱ naní Servicios de Información sobre Hospitales. Tá xa̱ʼa̱, na̱ departamento yóʼo kúú na̱ xi̱kiʼin kuenta xíʼin na̱ Comité na̱ nátúʼun xíʼin na̱ hospital, na̱ ni̱xi̱yo chí Estados Unidos ña̱ va̱ʼa chindeétáʼanna xíʼin na̱ hermano ña̱ ndani̱ʼína na̱ doctor na̱ va̱ása xíniñúʼu ni̱i̱ tá íxatátanna. Ta saátu ki̱xáʼa íyo na̱ comité yóʼo ti̱xin inkaka país, tá kúú chí Francia. Ndákanda̱ní-inii̱ tá xítoi̱ ña̱ va̱ʼaní ndáa na̱ ñuu Jehová na̱ hermano na̱ ndeéndóʼo.

NI̱XI̱NU ÑA̱ XI̱KUNI̱I̱

Táʼan kútóokandi̱ natúʼunndi̱ xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱ xíʼin na̱ yiví.

Chiñui̱ kúú ña̱ xi̱ndayáʼviní nu̱úi̱, soo ki̱xáʼíi̱ ndákanixi̱níi̱ ndáaña kúú mií ña̱ ndáyáʼvi va̱ʼaka: ta ki̱ʼi̱n kuenta ña̱ ndáyáʼvika kúú ña̱ chindeétáʼi̱n xíʼin na̱ yiví ña̱ kuyatinna nu̱ú Ndióxi̱ su̱víka ña̱ sandáʼi̱na. Tá xa̱a̱ ni̱xi̱nu ku̱i̱ya̱ ña̱ xi̱kui̱ doctor, miíi̱ xíʼin ñá Lydie ki̱xáʼandi̱ kúúndi̱ precursor regular, tasaá ki̱xáʼandi̱ nátúʼunndi̱ ku̱a̱ʼáka hora xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Ta nda̱a̱ tiempo vitin chíka̱a̱kandi̱ ndee̱ keʼéndi̱ chiñu yóʼo.

Miíi̱ xíʼin ñá Lydie tá ku̱i̱ya̱ 2021.

Ndákundeévai̱ íxatátai̱n na̱ yiví, soo kíʼi̱n kuenta ña̱ nda̱a̱ ni iin na̱ doctor na̱ xíni̱ní va̱ása kuchiñuna kindaana ndiʼi kue̱ʼe̱ ña̱ kúúmií na̱ yiví, ta saátu va̱ása kuchiñuna sandíʼi-xa̱ʼa̱na ña̱ xíʼi̱yó. Ña̱kán, ndátuníi̱ ña̱ ná ki̱xaa̱ ki̱vi̱ ña̱ va̱ása xo̱ʼvi̱kayó, ña̱ va̱ása kooka kue̱ʼe̱ ta va̱ása kuvikayó. Ta ti̱xin ñuyǐví xa̱á ña̱ xa̱a̱ kuyatin kixaa̱ saá kúú ña̱ koo ku̱a̱ʼá tiempo nu̱úi̱ ña̱ sakúaʼi̱ xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ i̱xava̱ʼa Ndióxi̱, ta saátu sakúaʼi̱ ndáa ki̱ʼva na̱kuva̱ʼayó. Ta ña̱ xi̱kuni̱i̱ nda̱a̱ tá loʼi̱, ta̱ʼán xi̱nu ndiʼivíña soo kándíxavai̱ ña̱ xa̱a̱ ku̱nu̱mí xi̱nu ndiʼiña.