Ninemik itech xiuit 1941, itech altepet París (Francia). Nochankauan amo semi kipiayaj tomin. Semi nikuelitaya nimomachtis, sayoj ke keman nikpiaya majtakti xiujmej nechkuik tuberculosis uan amo uelikok niajki kaltamachtiloyan. Tapajtianij nechiluijkej maj nimoseui porin nopulmones amo taxikouayaj. Yejua ika miak metsti nikixtajtoltij se diccionario uan nikakia tamachtilis tein Universidad de París kipanoltiaya itech radio. Keman tapajtianij nechiluijkej ke nipajtikaya uan ke ueliskia oksepa nias kaltamachtiloyan semi niyolpakik, niknemilij: “Tein tapajtianij kichiuaj semi kualtsin”. Ijkuak peuak niknejneki nikinpajtis akin mokokouaj. Keman nopopaj nechtajtaniaya toni niknekia nikchiuas keman nimoskaltiskia, nochipa niknankiliaya: “Nikneki niyeski nitapajtijkej”. Nimochiuas nitapajtijkej yejua tein okachi niknekia.

Nochankauan uan nejua katkaj ticatólicos, sayoj ke nejua amo semi nikixmatia Dios uan nikpiaya miak netajtanilmej. Satepan ke peuak nimomachtia universidad para nimochiuas nitapajtijkej, nikneltokak ke aksa techchijchiuak.

Nikelnamiki keman yekinika nikitak itech microscopio células tein kipia tulipán. Semi nikmoujkaitak keniuj mopaleuiaj keman semi tona oso taseseya. No nikitak ke citoplasma (tein kipia iijtik célula) motokotsoua keman se kitalia itech istat uan ueyia keman se kitalia itech at. Kemej células uan okseki taman tein yoltok ueli kichiuaj nejin uan okseki taman, amo teyi kinpanoua keman mopata kampa yetokej. Keman nikitak keniuj chijchiujtokej células, nikajsikamatik  ke amo ueliskia sayoj ijkon nesis nochi tein onkak.

Itech ojpatika xiuit keman nimomachtijtoya universidad, nikitak okseki taman tein kinextia ke Dios nemi. Kemej neskayot, keman timomachtijkej keniuj tichijchiujtokej, tikitakej ke kemej chijchiujtok tomolik hasta tomay techpaleuia maj ueli tikinkelpachokan uan maj tikinmelauakan tomajpiluan. Semi kualtsin kemej moajsij tomúsculos uan taluamej. Kemej neskayot, nimomachtij ke se músculo tein tikpiaj itech tomolik hasta tomay, mosentilia itech omit tein tikpiaj tatajko itech tomajpil ika se taluat. Nejin taluat ixometia, ijkon mochiua kemej se túnel uan taijtikkopa panoua okse taluat tein ajsi hasta itamian tomajpil, nejin tapaleuia maj nejon taluat ompa yeto. Uan no, taluamej mokuitokej iuan omimej tein tikpiaj itech tomajpiluan ika tejidos. Komo tomajpiluan amo kipiaskiaj nejon tejidos, taluamej yeskia tiliktikej uan melaktikej, uan tomajpiluan amo yektekitiskiaj. Nikitak ke akin techchijchiuak semi tamatkej.

Okachiok nikmoujkaitak akin tachijchiuak keman nimomachtij keniuj se konetsin peua mijyotia satepan ke yoli. Keman yetok iijtik imomaj, amo moneki mijyotis porin imomaj kipanoltilia oxígeno ika cordón umbilical. Yejua ika, alvéolos, tein moajsij itech topulmones uan chijchiujtokej kemej yeskia tsikitsitsin globos ayamo kipiaj ijyot. Sayoj ke, seki semanas achto ke yolis konetsin iijtik alvéolos mokuijkuiltia se atsin tein semi tapaleuia. Ompa, keman konetsin yoli uan peua mijyotia panoua miak taman tein se kimoujkaita. Se hoyito tein moajsi itech iyolo konetsin motsakua uan ijkon kichiua maj esti ajsi itech ipulmones. Ompa, atsin tein mokuijkuiltij itech alveólos, tapaleuia maj alvéolos peua kipiaya ijyot, ijkuak konetsin uelia iseltia mijyotia.

Niknekia nikixmatis akin kichijchiujka nejin tein semi kualtsin, yejua ika peuak nikixtajtoltia Biblia. Nikmoujkaitak tanauatilmej tein Dios kinmakaka israelitas panoua 3,000 xiujmejya, tein kinpaleuiaya maj amo kokolispeuanij. Dios kinnauatijka israelitas maj miakpa mopakanij, keman yaskiaj baño maj kitalpachouanij uan maj okseko mokauaskia akin moitaya ke kipiaya se kokolis tein ueliskia tamauas (Lev. 13:50; 15:11; Deut. 23:13). Maski Biblia ika tajtouayaya nejin, tamatinij kiajsinij keniuj momoyaua se kokolis itech 150 xiujmej tein panouanij. No nikitak ke tanauatilmej tein moajsij itech amatajkuilol levítico tein ika tajtouaj keniuj monekia mochipauaskej takamej uan siuamej, tapaleuiaya maj israelitas amo kokolispeuakan (Lev. 12:1-6; 15:16-24). Nikajsikamatik ke toTachijchiujkauj kinmakak israelitas nejin tanauatilmej porin kinekia maj kuali yetonij, uan ke kintatiochiuij akin kitakamatkej. Nikneltokak ke Biblia iTajtol Dios. Sayoj ke ayamo nikmatia keniuj monotsa nejon Dios.

Nimomachtijtoya universidad para nimochiuas tapajtijkej keman nikixmatik se ichpoch akin monotsa Lydie. Peuak timotasojtaj uan timonamiktijkej itech xiuit 1965, keman tajkook nechpolouaya nimomachtis. Itech xiuit 1971 tikinpiayajya eyi tokoneuan, satepan tikinpiakejok eyin. Lydie semi nechpaleuiani itech tekit tein nikpia kemej tapajtijkej uan iniuan tochankauan.

Eyi xiujmej nitekitik itech se kaltapajtiloyan achto ke nikpiaskia kani nitapajtiskia. Keman  nikpiayaya, tepitsin satepan ajsikej takat uan inamik akin achto ininka nitajtoj. Keman yaya nikijkuilouilitia takat toni pajti tayiskia, inamik nechiluij: “Tapajtijkej, ueliskia tikonmakas pajti tein amo chijchiujtok ika esti”. Nikmoujkakakik tein nechiluij uan niktajtanij: “¿Yekmelauj? ¿Keyej?”. Yejua nechnankilij: “Tejuan tiitaixpantijkauan Jiova”. Amo keman nikaktoya maj ininka tajtokan itaixpantijkauan Jiova, nion ke amo kiseliaj esti. Siuat kikixtij iBiblia uan nechnextilij keyej amo kiseliayaj esti (Hech. 15:28, 29). Ompa, yejua uan inamik nechiluijkej ke iTekiuajyo Dios kiixpolos tajyouilis, kokolismej uan mikilis (Apoc. 21:3, 4). Nikiniluij ika yolpakilis, “¡keman katka niokichpilok, peuak niknejneki maj mochiua tein namejuan nanechiluijtokej! ¡Nimochiuak nitapajtijkej porin niknekia nikinpaleuis taltikpakneminij maj amo tajyouikanok!”. Kemej semi nikuelkakik tein nechiluijkej nitajtoj iniuan se hora uan tajko. Keman yajkej, amo nikmachiliayaok ke katka nicatólico. Uan no, nimomachtijka ke Tachijchiujkej akin semi nikmoujkaitaya kipia se tokayit: Jiova.

Takat uan inamik expaok yajkaj kampa nitapajtiaya, uan nochipa keman yayaj titajtouayaj pano se hora. Nikinyoleuak maj yanij nochan para ueliskia okachi ika titajtoskej Biblia. Lydie kinekik touan momachtis Biblia, sayoj ke amo kineltokaya ke seki taman tein techmachtijkaj tiopan amo melauak katka. Yejua ika nikyoleuak tiopixkat maj yani tokalijtik. Hasta youakya ika titajtojtoyaj tein tamachtiaj tiopan sayoj ika Biblia. Nejon kichiuak maj Lydie kineltokani ke itaixpantijkauan Jiova tamachtiaj tein melauak. Ijkuak, peuak okachi tiktasojtaj Jiova uan timoauijkej itech xiuit 1974.

Keman nimomachtij keniuj kiixtalijtok Dios maj nemikan taltikpakneminij kichiuak maj nikpatani tein niktayekanaltiaya. Lydie uan nejua peuak tiktayekanaltiaj tiktekitiliskej Jiova. Tikixtalijkaj tikiniskaltiskej tokoneuan kemej Biblia tamachtia. Tikinpaleuijkej maj kitasojtanij Dios uan oksekin, nejon tapaleuij maj kuali tietonij kemej kalyetouanij (Mat. 22:37-39).

Tokoneuan kuali kimatiaj ke Lydie uan nejua timopaleuiayaj keman teisa tikixtaliayaj. Miakpa tiueuetskaj keman tikelnamikij. Yejuan kimatiaj ke kalijtik tiktakamatiaj tein tanauatij Jesús: “Kuak tiknekis tikijtos ‘kema’, sayo xikijto ‘kema’. Uan kuak tiknekis tikijtos ‘amo’, sayo xikijto ‘amo’” (Mat. 5:37). Kemej neskayot, Lydie amo kikauak se tosiuapil akin kipiaya 17 xiujmej maj yani iniuan seki telpochmej uan ichpochmej. Semej ichpochmej kiluij tosiuapil: “Komo momomaj amo mitskaua xiouj, xikilui mopopaj”. Sayoj ke tosiuapil  kinankilij: “Nenkaj komo nikchiua nejon, yejuan nochipa mopaleuiaj keman teisa kiixtaliaj”. Chikuasen tokoneuan kiitayaj ke Lydie uan nejua nochipa timopaleuiayaj keman tikchiuayaj tein Biblia kijtoua. Tiktasojkamatiliaj Jiova porin axkan miakej tochankauan kitekitiliaj.

Tein Biblia tamachtia kichiuak maj nikpatani tein niktayekanaltiaya itech nonemilis. Sayoj ke, kemej nikuelitaya niyeski nitapajtijkej niknekiaok nikinpaleuis tokniuan. Yejua ika peuak nitapaleuia seki tonalmej kemej tapajtijkej itech kali Betel ompa París uan satepan itech kali Betel tein yankuik kichijchiujkej itech xolal Louviers. Nikajxitijtokya 50 xiujmej niayajtok nitapaleuiti Betel. Itech nochi nejin xiujmej semi kuali nimouikani iniuan miakej betelitas. Sekin kipiaj panouaya 90 xiujmej. Se tonal nikixmatik se yankuik betelita uan semi nikmoujkakakik keman nechiluij ke 20 xiujmej achto, nejua nikpaleuijka imomaj keman yejua yolik.

Ijkon kemej panouanij xiujmej, okachi niktasojtani Jiova keman nikita keniuj itechkopa inechikol kinyekpia uan kinixyekana itekitikauan. Kemej neskayot, kemej itech xiuit 1980, tokniuan Oloch Taojtokaltianij kiixtalijkej ompa Estados Unidos, se taman tein tapaleuiskia maj tapajtianij okachi kinajsikamatikan itaixpantijkauan Jiova porin amo kiseliaj esti.

Satepan, itech xiuit 1988, tokniuan Oloch Taojtokaltianij kiixtalijkej se yankuik departamento ompa Betel tein monotsa Kampa Tematiltiaj ika Tapajtiloyamej. Yekinika, tokniuan akin ompa tekitiaj kiixyekanayaj tekit tein kichiuaj Tayekananij akin Tetajtouiaj itech Tapajtiloyamej. Nejin tokniuan kinixtalijkaj ompa Estados Unidos maj kinpaleuikan itaixpantijkauan Jiova maj kinajsikan tapajtianij akin kinekiskiaj kinpajtiskej maski amo kikuiskej esti. Keman no moixtalij itech okseki altepemej, ompa Francia no peuak moajsij Tayekananij akin Tetajtouiaj itech Tapajtiloyamej. Nikmoujkaita keniuj inechikol Jiova kinyekpia keman okachi moneki tokniuan akin mokokouaj.

Itech nonemilis tayekantoya tekit tein nikpia kemej tapajtijkej. Sayoj ke keman itech nitanemilij toni niktayekanaltiaya, nikajsikamatik ke amo okachi tayekantok nikinpaleuis taltikpakneminij kemej tapajtijkej, ta nikinpaleuis maj kiixmatikan uan maj kitekitilikan akin techmaka tonemilis, Jiova Dios. Keman nikajxitij xiujmej keman amo nitekitiskiaok, Lydie uan nejua timochiujkej precursores regulares, yejua ika tikteixmatiltiaj tein kichiuas iTekiuajyo Dios miak horas mejmetstika. Timochikauajok semi titapaleuiskej itech nejin tekit tein uelis kinmakixtis taltikpakneminij.

Niksentokaok nikinpaleuia akin mokokouaj maj tepitsin kuali momachilikan itech nejin tonalmej. Sayoj ke nikajsikamati ke nion okachi kuali tapajtijkej uelis kinpajtis nochin akin mokokouaj oso kichiuas maj amo momikilikan. Yejua ika niknejneki maj ejko tonal keman amo onkasok tajyouilis, kokolismej nion mikilis. Itech nejon yankuik taltikpak tein amo uejkaua moajsis, uelis nochipaya ika nimomachtijtos tein Dios kichijchiuak, hasta keniuj semi kualtsin tichijchiujtokej. Tein niknejnekia maj mochiua keman niokichpilok katka, ayamo senkis mochiua. Senkis nikmati ke amo uejkaua tikpiaskejya tein okachi kuali.