Ocuphela mwaha

Ocuphela sampuwa

YAWEEREYA YA OKUMI

Koophwanya Echu Yaphaama Opwaha Okhala Totore

Koophwanya Echu Yaphaama Opwaha Okhala Totore

“YEEYO munakileelaanyu yoolakelela aka ovinyerya kiri mwaana!” Ti yeeyo kaamulenlaaka mutheli mmoha iiceliwa mu 1971. Kiiha kirikinhularu exipitaale aka nave kirikimpancerya muteko aka wa ototore. Alipa awiiceliwa yaale yaari taani? Nave yoolakelela taani yeeyo kaaryaakano? Kinahaala wootharihelaani mukhalelo ochekula kaaraakaano ni mutheli yoole waatoronkaaya ichu seiho koonaka okhala soochuneya mu okumi aka nave ntakhara heeni kinuupuwelaaka wi yoolakelela kaaryaakano ovinyerya kiri mwaana vahilekenle enahaala weereya.

Kiyariwe mu 1941 mu emusi yeeyo yaari yoohaawa yaakhala o Paris, o Fransa. Kaanasiveliwa vancipale ohuserya. Munanwerya waanyiherya mukhalelo kaathanannaaka elukuluku kaaryaakano iyaakha khumi, vaavaa kaaphwanelaaka ohiya oya oxikola ntakhara wi kaakhalano tuperkulose. Mameetiku yaahikileela wi kaaphwanela okhala owaani, woona wi masasu aka yaari ooceecheya. Mwawiihiiha, mu miyeeri mincipale, miyaano kaanamaliha elukuluku kimwaalakhanyaka tisiyonaariyu nave kaawiriyanaka aprokrama a Raatiyu Sorbonne a exikola ya vasulu o Paris. Vaavaa meetiku aakilenleiye wi koopenuwa nave kaanaphwanela okookela osikola, kaahakalala vancipale. Kaanuupuwela: ‘Yeeyo mameetiko anapakaaya ti yootikhiniha!’ Ovinyerya vaavale oya muhoolo, yoolakelela aka waari waapenuxa achu. Vaavaa apapa yaakikohaaya tiheeni kaachunaaka kimanle winnuwa, miyaano kaanawaakhula: “Kinakhwela okhala meetiku.” Ti yeeyo yaakeerinhe okhalano nchuno na okhala meetiku.

SIYENSIYA AAKAACAMELIHA WA MULUKU

Emusi aka yaari Akatoolika. Nyenya miyaano kaasuwela ichu sa vakhaani vooloca sa Muluku nave kaakhalano makoho mancipale. Waari pahiru elukuluku kaapacenryaaka ohuserya oxikola ya vasulu ya omeetiku vaavaa kaalekechen’yaaka wi okumi orimpatuxiwa.

Kinnuupuwela ekwaha yoopacerya kaawenhaaka iseelula sa ethutu ni mikroskopiyu. Kaakhala ootikhiniheya va woona mukhalelo makupa a eseelula enakhalaaya mu elukuluku yooriirya ni ya oviha. Kaahoona tho wi sitoplasma (echu ekhaani enakhala mpuwa mwa eseelula) ennuuraanyeya vaavaa enakumanaaya ni maakha nave ennamwaramwaseya vaavaa enakumanaaya ni maahi. Mikhalelo seiha ni mikina mincipale sinneeriha wi ikumi siikhoveleliheke matorokelo aneereya vanipuroni. Vaavaa konnaaka mukhalelo eseelula ti eseelula eraaya yoovila wiiwexexa, kaalekecheya wi okumi horimoona ophacuwa.

Variyari va eyaakha yanaawiili ya mahusiheryo aka a omeetiku, kaahoona sawooniherya sincipale wi Muluku ookhala. Mu mahusiheryo enaloca sa makhuva aachu ni a axinama, naahuserya mukhalelo misiphe, makhuva, ni makupa yaawo makhuva enakumanaayamo enalapaaya vamoha—yeeyo eri echu yootikhiniha! Ntoko yootakiherya, mukhalelo wa nwono onneeriha wi ikatha ikhunyaanyeyeke ni sookoweke. Kaahuserya wi musiphe onakumanyiha misiphe sa nwono wa nikhuva nanaawiili na ekatha onnakawanyeya mmakupa meeli, opakaka eponthi yeeyo eneeriha wi musiphe onaya omakuchulo wa ekatha oweryeke wiitannya nave mu elukuluku emohamoha otitelele okhala mu nipuro naya. Mwawaaceererya, mmakupa yaawo anakumanamo makhuva annapharelela misiphe waacamela mmakhuvani a ikatha. Waakhanle wi tahi hiiha, misiphe sa mmatani sahaala okhala sawookowa nave ikatha hisahaala olapaka phaama. Kaahoona mookwakwaleya wi yoowo opanke mwiili wa muchu, toosuwelaxa.

Kaahitikhiniheya tho vancipale ni mpatuxa a okumi vaavaa kaahuseryaaka mukhalelo mwaana onapaceryeiye omumula amanle oyariwa. Ahaakumve oyariwa, mwaana onaakhela nwiya orweela va etekhu. Nthowa na yeela, ichu ikhaani sinakhala ntoko ipalawu seiho sinakhala mpuwa mwa masasu hasinasareya ni nwiya. Voocharela, isumana vakhaani mwaana ahaakumve oyariwa, ixiri sa mpuwa, mwa ichu seiha inakhala ntoko ipalawu sinnahuruweliwa ni echu yeeyo eniichaniwa surfactante. Mwaana amanle oyariwa ni omumula mu ekwaha awe yoopacerya, ichu sootikhiniha sinneereya. Mwiithe mmoha wa murima wa mwaana onnawaleya, yeerihaka wi nikhami n’yeeke mmasasuni. Mu elukuluku yeela, surfactante onnahiiha isiri sa ichu seihe inakhala ntoko ipalawu ophitaana nave mwawaakuveya iho sinnasareya miwiya. Mwawaakuveya, mwaana onnapacerya omumula meekheiye.

Miyaano kaanachuna osuwela sincipale vooloca sa Mpatuxa a ichu seiha sootikhiniha. Mwawiihiiha, kahipacerya omwaalakhanya Piipiliya moopwacha. Kaahitikhiniheya ni malamulo a esipanthi yaawo Yehova aavanheiye nloko na Isarayeli iyaakha opwaha 3. 000 muculi. Muluku ahaaleela Aisarayeli okacela mari, nave omvalaanya muchu vyakala yoowo ooniherya ineneeryo sa ereca yooravihana. (Onam. 13:50; 15:11; Malam. 23:13) Sooleeliherya seiha sa Mpiipiliya saanahiiha omwaramwaxeya wa ireca, echu yeeyo masiyentista yaasuwenlaaya mu iyaakha 150 sivinre. Kaahiiwexexa tho wi malamulo a esipanthi vooloca sa mwiikho a mu liivuru a Onamukutxho yaanakhaviherya okhala phaama wa nloko. (Onam. 12:1-6; 15:16-24) Kaahiphiyerya makuchuwelo awi Mpatuxa aahaavaha malamulo yaala Aisarayeli uupuwelaka vooloca sa okhala waya phaama nave aanaareeliha yaawo yiiwelela malamulo yaala. Kaahilekecheya wi Piipiliya oveereliwe ti Muluku, nyenya mu elukuluku yeele nkaasuwenle nsina nawe.

KAAMUSUWELA MWAARAKA NAVE THO KAAMUSUWELA YEHOVA

Lydie ni miyaano nihiku na othela wahu, mu 3 a Apirili mu 1965

Variyari va mahusiheryo aka a omeetiku, kaamusuwela mwali awiichaniwa Lydie nave kaapacerya omuchuna. Naathelana mu 1965, kiri variyari va mahusiheryo aka. Mu 1971, niiha nrino anamwane araru, nyenya voocharela tho naahaayara akina araru. Lydie ilukuluku soothene aanakikhaviherya vancipale, omutekoni hiihaa ntoko veemusini.

Kaalapa mu esipitaale emoha mu iyaakha raru kihaakumve ohula esipitaale aka. Voocharela, kaahimukhaviherya mutheli yoole kimuloncaaka woopaceryani wa mwaha yoola. Elukuluku kaayaaka orepela murece wa aiyawe, amwaariye yaahi: “Khwoo, Totore, nnachuna murece ohinavolowela nikhami.” Kitikhinihen’ye kaamukoha: “Eparipari? Ntakhara heeni?” Owo aakaakhula: “Hiyaano na Anamoona a Yehova.” Miyaano nkaantonko wiiwa vooloca sa Anamoona a Yehova ni mukhalelo aya vooloca sa nikhami. Voocharela owo aamukuxa Piipiliya nave aakooniherya nthowa na oheemererya nikhami. (Saw. 15:28, 29) Voocharela, owo ni iyawe yaakileela yeeyo Omwene wa Muluku onahaalaaya weera omwaahiyu: Omaliha makacamiho, ireca ni okhwa. (Wup. 21:3, 4) Mu elukuluku ene yeele, miyaano kaahi: “Yeeyo munakileelaanyu yoolakelela aka ovinyerya kiri mwaana! Kikhanle meetiku wi kivukuleke makacamiho aachu.” Kaasiveliwa vancipale ni yeeyo kiiwalaaka ophiyerya wi naachekula ewora emoha ni emeya. Vaavaa mutheli aaronweiye, kaalakelela wi nkaahaala tho okhala Mukatoolika. Kaahuserya wi Mpatuxa yoowo kaamutikhinaaka vancipale nsina nawe ti Yehova!

Mutheli yoole aaphiya mu exipitaale aka ikwaha raru, nave mu ikwaha soothene naanachekula opwaha ewora emoha. Kaahaawopa oopiili wi ephiye owannyaka wi niwerye ovaanela sincipale vooloca sa Piipiliya. Lydie aheemererya okhalakavo va yoohuserya aka, nyenya owo heemererya wi mahusiheryo makina a ekerexa Katolika yaari atheru. Mwawiihiiha, kaahinwopa patri mmoha wi nchekule vamoha. Naachekula vooloca sa mahusiheryo a ekerexa ophiyerya ohiyu eriyari, nimpharihelaka pahi Piipiliya. Eyo yaamulekecha Lydie wi Anamoona a Yehova yaahusiha eparipari. Ovinyerya vaavaa, osivela wahu ntakhara Yehova waahunnuwa, nave naapatisiwa mu 1974.

OMUHELA YEHOVA MU NIPURO NOOPACERYA

Yeeyo kaahusenryaaka vooloca sa yookhwela ya Muluku wa achu yaakeeriha wuupuwelela vooloca sa ichu seiho koonaka okhala soochuneya mookumini mwaka. Wa miyaano ni Lydie omurumeela Yehova, yaakhala echu yoochuneyaxa mookumi ahu. Naalakelela waaphuwa aniihu mwawiiwanana ni malakiheryo a Mpiipiliyani. Naahaahusiha omusivela Muluku ni achu nave eyo yaaheeriha emusi ahu okhala yawiiwanana.—Mat. 22:37-39.

Aniihu yaanasuwela wi Lydie ni miyaano ilukuluku soothene naari awiiwanana wa soolakelela sahu ntoko asitiithi. Mu ikwaha ikina ninnatheya naawupuwelaka vooloca sa yeeyo. Awo yaanasuwela wi hiyaano naanachariha malakiheryo a Yesu awi “malotxelo anyu ekhale ala: À, à: hoye, hoye.” (Mat. 5:37, BNN) Ntoko yootakiherya, vaavaa mmoha a aniihu asiithiyana areiyeno iyaakha 17, Lydie haweemerenrye owo weeca nnikhuuru nimoha na amiravo. Nyenya mmoha a nikhuuru nenle na asimwali aahi wa mwanihu: “Waakhanle wi amamaa haneemererya wi we oyewo, waaveke apapaa!” Nyenya mwanihu aamwaakhula: “Eyo hewereya. Asitiithi aka ilukuluku soothene anniiwanana mukina ni mukhwaawe.” Aniihu oothene thanu nammoha yaanasuwela wi hiyaano oopiili naaniiwanana mu opharihela malakiheryo a Mpiipiliya. Ninnathamalela vancipale vawoona achu ancipale a mu emusi ahu emurumeelaka Yehova.

Eparipari wi omusuwela Yehova wooheeriha wi kitoroke ichu seiho koonaaka okhala soochuneya mu okumi. Nyenya kaanachuna opharihela masuwelelo aka oomeetiku wi kaakhaviherye achu a Muluku. Wanthowa na yeeyo, kaahiiveleela wi karumeele ntoko meetiku o Epeteli yo Paris nave ohoolo waya o Peteli yo Louviers. Kinnakhaviherya o Peteli ntoko meetiku mu iyaakha 50. Variyari va elukuluku yeela, koopaka onthamwene waphaama ni Mapetelita oohiyanahiyana nave akina a yaawo anakhala mu empa enakhapeleliwamo achu awuuluvala. Nihiku nimoha miyaano kaahakalala vancipale vaavaa kaamusuwenlaaka Petelita mmoha muvyaani. Kaahoona wi kaari totore yoowo aakhavihenrye amannya vaavaa owo aayariweiye mu iyaakha 20 muculi!

KOHOONA MUKHALELO YEHOVA ONAAKHAPELELEIYE ACHU AWE

Ovira wa iyaakha kohoona mukhalelo Yehova onaphariheleiye marehereryo awe wi aahoolele ni waakhapelela achu awe. Eyo yaahaaceererya osivela waka ntakhara yene. Ntoko yootakiherya, omapacereryo wa iyaakha sa 1980, Nikhuuru Noolamulela naampaka prokrama o Estatu Unitu wi yaakhaviherye mameetiku wiiwexexa phaama mukhalelo wa Anamoona a Yehova vooloca sa nikhami.

Voocharela, mu 1988, Nikhuuru Noolamulela naapaka ekupweete evyaani o Peteli yawiichaniwa Serviços de Informações Sobre Hospitais. Omapacereryo, ekupweete yeela yaakhapelela Makhuuru Aniiwanana ni Exipitali yaawo yaapakiwe o Estatu Unitu wi yaakhaviheryeke Anamoona a Yehova ophwanya oloola nihiphariheliwaka nikhami. Voocharela yaapakiwa Makhuuru Aniiwanana ni Exipitali mu elapo yoothene, ophitaanyerya o Fransa wenno. Ti yootikhiniha woona mukhalelo marehereryo a Yehova aryaaya oosivela nave mukhalelo anaakhaviheryaaya anna vaavaa awo anachunaaya nikhaviheryo!

YOOLAKELELA AKA ENAHAALA OKHWANIHEREYA

Ninnatitelela olaleerya michaka saphaama sa Omwene wa Muluku

Yoolakelela aka waari waapenuxa achu, ti nthowa nene kiryaaka meetiku. Nyenya, vaavaa kaavareryenlaaka ichu seiyo koonaka okhala soochuneya, kaahoona wi openuxa woochuneyaxa kinaphwanelaaka waavaha achu ori wa omunepani, naari wi waakhaviherya achu okhalano onthamwene ni Ehime ya okumi, Yehova Muluku. Wanthowa na yeeyo, kimanle wiichuuwihiwa nthowa na wuuluvala, Lydie ni miyaano naanamaliha elukuluku yincipale mmuteko woolaleerya michaka saphaama sa Omwene wa Muluku ntoko mapiyoneero ookilaatheya. Nave ophiyerya olelo ninnapaka soothene nnaweryaahu mmuteko yoola onavuluxa ikumi.

Miyaano ni Lydie, 2021

Kinnatitelela opaka yeeyo kinaweryaaka wi kivukule wiicela wa yaawo aniiceliwa. Nyenya kinnasuwela wi naamwi totore orino masuweleloxa hanawerya omaliha ireca soothene ni okhwa. Mwawiihiiha, ninnaphwanela owehererya elukuluku yeeyo wiicela, ireca ni okhwa ineeraaya ihikhalevo. Koosuwela wi vahilekenle mu elapo evyaani nnahaala ohuserya okhala wookhala vooloca sa soopatuxiwa sa Muluku, ophitaanyerya mukhalelo wootikhiniha owo opankeiye mwiili wa achu. Kinnaroromela wi ichu saphaamaxa inamoorwa, vaavaa yoolakelela kiryaakano ovinyerya kiri mwaana eneeraaya yaakhwanele moomalela!