Nevyalika mu 1941, mumzinda wa Paris ku France ndipo banja yasu yenze yosauka. Nenzosangalala kuphunzila koma penekwanisha vyaka 10, nelwala ngako cakuti nefwika mpaka poleka kuphunzila. Madokota eniuzhya kuti nufunika kunkhala yone cifukwa mapwapwa yangu yenze na vuto. Kwa miyezi inyinji nenzoseŵenzesha dikishonali nomvwishila ku mapulogilamu yamaphunzilo ya pa wailesi ya pa University of Paris. Adokota peciniuzhya kuti lomba napola ndipo ningawelele ku sukulu, nesangalala ngako ndipo nelaŵila kuti, ‘Nchito yakukata madokota ni yofunika ngako.’ Ndipo kufumila nthawi yamene iyo nenkhala na colinga cakuti nikakula nikankhale dokota na colinga cakuti nikoyavya olwala. Tetyo, atata akanikonsha kuti ukakula ukayambe nchito yanji, nthawi zonse nenzoyankha kuti: “Nufuna kuyonkhala dokota.” Izi niye zecitisha kuti kunkhala dokota kunkhale cinthu cofunika ngako pa umoyo wangu.

Banja yasu yenze ya Cikatolika. Nenzoziŵa lini zinyinji zokhuza Mulungu ndipo nenze na makonsho anyinji yamene nenzofuna mayankho ŵake. Tetyo, pavuli pakuti nayamba kucita maphunzilo audokota pa yuniveziti, niye peneyamba kukhulupilila kuti zamoyo zecitolengewa.

Nukumbukila nthawi yoyamba peneona maselo a comela, poseŵenzesha maikolosikopu. Necita cidwi ngako kuona mwamene maselo ozitetezela kukapya ngako olo kukazizila. Necita cidwi ngako na mbali ya manzi-manzi ya selo yamene yuitiwa kuti cytoplasm. Ikaikiwa m’manzi ya munyu yufota, koma ikaikiwa m’manzi yaliye munyu yukula. Zocitika izi, kuyangizhyilapo ziyakine, zucitisha kuti zamoyo zitontho-zitontho zikokwanisha kupitilizhya kunkhala na moyo ngati nyengo yacinja. Peneona  mwamene selo yepangiwila modabwisa, nenkhala osimikizhya kuti moyo uliyonkhaleko mwangozi.

M’caka caciŵili ca maphunzilo ŵangu audokota neona maumboni oyangizhyilika oonesha kuti kuli Mulungu. Peteyamba kuphunzila za muŵili wa munthu, nephunzila mwamene mbali ya kwanja ya pakati pa kakonyokonyo na povwalila nkholoko, yuyavyila kuti vikumo vikobenda notambuluka. N’zocitisha cidwi kuona mwamene masozi okatizhyilana na mafupa noseŵenzela pamozi. Mwacisanzo, nephunzila kuti mizipe yamene yolumikizhyana na imozi mwa masozi ya mbali ya kwanja ya pakati pa kakonyokonyo na povwalila nkholoko, yolumikizhyana na fupa yaciŵili ya kakumo, ndipo yopanga tumphanda tuŵili. Pa tumphanda utu niye pocokela misempha yamene yakuya ku mbali yosilizhyila ya kakumo ndipo yoyavya kuti mbali iyi ikobenda olo kutambuluka mosavuta. Kuti kwanja iliyopangiwe na mbali izi, sembe yuseŵenza lini bwino. Neona umboni wosasushika wakuti pali muyakine wanzelu ngako wamene epanga muŵili wa munthu m’njila yocitisha cidwi.

Necita soti cidwi na nchito za Nyamalenga penephunzila mwamene kalucece koyambila kuŵesa kakangovyalika. Mwana ngati ali m’mala oŵesa lini pa yove yeka, koma otola m’mphuye kufumila kuli amai ŵake. Niye cifukwa cake mbali yosunga mphepo yamene yupezeka m’mapwapwa a kalucece yunkhala iliye mphepo. Ngati kwasala mawiki atontho kuti mwana avyalike, mbali zosunga mphepo zamene zupezeka m’mapwapwa a lucece, munkhala manzi. Pali zinthu ziyakine zocitisha cidwi zamene zucitika ngati lucece wangovyalika ndipo waŵesa koyamba. M’boo wa mtima wa kalucece uvalika ndipo izi zucitisha kuti milopa iyambe kuluta ku mapwapwa. Ndipo manzi yamene yonkhala m’mbali zosunga mphepo za mapwapwa yocitisha kuti muloŵe kamangu mphepo. Nthawi yamene iyo, lucece oyamba kuŵesa pa yove yeka.

Nenzofuna kuziŵa zinyinji zokhuza munthu elenga zinthu zonse zodabwisa zamene izi. Tetyo neyamba kuphunzila Baibo mwakhama. Necita cidwi na malamulo okhuza ukhondo yamene Mulungu epasa Aisiraeli vyaka vopitilila 3,000 vapita. Yove eŵauzhya kuti akacita cimbuzi, enzofunika kufwikila zonyansa. Enzofunika soti kusamba kaŵili-kaŵili, ndipo ngati munthu oonesha zizindikilo za matenda oyambukila, enzofunika kuikiwa kwayeka. (Lev. 13:50; 15:11; Deut. 23:13) Vyaka vinyinji kuvuli, Baibo yefotokoza mwamene matenda oyambukilila. Koma asayansi eziŵa izi m’vyaka valombapano. Ndipo nezindikila kuti malamulo okhuza kulalana amene opezeka m’buku ya Levitiko yenzoyavya Aisiraeli onse kunkhala na thanzi yabwino. (Lev. 12:1-6; 15:16-24) Neona kuti Nyamalenga epasa Aisiraeli malamulo aŵa kuti zinthu zikoŵayendela bwino. Ndipo ŵala enzokonkha malamulo aŵa enzodalisiwa. Izi zenipangisha kukhulupilila kuti Baibo yeuzhyiliwa na Mulungu, wamene pa nthawi iyi nenzomuziŵa lini bwino.

Penenzocita maphunzilo audokota, nekumana na munakazi wacilumbwana wa zina yakuti Lydie, ndipo nemukonda. Telungulana mu 1965 apo n’kuti nili mkati mocita maphunzilo ŵangu. Pofwika mu 1971, tenze na ŵana atatu ndipo pavuli pake tenkhala soti na ayakine atatu. Mkazi wangu Lydie, wankhala onicilikiza pa nchito ya udokota koma soti m’banja.

Neseŵenza m’cipatala ca boma kwa vyaka vitatu ndipo pavuli pake nesegula cangu. Nthawi itontho  pavuli pa izi niye pekwewela olwala aŵili ŵanafotokoza koyambilila kwa nkhani ino. Penenzofuna kulemba mankhwala ya munalume, mkazi wake eniuzhya kuti, “Conde adokota, musatipase mankhwala mwamene muli milopa.” Nedabwa ngako ndipo neŵakonsha kuti: “Ndaŵa yanji?” Mkazi eyankha kuti: “Nise a Mboni za Yehova.” Nenze nikaliyomvwapo zokhuza Mboni za Yehova olo zakukhulupilila pa nkhani ya milopa. Munakazi uyu efumya Baibo noniŵelengela Malemba yeŵacitisha kuti apange cosankha cakuti akopewa milopa. (Mac. 15:28, 29) Yove na mulume wake enifotokozela kuti Ufumu wa Mulungu ukacosepo kuvutika, matenda na imfwa. (Chiv. 21:3, 4) Mwacimwemwe nelaŵila kuti: “Izi niye zanankhala nulakalaka kuyambila nikali mwana. Nenkhala dokota na colinga cakuti nicepesheko mavuto.” Necita cidwi ngako na zenecimvwa cakuti telaŵizhyana kwa awa imozi na hafu. Nephunzila soti kuti Nyamalenga ali na zina yamene ni Yehova. Banja iyi peyeluta, nenkhala wosimikizhya kuti nipitilizhye lini kunkhala m’Katolika.

Banja iyi yewela katatu ku cipatala ndipo pa ulwendo ulionse tenzolaŵizhyana mfundo za m’Baibo kupitilila pa awa imozi. Neŵaitila ku ng’anda kwangu kuti tinkhale na nthawi ikulu yolaŵizhyana nkhani za m’Baibo. Olo kuti Lydie enzopezekapo pa phunzilo ya Baibo, enzovomelezhya lini kuti ziphunziso ziyakine zetenzophunzila ku Katolika ni zawenye. Tetyo, teitila wansembe wacikatolika ku ng’anda kwasu. Tekambilana ziphunziso zaakuphunzisa Akatolika nolinganizhya na zayulaŵila Baibo. Ndipo tecita izi mpaka usiku. Makambilano aya yecitisha Lydie kukhulupilila kuti Mboni za Yehova zuphunzisa cendi. Pavuli pake, cikondi casu pa Yehova cekula ndipo mu 1974 tebatizika.

Kuphunzila za colinga ca Mulungu pa ŵanthu kwecitisha kuti neo na Lydie tiyambe kuona kuti kutumikila Yehova niye cinthu cofunika ngako pa umoyo wasu. Ndipo tecita zilizonse zatingakwanishe kuti tiphunzise ŵana ŵasu mfundo za m’Baibo. Kuyangizhyila apo, tephunzisa ŵana ŵasu kuti akokonda Mulungu na ŵanthu. Izi zetiyavya kuti tinkhale okatizhyana ngako monga banja.—Mat. 22:37-39.

Tikakumbukila nthawi zakuvuli, neo na Lydie tusangalala tikaganizila mwamene zocita zasu zeyavyila ŵana ŵasu kuti akoona kuti tenzocita zinthu mokatizhyana monga makolo. Enzoziŵa malangizo a Yesu akuti “Eee wanu ankhale ‘Eee’, ndipo ‘Yai’ wanu ankhale Yai”. Ndipo iyi niye lamulo yetenzoyendela pa ng’anda pasu. (Mat. 5:37) Mwacisanzo, m’mozi mwa ŵana ŵasu peenze na vyaka 17, Lydie aliyomulole kuluta kuyosoŵela na ayake. M’mozi  mwa ayake emuuzhya kuti, “Ngati amai ŵako aliyokulole, senga ausuwako.” Koma mwana wasu eyankha kuti: “Anganilole lini, onse oyendela mfundo zimozi.” Ŵana ŵasu onse 6 enzoziŵa kuti nise okatizhyana poyendela mfundo za m’Baibo. Tuyamikila ngako Yehova cifukwa anyinji mwa abanja ŵasu om’tumikila.

Olo kuti zolinga zenenze nazo poyamba zecinja cifukwa cophunzila cendi, nenzofunishisha kuseŵenzesha zenephunzila monga dokota poyavya atumiki a Mulungu. Tetyo, nezipeleka kuti nikotumikila monga dokota pa Beteli ya ku Paris. Ndipo nepitilizhya kutumikila olo Beteli peyekukila ku Louviers. Nankhala nutumikila pa Beteli kufumila ku ng’anda kwa vyaka pafupifupi 50. Pa nthawi yonse iyi, napeza ashamwali pakati pa atumiki a Mulungu amene otumikila pa Beteli. Ndipo ayakine mwa ashamwali aŵa ali na vyaka va m’ma 90. Pa nthawi iyakine nekumana na mkwasu wamene enze eyamba calombapano kutumikila pa Beteli. Petenzolaŵizhyana na mkwasu uyu, niye penezindikila kuti neo niye neyavya amai ŵake kuti apape vyaka 20 kuvuli. Ndipo cokondwelesha n’cakuti mwana wamene evyalika pa nthawi yamene iyo, enze mkwasu wamene uyu.

M’vyaka vapita, cikondi cangu pa Yehova cekula peneona mwamene Yehova osogolelela noteteza atumiki ŵake poseŵenzesha gulu yake. Cakoyambilila kwa vyaka va m’ma 1980, Bungwe Yolamulila yepanga makonzedwe ku United States yoyavya madokota na anyanchito ayakine a m’vipatala kuti akomvwishisha cosankha ca Mboni za Yehova copewa kuikiwa milopa.

Mu 1988, Bungwe Yolamulila yepanga makonzedwe akuti pankhale dipatimenti yothandiza pa nkhani zacipatala. Poyamba, dipatimenti iyi yenzoyanganila Makomiti Yolaŵizhyana na a Zacipatala, yamene pa nthawi iyi yenze tyala ku United States. Colinga ca makomiti aya cenze kuyavya Mboni za Yehova kuti zikopeza madokota amene olemekeza cosankha cao copewa kuikiwa milopa. Peyepangiwa makonzedwe akuti makomiti aŵa apangiwe m’vyalo vonse, nako ku France yepangiwa. Nusangalala ngako kuona mwamene gulu ya Yehova yucilikizila mwacikondi akwasu na azilongosi olwala pa nthawi yaakufunikila thandizo.

Poyamba nenzoona kuti kunkhala dokota niye cenze cinthu cofunika ngako cifukwa nenzoyavya ŵanthu kuti apole ku matenda osiyanasiyana. Koma penephunzila cendi, neona kuti nchito yolalikila niye yofunika ngako cifukwa yuyavya ŵanthu kuti ayambe kutumikila Yehova Mulungu. Penecita lithaya, neo na mkazi wangu teyamba kucita upainiya wanthawi zonse ndipo tuseŵenza kwa maola anyinji polalikila uthenga wonena za Ufumu wa Mulungu. Tikalupitilizhya kucita zilizonse zatingakwanishe pa nchito iyi yopulumusa miyoyo.

Nupitilizhya kucita zilizonse zaningakwanishe poyavya ŵanthu olwala. Koma nuziŵa kuti olo kuti dokota angankhale wakhama tyani, angakwanishe lini kupolesha matenda onse nocosapo imfwa. Tetyo, nuyembekezela nthawi pamene voŵaŵa, matenda na imfwa vikafumyiwepo. M’calo calomba camene casala patontho kuwela, nuyembekezela mwacidwi kuyophunzila zinyinji zokhuza cilengedwe ca Mulungu, kuyangizhyilapo miŵili yasu. Colinga cenenze naco nikali mwana cakwanilishiwako patontho. Koma n’ne wosimikizhya kuti m’calo calomba cikakwanilishiwe mokwanila.