Nivyalika mu 1941, mu banja yosauka yamene yunkhala ku Paris, ku France. Newo nenzekonda ngako kuphunzila, tetyo mungakwanishe kuganizila mwenikhumudwila penenze na vyaka 10, nichizalwala chifuŵa cha thibi ndipo nenzefunikila kuleka kuluta ku sikulu! Madokota eniuja kuti nufunika kunkhala yone pabedi chifukwa chakuti visape vangu venze vofoka. N’chifukwa chake, kwa miyezi itontho pa nthawe yonse yamene iyi ninkhala nuŵelenga dikishonale nomvwishila mapulogilamu amene enzenaunsiwa pa wailesi, yamene yenze pulogilamu yamaphunzilo apa wailesi ya University of Paris. Adokota ŵangu pechiniuja kuti napola ndipo ningajokele ku sikulu ninkhala wokondwela ngako. Newo niliuja kuti, ‘Vinthu vakuchita madokota ni viweme ngako!’ Kufumila pa nthawe yamene iyo, volinga vangu venze vakuti nikoyavya ŵanthu kuti akopola ku matenda ŵawo. Nthawe zonse atata ŵangu akanikonsha kuti ufuna uzachite chinji pa moyo wako, nthawe zonse yankho yake yenzenkhala imo na imo yakuti, “Nufuna nizankhale dokota.” Tetyo, kunkhala dokota chinkhala chinthu chofunika ngako pa moyo wangu.

Abanja ŵasu enze Akatolika. Koma newo nenzeziŵalini vinthu vinyinji vokhuza Mulungu ndipo nenze na makonsho anyinji. Peniyamba kuphunzila za mankhwala ku yunivesiti niye penisimikijila kuti vamoyo vichitalengewa. Nukumbukila za nthawe yoyamba peniwona maselo a maluŵa pokatishila ntchito chipangizo chopimila chuitiwa kuti microscope. Nichita chidwi ngako kuwona mwamene selo mwayulitetezela kukapya komasoti kukazizila. Niwonasoti chinthu chiyakine chuitiwa kuti cytoplasm (chamene chunkhala nkati mwa selo) chuchepa chikakumana na munyu wa mmuŵili ndipo chukula chikakumana na manzi a mmuŵili. Vamene ivi komasoti vinthu viyakine vuchitika nkati mwa selo, vuchitisha kuti  miŵili ikodjaila mokulumija keno nyengo yachinja. Peniwona chinthu chodabwisa chuchitika nkati mwa selo iliyonse, nisimikijila kuti moyo uliyenkhaleko mwangozi.

M’chaka chachiŵili cha maphunzilo ŵangu a udokota, niwona maumboni anyinji akuti Mulungu aliko. Petenzephunzila vokhuza muŵili wa munthu, tiphunzila mwamene kwanja ya munthu mwayuyavyila kuti vikumo vasu vikopetekeka komasoti vikotambuluka. Mwamene minyofu mwayukatanilana na vifupa komasoti mwavukatila ntchito pamozi ni vodabwisa ngako. Mwachisanzo, niphunzila kuti mizipe yukatana na minyonfu yaku kwanja. Mizipe yamene iyi yuyaŵikana paŵili, vamene vuchitisha kuti iyakine iyendelele mpaka kunsonga kwa chikumo. Mizipe yamene iyi, yunkhala pafupi na vifupa va chikumo. Kwanja yasu kuti iliyepangiwe teti, sembe mizipe yamene iyo yupetekekalini ndipo sembe tuvutika kupeta olo kutambulula vikumo vasu. Niwona umboni wowonekelatu wakuti wala epanga muŵili wa munthu ali na nzelu ngako.

Nichita chidwi ngako na ntchito za Nyamalenga, peniphunzila vokhuza mwakuyambila kuŵensa mwana pavuli pakuti wavyalika. Mwana akankhala m’chibelekelo ofunikalini kuŵensa, chifukwa chakuti olondela umphuye kufumila kuli amayi ŵake. N’chifukwa chake tunthu tutontho-tutontho tuli monga ni baluni m’visape tunkhala kuti tukaliyezula umphuye. Koma kukasala mosondo atontho kuti mwana avyalike, mabaluni amene aŵa olundikijana na tunthu tuyakine twamene tuitiwa kuti surfactant. Pavuli pakuti mwana wavyalika noŵensa pa ulwendo woyamba pochitika vinthu vodabwisa. Kabowo muntima mwa mwana kovalika. Vamene ivi vuchitisha kuti milopa ilute ku visape. Chifukwa cha manzi apadela, tumabaluni twa m’visape tuzula na umphuye mokulumija. Nthawe yamene iyo mwana okwanisha kuŵensa yeka.

Newo nenzefuna kuziŵa vinthu vinyinji vokhuza Nyamalenga pa vinthu vamene ivi vodabwisa. Tetyo, niyamba kuŵelenga Baibolo mwakhama. Nidabwa ngako na malamulo okhuza ukhondo ŵechipeleka Mulungu ku ntundu wa Aisiraeli kwa vyaka 3.000 vapita. Mulungu euja Aisiraeli kuti keno munthu waluta kuyalithandiza akosiya wafwichila vonyansa, akosamba kumanja kaŵili-kaŵili na manzi komasoti kuti aliyense owonesha vizindikilo va matenda opasilana akonkhala kwayeka. (Lev. 13:50; 15:11; Deut. 23:13) Malangizo amene aŵa a m’Baibolo enzechitsha kuti matenda osati akofalikila, chinthu chamene a sayansi echizachiziŵa pavuli pakuti papita vyaka 150. Komasoti niziŵa kuti malamulo a ukhondo okhuza kuyonana a m’buku ya Levitiko enzeyavyasoti ntundu wamene uyu pa moyo wawo. (Lev. 12:1-6; 15:16-24) Nifwika poziŵa kuti Nyamalenga enzeŵapasa malamulo amene aŵa Aisiraeli, poganizila za ubwino wawo komasoti kuti yove enzedalisa ŵala amene enzemvwila malamulo amene aŵa. Nisimikijila kuti Baibolo ni youjiliwa chendi na Mulungu—koma pa nthawe yamene iyi nenzeiziŵalini zina yake.

Penenze ku sikulu ya udokota, nichizaziŵana na nsimbi muyakine zina yake Lydie, ndipo nimukumbwila. Ndipo pofwika mu 1965 tichizalungulana nasala patontho kusilija maphunzilo aku koleji. Pofwika mu 1971, tenze kale na ŵana atatu pa ŵana ŵasu okwanila 6. Lydie wankhala oniyavya ngako pa ntchito yangu komasoti m’mbanja mwasu.

Nikata ntchito m’chipatala kwa vyaka vitatu, nikaliyesegula kachipatala kangu. Papita kanthawe katontho nichizakumana na yala banja yanatomola kumayambililo kwa nkhani ino. Pa nthawe  yenenzefuna kuyapeleka mankhwala kuli munalume, nkazi wake enena kuti: “Pulizi adokota tufuna thandizo ya mankhwala isakatijana na nkhani ya milopa.” Nidabwa ngako ndipo nikonsha kuti: “N’chendi? Ndaŵa yanji?” Yove eyankha kuti: “Sewo nise a Mboni za Yehova.” Newo nenze nikaliyemvwapo vokhuza a Mboni za Yehova na maganizo ŵawo pa nkhani ya milopa. Pavuli pake, yove etola Baibolo noniwonesha chifukwa chasalondelela thandizo yukatijana na milopa. (Mac. 15:28, 29) Pavuli pake yove na mulume wake, eniuja vaukuti uzachite Ufumu wa Mulungu kusogolo; posilija mavuto, matenda na imfwa. (Chiv. 21:3, 4) Pa nthawe yamene iyo newo ninena kuti: “Ivi vamuniuja niye volinga venenze navo kufumila nili mwana! Newo ninkhala dokota kuti nisilije mavuto a ŵanthu.” Niwamijiwa ngako na vinthu venenzeujiwa mwakuti titandala kwa 1 awa na hafu. Banja yala peiluta nisankha kuleka kunkhala wa Katolika. Niphunzila kuti Nyamalenga wamene nenzedabwisika naye ngako ali na zina—yakuti Yehova!

Banja yala iwela ku kachipatala kangu maulwendo atatu ndipo ulwendo uliwonse akawela tenzetandala kwa nthawe yopitilila 1 awa. Niŵaitila kung’anda kwangu onse aŵili kuti tikakambilane vinyinji vokhuza Baibolo. Lydie evomela kuti akonkhalapo pa phunzilo, koma yove enzevomekejalini kuti viphunziso va tchetchi ya Katolika venze vophoniyeka. N’chifukwa chake niita nkulu wa tchetchi kuti nizatandale naye. Tikambilana vokhuza viphunziso va tchetchi yamene iyi mpaka pakati pa usiku pokatishila ntchito tyala Baibolo. Ivi vichitisha nkazi wangu Lydie, kusimikijila kuti a Mboni za Yehova enzephunzisa vachendi. Kufumila pa nthawe yamene iyo, tiyamba kumukonda ngako Yehova ndipo mu 1974 tibatizika.

Veniphunzila vokhuza cholinga chali nacho Mulungu pa ŵanthu, vinichitisha kuganizilasoti za vinthu venenzewona kuti niye vofunika ngako pa moyo wangu. Kwa Lydie pamozi na newo, kutumikila Yehova chinkhala chinthu chofunika ngako pa moyo wasu. Tinkhala ofunishisha kulela ŵana ŵasu mokatijana na mfundo za m’Baibolo. Tiŵaphunzisa kuti akokonda Yehova komasoti ŵanthu ndipo ivi vichitisha kuti banja yasu inkhale yokatijana ngako.—Mt. 22:37-39.

Ŵana ŵasu enzeziŵa kuti newo na Lydie, nthawe zonse tenzekatijana pa vosankha vasu monga makolo. Nthawe ziyakine mpaka tufwika poseka tikakumbukila vamene ivi. Ove enzeziŵa kuti pang’anda pasu tenzekonkheja malangizo a Yesu akuti, “mukati ‘Eye’ ankhale chendi eye, ndipo mukati ‘Yayi’, ankhale chendi yayi”. (Mt. 5:37) Mwachisanzo, mwana wasu munakazi pechikwanisha vyaka 17, Lydie emulesha kuyenda na gulu ya achilumbwana ayake. Koma mmozi mwa asimbi a m’gulu yamene iyo euja  mwana wasu kuti: “Keno amayi ŵako okulesha kuyenda nase senga atata ŵako!” Koma mwana wasu eyankha kuti: “Ivi vuyavyalini yayi. Makolo ŵangu nthawe zonse ochita vinthu mokatijana.” N’chendi, ŵana ŵasu 6 enzeziŵa kuti tonse taŵili tenze okatijana pokatishila ntchito mfundo za m’Baibolo. Tumutembeja ngako Yehova, kuti tili na ŵanthu anyinji m’banja mwasu amene otumikila Yehova.

N’chendi kuti kuziŵa Yehova kwichinja vinthu venenzewona kuti niye vofunika ngako pa moyo wangu. Koma newo nenzefuna kukatishila ntchito maphunzilo ŵangu a udokota poyavya ŵanthu a Mulungu. N’chifukwa chake, nilipeleka kuyatumikila monga dokota ku Beteli yaku Paris, ndipo papita nthawe nichiyatumikila ku Beteli yaku Louviers. Nankhala nuyavya pa Beteli monga dokota kwa vyaka pafupi-fupi 50. Nthawe yonse yamene iyi, napanga ushamwali na ŵanthu osiyana-siyana otumikila pa Beteli, ndipo ayakine mwa ŵanthu amene awo pano patunena ali na vyaka vam’ma 90. Nikondwelasoti nsiku iyakine penikumana na mulumbwana wamene enze ewela kwalombapano pa Beteli. Nichizaziŵa kuti newo niye nenze dotokota wamene eyavya amayi ŵake kuti yove avyalike kwa vyaka 20 vapita!

Kwa vyaka vinyinji, nawona mwamene Yehova mwakukatishilila ntchito gulu yake, kuti asogolele noteteza ŵanthu ŵake. Ivi vachitisha kuti chikondi changu pali yove chiyangijilike. Mwachisanzo, kumayambilillo kwa vyaka vam’ma 1980, Bungwe Yutonga inkhazikisha dongosolo ku United States yoyavya madokota kuti amvwishe luweme maganizo a Mboni za Yehova pa nkhani ya milopa.

Pavuli pake mu 1988, Bungwe Yutonga inkhazikisha dipatimenti yanyowani ku Beteli yuitiwa kuti Hospital Information Services. Poyamba, dipatimenti yamene iyi yenzesamalila Makomiti Olaŵila na a Zachipatala (HLC) amene enze enkhazikishiwa ku United States kuti akoyavya a Mboni za Yehova kufwana thandizo ya mankhwala paliye kuikiwa milopa. Pavuli pake, pechizankhazikishiwa Makomiti Olaŵila na a Zachipatala pachalo chonse, kupamikijapo kuno ku France. N’vodabwisa ngako kuwona mwamene gulu ya Yehova mwayuchitila vinthu mwachikondi poyavya abale pa nthawe yakufunikila thandizo!

Volinga venenze navo kufumila nili mwana venze vakuti nikopojeka ŵanthu. N’chifukwa chake, nikonda kunkhala dokota. Koma peniganizilasoti za vinthu venenzefunika kuwona kunkhala vofunika ngako pa moyo wangu, kupojeka kofunika ngako kwakufunikila ŵanthu ni kuŵapojeka mwauzimu—kapena kuti, kuŵayavya kuti ankhale pa ushamwali na wala wamene ni chisime cha moyo, Yehova Mulungu. N’chifukwa chake pavuli poiganizila ngako nkhani yamene iyi, newo na Lydie, tiyamba kutola nthawe ikulu pokata ntchito yolalikila uthenga uweme wa Ufumu wa Mulungu monga apainiya onkhazikika. Ndipo mpaka pano sewo tuchita vonse vatingakwanishe kuti tikochita vinyinji pa ntchito yamene iyi yopulumusha miyoyo ya ŵanthu.

Newo nupitilija kuchita vonse vaningakwanishe kuti nichefyeko ululu wa ŵala ŵanthu olwala. Koma olo madokota anzelu ngako angayeje-yeje tyani, n’vosakwanishika kusilija matenda na imfwa. Koma newo nuyembekezela mwachidwi nthawe yamene ululu, matenda na imfwa vizaŵepolinisoti. Nuziŵa kuti lombapano m’chalo chanyowani, nthawe zonse nikozophunzila vokhuza chilengedwe cha Mulungu kuyangijilapo njila yodabwisa ya mwechipangila muŵili wa munthu. Newo nusimikijila kuti volinga venenze navo kufumila nili mwana vizakwanilishiwe ndendende kusogolo!