Ngavalewe mu 1941 mu dimbo dia Paris, gu France. Fami yetu yakhalelego enya umonyi. Ngakhalele musuanguluga gungina khalasa. Uvi tangua ngatagenesele ivo kumi, ngakatele misongo ya gikuama (tshiadi), hene ngabembele guya gu khalasa! Minganga yanguwambelele egi ngudi naye gukhala wa gubanda ha gitanda handaga misongo yami yakhalele yakola. Mu tangua diene, ngakhalele mutanga dictionnaire mbeji jiavula, ngakhalele nji mulandula ba emisio a radio ya université ya Sorbonne gu Paris. Ngasuangulugile muavula tangua doktere wanguwambelele egi misongo yami yahui, ngajiya guvutuga luko gu khalasa. Ngazuelele egi, ‘Mudimo wana kalagala badoktere udi wabonga diago!’ Sendese lusugu luene, ngazuelele egi ame nji mbangubua doktere ha gusaga athu. Hene tangua tata wanguhudile egi mudimo utshi ngatshigina gukalagala mu monyo wami, ngamuwambelele mbala imoshi egi, “Ngatshigina gubua doktere.” Ngasendesele diago guzumba mudimo wa gimunganga.

Mu fami yetu yagasue tuakhalele enya katolike. Uvi ngakhalelego mujiya ndaga jiavula jiatadila Nzambi, ngakhalele nji gudihula mihu yavula. Gungima dia gulonguga ndaga jia minganga gu université, ngakotelesele giwa egi ima yagasue yafugiwe gudi Nzambi.

Ngudi mujiya luko mbala ya thomo ngatalele muabonga cellules jia mutshi mu microscope. Ngadihudile muavula luholo cellules jia mitshi jiana gudibamba mu tangua dia muanya wakola nu mu tangua dia guhuma. Tuyitshinyi tuazonda tuakhala mukatshi dia cellules tuana tamegewa egi cytoplasme. Ngamonele luholo tuyitshinyi tuene tuana shiwuga gula atumba mu mungua nu luholo tuana koma gula atumba mu meya. Yadiago, ndaga eyi nu ndaga  jiko jiana kuatesa cellules ha gudibamba mu tangua dia muanya wakola nu mu tangua dia guhuma. Tangua ngamonele luholo cellules jialondewe mu luholo lua gushimana, ngakotelesele diago egi gudi nu muthu wafugile ima yagasue idi nu monyo.

Tangua ngataganesele ivo mbadi gu université, ngamonele ima iko yavula yangutumine ha gutshigina egi Nzambi wakhala guene. Tangua tualongugile muila wa muthu, tuamonele luholo mishiya ya koko yana gutukuatesa ha gusununa nu gufugula mino yetu. Luholo mishiya nu ifuwa yana gudibungisa nu yana tshita hamoshi mu muila wa muthu, idi diago ndaga ya gushimana. Ha gufezegesa, ngalongugile egi, gudi nu mushiya wakoma wana kuatesa mushiya uko wa koko ha gukuategena gu gifuwa gia mbadi gia mino yetu. Mushiya wene udi wagukhaphumuna mu itshinyi mbadi. Gitshinyi giko giana kuatesa mushiya uko wakoma ha guya uu nu gu songi jia mino. Mishiya yene yakoma yakhala nji hehi nu ifuwa ya mino. Gula nga mino yetu yalondewego mu luholo elu, nga mishiya yakoma yakhala yakola. Ngenyi mino yetu yajiyilego gukalagala muabonga. Ngakotelesele diago egi gudi nu muthu watema wafugile muila wa muthu.

Ngakotelesele nji ndaga jiatadila Mufugi tangua ngalongugile luholo mona wana sendesa guhuima gungima dia guvualewa guenji. Tangua mona wana khala mu vumo dia gin’enji, ganago gukhala nu funu ya guhuima handaga wana kalegela muhehe wana katuga gudi gin’enji. Gishina giene mazavu a mona udi mu vumo ana khala ndo nu muhehe. Uvi phoso jiazonda gutuama egi avalewe, ndaga jiagasue jiana gudilondega muabonga diago. Gungima tangua mona wana vualewa nu wana sendesa guhuima mbala ya thomo, gudi nu ndaga imoshi ya gushimana yana kalegewa. Gawina gamoshi gana khala gu mutshima wa mona gana gushita, ngenyi mahatshi ana wenda mu muila. Mu tangua diene, mazavu enji ana zalesewa nu muhehe. Hene mona wana sendesa guhuima hakhenji.

Ngakhalele mutshigina gujiya Muthu wafugile ima eyi yagasue ya gushimana, hene ngasendesele gutanga Biblia nu mutshima umoshi. Ngasuangulugile muavula nu mikhuala yahanele Nzambi gudi enya Isalele ivo 3 000 yabalega gale, mukunda nu gudibamba gu misongo. Nzambi wawambelele enya Isalele ha guvumbiga tuji tuawo, ha guzua meya tangua diagasue, nu ha gudikhalela gula muthu wakata misongo ya gisambugila. (Levi 13:50; 15:11; Mikh. 23:13) Biblia yadiangele gale guzuelela ndaga eji sendese mualeha. Uvi ivo phamba 150 yabalega gale sendese tangua enya sianse akotelesele luholo misongo yana gusambulugila athu. Ngakotelesele luko egi mikhuala idi mu mukanda wa Levi yakuatesele enya Isalele ha gudibamba gu misongo, handaga mikhuala yene idi muzuelela ndaga jidi naye gukalagala mukhetu gula wavuala, nu ndaga jiko. (Levi 12:1-6; 15:16-24) Ngajile mukotelesa egi Nzambi wahanele enya Isalele mikhuala eyi mukunda nu gubonga guawo. Athu anyi akhalele guyitumagela, akhalelego mumona malamba. Ngatshiginyile diago egi Biblia idi mukanda wa Nzambi. Uvi mu tangua diene ngakhalelego mujiya jina dia Nzambi muene.

Tangua ngakhalele gu université, ngadimonele nu muvuala mumoshi wa mukhetu wabonga diago, jina dienji Lydie, tuadizumbile nenji. Tuadizudile mu ulo mu 1965. Mu 1971 tuakhalele tuavuadi gale ana mutatu, uvi gungima tuavualele nji ana ako thathu. Mukaji’ami Lydie wangukuatesele muavula diago mu mudimo wami wa gimunganga nu mu fami.

 Ngatshitshile mudimo gu hôpital iko ivo thathu, uvi ngugima ngasendesele gutshita mudimo gu hôpital wami hakhami. Masugu azonda gungima, yala mumoshi nu mukaji’enji ajile gu hôpital hagula nguasage. Tangua ngakhalele musonegela yala gihemba, mukaji’enji wazuelele egi: “Pardo Dokter, usonegago ihemba idi nu mahatshi mukatshi.” Ngadihudile muavula, ngaahudile egi: “Mukunda natshi?” Wazuelele egi: “Handaga tudi Matemue a Yehowa.” Ngakhalele khenji ngavile gale ndaga jia Matemue a Yehowa nga desizio diawo dia gutuna mahatshi. Mukhetu muene wakangudile Biblia yenji, wangutangele verse yana tunyisa mahatshi. (Makal. 15:28, 29) Gungima mukhetu muene nu mulumi’enji anguwambelele ndaga Ufumu wa Nzambi mbawukalagala. Azuelele egi, Ufumu wene mbawukatula malamba nu misongo nu gufua. (Gum 21:3, 4) Ngaawambelele egi: “Ndaga muanguwambela jiene ngakhalele mutangiza gutshita sendese ulenge wami! Ngabuile Dokter hagula ngumanesela malamba a athu.” Ngasuangulugile diago, hene tuatele nawo maga tangua dimoshi nu ndambo. Tangua yala muene nu mukaji’enji ayile, mu mutshima wami ngakhalelego luko muenya katolike. Ngakotelesele egi muthu wafugile ima yagasue ngana zumba jina dienji Yehowa!

Phangi muene nu mukaji’enji ajile gungutala gu hôpital yami mbala jitatu. Tangua diagasue diakhalele ene muza, tuakhalele muta nawo maga gubalega tangua dimoshi. Ngaatamegele ha guza gumbo diami hagula tuajiya guheta tangua diavula dia guta nawo maga a Biblia. Mukaji’ami Lydie wasendesele nji gulonguga Biblia hamoshi nu ame. Uvi gakhalelego mutshigina egi ndaga jiko atulongesele gu Katolike jiakhalele jia mambo. Hene ngatamegele muphe mumoshi ha guza gumbo diami. Tuatele n’enji maga a Biblia uu nu mu phipha. Ngamuwambelele egi mvutu jiagasue jidi naye gukatuga phamba mu Biblia. Maga a lusugu luene akuatesele Lydie ha gutshigina diago egi ndaga jiakhalele gutulongesa Matemue a Yehowa jiakhalele jia giamatshidia. Sendese lusugu luene, tuazumbile Yehowa Nzambi muavula diago, hene tuabatijiwe mu 1974.

Tangua ngajiyile felela dia Nzambi mukunda nu athu, yangutumile ha guhaga ndaga jia mu nyuma ha fundo dia thomo. Ame nu Lydie tuana sha Yehowa ha fundo dia thomo mu monyo wetu. Tuazudile desizio dia gukuatesa an’etu ha gutumagela mikhuala ya Biblia. Tuaalongesele ha guzumba Nzambi nu ha guzumba nji athu ako. Gutshita ngenyi guatukuatesele ha gukhala mu guhuima mu fami.—Mat. 22:37-39.

An’etu akhalele nji mumona luholo ame nu mukaji’ami Lydie tuakhalele gudivua mu ndaga jiagasue. Akhalele mujiya egi gumbo dietu tuakhalele munemesa ndaga jiazuelele Yesu egi “Mbimbi yenu ‘Ayi’ ikhale ayi, ‘Ndo’ ikhale ndo.” (Mat. 5:37) Lusugu lumoshi,  mun’etu wa mukhetu wakhalele nu ivo 17, watogele gin’enji hagula amuhane njila ya guya gudikenesa nu mafut’enji. Uvi Lydie watunyile. Hene futa dienji mumoshi wawambelele mun’etu egi: “Gula mama wenu watuna, nda utoge gudi tata wenu!” Uvi mun’etu wamuvutudile egi: “Bemba gaye yala, mukut’awo agasue akhala mbimbi imoshi, ana gudivua mu ndaga jiagasue.” Yadiago, an’etu agasue 6 akhalele mujiya egi ame nu Lydie tuakhalele gudivua mu ndaga jiagasue, tuakhalele mutumagela mikhuala ya Biblia. Tudi muhana Yehowa mersi avula handaga mangino enya fami yetu avula adi akombeledi enji.

Ngakhalele musha ndaga jia mu nyuma ha fundo dia thomo, uvi ngakhalele mutshigina nji gukalegela ndunge jiami jia gimunganga ha gukuatesa akombeledi a Nzambi. Hene ngabuile volontere gu Betele ya gu France. Tuakhalele mutshita thomo gu Paris, gungima tuayile gu Louviers. Ngakalegele mudimo gu Betele ivo gubalega 50. Mu tangua diene ngakuatele ufuta wakola nu aphangi avula gu Betele, mangino ako atagenesa gale ivo gubalega 90. Lusugu lumoshi ngasuangulugile muavula tangua tuadimonele nu phangi mumoshi wajile gu Betele. Ngakotelesele egi ivo 20 yabalega gale, ame ngakuatesele mama wa phangi muene ha gumuvuala!

Gungima dia ivo, ngamonele luholo Yehowa wana tuameza nu gubamba akombeledi enji mu njila ya ulondegi wenji. Ndaga yene yangutumile ha gumuzumba luko muavula. Mu 1980, Hunji dia Akulu Atuameji dialondele ndaga gu États-Unis hagula aphangi ajiya guta maga nu minganga ha guakotelesela mukunda natshi Matemue a Yehowa ana tuna guvutula mahatshi.

Mu 1988, Hunji dia Akulu Atuameji diahagele departema imoshi yana tamegewa egi service d’information hospitalier. Thomo departema yene yakhalele mutuameza midimo ya comités de liaison hospitaliers (CLH) yinyi yazolewe gu États-Unis ha gukuatesa Matemue a Yehowa hagula asagewe mu luholo luabonga. Uvi tangua azudile desizio dia guhaga comités de liaison hospitaliers mu ifutshi iko ya ha mavu, ayihagele nji gu France. Ngana suanguluga muavula luholo ulondegi wa Yehowa wana kuatesa aphangi adi nu misongo mu tangua ana khala nu funu ya ukuateshi!

Ngakhalele muzumba mudimo wa gimunganga muavula diago. Uvi ngatangijile ndaga ngudi naye guhaga ha fundo dia thomo. Ngakotelesele egi, ngudi naye gukuatesa athu ha gusagewa mu nyuma. Yakotelesa egi guakuatesa ha gujiya Yehowa Nzambi mufugi wa monyo nu ha gumukombelela. Hene ame nu Lydie tuabuile avundji a njila a tangua diagasue hagula tudihane muavula mu mudimo wa gulongesa lukuma luabonga lua Ufumu wa Nzambi. Uu nu mangino esue getu mukalagala ngolo ha gutshita mudimo owu wa guhuluisa athu.

Ngana landula gusaga enya misongo. Uvi ngudi mujiya egi, gushigo nga doktere mumoshi wajiya gusaga athu agasue nga gukatula gufua, ikhale muene wana jiya mudimo wenji muabonga. Ngudi munengenena lusugu gutataganya nu misongo nu gufua mbagukhadigo luko. Mu mavu ahe-ahe, mbanguheta luko luendu lua gujiya mayilago ima yafugile Nzambi nu luholo muila wa muthu walondewe mu luholo lua gushimana. Gualeha ndo, ndaga ngakhalele mutangiza sendese ulenge wami mbajitagenesewa jiagasue. Ngudi nu gutshigina guakola egi mbatukhala nu gusuanguluga guavula mu masugu adi muza!