Francia nacionpa Paris markanchömi, 1941 wata waktsalla familiachö yurikurqä. Escuëlachö yachakuyqa, alläpam gustamaq. Peru chunka watayoq këkaptïmi, tuberculösis qeshya tsarïkamarqan, tsëmi juk tiempupa escuëlaman ëwëta puëdirqätsu. Pulmonnïkuna mana alli kaptinmi, doctorkunaqa cämaränäpaq niyämarqan. Tsëmi atska killakunapa juk diccionariuta leyirnin y Paris markachö universidäpa Sorböna radiunta wiyarnin karqä. Allina kanqäta y escuëlaman ëwëta puëdinqäta doctorkuna nirayämaptinqa, alläpam kushikurqä. Kënömi pensarqä: “Doctorkuna rurayanqanqa alläpa shumaqtaq”. Tsëpita patsëmi, qeshyëkaqkunata jampita munarqä. Jatunyarkur imata estudiëta munanqäta teytä cada tapumaptinmi, “doctor këtam munä” nir contestaq kä. Tsënöpam doctor këta munarqä.

Familiä catölicu kaptimpis, manam Diospitaqa alläpa musyaqtsu kä. Tsëmi, pëpita imëkata musyëta munaq kä. Doctor kanäpaq universidächö estudiëkarmi, imëkapis kamashqa kanqanman masraq creir qallëkurqä.

Yarpäran, tulipan wëtapa cëlulankunata microscopiu mäquinawan rikanqäta. Alalaptin o achachaptin, cëlulachö këkaqkuna imanö kayanqanta rikëqa alläpa espantakuypaqmi. Jina cëlulachö këkaq citoplasma niyanqanta, kachiman churayaptin inkukanqanta y yakuman churayaptin jatunyanqantapis rikarqämi. Tsënö kayanqan y maskunam, më sitiuchöpis yachakäyänampaq yanapan. Cëlulakuna tsënö espantëpaq kayanqanmi, imapis kikinlla mana yurishqa kanqanta rikätsimarqan.

Doctor kanäpaq ishkë watapana estudiëkarmi, Dios kanqanta rikätsikoq mas pruëbakunata  tarirqä. Juktaqa, nunakunapa cuerpun imanö rurashqa këkäyanqanta estudiayanqächömi tarirqä. Nunapa rikran imanö rurashqa këkanqanmi, makintsikta kichanapaq o imatapis aptanapaq yanapamantsik. Rikrantsikchö ëtsakuna y ankukuna imanö churashqa këkäyanqanqa, alläpa espantakuypaqmi. Rikrantsikchö këkaq juk ëtsata makintsikchö chowpi kaq dëdupa tullunta tsaraq juk anku ishkëman rurakanqantam yachakurqä. Tsënöpam, juk tünel cuenta rurakärin y tsëpam dëduntsikpa puntanyaq juk anku chan. Tsënö këkäyanqanmi, juknin ankuntsikta sitiunchö katsin. Jina dëduntsikchö ankukuna laqaräyänampaqmi, dëduntsikchö këkaq ëtsakuna yanapakun. Tsë ëtsakuna mana kayaptinqa, dëduntsikchö laqarëkaq ankukunaqa yarqukuriyanmanchi. Tsëchömi cläru rikarqä, nunapa cuerpuntaqa pipis alläpa yachaq rurashqa kanqanta.

Imëkatapis Kamaqta mas reqita munanäpaqqa, wamrakuna imanö yurikuyanqanta estudianqämi yanapamarqan. Mamampa pachanchö këkaq llulluqa, pupu watumpam shütan. Tsëmi manaraq yureq wamrapa pulmonninchö, glöbunö këkaq alveölu niyanqankunamanqa vientu chashqaraqtsu. Peru yurikunampaq ichikllana pishikaptinmi, tsë ishkan alvëolukunaman entëru rurimpa imëka wira cuenta surfactante niyanqan ramakärin. Tsëmi llullu wamra yuririr shütar qallëkuptinqa, cuerpunchö imëka pasakur qallëkun. Shonqunchö këkaq juk uchkum tsapakärin pulmonninman yawar chänampaq. Tsë höram surfactante niyanqan wiraqa, vientu yëkuptin alveölukuna kichakänampaq yanapakun. Tsëkuna pasakuptinmi, wamraqa jinan höra shütar qallëkun.

Tsëkunata kamaqta reqita munarmi, yachakuyta munar Bibliata leyir qallëkurqä. Imakunata rurar israelïtakuna limpiu kayänampaq Dios mandanqanta leyiqa, alläpam gustamarqan. Diosqa ismakuyanqanta pampayänampaq, makinkunata seguïdu paqakuyänampaq o awikuyänampaq y muyakoq o shukukoq qeshyayoq kaqkunata juk läduman churayänampaqmi israelïtakunata mandarqan (Lev. 13:50; 15:11; Deut. 23:13). Bibliachöqa tsëkunapaq qellqarëkarqannam. Peru cientïficukunaqa, qepa 150 watallataran qeshyakunawan imanö muyanakuyanqanta musyayashqa. Jina penqëninkunata limpiuta imanö katsiyänampaq Levïticu libruchö mandakunqan, llapan israelïtakuna sänu kayänampaq imanö yanapakunqantam cuentata qokurirqä (Lev. 12:1-6; 15:16-24). Tsë leykuna israelïtakunapa biennimpaq kanqanta y wiyakoqkunata Kamamaqnintsik bendicinqantam cläru rikärirqä. Bibliata Dios qellqatsinqantam següru këkarqä. Tsënö karpis, manam musyarqäraqtsu Diospa jutin ima kanqanta.

Doctor kanäpaq estudiëkarmi, Lydie jutiyoq shipashta reqirirqä y 1965 watam casakuriyarqä. Noqaqa estudiüta pullanpëkarqänam. 1971 watapaqqa, kima wamrayoqnam kayarqä. Y tsëpitaqa, kima masmi kayäpamarqan. Lydieqa doctor kënïchö y wamräkunata cuidarmi alläpa yanapamashqa.

Clïnicäta manaraq kicharmi, juk hospitalchö kima watapa trabajarqä. Tsëpita ichik  tiempullatanam, qallananchö parlanqä qeshyëkaq nunanwan warmi chärayämurqan. Recëtata qellqanäpaq këkaptïmi, tsë nunapa warmin kënö nimarqan: “Doctor, yawarninnaq jampita recetëkällamuy”. Tsëmi kënö tapurqä: “¿Rasumpa? ¿Imanir?”. Pënam, “Jehoväpa testïgunkunam kayä” nimarqan. Jehoväpa testïgunkunapaq y yawarta imanö rikäyanqampaq parlaqtaqa, manam imëpis wiyashqatsu karqä. Tsënam tsë warmiqa Biblianta sutaramur, yawarta churakuyta imanir mana munayanqanta rikätsimarqan (Hëch. 15:28, 29). Tsënam pëwan qowanqa, Diospa Gobiernun mandakur qallëkamuptin sufrimientukunata, qeshyakunata y wanïta o wañuyta ushakätsinampaq kaqta entienditsiyämarqan (Rev. 21:3, 4). Tsënam alläpa kushishqa, “¡qamkuna niyämanqëkiqa, wamra kanqäpita patsë munanqämi! Doctor kanäpaqqa estudiarqä, sufrimientunkunachö nunakunata yanapanäpaqmi” nirqä. Alläpa kushishqam juk hörapitapis mas pëkunawan parlarqä. Tsë nunawan warmin ëwakuyänampaqqa, mananam shonqüchö catölicunatsu karqä. Alläpa respetanqä Kamakoqpa jutin Jehovä kanqantapis yachakurqämi.

Tsë nunawan warminqa, kima kutim clïnicäman kutiyämurqan. Y tsë kiman kutim, juk hörapitapis mas parlayarqä. Bibliapita mas parlakuyänäpaqmi, wayïman shayämunampaq nirqä. Warmï Lydieqa, pëkunawan Bibliata estudiayänäpaqmi änimarqan. Peru catölicu kayanqächö wakinkunata yachatsiyämanqan mana rasumpa kanqantaqa, manam creita munarqantsu. Tsëmi cürata wayïman shamunampaq nirqä. Iglesiachö yachatsikuyanqampaqmi, Biblia ninqanwan paqasyaq parlayarqä. Tsëmi Lydieta yanaparqan, Jehoväpa testïgunkuna rasumpa kaqta yachatsikuyanqanta entiendinampaq. Tsëpita patsëmi, Jehoväta mas kuyar qallëkuyarqä y 1974 watachömi ishkä bautizakuriyarqä.

Nunakunapaq Jehovä imata ruramunampaq kaqta yachakunqämi, kawënïchö imakunata mas puntaman churanäpaq yanapamarqan. Lydiepaqwan noqapaqqa, Jehoväta sirwim mas puntachö karqan. Wamräkunata Biblia ninqannö wätayänäpaqmi churapakäyarqä. Familiäkuna juknölla kanampaqmi, Diosta y nuna mayïkunata kuyayänäpaq kallpachakuyarqä (Mat. 22:37-39).

Wamräkunaqa allim musyayarqan, Lydiewan noqaqa juntu imatapis decidiyanqäta. Tsëta yarparmi, Lydiewanqa höra höra asikuyä. Pëkunaqa,  allim musyayaq Jesus kënö ninqannö wayichö imatapis rurayanqäta: “‘Awmi’ ninqëkiqa, awmi katsun, y ‘Manam’ ninqëkiqa, manam katsun” (Mat. 5:37). Juk kutim, 17 watayoq warmi wamräkuna amïgankunawan yarquyta munarqan. Peru warmïqa manam munarqantsu. Tsënam juknin yanasanqa, “mamäniki mana munaptinqa papänikita niri” nirqan. Pënam, “¿imapaq? Pëkunaqa imata rurayanqanchöpis acuerdum këkäyan” nirqan. Joqta wamräkunaqa Lydiewan noqa Biblia ninqannö kawayanqätam rikäyaq. Cäsi llapan familiäkuna Jehoväta sirwiyanqampitam, pëta agradecikuyä.

Diospita yachakunqäqa, imakunata kawënïchö mas puntaman churanäpaqmi yanapamashqa. Tsënö kaptimpis, doctor kënïwan wawqi panikunata yanapëtam munarqä. Tsëmi, Paris marka Betelchö y tsëpita Louviers marka mushoq Betelchö doctornö yanapakunäpaq mañakurqä. 50 watapanönam Betelman yanapakoq ëwä. Y tsë tiempuchöqa, mëtsika betelïtakunawanmi amïgu këman charqö. Wakinqa, 90 watapitapis masyoqnam kayan. Juk kutim tsëllaraq yanapakuykaq betelïtata reqirirqä. Qepa 20 watatanöshi, pëta qeshpikunampaq mamäninta yanapashqa kanaq kä.

Watakuna pasanqanmannömi, churanqan nunakunawan sirweqninkunata imanö diriginqanta y cuidanqanta rikanqä, Jehoväta mas kuyanäpaq yanapamashqa. Këllata willariyashqëki, 1980 watamanpanömi, Yawar Asuntuchö Rikaq doctorkunawan Jehoväpa testïgunkuna parlayänampaq, yanapakoq wawqikuna kayänampaq Testïgukunata Pushaqkuna patsätsiyarqan.

Tsëpitanam Testïgukunata Pushaqkunaqa, 1988 watachö Yawar Asuntuta Rikaqkuna kayänampaq Betelchö patsätsiyarqan. Qallananllachöqa, Estädus Unïduschö qeshyëkaq wawqi panikunata yawarta mana churashllapa jampiyänampaq Yawar Asuntuta Rikaq wawqikunatam yanapayaq. Juk nacionkunachöpis tsë asuntuchö yanapakoq wawqikunata churayaptinmi, Francia nacionchöpis churayarqan. Sirweqninkunata rikaqkunawan qeshyëkaq wawqi panikunata kuyëpa Jehovä cuidanqanta rikanqäpitam, alläpa espantakü.

Doctor këtam alläpa munarqä. Tsënö kaptimpis, kawëkaqta katsimaqnintsik Diosta nunakuna reqiyänampaq y sirwiyänampaq yachatsitam mas puntaman churar qallëkurqä. Y tsëqa qeshyankunapita jampipitapis mas allim. Jubilakurir y precursor regular tikrarirmi, Diospa Gobiernumpita mëtsika hörakuna nunakunata yachatsiyarqä. Kananyaqmi, puëdiyanqämannö nunakuna salvakuyänampaq yachatsikurnin këkäyä.

Qeshyëkaqkuna juk tiempullapapis sänu kayänampaqqa, yanapakurnin sïguïran. Peru musyämi mas alli kaq doctorpis, qeshyakunata y wanuyta ushakätsita mana puëdinampaq kaqta. Tsëmi imëka nanatsikuykuna, qeshyakuna y wanï o wañuy ushakänan junaq chämunantaqa, alläpa munëkü. Tsë Shumaq Patsachöqa, Dios kamanqankunata y cuerpuntsik imanö kanqanta estudianäpaqqa, mëtsikam tiempü kanqa. Awmi wamra kanqäpita munanqäqa, manam llapanraqtsu cumplikashqa. Imëkapis chipyëpa allichö ichikllachöna kawanäpaq kaqtaqa, segürum këkä.