Noqaqa 1941 watapin nacerani. Familiayqa wajchallan karan, París llaqtapitaqmi tiyarayku. Ichaqa chunka watayoq kashaqtiymi tuberculosis onqoyniyoq karani, chaymi juj tiempo escuelaman mana riranichu. Doctorkunan niwaranku: “Pulmonniykin mana allinchu kashan, chaymi qhaliyanaykikama camallapi kanki”, nispa. Jinan askha killakuna juj diccionariota leespa, universidadmanta pasachimuq programata radiopi uyarispa karani. Chay qhepamanmi doctorkunaqa niwaranku: “Onqoyniykimantan qhaliyarapunkiña, kunanqa riwaqmi escuelaykita”, nispa. Chayta uyarispaqa anchatan kusikurani. Jinan sonqoypi nirani: “Doctorkunaq ruwasqanqa allinpunimá, noqapas kuraq kaspaqa doctormi kayta munayman onqosqakunata jampinaypaq”, nispa. Papaypas sapa kutillanmi tapuwaq: “Wawáy, ¿imatan kuraq kaspayki estudianki?”, nispa. Noqataq niq kani: “Doctorpaqmi”, nispa. Chaymi doctor kanaypaq estudiarani.

Familiayqa catolicon karanku, chaywanpas pisillatan Diosmantaqa yacharani. Imaymanatan Diosmanta tapukuq kani. Tiempowanqa doctor kanaypaqmi universidadpi estudiarani, chaypin repararani tukuy imatapas Dios kamasqanta.

Juj kutinmi microscopio nisqapi tulipán t’ikaq celulankunata qhawasharani. Chaypin rikurani chay t’ikaq celulankunaqa chiripi kaspa otaq q’oñipi kaspa jujnirayman cambiasqanta. Chay celulakunaq ukhunpin tarikun citoplasma nisqa, chayman kachita churaqtiykiqa usqhayllan q’enpirukun, unuta churaqtiykitaq astawanraq kicharikun. Chaykunata rikuspaymi yacharani chay plantakunaqa chirimanpas qoñimanpas ratolla  yachakusqankuta. Chay plantakunaq celulankunata qhawaspan yachallaranitaq chaykunaqa Diospa ruwasqanpuni kasqanta.

Iskay wataña universidadpi estudiashaspaymi astawan Diospi creerani. Juj kutinmi makinchis imayna ruwasqa kasqanta estudiasharani. Makinchispi tarikuq aychakunapas jank’ukunapas allin ruwasqapunin kashan. Chay kutipin yacharani makinchispi kaq jujnin jank’uqa iskayman t’aqakusqanta. Chay jank’uq sonqonpiqa juj ñañu jank’un kashan, chay jank’uqa dedonchiskunaq puntanmanraqmi chayasqa. Chhayna ruwasqa kasqanraykun rakhu kaq jank’uqa mana kuyurinchu. Chaymantapas jank’unchiskunaqa tullunchiskunatan allin k’askanasqata jap’inachin tullunchispi kaq aychakunaq yanapasqan. Manachus chay aychakuna kanman chayqa makinchispi kaq jank’ukunan p’itirakapunman fuerzawan imatapas ruwaqtinchisqa. Chaykunata yachaspan repararani cuerponchisqa allin-allin ruwasqapuni kashasqanta.

Chaymantapas anchatan admirakurani wawakuna nacesqanku ratupi samayta atinankupaq cuerponkupi imaymana pasasqanmanta. Juj wawaqa mamanpa wijsanpi kashaspaqa mamanpa muskhisqan oxigenotan chaskin puputinpi kaq cordón umbilical nisqanta. Chaymi pulmonninpi kaq alvéolos nisqaqa mana funcionanraqchu mamanpa wijsanpi kashaqtinqa. Ichaqa nacemunanpaq p’unchaykunapin chay alvéolos nisqapi junt’aykun surfactante sutiyoq sustancia. Jinaspa juj wawa nacemushaspa samayta qallarinanpaqqa ñaupaqta chay wawaq corazonnin juj rato wisq’akun, jinan yawarqa pulmonninman jaykun. Chay ratupitaq surfactante sutiyoq sustancia pulmonpi kaq alvéolos nisqata kicharin chayman wayra jaykunanpaq. Chaykuna pasaqtinñan juj wawaqa payllamanta samariyta atin.

Astawanmi reqsiyta munarani chaykuna ruwaq Diosta, chaymi Bibliata tukuy yuyaywan estudiarani. Bibliata leespan yacharani limpio kaymanta Diospa kamachisqanqa allinpuni kasqanta. Chay kamachikuytaqa 3000 watakuna ñaupaqtaraqmi Diosqa Israel runakunaman qoran. Diosqa Israel runakunatan kamachiran jatun jisp’ayninkuta p’ampanankupaq, makinkuta sapa kutilla maqchikunankupaq, contagioso onqoyniyoq runakunatapas sapaqpi jap’inankupaq (Lev. 13:50; 15:11; Deut. 23:13). Bibliapiqa unaymantañan chaykunata willaran, estudiaq runakunan ichaqa 150 watakuna qhepamanña yacharanku imaynatas onqoykunawan contagiakusunman chayta. Chaymantapas Diosqa kamachiranmi imaynatas warmi-qhari puñusqanku qhepaman ch’uyanchakunanku karan chayta, chay kamachisqanpas allinpunin karan (Lev. 12:1-6; 15:16-24). Sut’itan yacharani Diosqa Israel runakunaq allinninpaq chaykunata kamachisqanta, chaypin yacharani Bibliaqa Diospa siminpuni kasqanta. Ichaqa manaraqmi Diospa sutintaqa yacharaniraqchu.

Universidadpi estudiashaspan Lydie sutiyoq sipasta reqsirani. 1965 watapitaq casarakurayku. Noqaqa estudiasharaniraqmi doctor kanaypaq. 1971 watapaqqa kinsa wawayoqñan karayku, chay qhepamantaq soqta wawayoq kapurayku. Esposayqa allintan yanapawaran doctor jina llank’ashaqtiypas familiayta uywaypipas.

 Juj hospitalpin kinsa wata llank’arani, chay qhepamantaq juj clinicata kicharani. Chay tiempopin juj casarasqa warmi-qhari atiendechikunankupaq jamuranku, paykunamantan qallariypi willaraykichis. Qosanpaq recetata qoshaqtiymi esposanqa niwaran: “Ama yawarniyoq medicamentokunata recetawayku”, nispa. Jinan tapurani: “¿Imanaqtintaq mana yawarniyoqtari munankichis?”, nispa. Chaymi niwaran: “Jehová Diospa testigonmi kayku”, nispa. Manan jayk’aqpas Jehová Diospa testigonkunamantaqa uyariranichu, nitaq yawarta mana churachikusqankumantapas. Jinan Bibliata orqomuspa leewaran yawarmanta Diospa kamachisqanta (Hech. 15:28, 29). Chaymantataq paypas qosanpas willawaranku Diospa gobiernon ñak’ariyta, onqoykunata, wañuytapas chinkachipunanta (Apo. 21:3, 4). Jinan noqaqa kusisqa nirani: “¡Qankunaq willawasqaykichistaqa erqecha kasqaymantapachan pasananta munarani! ¡Chaymi doctorpas kayta munarani runakunata jampinaypaq!”, nispa. Kusisqan kasharani, jinan yaqa iskay hora jinata rimarayku. Paykuna ripuqtinkuqa manañan munaranichu católico kaytaqa. Chaymantapas yacharanin tukuyta kamaq Diospa sutinqa Jehová kasqanta.

Paykunaqa kinsa kutitan clinicayman jamuranku, sapa jamusqankupitaq juj hora masta parlarayku. Chay qhepamantaq wasiyman invitarani Bibliamanta astawan rimanaykupaq. Esposaypas munaranmi Biblia estudiayta, ichaqa manan allinpaqchu qhawariran “iglesia catolicaq wakin yachachisqanqa manan allinchu” niqtinku. Jinan llaqtaykupi kaq sacerdoteta wasiyman invitarani. Paywanmi Bibliallawan iglesiaq yachachisqanta tutakama rimarayku. Jinan esposayqa yacharan Jehová Diospa testigonkuna Bibliamanta yachachisqankuqa cheqaqpuni kasqanta. Chay qhepamanmi astawan Diosta munakurayku, jinaspa iskayniyku 1974 watapi bautizakurayku.

Yacharanin imatachus Diosqa runakunarayku ruwananta, chaymi vidayta cambiarani. Esposaypaqpas noqapaqpas Jehová Diosta serviymi aswan importante vidaykupi karan. Llapa wawaykutataq uywarayku Bibliapi kaq kamachikuykunaman jina. Chaymantapas llapa wawaykutan yachachirayku Diostapas runakunatapas munakunankupaq, chaymi yanapawaranku sumaqta kausanaykupaq (Mat. 22:37-39).

Wawaykunaqa allintan yacharanku noqapas esposaypas imatapas ruwanaykupaqqa allinta rimanakusqaykuta. Askha kutipin chayta yuyarispa asikuyku. Familiaypiqa Jesuspa nisqantan kasukuyku.  Paymi niran: “Arí nisqaykichisqa arí nisqallapuni kachun, manan nisqaykichistaq manan nisqallapuni kachun”, nispa (Mat. 5:37). Juj kutinmi esposayqa 17 watayoq ususiyta jark’aran compañeronkunawan lloqsinanta. Jinan juj compañeranqa nisqa: “Mamayki mana munaqtinqa papaykimanta permisota mañakuy”, nispa. Jinan ususiyqa nisqa: “Imapaqñan niyman papaypas kaqtan niwanqa”, nispa. Soqtantin wawaykunan yacharanku esposaywan noqawanqa Bibliapi kaq kamachikuykunata kasukusqaykuta. Kunanqa yaqa llapa familiaywanmi Diosta servishayku, chaymantan Jehová Diosta “gracias” niyku.

Noqaqa Jehová Dios serviytan ñaupaqman churarani, chaymi doctor kasqaywan hermanokunata yanapayta munarani. Jinan solicitudta junt’arani París llaqtapi kaq Betelpi yanapakunaypaq. Chay qhepamanqa mosoq Betel wasitan Louviers llaqtapi jatarichikuran, chaypipas yanapakuranin. Yaqa 50 watakunañan Betelta yanapakuq rishani. Chaymi Betelpi llank’aq askha hermanokunawan reqsinakuni, wakinqa 90 watayoqñan kashanku. Juj kutinmi Betelpi llank’aq mosoq hermanota reqsirani, paypa mamantaqa iskay chunka wata ñaupaqtan onqokushaqtin yanaparani.

Jehová Diosqa sumaqtan hermanonchiskunata llaqtanwan pusarinpas cuidanpas, chayta rikuspaymi astawanraq Jehová Diosta munakuni. 1980 watapin umalliq t’aqaqa Estados Unidos nacionpi juj programata qallarichiran hermanonchiskuna doctorkunawan allinta rimayta yachanankupaq.

Umalliq t’aqaqa 1988 watapin Estados Unidos nacionpi hospitalpi jampichikuq hermanokunata yanapanapaq juj departamentota kicharan. Qallariypiqa chaypi llank’aq hermanokunaqa hospitalkunapi doctorkunawan rimaq hermanokunatan yanaparanku, chhaynapi hermanokuna allin tratamientota chaskinankupaq. Chay qhepamanmi juj nacionkunapi Betel wasikunapi chay departamentota kichallarankutaq, Francia nación Betelpipas kichallarankutaqmi. Chaymi anchata admirakuni Diospa llaqtan onqosqa hermanonchiskunata sumaqta cuidasqankuta rikuspay.

Maytan munarani doctor kaytaqa. Ichaqa qhepamanmi yacharani runakunata jampiymantaqa Diosmanta willay aswan allin kasqanta. Chayta ruwaspaqa runakunatan yanapanchis Jehová Dioswan amigontin kanankupaq. Chaymi jubilakusqay qhepamanqa esposaywan kuska precursor regular karayku, jinan askha horakunata Diospa gobiernonmanta willarayku. Kunankamapas atisqaykuman jinan chay sumaq llank’aypi yanapakushayku.

Kunankamapas yanapashaniraqmi onqosqa runakunata. Ichaqa manan allin doctorpas llapa onqoymantaqa jampiwasunmanchu, nitaq wañuytapas chinkachinmanchu. Chaymi ima jinaraq suyakushani jamuq tiempopi manaña nanaykunapas, onqoykunapas, ni wañuypas kananta. Chay p’unchayqa ñan chayamushanña, chay tiempopiqa wiñaypaqmi Jehová Diospa kamasqankunamanta yachasaq, cuerponchis imayna ruwasqa kasqanmantapas. Erqecha kashaspa imachus munasqayqa wakillanraqmi junt’akun, jamuq tiempopin ichaqa llapallan junt’akunqa.