Naavyelue mu muaka wa 1941, ku Paris, mu kyalo kya Ufaransa. Lupua lwetu te lubanga lwakwete nfalanga ingi. Mbanga natona kusambilila, inzi musita umbanga nali na miaka likumi, naaluele saana mpaka naafikiilesie kulekela kuya ku masomo! Badoktere baanganine nangue nsyalesie nali ku butanda paantu mapafu ane abanga ali atope. Naakitile miezi ingi nali mukusoma diksionere ni kutuilizia ntantiko ya masomo ibanga yapisiiwa ku Radio na Iniversite ya ku Paris. Musita doktere lwaambuilile nangue nakosa, kabili nangue kunti nabuela ku masomo, naaunvuile nsaansa saana. Naalandile eevi: ‘Keeki kintu kyakita badoktere kiweeme saana!’ Kutendekela paapo, naabambile kutontonkania palua kundapa baluele. Lyonse baba wane lwabanga wangipuzia kintu kintonene kukita mu buikazi bwane, lyonse mbanga namwasuka nangue, “Ntonene kwaluka doktere.” Pakaako, kwaluka doktere kwaalukile kintu kya mana saana mu buikazi bwane.

Mu lupua lwetu tubanga twali Bakatolika. Inzi, nsibanga namanine bintu bingi palwakue Leeza, kabili mbanga naiipuzia biipuzio bingi bila napata byasuko. Lunatendekele kusoma masomo a bumunganga ku iniversite i lunainikile nangue bukose bwaabumbilue.

Nalanguluka musita unatosiizie saana machembe a kavuule ka maluba amo. Naapapile saana azo machembe viaali aisuunga o ene mu lyuza ni mu kasama. Kabili naatosiizie sitoplazma (seemu ya mukati mwa chembe) viili yafwampa kine yabiikua pa fuasi pali mukele ni viili yavimba kine yabiikua mu menda aswetele saana. Bobo buviinde bwa kukita evio pamo ni buviinde bunge buingi, buli bwalengia tooto tuntu tuniini tuli ni bukose tuviinde kwipatanisia kine aali ya moolia mutuli twasaangua yaaluluka. Musita unamwene tuntu tuingi tuli mu kila chembe, naafikiile kwinika nangue bukose te bwaatendekelesie buine paanu pa kyalo.

 Mu muaka wane wa bubili wa masomo ane a bumunganga, naamwene bintu binge bisininkiziizie nangue Leeza kwali. Lutwaasambiliile palua mubili wa muntu, twaamwene kipande kya kuboko kifumine ku kakongina kyaile ku minue, vikili kwatukwasia kukuunza ni kooloka minue yeetu. Nama ikwateene buino saana ku bikuza, kabili kila kintu kili kyabomba buino saana pamo ni kinakue. Kwa mufuano, naasambiliile nangue kuli musipa ukwataniizie nama imo pakati ka nama ya mu kipande kya kuboko kifumine ku kakongina kyaile ku minue ni kikuza kya bubili kya munue weetu. Ozo musipa ukasanikilemo libili, wakitile kilalo kilengiizie musipa unge uile ku mpela ya munue uye wapitile pa muulu pakue. Ezio misipa ikwete saana ku bikuza bya munue. Kabenge minue yeetu te yaakitilue yali evio, nga misipa ikwateene saana kabili yaolokelesie, ni keekio nga kili kyalengia minue apana iye yabomba buino. Naafikiile kwinika nangue olia waakitile mubili wa muntu ali ni maano saana.

Naakilile kupapiiwa na miilo yakue Kabumba musita unasambiliile muana vyali watendeka kupeema kisia kuvyalua. Naasambiliile nangue kine muana akilisie munda mwa mama wakue teezi kuya wakabiile kupeema, paantu ali wapata muela uweeme wa kupeema kupitila mama wakue. Keekio i kili kyalengia tufuko tuniini twa ku mapafu akue apana tuye twaizuzimo mwela. Inzi, milungu iniini ntaanzi ya kuvyalua kwa muana, mu kila kafuko muli mwaaluka bintu bya menda-menda biibeleele. Kisia musita muana lwali wavyalua ni kutendeka kupeema lya kuanza, kuli kwaaluka bintu bya kupapia bili byakitika. Litundu lya mu mutima wa muana lili lyaziba ni kulengia milopa itendeke kuya mu mapafu. Bebio bintu bya menda-menda biibeleele, bili byalengia tufuko twa mu mapafu twizulemo mwela bila kukokola. Penka paapo, muana waaluka ni buviinde bwa kupeema muine.

Naatonene kumumana Olia waabumbile bebio bintu bya kupapia, pakaako naatendekele kusoma Bibilia napoozeleko saana maano. Naapapiiziwe na mizilo palua busaka yaapeelue Baisraeli na Leeza, te pasyapitile miaka ikilile pa 3000. Leeza waabalandile Baisraeli baye baziika tuvi, basamba menda lingi, ni kumubiika kwa bunke muntu onse abanga wamoneka nangue ali ni tulangi twa buluele bwa kwambukizia. (Bal. 13:50; 15:11; Mal Miz. 23:13) Bibilia yaalandile lwa kale palua bebio bintu, inzi basayansi beene bakiiza kwinika vili vyasalangana maluele mu miaka 150 yaakipita. Kabili mizilo ilandiile palua busaka bwa biungo bya buviazi bya mubili ili mu Balawi, yaakwasiizie kusuunga ntundu yonse ya Israeli iye yali ni bukose bwaweeme. (Bal. 12:1-6; 15:16-24) Naafikiile kwinika nangue Kabumba waabapeele Baisraeli ezio mizilo eevi baye bali ni aali yaweeme, kabili Kabumba waali wapaala baalia babanga banakila malaizio akue. Naafikiile kwinika nangue Bibilia itungulwilue na mupasi wakue Leeza, olia unsyali namanine liina lyakue mu ozo musita.

Lunaali nasoma eevi ngaluke doktere, naasaakeene ni mukaziana umo ali wakuutua Lydie, kisia naamutonene. Twaaupeene mu 1965 musita umbanga nali mu bukata bwa masomo ane. Mu 1971, neene ni Lydie tubanga twasyali ni baana batatu mu baana sita. Lydie waankwasiizie saana mu miilo yane ya budoktere ni mu lupua lwetu.

Naakitile miaka itatu naali mukubomba ku opitali ntaanzi ya kukita dispansere yane. Musita uniini kisia paapo ba mulume ni mukazi bamo baali baluele, banazimbulanga lwa ntaanzi baaizile eevi bondapue. Mbanga nasyamuleembela mulume miti, kisia  mukazi waanganine eevi: “Napapaata we doktere, miti apana iye yalimo milopa.” Naapapile ni kumwipuzia eevi: “I evio? Juu ya ki?” Waangasukile eevi: “Fwefue tuli Bakasininkizia Bakue Yehova.” Mbanga nsinaunvuepo palua Bakasininkizia Bakue Yehova ao palua bintu bibali basambilizia palua milopa. Ozo mwanakazi waabuulile Bibilia yakue ni kundangilila bintu biswapiile Maleembo palua bupinguzi bwabo bwa kukaana kubombia milopa. (Miil Bat. 15:28, 29) Kisia, weene pamo ni mulume wakue baatwaliliile kundangilila bintu byakakitua na Bukolo Bwakue Leeza; bwakafumiapo maavia, maluele ni lufu. (Nfy. 21:3, 4) Naalandile eevi napapile: “Bebio bimuli mukumbuila i bintu binaali naswapiile kubambila ku bwanike bwane! Naalukile doktere eevi kukwasia baalia bali mu maavia.” Naapapile saana, mpaka twaakitile nsa imo ni nusu twali mukulondolola. Babo ba mulume ni mukazi lubansiile, nsyali natonene kabili kuya nali katolika ata kaniini, kabili nasambiliile nangue olia Kabumba unaali natasia saana ali ni liina, Yehova!

Naasaakeene ni babo ba mulume ni mukazi mara itatu mu dispansere yane, kabili kila musita twaali twalondolola mu kipindi kikilile pa nsa imo. Naabakupile ku nsesi yane eevi tuye twali ni nsita ingi ya kulondolola palua Bibilia. Anzia kine Lydie waali waitabila kusaangua pamo ni fwefue musita wa kusambilila Bibilia, taali waitabila nangue masambilizio ange a Kikatolika atwali twasambiliziiwa ni a bufi. Kisia, naamukupile padri umo ku nsesi yeetu. Twaalondoluele palua masambilizio a kanisa busiku bwasyailile, kupitilasie kubombia Bibilia. Bobo bulondolozi bwaamukwasiizie Lydie kwinika nangue Bakasininkizia Bakue Yehova bali basambilizia kisinka. Kisia paapo, ntono yeetu kuli Yehova Leeza yaatwaliliile kutana mpaka twaafikiile kubatiziiwa fwe bonse babili mu muaka wa 1974.

Bintu binasambiliile palua mipaango yakue Leeza ku bantu, byaalengiizie bintu binge byaluke bya mana saana mu buikazi bwane. Neene ni Lydie twaaluile kumubombela Yehova kuye kwali kintu kya kupoozako saana maano mu buikazi bwetu. Twaapinguile kukuzia baana betu kukoonkana ni mafunde a Bibilia. Twaasambiliziizie baana betu kutona Leeza ni bantu. Kukita evio kwatukwataniizie saana mu lupua lwetu.​—Mat. 22:37-39.

Musita utuli twalanguluka, lingi neene ni Lydie, tuli twasekelela kumona baana betu vibaali bakinkiziiwa musita utwaali twaitabiziania lyonse palua bupinguzi bwetu butwali twakwata. Baana baainikile nangue mu nsesi yeetu, twaali twakoonkele malaizio akue Yesu alandile nangue “kulanda kwenu kuye kwalisie ‘een’ ao ‘ata.’” (Mat. 5:37) Kwa mufuano, musita muana weetu umo mwanakazi lwabanga wali na miaka 17, Lydie waakeene kumwitabizia aye waenda pamo ni kikundi kimo kya balumendo  ni bakaziana. Mukaziana umo wa mu keekio kikundi waamwanine eevi muana weetu mwanakazi: “Kine mama obe wakaana kwitabila te kunti uye, muloombe baba obe!” Inzi muana weetu mwanakazi waamwasukile eevi: “Kukita evio tekuviinda kwalulula kantu. Lyonse bali baitabiziania.” Kakiine, baana betu sita baamwene nangue twaali twakwateene mu kubombia mafunde a Bibilia. Tuli mukumutasia Yehova paantu loonu bantu bengi ba mu lupua lwetu bali bamubombela weene.

Anzia kine kisinka kyaaluluile bintu binaali natangiziizie mu buikazi, naatonene kubombia beelia binasambiliile palua bu doktere eevi kukwasia bantu bakue Leeza. Pakaako, naaipeele kukwasia ku Beteli nali doktere, mu Paris, ni kisia paapo naakwasiizie ku Beteli ya leenu ya ku Louviers. Naakitile miaka 50 eevi, naya kubombela ku Beteli. Mu ozo musita, naalukile ni babibuza baweewe ba mu lupua lwa Beteli, bamo pakati kaabo loonu bali ni miaka 90 eevi. Kabili, naasekeleele kintu kimo kya kupapia busiku bumo musita unaasaakeene ni muntu umo wa mu lupua lwa Beteli abanga wali wa leenu. Naainikile nangue neene i abanga wali doktere waamukwasiizie mama wakue pa kuvyalua kwa ozo lupua, miaka 20 yaapitile!

Mu kupita kwa miaka, ntono yane kuli Yehova yakikila kutana musita unakiba namona Yehova vyali watungulula ni kusuunga bantu bakue kupitila kuteania kwakue. Ku ntendeko ya miaka ya 1980, Kabungue Kali Katungulula kaabiikile ntantiko mu États-Unis eevi kukwasia ba doktere ni bamunganga, baye baunvuisia buino bupinguzi bwa Bakasininkizia baluele bwa kukaana kubiikua milopa.

Kisia mu muaka wa 1988, Kabungue Kali Katungulula kaapaangile eevi ku Beteli kwaluke ni biro inge ya leenu, yaali yaakuutua Biro ya Mpunda Palua Miilo ya Opitali. Ku ntendeko, ezio biro ibanga yaimanina Tubungue Tuli Twabombela Pamo ni Opitali, twaaundilue mu États-Unis eevi kukwasia Bakasininkizia baluele baye bapata ba doktere bali bakindika bupinguzi bwetu palua milopa. Musita ezio mipaango luyasalangheene mu kyalo kyonse, Tubungue Tuli Twabombela Pamo ni Opitali, twaaundilue mu kyalo kya Ufaransa. Ndi napapa kumona Yehova vyali wakwasia mu ntono balupua ni bankazi baluele mu nsita ibakabiile kukwasiiwa!

Bumunganga i kyaali kintu kya kuanza kinaali natonene. Inzi musita unatontonkaniizie bintu bimpalile kubiika pa ntaanzi, naafikiile kwinika nangue kintu kya mana saana kinaali napalile kukita ni kukwasia bantu bamumane ni kumubombela Yehova Leeza, Nsulo ya bukose kuliko kubakwasia beyunvue buino kupitila miilo ya budoktere. Kisia kulekela miilo ya budoktere juu ya bukote, neene pamo ni Lydie twaali twapisia nsa ingi kila muezi mu miilo ya kusimikila mpunda ya Bukolo Bwakue Leeza, twali bapainia ba loonse. Mpaka loonu, tutwaliliile kukita maka etu onse eevi kukwasia miilo ili yapususia bukose.

Ntwaliliile kwikwinda kukoonkana ni buviinde bwane eevi kukwasia kwa musita uniini bantu baluele. Inzi, nginikile nangue atasie doktere ali ni bufundi saana taviinda kukosia maluele onse ao kwanzia lufu. Pakaako, mpembeleele musita misa, maluele ni lufu lubyakafumiiwapo loonse. Mu keekio kyalo kya leenu kili mukuiza kyapalama lubilo, nakaba nali ni buviinde bwa kusambilila loonse palua bintu byaabumbile Leeza. Bebio bintu bibiikile mukati nzila ya kupapia yaabumbiiluemo mubili wa muntu. Kakiine, beelia binaali naswapiile ku bwanine bwane, byakaba kufikiliziiwa mu nzila ipuililikile. Nsininkiziizie nangue bintu bikilile kuwaama bili ku ntaanzi!