Nyi velegidwe khu 1941, tigoni ga França, Paris. Ndranga yathu yi diri mwalo dzitsapawu nya dzingi. Eni nyi di gu gola gu hevbula ngudzu, ganiolu tepo nyi nga ba nyiri ni 10 myaga nyi di yede gu ema gu hongola xikwatunu kholu nyi di gu dwala khu tubherkulose, nigu isoso si nyi vbiside ngudzu! Vadhogodheya va di nyi embeya gu khavo kha nya nga ba nyi yede gu khuga vbakamani kholu mahaho yangu ma di vbede tshivba. Khu kharato, khu migima nyo khaguri nyi vbedzide tepo nya yingi na nyi gu leri dhisiyonariyu ni gu engiseya milongoloko nya radhiyu Sorbonne ya univhersidhadhe ya Paris. Tepo Dhogodheya a nga nyi embeya gu khuye nyi hawulugide nigu nyi nga bweleya xikwatunu, nyi di ndraga-ndraga khu gu tsaka. Nyi di dzi embeya kheni: ‘Esi vadhogodheya va girago si ngu samadzisa ngudzu!’ Gukhugeya vbale nyi di gu vbweta gu khala dhogodheya. Tepo yatshavbo papayi wangu a nga ba a nyi wudzisa gu khuye wo dandra wo vbweta khala ginani, nyi di gu mu hlamula gu kheni: “Nyo vbweta gu khala dhogodheya.” Yi di pheya kharato misuwo yangu nyo khale dhogodheya.

Hatshavbo ndrangani hi di gu khongeya katolika. Ambari ulolo, eni nyi di guti sidugwana khu Nungungulu nigu nyi diri ni siwudziso nya singi. Tepo nyi nga pheya gu hevbula wudhogodheya univhersidhadhe, khavbo nyi nga tugula gu kheni womi wu di vangwa.

Nyi ngu dundruga tepo nyo pheye nyi nga wona dziselula nya gifilori khu gu thumisa microscópio. Nyi samadzisidwe ngudzu tepo nyi nga wona edzi sipandre nya dziselula si khalago khidzo omu nya girame ni omu nya lithonga. Nyi wonide gambe gu kheni citoplasma (a gu gilo gi khalago ndrani nya dziselula), tepo gi mananago ni munyu gyo vbunguga, ganiolu tepo gi mananago ni mati gyo dandra. Khu kotani nya makodzelo yi gu nawo, dziorghanismo  dzedzi dzi ngu si kodza gu vbanya omu nya dzitemperatura nyo hambane. Tepo nyi nga wona edzi dziselula dzi garadzago khidzo gu dzi pwisisa khavbo nyi nga tiyisega gu kheni khu lisine womi kha wa tumbunuga wabune.

Ndrani nya mwaga wangu nya wuvili, na nyi gu hevbula gasi gu khala dhogodheya nyi wonide silo si nyi giridego nyi khodwa gu kheni Nungungulu womo. Tepo hi nga ba hi hevbula khu givili nya muthu, nyi wonide gu kheni misivba, dzilighamento ni dzitendões si ngu thumisana khu ndziya nyo samadzise kamo ngudzu. Khu giyeyedzo, libogo li giridwe khu ndziya nya gu si kodzega gu peta ni gu thawuludza dzinyala dzathu. Nyi tugude gu kheni tendão yi ligarigo mowo nya sivba avba nya libongo ni girambo nya wuvili nya nyala yi ngu kabanega yi khala dzitendões dzimbili. Khu kharato, iyo ya gu dzumeleya gu khiyo tendão yi hongolago kala mahegisotunu nya nyala yi khala vbawulangatunu gwayo, ganiolu dzimbe dzitepo yi duga khu wulangani gwayo. Nyi tugude gambe gu kheni gu na ni dzitesidho nyo tiye dzi molago dzitendões vbafuvbi ni sirambo nya dzinyala. Khu kotani nya isoso, dzitendões dza vbalibogotunu dzi ngu si kodza gu thawuluga, nigu dzinyala nidzo dzi ngu si kodza gu thuma gwadi. Nyi di dzegeya gu si wona gu kheni oyu a giride go givili nya muthu a nguti ngudzu.

Nyi di engedzeya gu samadziswa khu Muvangi nya womi tepo nyi nga pheya gu hevbula khedzi gyanana gi pheyago khidzo gu hefemula hwane nya gu ba gi velegidwe. Na gi si gu velegwi, gyanana gyo hakha oxigénio khu gu thumisa lirugo; khiso si girago gu dzialvéolos (go thudwa silo nyo khaguri nyo khatshi sibholinyana si gomogo omu nya mahahu), si si tali khu phuvbo. Khu kharato, ndrani nya dzisemana nyo khaguri, na gi si gu velegwi gyanana dzibambe dza ndrani nya dzialvéolos dza gu fenengedzwa khu surfactante. Hwane nya gu ba gyanana gi velegidwe, gi pheya gu hefemula khu tepo nyo pheye so girega silo nyo samadzise ngudzu. Liphala li nga ba li romo monyoni nya gyanana lo segega, khu kharato li yisa novba omu nya mahahu. Khu tepo yoyo, surfactante ya gu himbedzeya gu dzibambe dza ndrani nya dzialvéolos dzi patana, khavbovbo idzo dzi tala khu phuvbo. Khu kharato, nya mba hweya gyanana gya gu si kodza gu hefemula gyabune.

Nyi di gu vbweta guti silo nya singi maningano ni Muvangi nya silo sesi nyo samadzise. Khu kharato, nyi di pheya gu leri Bhibhiliya khu monyo wangu watshavbo. Nyi samadzisidwe khu milayo nya gu dzi agise eyi Nungungulu a ningidego Vaisrayeli, ga 3000 myaga yi vbindridego. Nungungulu embede Vaisrayeli gu khuye va di yede gu futeya magimba yawe, va bwe va hamba khu mati ni gu bwe va dzi hambanisa ni muthu a nga ba ari ni madwali nyo thaphedzisane. (Levhi 13:50; 15:11; Dhet. 23:13) Sileletelo sesi nya Bhibhiliya si di gu himbedzeya gu madwali ma si phalalegi, a gu esi vasiyentista va si tugudego ga 150 myaga yi vbindridego. Nigu, nyi tugude gu kheni milayo maningano ni guaga gu yelanago ni malawu yi khumbugwago omu nya libhuku la Levhi yi di gu phasa litigo la Israyeli gu simama na li agide. (Levhi 12:1-6; 15:16-24) Nyi hegiside khu gu tugula gu kheni Nungungulu a di ningide milayo yile Vaisrayeli na gu dundrugeya khu gukhadzisega gwawe nigu uye a di gu kategisa ava va nga ba va engisa milayo yeyi. Isoso si nyi giride nyi tiyisega gu kheni Bhibhiliya ya guta khiyo ga Nungungulu, ganiolu ga tepo yile nyi di si liti lina laye.

Tepo nyi nga ba nyi hevbula gasi gu khala dhogodheya, nyi tide gyagadzyana gimwegyo nyo pwani khu Lydie, igyo monyo wangu wu nga ndraga-ndraga khigyo. Ethu hi tshadhide khu 1965, tepo nyi nga ba  nyiri vbafuvbi ni gu vbedza sihevbulo sangu. Khu 1971, nyi diri ni sanana siraru. Lydie tepo yatshavbo a di gu seketeya thumo wangu ni ndranga yathu.

Nyi thumide ospitali khu 3 myaga na nyi si gu tuli clínica yangu. Hwanenyana nya gu ba nyi tude clínica yangu, patwa wule nyi nga wu thula gupheyani wu dita avba nya clínica yangu gasi nyi ta wu khathaleya. Tepo nyi nga ba nyi ninga mirendre mwama wakone, mwangadzi wakone a di khuye: “Dhogodheya! Ho lomba mirendre yi gu mwalo sipandre nya novba.” Nyi di hlamala, nyi wudzisa kheni: “Ina? Khu ginani?” Mwangadzi wakone a di hlamula, khuye: “Ethu hi Dzifakazi dza Jehovha.” Gima nyi di nga si gupwi na gu ganedwa khu Dzifakazi dza Jehovha ni esi va nga ba va hevbudza maningano ni novha. Khavbovbo, uye a di dzega Bhibhiliya a nyi yeyedza gighelo gi nga ba gi si va dzumeleyi gu thedwa novba. (Mith. 15:28, 29) Khu gulandreya, uye ni mwama waye va di nyi bhuleya esi Mufumo wa Nungungulu wu na si girago mindru wa tshigu; a gu gu vbedza gutshaniseka, madwali ni gufa. (Gutu. 21:3, 4) Ga tepo yile, nyi di heni dundru! Khavbovbo nyi ganeya kheni: “Isoso mu nyi embeyago, misuwo yangu gukhugeya wananani wangu. Eni nyi di khala dhogodheya gasi gu phasa vathu.” Hi vbedzide ora ni metadi na hi gu bhula kholu esi nyi nga ba nyi sipwa si di gu nyi tangadzisa ngudzu. Tepo patwa wowu wu nga hongola, nyi di hunga gu kheni kha nyi na nga beya gambe katolika, nigu nyi hevbude gu kheni Muvangi oyu a nga ba a nyi samadzisa ngudzu a diri ni lina, a gu Jehovha.

Patwa wule wu dzude guraru avba nya clínica yangu. Nigu avba nya mabhulo yathu, hi di gu bhula guvbindra ora mweyo. Nyi va ranide va vavili va ta gaya gwangu, gasi nyi ta hevbula silo nya singi maningano ni Bhibhiliya. Ambari mwangadzi wangu Lydie, dzumede gu patega ni eni avba nya gihevbulo gyangu, ganiolu uye a di si dzumeyi gu khuye simbe sihevbudzo nya katolika si diri malipha. Khu kharato, hi di rana muthangeyi nya tshetshe gasi hi ta bhula naye. Hi di bhula khu sihevbudzo sa tshetsheni kala wutshigu, na hi gu thumisa basi Bhibhiliya. Mabhulo yaya ma tiyisegiside Lydie gu khuye esi si nga ba si hevbudzwa khu Dzifakazi dza Jehovha, lisine. Gukhugeya vbale, lihaladzo lathu khu Jehovha li di dandra, nigu hi bhabhatisidwe khu 1974.

Esi nyi si hevbudego maningano ni makungo ya Nungungulu khu vathu si nyi giride nyi thangisa silo nya lisima womini gwangu. Ga mwangadzi wangu ni eni, gu thumeya Jehovha gi khade gilo nya lisima ngudzu womini gwathu. Hi di hunga gu thumisa matshina nya Bhibhiliya gasi gu hevbudza sanana sathu. Hi hevbudzide sanana sathu gu haladza Nungungulu ni vathu nigu isoso khiso si nga gira ndranga yathu yi simama gu pwanana. — Mat. 22:37-39.

Sanana sathu si di gu dziti gu khiso eni ni Lydie hi di gu pwana ga esi hi nga ba hi hunga. Iso si di gu dziti gu khiso ndrangani gwathu hi di gu landrisa gihevbudzo gya Jesu gi gu khigyo ‘Ina wago wu na khale “ina”, Ahihi wago wu na khale “ahihi”’. (Mat. 5: 37) Khu giyeyedzo, Lydie kha diga gimwegyo nya gyanana gyathu nya gyagadzyana gi nga ba giri ni 17 myaga gi duga ni tsawa nyo khaguri nya vaphya. Ganiolu, gimwegyo nya sagadzyana nya tsawa wule gi di embeya gyanana gyangu, khigyo: “Olu mamayi wago a bombago gu khuwe u hongola, gimbiya u ya lomba papayi wago.” Ganiolu, gyanana gyathu gi di mu hlamula, khigyo: “Kha si na nga phasa! Vavelegi vangu va ngu pwanana ngudzu.” Sanana sathu nya 6 si di gu dziti gu khiso ethu hi di gu pwanana nigu hi di gu thumisa matshina nya milayo nya Bhibhiliya. Hi ngu bonga ngudzu Jehovha kholu hi gu na ni sivbango nya singi ndrangani gwathu si thumeyago Jehovha.

Khu lisine, gu thumeya Jehovha si nyi giride nyi vbindrugedza esi nyi nga ba nyi si wona nga silo nya lisima womini gwangu. Ambari ulolo, nyi di gu vbweta gu thumisa esi nyi si hevbudego kha nga dhogodheya gasi gu phasa vathu va Nungungulu. Khu kharato, nyi di dzi ningedzeya gasi gu thuma kha nga dhogodheya Bheteli ya Paris. Hwane nya tepo nyo khaguri, nyi di ya thumeya ga Bheteli ya Louviers. Khu gu ningana 50 myaga, nya gu phasedzeya Bheteli na nyi gu thuma kha nga dhogodheya. Ndrani nya tepo yeyi, nyi giride dzipari nya dzadi nya Vabhetelita, nigu vambe vakone olu va na ni 90 myaga. Litshigu limwedo nyi tsakide ngudzu tepo nyi ngati Bhetelita moyo nya muphya kholu nyi di tugula gu kheni, kheni nyi nga phasedzeya mamayi waye gu velega uye.

Ndrani nya myaga yeyi, nyi wonide edzi Jehovha a thumisago khidzo hangeledzano yaye gasi gu gimbidzisa ni gu vhikeya vathu vaye. Khu giyeyedzo, gupheyani nya 1980, Huwo nya Guthangeye yi giride malulamiselo Estados Unidos nyo phase vadhogodheya gu pwisisa gwadi edzi Dzifakazi dza Jehovha dzi wonago khidzo novba.

Khavbovbo, khu 1988 Huwo nya Guthangeye yi giride dhepartamento nya yiphya Bheteli yi ranwago gu pwani Serviços de informação hospitalar. Gupheyani, dhepartamento yeyi yi di gu khathaleya dzikometi dzi bhudzisanago ni dziospitali (Colihs) yi nga ba yi giridwe Estados Unidos gasi gu phasedzeya Dzifakazi dza Jehovha gu thumwa mudziospitali nya mba thumiswa novba. Tepo dzikometi dzi thumisanago ni dziospitali dzi nga manega mafuni gwatshavbo, França niyo gu di manega kometi mweyo. Si ngu samadzisa gu wona edzi hengeledzano ya Jehovha yi gu na ni lihaladzo khidzo ni vandriyathu yi bwe yi va phasa tepo va vbwetago giphaso.

Gu khala dhogodheya gi diri igyo gilo nyo pheye nyi nga ba nyi gi gola ngudzu. Ganiolu, tepo nyi nga dundrugeya khesi nyi yedego gu si thangisa womini gwangu nyi di tugula gu kheni egi gi gu na ni lisima ngudzu gu phasa vathu guti Jehovha Nungungulu, a gu uye gifefe nya womi, guvbindra gu va phasa kha nga dhogodheya basi. Tepo nyi nga ema gu thuma (aposentadoria), eni ni mwangadzi wangu hi di hunga gu thumisa tepo nya yingi gasi gu tshumayela mahungu nya yadi nya Mufumo wa Nungungulu kha nga vapiyonero nya tepo yatshavbo. Kala muhuno, hi ngu gira esi hi si kodzago gasi gu gira thumo wowu wu vbulugisago womi nya vathu nya vangi.

Eni nyi ngu simama gu gira esi nyi si kodzago gasi gu phasa vathu va dwalago. Ganiolu, nyi ngu dziti gu kheni ambari ni dhogodheya a hevbudego ngudzu kha si kodzi gu vbedza gufa ni madwali yatshavbo. Khu kharato, nyi virede khu maho nyo fuviye gu wona tepo eyi wuvi, madwali ni gufa si na gu ba siri mwalo. Nyi ngu dziti gu kheni nya mba hweya mafuni nya maphya nyi na ta hevbula maningano ni sivangwa sa Nungungulu ni edzi uye a giridego khidzo givili nya muthu khu ndziya nyo samadzise. Esi nyi nga ba nyi si vireya na nyi ngari gyanana nugunugu si na girega. Eni nyi ngu tiyisega gu kheni esi nya sadi si ngo guta.