Ne fanau au i te 1941 ki se kāiga telā e se mau‵mea malosi i Paris, i Falani. Ne fiafia au o tauloto a mea ‵fou, tela la, mafaufau ki toku fanoanoa i te taimi ne masaki au i te tipī kae ko sefulu oku tausaga, kae ne fakagata ei toku fanatu ki te akoga! Ne fai mai a tokita ke fakamalōlō malosi ko te mea ke se fakafi‵ta ne au oku māmā. Tela la, ne fakaaoga ne au oku taimi mō se fia masina ki te faitauga o se tikisionale kae fakalogologo ki polokalame fakasalalau i te Radio Sorbonne mai te Iunivesiti o Paris. I te taimi ne fai mai toku tokita me i a au ko ‵lei kae ko mafai o foki ki te akoga, ne fiafia malosi au. Ne fai ifo au, ‘E gali ‵ki te galuega a tokita!’ Mai te taimi tenā, ne manako malosi au o faka‵lei a ma‵saki o tino. I so se taimi e fesili mai toku tamana me se a taku galuega ma matua, e tasi eiloa taku tali, “Au e manako ke fai mo fai se tokita.” Tenā te pogai ne fiafia malosi au ke fai mo tokita.

A te motou kāiga ne ‵lotu i te Katolika. Kae e se uke a mea e iloa ne au e uiga ki te Atua, tela la, ne uke ‵ki eiloa aku fesili. Ko te taimi fua ne kamata ei o akoga au e pelā me se tokita i te iunivesiti, ne talitonu ei au me ne faite a mea ola.

E masaua ne au a te taimi muamua ne iloilo ne au a sela o te lakau ko te tulip mai lalo o se mea fakaata. Ne ofo au i te auala e puipui ne te sela a ia eiloa mai te ‵vela mo te ‵moko. Ne lavea foki ne au a te auala e fanaifo o fo‵liki a mea i loto i te sela māfai ko tuku ki loto i masima, mo te auala e fanaka ei o lasi māfai ko tuku ki loto i vai ‵ma. A mea konei mo nisi mea aka e fai ei ke mafai ne tamā manu fo‵liki eiloa o ola i fakanofonofoga kese‵kese. I te iloiloga ne au a te fakaofoofogia  o sela takitasi, ne iloa ne au me i mea ola ne seki ‵tupu mai i a latou eiloa.

I te lua tausaga o taku akoga fakatokita, ne lavea ne au a fakamaoniga e uke atu me e isi eiloa se Atua. I te taimi ne iloilo aka ei ne matou a te foitino o te tino i te akoga, ne iloa aka ei ne matou te auala ne faite ei te lima o se tino ke mafai o ‵fetu kae ‵fola ne tatou ‵tou matikao. A te auala e ga‵lue fakatasi ei a uaua o te foitino e fakaofoofogia eiloa. A uaua kolā e soko ne ia a sokoga ivi i te lima kātoa e ma‵vae ki vaega e lua kae faite i ei a piliti ke oko atu ki matikao, telā ko mafai ei o gasue‵sue faka‵lei a matikao. E taofi ne ga‵kano ma‵losi a uaua konei i tafa o matikao ivi. E aunoa mo mea konei, ka kaumālō a uaua i ‵tou lima kae ka se mafai o ‵fetu. Ne lavea faka‵lei ne au me e poto ‵ki a te tino ne faite ne ia a te foitino o te tino.

Ne sili atu foki toku ofo i te Tino ne faite ne ia a mea ola i te taimi ne sukesuke au ki mea katoa e uiga ki te fanaumaiga o se pepe. Ne iloa aka ne au me mai mua o fanau se pepe, e maua ne ia te okesene mai tena mātua e auala i te kaupito. Tela la, a te alveoli, se mea pelā me se paluni i loto i te māmā, e seki ai ne ea i ei. I nai vaiaso mai mua o fanau mai e ufi a te alveoli ne se sua i ei. Kae kafai ko fanau mai te pepe, e isi ne mea fakaofoofiga e ‵tupu ke oko atu ki te mānavaga muamua. E mapono se pūga i te fatu o te pepe telā e ‵tafe atu a toto ki ana māmā. I te taimi tāua tenei, e puipui ei ne te sua a te alveoli ke mo a ma ‵piki māfai ko kamata o faka‵fonu fakavave ki te ea. I te taimi toetoe tenā, ko mafai ne te pepe o mānava i a ia eiloa.

Ne manako au ke iloa atu a te Tino ne faite ne ia a mea fakaofoofogia penei, telā ne kamata o faitau faka‵lei ei au ki te Tusi Tapu. Ne ofo au i tulafono e uiga ki te ‵tu ‵ma kolā ne aofia i te feagaiga a te Atua mo Isalaelu i te 3,000 tausaga ko ‵teka. Ne fakatonu atu te Atua ki tino Isalaelu ke tanu olotou fekau, ke kou‵kou faka‵lei ki vai, kae ke ‵vae keatea so se tino telā e poko i se masaki ‵pisi. (Levi. 13:50; 15:11; Teu. 23:13) E maua atu i te Tusi Tapu a te malamalama e uiga ki te auala e ‵pisi atu ei a masaki telā ne fatoa iloa aka fua ne saienitisi i senitenali fakamuli nei. Ne iloa foki ne au me i tulafono e uiga ki te ‵tu ‵ma i faifaiga fakatauavaga i te tusi o Levitiko ne aoga malosi ki te ola ‵lei o te fenua kātoa. (Levi. 12:1-6; 15:16-24) Ne fakaiku aka ne au me ne tuku atu ne te Mafuaga a tulafono konei ki tino Isalaelu mō te lotou ‵lei eiloa kae fakamanuia ne ia a latou kolā e faka‵logo ki ana fakatonuga. Ne talitonu au me i te Tusi Tapu ne aumai mai te Atua—ko te Atua telā e se iloa ne au tena igoa i te taimi tenā.

I te taimi koi akoga au fakatokita i te iunivesiti, ne fetaui māua mo Lydie, se tamāfine telā ne fiafai malosi au ki ei. Ne avaga māua i te 1965 kae ko nofo kogāloto aku akoakoga. I te 1971, kae ko tokotolu mā tama‵liki mai i mā tama‵liki e tokoono. Ne ‵lago malosi mai a Lydie ki a au, i taku galuega pelā me se tokita, mo te mā kāiga foki.

Ne galue au i se fakaimasaki mō tausaga e tolu kae koi tuai o ‵tala taku tamā fakaimasaki. E seki leva, ne o‵mai se tauavaga, ko tino ma‵saki kolā ne taku atu ne au i te kamataga o talavai. I te taimi ko tusi ne au a vailakau mō te tagata, ne  fai mai tou fafine: “Tokita, fakamolemole, sa tuku mai ne vailakau kolā e isi ne toto i ei.” Ne poi au kae fesili atu: “Koe e tonu? Kaia?” Ne tali mai tou fafine: “Māua ne Molimau a Ieova.” E seki lagona aka eiloa ne au se mea e uiga ki Molimau a Ieova io me ko te lotou tulaga ki te toto. Ne tapale ne te fafine tena Tusi Tapu kae fakaasi mai a tusi fai‵tau kolā e fakavae ki ei te lā fakaikuga ke se fakaaoga te toto. (Galu. 15:28, 29) Oti aka, ne fakaasi mai ne lāua mo tena avaga a mea ka fakataunu ne te Malo o te Atua; ka fakaseai ne ia a logo‵maega, masaki, mo te mate. (Faka. 21:3, 4) Ne fai atu au mo te fiafia: “A te mea ko fai mai ne koulua, ko te mea loa ne manako malosi au ki ei i taku folikiga! Au ne fano o akoga fakatokita ke faka‵lei aka a ma‵saki.” Ne fiafia malosi au kae ne sau‵tala matou mō se tasi mo te āfa itula. I te ologa o te tauavaga tenā, ne seki toe fai au mo fai se Katolika i toku loto, kae ne tauloto ne au me i te Mafuaga telā ne ofo malosi au i ei e isi sena igoa—ko Ieova!

Ne fetaui fakatolu au mo te tauavaga Molimau i taku tamā fakaimasaki, kae i taimi takitasi konā, ne sau‵tala matou mō se itula tupu. Ne ‵kami ne au a lāua ki toku fale ke sau‵tala faka‵lei matou ki te Tusi Tapu. E tiga eiloa ne fiafia a Lydie o kau mai ki te akoga faka-te-Tusi Tapu, ne seki lotomalie a ia me ne ‵se a nisi akoakoga a te lotu Katolika kolā ko oti ne tauloto ne māua. Tenā ne ‵kami mai ei ne au se faifeau ki te mā fale. Ne kinau matou ki akoakoga a te lotu ke oko loa ki te valuapo, mai te fakaaogaga fua o te Tusi Tapu. A te sau‵talaga tenā ne fakatalitonu atu ki a Lydie me e akoako ne Molimau a Ieova a te munatonu. Mai tua ifo i ei, ne gasolo o malosi te mā a‵lofa ki a Ieova te Atua, ke oko ki te taimi ne papatiso tasi ei māua i te 1974.

A mea ne tauloto ne au e uiga ki te fuafuaga a te Atua mō tino ne fesoasoani malosi ke iloa ne au a te mea e ‵tau o fakamuamua. Ne kamata eiloa o fakamuamua ne māua mo Lydie a te taviniga ki a Ieova i te mā olaga. Ne fakaiku ne māua ke puti aka mā tama‵liki e ‵tusa mo tulaga i te Tusi Tapu. Ne fakavae te olaga o te motou kāiga ki akoakoga fakavae ko te alofa ki te Atua mo te alofa ki tuakoi.—Mata. 22:37-39.

Kafai e toe mafaufau ki aso mua, e ‵kata sāle māua mo Lydie ki te aoga ki mā tama‵liki a te fealofani o māua i te faiga o fakaikuga. Ne iloa ne latou a pati a Iesu “ke fakauiga fua tau pati ‘Ao’ ki te ao, kae ko tau ‘Ikai’ ki te ikai,” ko te tulafono i te motou fale. (Mata. 5:37) E pelā mo te taimi ko 17 ei tausaga o te mā tamaliki fafine e  tokotasi, ne seki talia ne Lydie ke olo atu a ia mo nisi talavou. Ne fai atu se talavou e tokotasi ki te mā tama, “Kafai e se talia ne tou mātua, fanoi ki tou tamana!” Kae ne tali atu te mā tama fafine: “E seai eiloa se aoga. E ‵pau eiloa lāua.” Ao, ne lavea ne mā tama‵liki e tokoono me e tasi eiloa māua i te fakagalue aka o akoakoga fakavae i te Tusi Tapu. E loto fakafetai māua ki a Ieova me ko maua ne māua i aso nei se kāiga lasi o tavini a Ieova.

E ui eiloa ko oti ne ‵fuli ne te munatonu a mea e fakamuamua ne au, ne manako au o fakaaoga toku fiafia malosi ki te galuega fakatokita ke aoga ki tino o te Atua. Tela la, ne galue fakavolenitia au e pelā me se tokita i te Peteli i Paris kae fakamuli ifo i te Peteli fou i Louviers. Ko tai kātoa nei te 50 tausaga ne galue au mō te kāiga Peteli. I te taimi tenā, ne maua ne au a nisi taugasoa pele mai te kāiga Peteli, kae ko nisi o latou ko taki 90 tupu olotou tausaga. Ne poi foki au i te taimi ne fetaui ei au mo se tino galue fou i te Peteli. Ne iloa aka ne au me ko ia telā ne fakafanau ne au i se 20 tupu tausaga ko ‵teka!

I te fia o tausaga, ne gasolo o lasi toku alofa ki a Ieova i te laveaga ne au te auala e takitaki kae puipui ne ia ana tino i loto i tena fakapotopotoga. I te 1980 tupu ne kamata ne te Potukau Pule se polokalame i Amelika ke momea aka te ‵lei o fesokotakiga a Molimau a Ieova mo tino ga‵lue i fa‵kaimasaki.

Kae i te 1988, ne fakatu ne te Potukau Pule se matagaluega fou i te Peteli ko te Matagaluega mō Fa‵kaimasaki. Muamua la, ne tausi atu a te matagaluega tenei ki Komiti Fesokotaki mo Fa‵kaimasaki (HLC) telā ne tu i Amelika ko te mea ke fesoasoani ki Molimau ma‵saki ke maua a togafiti ‵lei mō olotou ma‵saki. I te taimi ne fai ei a te fakatokaga tenei i nisi koga o te lalolagi, ne faka‵tu aka foki a komiti penā i Falani. Ne ofo au i te auala ne fesoasoani atu a te fakapotopotoga a Ieova ki taina mo tuagane ma‵saki i taimi ne manakogina malosi ne latou se fesoasoani!

Muamua la, ne fiafia malosi au ki te galuega fakatokita. Kae i te taimi ne iloilo ne au a mea e ‵tau o fakamuamua, ne iloa ne au me i te ‵toe faka‵leiga tāua ko te feitu faka-te-agaga—ko te fesoasoani atu ki tino ke maua se va ‵lei mo Ieova te Atua, te Pogai o te Ola. I te taimi ne litaea ei au, ne fakamāumāu ne māua mo Lydie a itula e uke i masina takitasi ke talai atu te Malo o te Atua, e pelā me ne paenia tumau. Koi fai eiloa ne māua te ‵toe mea e mafai ke ‵kau atu ki te galuega fakaola tino tenei.

E tumau au i te faiga o so se mea e mafai ke fesoasoani atu ki tino ma‵saki. Kae e iloa ne au me ke oko foki loa ki toe tokita ‵lei, e se mafai o faka‵lei ne latou a ma‵saki katoa io me fakagata te mate. Tela la, e olioli au ki te taimi ko se toe ai ne logo‵maega, masaki, mo te mate. I te lalolagi fou telā ko pili o oko mai, ka lava kae ‵toe a taimi ke tauloto a mea e uke atu ne faite ne te Atua, e aofia i ei te auala fakaofoofogia ne faite ei te foitino o te tino. A te ‵tonuga loa, ko oti ne fakataunu se vaega o te mea ne manako malosi au ki ei i taku folikiga. E talitonu au me ko pili fua o taunu a te ‵toe mea ‵lei!