Ndo bebwa nga 1941 ngei Paris kha ḽa Fura. Muṱa wahashu wo vha u si na tshelede nnzhi. Musi ndi na miṅwaha ya fumi, ndo mbo ḓi thoma u lwala TB nahone zwenezwo zwa ita uri ndi si tsha ya tshikoloni. Zwenezwo zwo nṱungufhadza vhukuma ngauri ndo vha ndi tshi funa u guda. Madokotela vho mmbudza uri ndi khwine ndi tshi dzula ndo lala u itela uri ndi si vhaise mafhafhu anga. Nga zwenezwo, ndo fhedza miṅwedzi yo vhalaho nyana ndi tshi khou ḓivhalela ṱhalusamaipfi kana dictionary na u thetshelesa mbekanyamushumo dza tshiṱitshi tsha radio ya Yunivesithi ya Paris. Ndo vha ndo takala na zwikunwane musi dokotela a tshi mmbudza uri ndo fhola na uri ndi nga humela tshikoloni. Nda ḓivhudza uri: ‘Madokotela a ita mushumo wavhuḓi!’ U bva tsheetsho, ndo vha ndi tshi ṱoḓa u fhodza vhathu vha lwalaho. Musi khotsi anga vha tshi mmbudzisa uri ndi ṱoḓa u vha mini musi ndi tshi aluwa, ndo vha ndi tshi ri: “Ndi ṱoḓa u vha dokotela.” Zwenezwo zwo ita uri u vha dokotela zwi vhe zwone zwa ndeme kha nṋe.

Muṱa wahashu wo vha u tshi dzhena kereke ya Katolika. Ndo vha ndi sa ḓivhi zwithu zwinzhi nga ha Mudzimu nahone ndo vha ndi na mbudziso nnzhi. Ndo thoma u tenda uri hu na Musiki musi ndi tshi thoma u gudela vhudokotela.

Ndi kha ḓi humbula musi ndi tshi tou thoma u vhona sele ya tshimela nga microscope. Ndo mangadzwa nga nḓila ine yeneyo sele ya ḓitsireledza ngayo musi hu tshi fhisa na musi hu tshi rothola. Ndo dovha nda vhona uri cytoplasm ine ya wanala nga ngomu ha sele i a vha ṱhukhu musi i tshi ṱangana na muṋo na uri i vha khulwane musi  i tshi ṱangana na maḓi. Zwithu zwiṱuku zwine zwa khou tshila zwi a kona u tshila kha mitsho yo fhambafhambanaho ngauri zwi a kona u ita zwenezwo zwithu na zwiṅwe. Musi ndi tshi vhona nḓila ye sele iṅwe na iṅwe ya serekana ngayo, zwo ita uri ndi zwi vhone uri zwithu zwoṱhe zwo tou sikwa.

Musi ndi kha ṅwaha wanga wa vhuvhili ndi tshi khou gudela vhudokotela, ndo vhona vhuṱanzi vhu sumbedzaho uri Mudzimu u hone. Musi ri tshi khou guda nga ha muvhili wa muthu, ro guda nḓila ine tshanḓa tsha ita ngayo uri minwe i khothee na u khotholowa. Nḓila ine misipha ya ṱumana ngayo na marambo na nḓila ine zwa shumisana ngayo i a mangadza. Sa tsumbo, ndo guda uri hu na tshithu tshine tsha ṱumanya misipha ya tshanḓa na rambo ḽine ḽa vha kha munwe washu. Zwenezwi zwithu zwi a fhandekana zwa vha zwivhili zwa ita uri tshiṅwe tshi kone u sera nga fhasi ha tshiṅwe. Zwenezwi zwithu zwi vha zwi tsini na rambo ḽa munwe. Arali minwe yashu i vhe i songo itwa nga yeneyo nḓila, yo vha i sa ḓo shuma zwavhuḓi. Zwo ita uri ndi zwi vhone uri muthu we a zwi sika o ṱalifha vhukuma.

Ndo dovha nda zwi vhona uri Musiki o ṱalifha musi ndi tshi guda nga ha nḓila ine ṅwana a thoma u fema ngayo musi a tshi bebiwa. Musi ṅwana e mbumbeloni ya mme awe, u vha a sa femi nga ene muṋe, fhedzi u wana okisidzheni kha mme awe. Ndi ngazwo mafhafhu a ṅwana a tshi vha a si na muya. Musi e tsini na u bebwa, hu vha na luḓi lune lwa ya kha mafhafhu awe. Musi ṅwana a tshi bebiwa na u thoma u fema, hu itea zwiṅwe zwithu zwi mangadzaho. Buli ḽine ḽa vha kha mbilu ya ṅwana ḽi mbo ḓi valea, zwa ita uri malofha a thome u ya kha mafhafhu. Lwonolwo luḓi lu mbo ḓi ita uri muya u ṱavhanye u ye kha mafhafhu. Nga u bonya ha iṱo, ṅwana u mbo ḓi thoma u fema nga ene muṋe.

Ndo thoma u vhala Bivhili nga vhuronwane ngauri ndo vha ndi tshi ṱoḓa u ḓivha Muthu o sikaho zwithu zwoṱhe. Ndo mangadzwa nga milayo i ambaho nga ha u kuna ye Mudzimu a i ṋea Vhaisiraele miṅwaha i fhiraho 3 000 yo fhiraho. Mudzimu o vhudza Vhaisiraele uri vha fukedze malaṱwa avho, vha ṱambe tshifhinga tshoṱhe na uri muthu ane a vha na vhulwadze vhune ha fhirela, a dzule kule na vhaṅwe. (Lev. 13:50; 15:11; Dot. 23:13) Bivhili yo dzula yo amba nga ha zwine zwa tea u itwa musi hu na muthu a re na vhulwadze vhune ha fhirela. Fhedzi vhorasaintsi vho thoma u zwi ḓivha miṅwaha ya 150 yo fhiraho. Na milayo i ambaho nga zwa vhudzekani i re kha Levitiko yo vha i tshi thusa uri lushaka lu dzule lu na mutakalo wavhuḓi. (Lev. 12:1-6; 15:16-24) Ndo zwi vhona uri Musiki o ṋea Vhaisiraele yeneyi milayo yoṱhe u itela u vha tsireledza nahone o fhaṱutshedza vhane vha mu thetshelesa. Zwenezwi zwo ita uri ndi vhe na vhuṱanzi ha uri Bivhili yo hevhedzwa nga Mudzimu naho nga tshenetsho tshifhinga ndo vha ndi sa ḓivhi dzina ḽawe.

Musi ndi yunivesithi ndi tshi khou gudela vhudokotela, ndo ṱangana na muṅwe musidzana ane a pfi Lydie we a ntswa mbilu. Ro vhingana nga 1965 musi ndi tsini na u fhedzisa zwe nda vha ndi tshi khou zwi gudela. Nṋe na Lydie ri na vhana vha rathi, fhedzi nga 1971 ro vha ri na vhana vhararu. Lydie u a ntikedza vhukuma, mushumoni na hayani.

 Ndo shuma sibadela lwa miṅwaha miraru musi ndi sa athu u vula kiḽiniki yanga. Nga murahu, ho mbo ḓi ḓa vhavhingani vhe nda amba nga havho mathomoni, vha tshi khou ṱoḓa uri ndi vha lafhe. Musi ndi tshi khou ṅwalela wa munna bammbiri ḽa mishonga, mufumakadzi wawe o mbo ḓi ri: “Ndi khou humbela uri vha songo ri fha mushonga u re na malofha.” Zwenezwo zwo mmangadza. Nda vha vhudzisa uri: “Ndi ngani?” Vha ri: “Ri Ṱhanzi dza Yehova.” Ndo vha ndi sa ḓivhi Ṱhanzi dza Yehova na zwine vha zwi funza nga ha malofha. Onoyo mufumakadzi o mbo ḓi ntsumbedza a tshi shumisa Bivhili uri ndi ngani vha sa ṱoḓi mushonga u re na malofha. (Mish. 15:28, 29) Vho dovha vha ntsumbedza uri Muvhuso wa Mudzimu u ḓo fhelisa tshengelo, vhulwadze na lufu. (Nzumb. 21:3, 4) Nda amba ndo takala nda ri: “Vha khou mmbudza zwithu zwe nda vha ndi tshi khou ṱoḓa zwi tshi itea u bva ndi kha ḓi vha muṱuku. Ndi ngazwo ndo vha dokotela uri ndi fhodze vhathu.” Zwo ntakadza lwe ra amba lwa awara nthihi na hafu. Musi vhenevho vhavhingani vha tshi ṱuwa, ndo vha ndi si tsha ṱoḓa u vha Mukatolika nahone ndo vha ndo guda uri Musiki wa zwithu zwoṱhe u pfi Yehova.

Vhenevho vhavhingani vho ḓa luraru kiḽiniki yanga nahone tshifhinga tshoṱhe musi vha tshi ḓa, ro vha ri tshi amba lwa tshifhinga tshilapfu. Ndo vha ramba muḓini wanga uri ri kone u haseledza Bivhili nga ho engedzeaho. Naho Lydie o vha a tshi vha e hone musi ri tshi khou haseledza nga ha Bivhili, o vha a sa tendi uri zwiṅwe zwine zwa funzwa nga kereke ya Katolika a si ngoho. Zwenezwo zwo ita uri ndi vhidze mufunzi uri a ḓe muḓini wanga. Ḽo vhuya ḽa tou swifhala ri tshi khou ṱoḓa u vhona arali zwine zwa funzwa kerekeni zwi tshi fana na zwine zwa funzwa nga Bivhili. Zwenezwo zwo ita uri Lydie a zwi vhone uri Ṱhanzi dza Yehova vha funza ngoho. Zwo ita uri ri fune Yehova nga ho engedzeaho lwe ra lovhedzwa nga 1974.

Vhudokotela a ho ngo tsha vha ha ndemesa kha nṋe ngauri ndo guda nga ha zwine Mudzimu a ḓo ri itela zwone. Tsha ndeme kha nṋe na Lydie ho vha hu u shumela Yehova. Ro vha ro ḓiimisela u funza vhana vhashu zwine zwa funzwa nga Bivhili. Ro vha funza uri vha fune Mudzimu na vhathu. Zwenezwo zwo ita uri ri kone u vha na vhushaka ha tsini.—Mat. 22:37-39.

Nṋe na Lydie ri dzula ri tshi sea musi ri tshi humbula nḓila ye vhana vhashu vha kwamea ngayo nga nḓila ine riṋe sa vhabebi ra tendelana ngayo. Hayani ro vha ri na mulayo wa uri: “‘Ee’ yaṋu i vhe ee, ‘Hai’ yaṋu i vhe hai,” sa zwe Yesu a  ri funza. (Mat. 5:37) Sa tsumbo, musi ṅwana washu wa tanzhe e na miṅwaha ya 17, Lydie o hana a tshi bva na khonani dzawe. Muṅwe wa khonani dzawe a ri: “Arali mme aṋu vha sa khou tenda ni tshi bva, humbelani khotsi aṋu.” Fhedzi ṅwana washu a ri: “Zwi a fana. Na khotsi anga vha ḓo hana.” Vhana vhashu vho zwi vhona uri ri a tendelana musi zwi tshi ḓa kha zwine Bivhili ya zwi funza. Ri livhuwa Yehova ngauri vhunzhi ha mashaka ashu a khou shumela Yehova.

Naho u vha dokotela zwi si tsha vha zwa ndemesa kha nṋe, ndi kha ḓi zwi shumisa u thusa vhathu vha Mudzimu. Nga zwenezwo, ndo thusa Bethele ya Paris. Nga murahu, nda thusa kha ya Louviers. Ndi na miṅwaha i ṱoḓaho u vha 50 ndi tshi ya ndi tshi thusa Bethele. Ndi na khonani nnzhi Bethele nahone vhaṅwe vhavho vha na miṅwaha ya vho 90. Ndo vha ndo takala musi ndi tshi ṱangana na muṅwe mutukana we a vha a tshi kha ḓi tou bva u swika Bethele ngauri ndo wanulusa uri ndi nṋe ndo thusaho mme awe musi vha tshi khou mu beba miṅwaha ya 20 yo fhiraho.

Ndi vho funa Yehova nga ho engedzeaho ngauri ndo vhona nḓila ine a livhisa na u tsireledza vhathu vhawe a tshi shumisa ndangulo yawe. Mathomoni a vho 1980, Tshigwada tshi Langaho tsho ita ndugiselelo kha ḽa Amerika, ya u thusa madokotela na vha zwa ngalafho uri vha ḓivhe uri ndi ngani Ṱhanzi dza Yehova vha sa shelwi malofha.

Nga 1988, Tshigwada tshi Langaho tsho thoma muhasho muswa une wa pfi Muhasho wa Mafhungo a Vhuongelo (HIS). U thomani, vha Komiti ya Vhulamukanyi na Vhuongelo (HLC) ya Amerika vho vha vhe nga fhasi ha wonoyo muhasho. Vha HLC vha thusa Dziṱhanzi u wana madokotela ane a pfesesa uri ndi ngani ri sa shelwi malofha. Musi hu tshi thoma u vhewa vha HLC na kha maṅwe mashango, vho vhewa na kha ḽa Fura. Zwi a ntakadza u vhona ndangulo ya Yehova i tshi khou thusa vhahashu vhane vha khou lwala musi vha tshi ṱoḓa thuso.

Tsha ndeme vhutshiloni hanga ho vha hu u vha dokotela. Fhedzi musi ndi tshi guda ngoho, ndo zwi vhona uri u vhudza vhaṅwe nga ha Yehova ane a vha Tshisima tsha vhutshilo na u vha vhudza uri vha mu shumele, ndi zwone zwa ndeme u fhira u vha dokotela. Musi ndi tshi litsha mushumo, nṋe na Lydie ro mbo ḓi vha vhavulanḓila vha tshifhinga tshoṱhe u itela uri ri kone u fhedza tshifhinga tsho engedzeaho ri tshi khou vhudza vhathu mafhungo maḓifha a Muvhuso wa Mudzimu. Ri ita zwoṱhe zwine ra nga kona uri ri shele mulenzhe kha wonoyu mushumo une wa tshidza vhathu.

Ndi kha ḓi lafha vhathu vhane vha khou lwala. Fhedzi ndo zwi vhona uri na dokotela makone ha koni u lafha malwadze oṱhe kana u thivhela lufu. Ndo lavhelela nga maṱo matswuku tshifhinga tshine ha ḓo vha hu si na vhuṱungu, malwadze na lufu. Musi ri shangoni ḽiswa ḽine ḽa khou ḓa hu si kale, ndi ḓo guda nga ha zwithu zwe Yehova a zwi sika, u katela na nḓila i mangadzaho ye a ri sika ngayo. Zwithu zwe nda vha ndi tshi khou ṱoḓa zwi tshi itea u bva ndi kha ḓi vha muṱuku, zwi ḓo itea nga vhuḓalo hu si kale. Ndi a tenda uri zwivhuya zwi tshee phanḓa.