Murowe mpantta wa sirimuhina

Murowe mpantta wa myaha sirimuhina

YOOWIIRANEYA YA MWEEKUMINI

Koophwanya Etthu Yooreera Ovikana Okhala Meediku

Koophwanya Etthu Yooreera Ovikana Okhala Meediku

“MUNKILEELA etthu kaaphavela aka okhuma enamwane aka”. Moolumo ala, kaamulenle mulopwana mmosa ni amwaarawe, yaarwiiye olooliwa ospitaale waka, mwaakha wa 1971. Kiira kirikoopaceryaru ovara ntoko meediku ospitaale waka. Masi aretta ale yaari aani? Exeeni kaaphavela aka okhuma onamwane aka? Mukihiye kooleeleni moota ovaanela iwe, waaturunke aya itthu kaahela aka opuro woopacerya, ni okikupaliha wira etthu kaaphavela aka okhuma onamwane aka moohipisa enimwiiraneya.

Kiyariwe mwaakha wa 1941, oParis, oFrança. Emusi ahu khiyaarina musurukhu munceene. Waanikisivela wiixutta itthu. Okathi kaarina aka iyaakha 10, kaahiriipiwa nuumala ophwanyaniwa oretta wa elapaha aahiiso tuberculose. Nto kaahihiya orowa oxikola. Mameediku yaahikileela wira okhala wira masasu aka yaahitteettheya, kaahaana wummaathiki okathi wootheene. Miyeeri iye kaawereiwaka, okathi munceene kaamusoma disionaario, ni owiriyana iprograma sa raadio Sorbonne, saakumiheriwa ni Universidade ya oParis. Nihiku meediku aakilenle awe wira oretta aka waahimala, ni wira kaaneemeriwa otthikela osoma oxikola, nkaareere ohakalala. Kaahilavula so: ‘Ola tthiri meediku ooreera murima!’ Okhuma nihiku nle, kaahikhalana yoolukama yoowaaloola aretta. Okathi wootheene apaapa yaakikoha aya etthu kaaphavela aka ovara kannuwa, kaamakela waakhula so: ‘Kimphavela okhala meediku’. Nto okhala meediku, yaahipakeya etthu kaaphavela aka vanceene.

SIENSIA AAHIKAATTAMELIHA MULUKU

Emusi ahu yeetta ekerexa Katoolika. Masi nkaasuwela itthu sinceene voohimya sa Muluku ni kaahikhalana makoho manceene. Kaapacenrye paahi okupali wira itthu siroopattuxiwa, nuumala opacerya omusoma medicina wuniversidade.

Kinnuupuwela mukwaha woopacerya kaawenhe aka iseelula sa efilori emosa ni microscópio. Kaahitikinihiwa woona etthu sinipaka aya okathi siniphwanya aya oviha ni oriirya. Nave kaahiweha moota citoplasma, (isubstância sinikhala muhina mwa iseelula) sininyaala aya okathi siniphwanya aya maakha ni sininnuwa aya okathi siniphwanya aya maasi. Iseelula iyo ni itthu sikina, sinnikhaliherya itthu sirina okumi, wiilimaleliha vakhala wira makhalelo a opuro siri aya anniturukeya. Okathi kaawenhe aka moota khula eseelula eri aya yootikiniha, kaahikupali wira okumi khahiyo okhumelenle mekhaya.

Eyaakha ya nenli kaamusoma aka medicina, kaahiweha itthu sikina saakikupaliha wira Muluku ookhala. Okathi naasoma ahu erutthu ya mutthu (anatomia), naahiweha moota moono onikhaliherya aya ntata okhuna ni wookolola ikatha. Ti vootikiniha oweha moota mitika sitakaaheriwe aya ni makhuva, ni itthu sootheene sinavara muteko hoothe. Kihiixutta wira erutthu ahu, yookhalana etthu eniitthaniwa tendão, entakaaherya mitika sa moono ahu ni nikhuva na ikatha sahu, nto sinakhala mitika miili. Eyo ennikhaliherya mutika mukina orowa mpakha mapuro sinkota aya ikatha sahu. Nave sookhala itesido sikina soolipa, saattamanne ni ikatha sinivarelela mitikina iyo. Vaakhanle wira ikatha sahu khasipakiwe mwa enamuna eyo, mitika aahiiso makhuva a ikatha sahu khiyaarowa okhuneyaka, nto erutthu ahu khiyaarowa ovaraka saana muteko. Kaahiweha wira Ole opanke erutthu ya mutthu, ta ankhili.

Otikinihiwa waka ni Mpattuxa a okumi, waatempe wuncerereya okathi kaasoma aka moota mwaana onipacerya awe omumula nuumala oyariwa. Kaahiixutta wira mwaana ohinatthi oyariwa, iphumu onimumulana awe, onivahiwa ni amamawe ni sinivira vamutekhuni. Tivonto, alvéolos (itthu saamukhaani sinlikana ni ebalau sinkhala mmasasuni mwahu), sihinsareya aya iphumu. Masi sihalaka isumana vakhaani wira mwaana oyariwe, sihaavo itthu sinlikana ni maasi siniithaniwa surfactante, sinkhumelela muhina mwa khula ebalau. Moohipisa, nuumala mwaana owo oyariwa, ehaavo etthu yootikiniha eniiraneya. Mwiithe ori vamurimani va mwaana owo onniwaleya, nto eyo enniiriha ephome opacerya weetta erowaka mmasasuni. Okathi owo, itthu iye sinlikana ni maasi sinitthaniwa surfactante, sinnikhoottiha ibalau iye sa alvéolos okwatana, ni moohipisa sinnisareya iphumu. Nto moowaakuveya mwaana owo onnipacerya omumula mekhawe.

Kaaniphavela omusuwela saana mutthu opattunxe itthu iyo. Nto kaahipacerya omusoma Biibiliya ni murima aka wootheene. Kaahitikinihiwa ni malamulo a oratta Muluku aavanhe awe aisarayeli, iyaakha 3.000 sivinre. Muluku aahaaruma wira yaahaana othipela mavi, orapa ikwaha sinceene, ni ovalaanyiwa khula mutthu aarina eretta yowaakuva oravihaniwa. (Onam. 13:50; 15:11; Otum. 23:13) Okhuma khalai, Biibiliya onnilavula itthu iyo. Masi masientista asuwenle paahi iyaakha 150 sivinre moota iretta sinuulaana aya. Nave malamulo anilavula sa orupihana, alempwale eliivuru ya Onamukuttho, yaanaakhaliherya atthu ootheene ohirava iretta. (Onam. 12:1-6; 15:16-24) Kaahoona wira Mpattuxa, aahaavaha aisarayeli malamulo ale wira aakhaliherye okhala saana. Nave aahaareeliha atthu yaiwelela sooruma sawe. Kaahiweha wira Biibiliya nuulumo na Muluku, yoowo kahaamusuwelaka nsina nawe.

MOOTA KAAMUSUWENLE AKA MWAARAKA NI YEHOVA

Kiryeene ni Lydie nihiku na ekasamento ahu, 3 a Abril, 1965

Okathi kaamusoma aka medicina wuniversidade, kaahimusuwela mwali mmosa aitthaniwa Lydie, nuumala-vo naahisamuwelana. Naathelanne mwaakha wa 1965, kursu aka ori ene eriyari. Mpakha mwaakha wa 1971, niira nirineene anamwane 3, mulopwana mmosa ni athiyana anli. Nuuvira okathi, naahaayara-tho alopwana anli ni muthiyana mmosa. Nto nnaakhalana anamwane 6. Lydie aanikikhaliherya vanceene ovara muteko aka wa omeediku, ni vatthokoni.

Kihinatthi otthukula eclínica aka, kaahiviriha iyaakha 3 kivaraka muteko espitaale ya kuvernu. Nuumala opaka eclínica aka, ti yaarwanse aya aretta ale anli kaalavunle aka woopaceryani, wira kaaloole. Okathi kaalepa aka ereseita ya mwaamulopwana, mwaara awe aahikileela so: “Xontte atokweene ameediku, nimphavela mirette sihirina ephome”. Kaahitikinihiwa ni kaahaakhula so: “Mwiirale sai? Mwaha wa xeeni?” Aakhunle wira: “Hiyo na Anamoona a Yehova”. Kiira kihitonko wiiwa moonelo wa Anamoona a Yehova wa ohiheleliwa ephome. Mwamuthiyana aahimukhunula Biibiliya, ni aahikooniherya soolepa saawiiriha okhootta ephome. (Mit. 15:28, 29) Nuumala-vo oowanli aya yaahikileela wira Omwene wa Muluku, onoomaliha ohaawa, iretta, ni okhwa. (Wiis. 21:3, 4) Kaahaakhula so: “Munkileela etthu kaaphavela aka okhuma enamwane aka. Kihalaka okhala meediku, kaaphavela omaliha ohaawa”. Nkaareere ohakalala, nto naahivaanela mpakha ovira ewoora nnimeya. Nuumala orowasa, kaahimpaka palano oohiya ekerexa Katoolika. Kaahiixutta wira Muluku opattunxe itthu sootheene, yoowo kaamuttittimiha aka vanceene, okhalana nsina: Oniitthaniwa Yehova!

Anamoona a Yehova ale, yaahirwaasa oclínica aahiiso ospitaale waka ikwaha tthaaru. Nave khula mukwaha, naanivaanela ovikana ewoora ntero. Kaahiwiitthana wira arwe owannyaka, wira nikhalane okathi munceene woovaanela voohimya sa Biibiliya. Nnaamwi Lydie eemerenrye okhalaka vaavo okathi naamusoma ahu Biibiliya, khaakupali wira soowiixuttiha sikina sa ekerexa Katoolika, saari sa ethiru. Kaahimwiitthana paatiri mmosa wira orwe owannyihu ovaanele ni hiyo. Naahilavula soowiixuttiha sa ekerexa mpakha ohiyu eriyari, nimurumeelaka Biibiliya paahi. Ovaanela iwe waahimukhaliherya Lydie woona wira Anamoona a Yehova, aniixuttiha ekeekhai. Okhuma nihiku nle omphenta wahu Yehova waahinnuwa. Mwaakha wa 1974 naahipatisiwa.

OMUHELA YEHOVA OPURO WOOPACERYA

Wiixutta etthu emwiirinhe Muluku waapattuxa apinaatamu, waahikiiriha ohiya itthu sikina koona aka okhala sa efaita. Miyo ni Lydie, etthu ninhela ahu opuro woopacerya, omurumeela Yehova. Naaphavela waahuwa aniihu nittharaka miruku sa mBiibiliyani. Noowerya owiixuttiha omphenta Muluku ni waaphenta atthu akina. Eyo yookhaliherya etthoko ahu otepa okhala yowiiraana.—Math. 22:37-39.

Aniihu yaanisuwela wira miyo ni Lydie okathi wootheene nimpaka soothanla simosaru ntoko anamuyari. Yaanisuwela-tho wira vatthokoni vahu, neettela moolumo Yesu aahimmye awe wira: “Olavula wanyu woowi ‘aayo’, okhaleke aayo, ‘nnaari’, okhaleke nnaari”. (Math. 5:37) Mwa ntakiheryo, okathi mwanihu mmosa mwaamuthiyana aaphiyerinhe awe iyaakha 17, yookhala egrupu ya amiravo Lydie aahaamweemiherya awe weettana. Mwali mmosa a ekrupu ele aahimuleela so: “Akhala wira amaminyu khaniweemereryani orowa, weeso mwaavekeleke apapinyu”. Masi mwanihu aakhunle so: “Vanoolikana, hata kinvekela aka, nuuwo-tho onookikhoottiherya”. Aniihu otheene 6, yaanisuwela wira naahiiwanana weettela malakiheryo a mBiibiliyani. Ninnimuxukhurela vanceene Yehova maana olelo-va, nookhalana amusi ahu anceene ammurumeela.

Ekeekhai wira omusuwela Yehova waahituruka etthu kaahela aka opuro woopacerya. Masi kaaphavela orumeela itthu kaasuwela aka sa medicina, wira kaakhaliheryeke atthu a Muluku. Nto kaahiivahererya wira kirumeeleke ntoko meediku oBetheli ya oParis, ni muhoolo mwaya oBetheli ya oLouviers. Mwa iyaakha soowiiraka 50, kinkhaliherya oBetheli ntoko meediku. Okathi ola wootheene koopaka opatthani ni anna anceene anrumeela oBethel, akina a yaawo, arina iyaakha 90. Nave nihiku nimosa khivaareere okisivela okathi kaakumanne aka ni bethelita mmosa a niinaano. Kaahoona wira iyaakha 20 saavinre, meediku aakhalihenrye amamawe nihiku aayariwe awe, kaari yoomi.

KOOWEHA MOOTA YEHOVA ONAAKHAPELELA AWE ATTHU AWE

Iyaakha sootheene kivirinhe aka kimurumeelaka Yehova, kooweha moota oniweettiha awe ni waakhapelela atthu awe orumeelaka mutthenkeso awe. Woopaceryani wa iyaakha sa 1980, Nikhuuru Noolamulela naahipaka mareheryo wEstados Unidos, wira naakhaliheryeke mameediku wiiwexexa saana nthowa naya Anamoona a Yehova ahineemererya oheleliwa ephome.

Mwaakha wa 1988, Nikhuuru Noolamulela naahipaka eDepartamento Enivaha Malakiheryo a Ospitaale. Woopaceryani, edepartamento ele yaavara muteko ni Ikrupu sa Axitokweene Sinlavula ni Ispitaale (Colihs). Ikomisau iye saapakiwe wEstados Unidos wira saakhaliheryeke mameediku, ottittimiha moonelo wa Anamoona a Yehova wa ohiheleliwa ephome. Nuumala-vo saahipakiwa olumwenku wootheene ohela muhina oFrança. Ti voohakalaliha oweha moota mutthenkeso wa Yehova moophenta, onaakhaliherya aya anna ni arokora okathi anixanka aya.

ENIMWIIRANEYA ETTHU KIMPHAVELA AKA OKHUMA ENAMWANE AKA

Nlelo ninnilaleerya ihapari sooreera sa Omwene wa Muluku

Woopaceryani, etthu yaatepexa okisivela, waari okhala meediku. Nuumala ovarerya saana itthu, kaahoona wira enamuna yootepexa otthuneya ya waaloola atthu, waakhaliherya otthikela waataana ni Mpattuxa a okumi, Yehova Muluku. Nuumala oreformari, khula mweeri, miyo ni Lydie ninniviriha iwoora sinceene nilaleyaka ihapari sooreera sa Omwene wa Muluku, ntoko mapioneero ookilaatheya. Khanihin’ye okhalela nthiti muteko ola onoopola ikumi.

Kiri ene ni Lydie, 2021

Nlelo kinnipaka ele eniwerya aka wira kivukule mwa okathi vakhaani woona owereya wa atthu aniwereiwa. Masi koosuwela wira hata mameediku ootepexa osuwela, khanwerya oloola iretta sootheene, aahiiso waakhaliherya atthu wira ahikhweeke. Kinnilipelela okathi ohinrowa aya okhala woona owereya, iretta ni okhwa. Elapo esya yeeyo enaattamela, kinookhalana eparakha yowiixutta mwa mahiku ootheene itthu Muluku opattunxe awe, ohela muhina moota opanke awe erutthu ya mutthu. Etthu kaalipelela aka okhuma enamwane aka, voohipisa enimwiiraneya voomalela. Kinnikupali tthiri wira muhoolo, itthu sinookhala saana!